De winkel ziet
maar de waar
er niet uit,
lokt klanten
Met het hoofd in de wolken
PZC
Schoon
Vlaams
Russen in de etalage
reportage
23
ZATERDAG 19 JUNI 1993
Zo lang de Koude Oorlog duurde, moest het Westen niets
hebben van Russische burgervliegtuigen. Militaire
toestellen trokken uiteraard alle aandacht, maar die
kwamen slechts in het Westen als er eens een piloot
overliep. Er werd heel wat afgespeculeerd over de Russische
prestaties. Nu staat alles open en bloot te kijken op de
internationale luchtvaartshow in Parijs. En het is te koop
ook. Graag zelfs, want de Russen hebben valuta nodig. De
westerse fabrikanten voelen zich bedreigd door de
verleidelijke aanbiedingen.
Verlekkerd kijkt het Franse pu
bliek naar de Russische vlieg
tuigen en helikopters die in een 200
meter lange rij staan opgesteld op
de Parijse luchtvaartsalon Le
Bourget. Het wit-blauw-rood
prijkt op menige staart. Achter
hekken en brede bewakers - die zo
lijken te zijn weggeplukt bij de in
gang van een Moskouse nachtclub
staan dreigende MiG-29 Fulcrums,
Soe-27 Flankers, Ka-50 Werewolfs
en Mi-28 Havocs. Blinkende koop
waar in een perfecte staat van on
derhoud.
Even verderop, in het niet voor het
publiek toegankelijke gedeelte,
staat het chalet van Aviaexport,
de overkoepelende exportorgani
satie van tientallen Russische
luchtvaartfabrikanten. De glazen
toegangsdeur van het huisje hangt
volledig uit zijn voegen. Niet om
dat het storm loopt, maar omdat
de armlastige Russen zo weinig
mogelijk geld in hun onderkomen
hebben gestoken. Binnen over
heerst de chaos. Het stikt er van de
president-directeuren die vooral
elkaar in de weg lijken te lopen. De
enige persvoorlichter spreekt geen
Engels, er is maar één telefoonlijn
en de zwaar opgemaakte Russin
nen achter de balie delen amateu
ristische informatiefolders uit.
Het is een heel contrast met de
glimmende informatiemappen en
cadeautjes waarmee de zakenlui
worden overladen in de chalets
van Deutsche Aerospace (DASA),
Lockheed, Dassault. British Ae
rospace of Eurocopter. Public rela
tions is dan ook nooit een sterke
kant van de Russen geweest. „Jul
lie westerlingen zijn daar keien in",
zei een Russische functionaris on-,
langs. „Wij zitten op het niveau
van middelbare scholieren." Maar
alles valt te leren.
Bovendien hoeven de Russen het
niet zo te hebben van de gladde
verkooppraatjes. Waar het uitein
delijk om gaat. is wat er in de lucht
gebeurt. En wat dat betreft hebben
ze heel wat opzienbarends te bie
den. Afgelopen week trilden de lu
xueuze westerse chalets iedere dag
onder het geweld van de Russische
straalmotoren. Met him steile
klims en scherpe bochten lieten de
Russische piloten de westerse con
currentie ver achter zich.
Vroeger konden westerse kooplui
de Sovjet-vliegtuigen nog afdoen
als technisch inferieur en onbe
trouwbaar. Het land dat toch iets
in Moskou kocht, was öf een bond
genoot öf een arme stumper. De
Sovjet-wapenexport beperkte zich
tot het Oostblok, het Midden-Oos
ten en Afrika. Dat is nu veranderd.
De kwaliteit van de Russiscne
koopwaar is met sprongen vooruit
gegaan. Een gevechtsvliegtuig als
de Soe-27 Flanker - op Le Bourget
met zijn ongekend spectaculaire
stunts goed voor vele ooh's en
aah's - kan zich meten met het bes
te dat fabrikanten als Lockheed,
Een Russische KA-50 Werewolf
helikopter met zijn dodelijke
wapenlast, bestaande uit ver
schillende raketten en een snel
vuurkanon. fotoGPD
Naast de grootste helikopter
ter wereld, de MI-26 Halo, to
nen de Russen op Le Bourget
bij voorbeeld ook de MIG-29
Fulcrum. Meeneemprijs: 25
miljoen dollar. fotoGPD
Een Soe-27 Flanker jachtvlieg
tuig toont zijn kunsten boven
Le Bourget. Volgens veel des
kundigen kan dit toestel zich
meten met de beste westerse
produkten. De Flanker toonde
boven Parijs spectaculaire fi
guren, zoals de 'Cobra': van ho
rizontaal vliegen naar stil
stand, vervolgens achteruit
naar beneden vallen, daarna
vanuit de schijnbaar ongecon
troleerde val terug naar een
normale vlucht.
foto Michel Lipchitz
McDonnell Douglas en Dassault te
bieden hebben: de F-16. F-15, F-18
en Mirage 2000-5. Volgens velen is
het Russische vliegtuig zelfs supe
rieur aan de westerse toestellen
En iedereen die 40 miljoen dollar
op zak heeft, kan er zo een meene
men.
Waar voorheen zelfs de beste Sov
jet-klanten niet de modernste wa
pens konden krijgen, is nu het
puikje aan produkten van de Rus
sische luchtvaartindustrie te
koop. Zolang het maar dollars op
levert. De Russen bieden wapens
aan die de westerse inlichtingen
diensten tot voor kort alleen maar
van wazige spionagefoto's kenden.
Of helemaal niet.
De Russen leveren onder andere
de Toe-22 Backfire bommenwer
per voor de lange afstand (Iran
kocht er twaalf), de Roedigan
kruisraket en de S-300, de tegen
hanger van de Amerikaanse Pa
triot. De prijzen liggen volgens een
Britse handelaar gemiddeld 40 tot
50 procent lager dan vergelijkbare
westerse produkten.
Nog verontrustender voor de wes
terse fabrikanten zijn de successen
van de Russen op nieuwe, tot voor
kort aan het Westen voorbehou
den, afzetmarkten. Navo-lid Tur
kije heeft met Moskou een over
eenkomst gesloten voor de le
verantie van onder meer Mil-17 he
likopters en pantserwagens. In het
Golfgebied nemen de pro-westerse
Verenigde Arabische Emiraten 250
moderne BMP-3 pantserwagens af
en wil ook Kuwayt wapens kopen.
In Zuidoost-Azië worden Zuid-Ko-
rea en Malaysia bedolven onder de
Russische aanbiedingen. In dat
laatste land is de MiG-29 van Mi-
koyan al enige tijd in een fel ge
vecht gewikkeld met de F-16 van
Lockheed en de F-18 van McDon
nell Douglas voor een order van 24
toestellen. Als voorlopig laatste
zet hebben de Russen aangeboden
er ook zes gevechtshelikopters bij
te doen en de betaling gedeeltelijk
in natura (Malaysische produkten)
te accepteren.
De Russen zijn erop gebrand hun
wapens te verkopen. „Bijna het
enige Russische exportprodukt
dat het goed doet zijn wapens", zei
de Amerikaanse defensieminister
Les Aspin deze week. Hij wees erop
dat de Russische economie in een
„wanhopige staat" verkeert. Met
de wapenverkopen in het buiten
land hopen de Russen hun belang
rijke wapenindustrie in leven te
houden. Het aantal orders van het
ministerie van defensie was vorig
jaar door geldgebrek nog maar
eenderde van wat het een jaar eer
der was.
Tot overmaat van ramp is ook de
traditionele afzetmarkt in Oost-
Europa ingestort en kan Moskou
door VN-embargo's geen wapens
meer leveren aan Irak. Libië en
Joegoslavië, in het verleden big
spenders. De waarde van de wa
penexport bedroeg vorig jaar nog
maar vier miljard dollar, tegen zo'n
11 miljard per jaar in 1988 en 1989.
Het aandeel in de wereldmarkt is
in drie jaar gekelderd van 58 naar
17 procent.
Door nieuwe markten aan te bo
ren, hopen de Russische vliegtuig
fabrieken het hoofd boven water te
houden. Naast het openbreken
van de westerse wapenmarkt, wil
len ze ook doordringen in de civiele
luchtvaart en de ruimtevaart. De
Russen bieden hun raketten aan
voor het lanceren van commer
ciële satellieten. Met hun lage prij
zen vormen ze serieuze concurren
tie voor de Amerikaanse Space
Shuttle en de Europese Ariane-ra-
ket.
Op de markt voor civiele vliegtui
gen moeten de Iljoesjin-96 en de
Toepolev-204 het gaan maken. De
11-96 moet met ruim 300 stoelen
een concurrent worden voor de
McDonnell Douglas MD-11. de Air
bus 340 en de nog niet vliegende
Boeing 777. Het toestel, dat in april
zijn eerste vlucht maakte, is uitge
rust met zuinige Amerikaanse
Pratt Whitney-motoren en mo
derne elektronica van het Ameri
kaanse bedrijf Collins.
Toepolev heeft voor eenzelfde aan
pak gekozen door haar nieuwste
produkt. de Toe-204 met ruim 200
stoelen, uit te rusten met Rolls
Royce-motoren en de Britten ook
het interieur te laten verzorgen.
Vroeger keurden de meeste lucht
vaartmaatschappijen de Russi
sche toestellen geen blik waardig
wegens hun kerosine-slurpende
motoren, onbetrouwbare elektro
nica en armoedige interieur. Nu
kunnen ze Boeing, McDonnell
Douglas en Airbus nog heel wat
hoofdpijn bezorgen.
Maarten Kuiper
Grote verliezen en massa-ont
slagen bepalen het beeld bij
de vliegtuigfabrikanten in de hele
wereld. Maar niet de afgelopen
weken op het Parijse vliegveld Le
Bourget. Voor de 40e keer werd de
Salon International de Paris ge
houden, de grootste vliegshow ter
wereld. Zorgvuldig werd het on
derwerp crisis vermeden. Het her
stel is in zicht. In 1995, hooguit in
1996 trekt de vliegtuigmarkt weer
aan, is de boodschap. Intussen
proberen de fabrikanten uit alle
macht het hoofd boven water te
houden.
Op de deur van het chalet van
de Amerikaanse vliegtuigfa
brikant Boeing hangt een bordje:
Closed for today. De Amerikanen
hebben de show zelf maar een dag
je ingekort om de kosten te druk
ken. Alleen Dasa pakt met 240 aan
wezige werknemers voor zo'n slor
dige 7 miljoen gulden uit. Maar de
Duitsers kunnen de Bourget-gan-
gers zelf weinig tastbare produk
ten laten zien. Daarom hebben zij
Fokker als onderhuurder geno
men.
Het zijn kleine maatregelen, maar
wel tekenend voor de situatie
waarin de fabrikanten van vlieg
tuigen en aanverwante artikelen
verkeren. Het gaat slecht, orders
voor nieuwe vliegtuigen blijven
uit, of komen mondjesmaat bin
nen en de verliezen stapelen zich
op. En een verbetering van de
markt zit er de komende twee jaar
nog niet in.
De barre tijden zijn ook te merken
op Le Bourget. Er zijn 1.569 expo
santen, bijna 200 minder dan twee
jaar terug. Het aantal vliegtuigen
is lager en de chalets, de houten
onderkomens waai- de fabrikanten
hun relaties en klanten ontvangen,
zijn kleiner. Voor een beetje chalet
moet ook diep in de buidel worden
getast. Een bedrag van een miljoen
gulden voor de huur van zo'n huis
je is voor een grote vliegtuigbou
wer normaal, de tien dagen kosten
een veelvoud van dat bedrag. En
echt zaken worden er niet meer ge
daan op Le Bourget. Potentiële
klanten worden opgezocht of naar
de fabriek gehaald.
Le Bourget heeft de afgelopen we
ken dan ook weinig primeurs laten
zien. Slechts twee vliegtuigen von
den gretig aftrek: de Fokker 70 -
waarvoor vijftien bestellingen wer
den bekendgemaakt - en de Airbus
319. Van het laatste toestel werden
zes exemplaren verkocht aan een
lease-maatschappij, die ze in 1996
zal afnemen.
Maar doemdenken is aan de vlieg
tuigbouwers niet besteed. Zij kij
ken liever vooruit, wijzen erop dat
de luchtvaartindustrie gewend is
aan goede en slechte tijden. En ze
zien de markt voor de burgerlucht
vaart al weer aantrekken. „We
hebben nog nooit zoveel verzoeken
gehad om voorstellen te doen. Het
zijn aanwijzingen dat het weer wat
beter gaat", zo zei een Fokker
woordvoerder.
Herstellen
President-directeur Philip M. Con-
dit van Boeing wees erop dat eerst
de luchtvaart moet herstellen. En
dat is volgens hem langzamerhand
aan het gebeuren. In tegenstelling
tot vorig jaar zijn de prijzen van de
tickets niet zo drastisch verlaagd.
En alle maatschappijen zijn druk
bezig met het terugdringen van de
kosten, waardoor er financieel ge
zonde ondernemingen ontstaan,
die weer nieuwe vliegtuigen kun
nen kopen.
Maar voor het zover is, aldus Con-
dit, zal de industrie nog verder
moeten saneren. „Volgend jaar zal
de produktie van alle vliegtuigfa
brikanten met 40 procent zijn afge
nomen." En dat gaat gepaard met
een enorm banenverlies. Boeing
zette begin dit jaar bij voorbeeld
28.000 werknemers op straat.
Met het herstel van de economie in
Amerika en Europa zullen ook de
orders weer terugkeren. In de tus
sentijd hoopt Boeing vooral zaken
te doen in China, waar het vlieg
verkeer gigantisch toeneemt. Chi
nese luchtvaartmaatschappijen
kochten de afgelopen tijd al 225
vliegtuigen van Boeing met een
waarde van negen miljard dollar.
Volgens Condit zullen meer en
meer vliegtuigfabrikanten - ge
dwongen door de slechte situatie -
gaan samenwerken. Boeing zelf is
onder meer met Dasa bezig met de
ontwikkeling van een super-J um
bo. Het moet een vliegtuig worden
dat tussen de 600 en 800 passagiers
kan vervoeren. De ontwikkelings
kosten zijn zo hoog. dat zelfs een
groot bedrijf als Boeing die niet in
z'n eentje kan dragen. Op dit mo
ment zijn er nog nauwelijks vlieg
velden geschikt voor de super-
Jumbo's, maar Boeing verwacht er
in de toekomst toch zeker 500 te
verkopen.
Ook de Europese fabrikanten ont
komen niet aan samenwerking. In
Airbus werken al vier bedrijven
(Dasa. het Franse Aerospatiale,
het Italiaanse Alenia en het
Spaanse Casa) samen. Dasa heeft
Fokker en Dornier (kleinere pro
pellervliegtuigen) in handen. Bri
tish Aerospace bouwt inmiddels
met Taiwan Aerospace vliegtui
gen voor regionale maatschappij
en.
Regionaal
Luchtvaartanalisten verwachten
dat er in Europa straks twee be
drijven overblijven: Airbus dat jets
zal maken die plaats bieden aan
130 en meer passagiers en een be
drijf dat kleinere vliegtuigen zal af
leveren. speciaal bedoeld voor re
gionaal opererende maatschappij
en. Dat laatste bedrijf wordt, als
het aan Dasa en Fokker ligt, de Ne
derlandse vliegtuigbouwer. Tij
dens de presentatie van Dasa wer
den andere Europese fabrikanten
nadrukkelijk uitgenodigd deel te
nemen in de Fokker-holding. Het
gaat dan met name om Alenia en
Aerospatiale, waarmee Dasa al in
Airbus en op vele andere fronten
samenwerkt.
De markt voor regionale jetliners,
zoals de Fokker 70 en 100, is in de
komende twintig jaar 2.150 vlieg
tuigen, zo heeft de Nederlandse
vliegtuigbouwer berekend. Veel
vliegtuigen die nu nog in gebruik
zijn. zoals de Boeing 737-200 en de
DC-9, zijn tussen de 15 en 30 jaar
oud. En dus binnenkort aan ver
vanging toe. Bovendien, zo zei pre
sident-directeur Jean Pierson van
Airbus, zal door het vrijgeven van
het Europese luchtruim de concur
rentie toenemen: meer vluchten
met kleinere vliegtuigen. Kortom,
voor de bouwers van vliegtuigen
voor de burgerluchtvaart duurt de
crisis niet al te lang meer. De werk
nemers in de fabriek voelen haar
nog dagelijks aan den lijve, maar
in de hoofden van hun bazen is zij
al bijna voorbij.
Henny van Egmond
De Vries, je wordt een
Belg", roept mijn
hoofdredacteur steevast
wanneer hij me op een
Vlaamse uitdrukking
denkt te betrappen. 'Valies'
in plaats van koffer, 'sport
zak' in plaats van sporttas,
'rijden aan een snelheid
van' in plaats van 'met', het
rode potlood van de dienst
doend redacteur in Den
Haag is soms net zo onver
biddelijk als het vermanen
de vingertje. „Wij vinden
dat dom", formuleerde de
baas laatst zijn iveloverwo-
gen opinie.
Het is een treffende weerga
ve van de gangbare hou
ding in het gebied tussen
Hollandsch Diep. Noord
zeekanaal en Utrechtse
Heuvelrug, ivaar men zich
vrolijk maakt om de zachte
g en 'aivel'. De Vlaamse taal
wordt er behandeld als een
vorm van slecht Neder
lands. Het is een dialect met
een antiek vocabulair en
slechte grammatica, zins-
wendingen die niet verant-
ivoord kunnen worden.
Goed om raar te doen tij
dens een avondje stappen
in Antiverpen.
Desondanks hebben de 'uit
bater'. het 'afzien' en het
'smeergeld' bijna onge
merkt hun weg naar het
dagdagelijkse Noord-Ne
derlands gevonden. En er
ivachten nog vele andere
schitterende woorden als
'valavond' en 'paniekéren',
of uitdrukkingen als 'de
voeten spelen'.
Van hun kant ergeren de
Vlamingen zich aan de on
verschilligheid die de Ne
derlanders aan de dag leg
gen ten aanzien van het
slordige turbo- en mana
gerstaaltje dat in Den Haag
en omstreken wordt ge
sproken, en waariii iemand
die machteloos staat zoge-
naamd 'instrumenten mist'.
Is dat zoveel fraaier dan
klagen dat iemand „op z'n
honger zit, maar dat zal wel
niet van tel zijn?"
Een deel van de kwalijke
reuk dankt het Vlaams na
tuurlijk aan de verderfelij
ke overheersing door de
Franstaligen. Daarvan ge
tuigt ook de corresponden-
tie die ik enige tijd geleden
ontving van het 'kabinet
van de vice-eerste minister,
en minister van verkeers
wezen en overheidsbedrij-
veji'. De persadviseur van
de verantwoordelijk be
windsman, een Waalse so
cialist. had de moeite geno
men zich in het Nederlands
uit te drukken. Dat is zijn
plicht en ook overigens heel
vriendelijk, maar hij had
het beter achterwege kun
nen laten: ..Ik dank uw
voor de brief die ik gekre
gen heb betreffende... Ik
moet uw ook feliciteren
voor de goede medewer
king."
Gelukkig bestaat er schoon
Vlaams, getuige de 'dienst-
briefkaart' die ik recente
lijk in mijn brievenbus vond
in plaats van het normale
stapeltje ochtendkranten.
Het is een vergeeld klein-
nood van Belgische ambte
narij: blijkens de numme
ring het 729e exemplaar
van een in 1967 gedrukt sta
peltje kartonnen kaartjes.
Afzender het 'Bestuur der
Posterijen', het heraldieke
wapen links bovenaan, en
onder de streep de tekst:
'Dienstbriefkaarten zijn en
kel geldig wanneer de voor
waarden, bepaald door het
Boek van portvrijdom en
waarmerking, ivorden
geëerbiedigd." Om die re
den ivas op de kaart een
kloek stempel gedrukt:
'Kraainem 1950'.
De tekst op de achterkant
liet aan duidelijkheid niets
te ivensen over:
MijnheerMevrouw.
Het aajital door mijn dienst
ontvangen exemplaren van
het dagblad de publika-
tie is ontoereikend. Hier
door verkeer ik in de onmo
gelijkheid, het voor U be
stemde nummer af te leve
ren.
Het ontbrekende blad werd
zonder verwijl nagevraagd
en zal zohaast mogelijk
worden uitgereikt.
Hoogachtend. De Postont-
vanger."
De krant is nooit nagele-
verd. maar ach, dat is niets.
Een Russische KA-50 Werewolf helikopter met zijn dodelijke wapenlast, bestaande uit verschillende raketten en een snelvuurkanon.
