Heden en verleden ontmoeten elkaar
Op Texel ziet men hoe
Nederland werd geboren
In het voetspoor
van Jac. P. Thijsse
Vaderlandse
geschiedenis
Den Haag en
Scheveningen
PZC vrije tijd
ZATERDAG 7 AUGUSTUS 1993 J J
Het oude land in de omgeving van de Hooge Berg
het eind van de vorige eeuw 'Een onuit
puttelijke bron van studie en genoegen'.
En ditmaal kan Fey verheugd melden dat
de kuil, na enige jaren van verval, door Na
tuurmonumenten weer in haar 'rulle'
staat werd teruggebracht en nu minstens
zoveel bijzondere insekten herbergt als er
destijds door Thijsse met zoveel liefde
werden bestudeerd.
Het is alleen niet, zoals Fey zegt 'het enige
insektenreservaat van deze samenstelling
in Nederland'. In enkele holle wegen in
Zuid-Limburg komen deze creatuurtjes
voor in dezelfde scala als nu weer in de Te
xelse zandkuil. Een omstandigheid die
voor het Texelse reservaatje toch min
stens het stempel 'vrij uniek' rechtvaar
digt. Thijsse zou wellicht minder te spre
ken zijn over het toerisme op zijn eiland,
dat zijn tijdgenoten overigens een 'ver
banningsoord' noemden. Maar dat Na
tuurmonumenten zijn 'erfenis' beheert
zou hem deugd doen.
Het zou aardig zijn na te kunnen gaan hoe-
velen door Thijsses aanstekelijke enthou
siasme voor Texel ook daadwerkelijk in
zijn voetsporen traden. De grote verdien
ste van Toon Fey is dat hij deze onvergete
lijke persoonlijkheid met zoveel aandacht
volgde, maar ook zelf weer een nieuw
spoor uitzette.
Het is te hopen dat meer werk van Thijsse
met een zelfde zorgvuldigheid en aan
dacht ter hand wordt genomen en zal uit
monden in nog meer van die fraai vormge
geven boeken waardoor een volgende ge
neratie de wonderen van de natuur kan le
ren kennen.
Marij van Donkelaar
'TEXEL - in het voetspoor van Jac. P. Thijsse'
Toon Fey
Uitgave Langeveld De Rooy b.v. - Texelse
Courant - Den Burg
ISBN 90 701 3320 2.
Eet visch! Haring in 't land, de 'r' aan
de kant.
Scheveningen is meer dan een mondaine
badplaats. De zandbank die zich zo'n
4000 jaar vormde uit slib en kiezel, af
komstig van de Rijn. Maas en Schelde,
ontwikkelde zich via Terra de Scevningh
en Sceveninghen tot een traditierijke
vissersplaats. Ofschoon tegenwoordig
meer pleziervaartuigen dan visserssche
pen in de haven liggen, waart de geest
van Willem Beukelszn er nog steeds
rond.
Veel wetenswaardigheden uit de tijd van
Willem Beukelszn die in 1386 het haring
kaken uitvond door het verwijderen van
het befaamde 'gelletje', zijn te vinden in
het Museum Scheveningen. Op tien mi
nuten lopen van de Boulevard bevindt
zich in een gedateerd schooltje aan de
Neptunusstraat een alleraardigste col
lectie modellen, scheepsattributen,
strandkarren. foto's, gedenkpenningen,
klederdrachten en tal van andere zaken
die met het rijke vissersverleden van
Scheveningen te maken hebben.
'Moderne' kinderen komen er termen te
gen die ze waarschijnlijk nog nooit heb
ben gehoord: kuipers, boetsters. taan-
ders. het is zo maar een kleine greep uit
een reeks verdwenen beroepen. Zelfs de
houten vaten die een paar jaar geleden
nog rond het terrein van rederij Groen
lagen zijn vervangen door plastic geval
len. maar dat even terzijde.
De expositie maakt duidelijk dat het
oude vak van visser met veel valse
romantiek is omgeven. De vis werd in
veel opzichten duur betaald: de arbeids
omstandigheden waren bedroevend, ve
len gaven hun leven aan de zee. En dege
nen die op de wal achterbleven leefden
min of meer in stille armoede. Sociale
ziekten als cholera maakten talloze
slachtoffers. Ook die aspecten worden
belicht.
Het aardige van dit museum is dat het in
hartie van het oude Scheveningen is ge-
spel of het Museon, alle geven ze een on
derhoudende kijk op een bepaald tijds
gewricht.
Een nieuwkomer in het Haagse museum
wereldje is het Volksbuurt Museum aan
het Buitenom. Hier wordt de geschiede
nis van de 19e eeuwse arbeidersbuurten
levend gehouden. Dat gebeurt aan de
hand van oude foto's, gebruiksvoorwer
pen en ander historisch materiaal.
Den Haag heeft het oudste trambedrijf
van ons land. Een deel van de antieke rij
tuigen is voor de grote sloop na de oorlog
door een paar lieden met historisch besef
gered waardoor de residentie thans de
fraaiste collectie op dit gebied heeft.
In het Haags Openbaar Vervoer Mu- I
seum, gevestigd in een onder monumen- I
tenzorg vallende remise aan de Frans
Halsstraat, is tevens een collectie unifor
men. modellen, plaatsbewijzen en an
dere relikwieën ondergebracht. Het mu
seum is bereikbaar met de tramlijnen 8.
9. 11 en 12.
Een bezoek aan het Omniversum is. ze
ker als u met een gezin op pad gaat, bijna
een must. Het fenomeen film krijgt hier
een nieuwe dimensie. De grootste film-
projector ter wereld i superformaat 70
mmi. vergroot het beeld vijfhonderd
keer. terwijl de beelden desondanks niet
trillen. De kijkers zitten in een koepel
van liefst 840 vierkante meter De beel
den doemen links, rechts, boven en on
der op. De bezoekers vormen zelf het
middelpunt van een audiovisueel spek
takel dat wordt gecompleteerd met een
superstereo-effect, afkomstig uit 36 luid
sprekers.
Op het scherm worden per dag vijf ver- I
schillende films vertoond. Een kaartje I
kost 16 gulden per keer, kinderen beta- I
len drie gulden minder. Let op de kortin- I
gen die deze kaartjes hebben bij andere I
attracties als Madurodam en het Mu- I
seon.
Guus Ferrée j
Wie opgroeide met de Verkade-
albums Lente, Zomer, Herfst en
Winter, met Bosch en Heide, Blonde
izij Duinen of De Bloemen en haar
Vrienden, leerde vaak pas later
beseffen welk geluk een aankomend
mens was beschoren om door de bril
van Jac. P. Thijsse (1865-1945) mee te
hebben mogen kijken. De
legendarische Thijsse, wiens
fijnzinnigheid en didactische gaven
na driekwart eeuw nog krachtig uit
de vergeelde pagina's spreken, werd
door alles in de natuur geboeid. Maar
voor Texel, waar hij tussen 1890 en
1893 schoolhoofd was, koesterde hij
een bijzonder warm plekje in zijn
hart. Daar kon men immers nog zien
hoe Nederland werd geboren. Dat
warme plekje legde Toon Fey in een
fraai vormgegeven boek bloot.
Onlangs hield Toon Fey zijn TEXEL -
In het voetspoor van Jac. P. Thijsse
ten doop. In de album-achtige uitgave
staan behalve prachtig fotomateriaal vele
cursief gedrukte teksten van Thijsse, veel
al geput uit zijn artikelen over het eiland.
Bijna een halve eeuw na zijn dood blijkt
Thijsse zich nog rechtstreeks tot de lezer
te richten. En weer springt de vonk over.
Journalist en schrijver Toon Fey volgt zijn
teksten aandachtig, ondersteunt, licht
toe en vult aan. Wat daarbij voor hem in
neemt, is dat hij dit als liefhebber van Te
xel èn als Thijsse-kenner heeft gedaan.
Het Verkade-album Texel verscheen pas
in 1927, maar Thijsses belevenissen en
waarnemingen op het grootste waddenei
land lopen als een herkenbare draad door
zijn eerdere en latere publicaties. Thijsse
bezat niet alleen het talent de 'link' te leg
gen tussen het hoe en waarom, maar be
heerste ook de kunst de lezer met onop
vallende dwang tot 'natuurvorschen' aan
te zetten. ,,Ge moet maar eens goed luiste
ren of ge het ook zo ervaart", zegt Thijsse
in het honderd jaar na zijn geboorte uitge
geven Verkade-album Vogelzang (1965),
als hij de melodie van een nietig vogeltje
uit de doeken heeft gedaan. De tekst da
teert uit 1938 maar is, omgezet in heden
daagse spelling, geheel tijdloos ten aan
zien van die vogelzang.
„Ik ontdekte dat ik, de trappen afgaand
bij het Centraal Station te Amsterdam, al
tijd het begin zong van Schuberts eerste
vioolsonate. Waarom juist dan en daar?",
vraagt hij, zijn lezers tot nadenken stem
mend.
Vogelgedrag, hun zang, broed èn bescher
ming lagen natuurbeschermer Thijsse die
zijn tijd ver vooruit was, zeer na. Liefderijk
beschrijft hij in Fey's boek hoe hij kleine
zwarte rotgansjes 'met hoogen achterste
ven' op een winterdag in het Eyerlandsche
situeerd. Een wandeling door dit deel
van het dorp staat in geen enkele WV-
brochure maar is desondanks de moeite
waard.
Een bezoek aan het Museum Schevenin
gen kan overigens worden gecombineerd
met een rondleiding in de vuurtoren. Dit
interessante uitstapje is mogelijk van ju
ni tot en met september. Elke woensdag
middag van twee tot drie uur kan het
hoogste punt van Scheveningen worden
bezocht. De kaarten a raison van 7,50
gulden dienen telefonisch bij het mu
seum te worden besteld.
foto Charel van tenderloo
De leeuwerik
Gat zag neerstrijken. Maar hoezeer grut
to, tureluur, visdiefje, uil en stern hem ook
boeiden, de leeuwerik was voor hem de
'voornaamste' vogel van Texel. „Ge kunt
de leeuwerikzang reeds van verre hooren
als ge met vlókke zee en weinig wind het
eiland zeilend nadert", zegt hij rond de
eeuwwisseling.
Tot de jaren zestig inderdaad een ver
trouwd geluid, maar in de laatste tiental
len jaren is hun aantal in West-Europa
De tureluur
door moderne landbouwmethoden en
massale slachtpartijen in mediterrane
landen flink gedaald, licht Fey, met bloe
dend hart, toe.
Fey's boek is een allegorie over de geschie
denis van het schapeneiland, over de
schoonheid van de waddenflora en fauna.
Over havens en bouwsels van Texel. Hij
beschrijft de dorpen, de bossen en hei en
de waterwerken van Texel. Hij brengt de
slikken, slufters, de Schorren en De
De grutto
Schans, het bolwerk dat Willem van Oran
je in 1570 liet bouwen, prachtig in beeld.
En overal ging Thijsse hem voor.
Zandkuil
De plek die Thijsse op het eiland het
meest fascineerde was de Zandkuil. Op
het oog het minst bijzondere deel van de
Hooge Berg. De plek dankt zijn naam aan
de afzanderij voor de dijkverzwaring. Die
zandkuil heeft 's zomers holle en zondoor-
stoofde wanden. In het najaar biedt de
illustraties Verkade-album Texel
plek beschutting en een fraai uitzicht over
het Texelse landschap. Thijsse zag er eens
het nabijgelegen bos vol met Vlaamsche
Gaaien 'en zoveel goudhaantjes, dat het
leek alsof het herfstloover nog aan de hoo
rnen zat'.
Die plek is op Texel nog steeds uniek. De
steile helling die in Thijsses tijd 'rul bleef
door de dartele jeugd', herbergt 's zomers
nog steeds een bijzondere verzameling
vlinders, bijen, kevers, sluip- en graafwes-
pen en rupsendoders. Voor Thijsse aan
Geschiedenis
Het aardige van Den Haag en Schevenin
gen is dat er flinke sprongen door de ge
schiedenis kunnen worden gemaakt.
Zo'n beetje alle interessante periodes uit
de vaderlandse geschiedenis zijn in mu
sea vertegenwoordigd. Of het nu het
Mauri tshuis is, of het Panorama Mesdag,
het Haags Historisch Museum, het Mu
seum Bredius, de Parlementstentoon-
stelling, het museum voor het poppen- Scheveningen is meer dan een mondaine badplaats.
Jac. P. Thijsse aan boord van het S. S. De
Dageraad op weg naar Texel, in 1915.
Illustratie foto-archief Spaarnestad
