Stille revolutie op de werkvloer
Vervuilend,
maar met mate
Ongesorteerd de dozen in
•vitrite ,aar VRIJDAG 18 JUNM993 31
Met de bril op zijn voorhoofd geschoven buigt hij zich over een
opengeslagen ordner. Even iets nazoeken, want hij wil niet
'dat het verkeerd in de krant komt.' Zeker weten datje kwaliteit
levert, het adagium dat Vitrite er bij de werknemers instampt,
dat lijkt ook Van de Plasses tweede natuur geworden. De vraag
was hoeveel grondstof Vitrite jaarlijks nodig heeft voor het fa
briceren van bijna drie miljard lampvoeten en batterij hulzen.
„Hou het maar op achtduizend ton", verzucht hij na enkele minu
ten zoekwerk. „Dan zitje redelijk veilig."
De hoofdmoot daarvan wordt gevormd door messing, nog steeds
het belangrijkste basismateriaal voor de lampvoet. Dit metaal
geleidt uitstekend en vanaf het prille begin van de lampvoetenfa-
bricage is het door de Middelburgse fabriek gebruikt om de man
tel te vervaardigen. Sinds een jaar of twintig gebruikt Vitrite ook
aluminium, dat als grondstof goedkoper is. maar kwalitatief min
der dan de vertrouwde legering van koper en zink.
In de trekkerij worden uit het metaal, dat in grote rollen is aange
leverd. schijfjes getrokken die op hun beurt geheel automatisch
tot kleine busjes worden omgevormd en - afhankelijk van het
type - voorzien van schroefdraad of bajonetpinnen. Uit de trek
kerij komen ook de messing contactplaatjes. In de glasperserij
worden mantel en contactplaatje met elkaar verbonden door een
dotje glas. een procédé dat onder extreem hoge temperaturen
plaatsvindt. Bij de afkoeling oxideert het metaal en dat maakt
een derde bewerkingsfase nodig, op de werkvloer aangeduid als
de 'finishing', oftewel de afwerking. De onderdompeling in een
zuurbad geeft de lampvoeten een mooi aanzien en maakt ze mak
kelijker soldeerbaar.
Sorteerafdeling
De laatste schakel in het produktieproces is de sorteerafdeling,
waar het eindprodukt, voor het in de doos verdwijnt, aan een
laatste controle wordt onderworpen. Achtentwintighonderd mil
joen lamp voeten en batterijhulzen per jaar, die allemaal met het
menselijk oog op eventuele afwijkingen worden onderzocht, dat
roept het beeld op van de Duyvisreclame, waarin een controleur,
het vergrootglas in de hand, stuk voor stuk alle pinda's van het
waarmerk OK voorziet. Deze voorstelling is wel wat karikatu
raal, vindt Van de Plasse, maar hij erkent dat de tot dusver ge
bruikte methode arbeidsintensief is en dat vernieuwingen in het
produktieproces vooral ten koste zullen gaan van de sorteerafde
ling. „Ik verwacht niet dat het aantal werknemers zal toenemen",
formuleert hij eufemistisch. „Voor werk dat elders goedkoper
kan worden gedaan, moet je hier in Nederland een vervanging
vinden, anders kan je niet blijven concurreren. We zullen steeds
meer moeten maken met steeds minder mensen."
Het toverwoord hierbij luidt ONDO, een afkorting voor: ongesor
teerd de dozen in. Onlangs is Vitrite er voor het eerst in honderd
jaar in geslaagd het glaspersen zo goed uit te voeren, dat de lamp
voeten zonder nacontrole kunnen worden ingepakt. Ook het
beitsen kan in theorie al worden overgeslagen, doordat de corro
sie tijdens de afkoeling door nieuwe technieken beter in de hand
is te houden. Dit werkt niet alleen veel efficiënter, het nieuwe
procédé is ook vriendelijker voor het milieu, want juist bij de fi
nishing worden de meest schadelijke chemicaliën gebruikt. En
zorg voor het milieu is ook efficiency, legt Van de Plasse uit. om
dat de milieuheffingen immers elk jaar oplopen.
Evolutie
Een revolutie wil hij ONDO niet noemen, hoewel het procédé een
honderd jaar oude werkwijze op de helling zet. „Het is meer een
evolutie. We hebben ons de laatste jaren geconcentreerd op het
perfectioneren van het bestaande produktieproces. Daarin moe
ten we proberen doorbraken te vinden, niet in de ontwikkeling
van een nieuw produkt."
Het is dan ook niet verwonderlijk dat de afdeling produktontwik-
keling slechts uit één persoon bestaat, ing P. C. Keim. „Ik ben
zowel hoofd als uitvoerder", grapt hij. Het ontwerpen van lamp
voeten is niet erg spannend. De eisen waaraan het produkt moet
voldoen liggen vast. waardoor de ontwerper aan handen en voe
ten is gebonden. Wanneer een klant zijn lampvoet op een speciale
manier wil hebben aangepast, kan Keim daarvoor zorgen, maar
eigenlijk moet hij dergelijke ontwikkelingen juist afremmen.
Ooit beschikte Vitrite over een assortiment van tweeduizend ver
schillende exemplaren. Keim: ..Elk hotel of schip had vroeger
zijn eigen lampvoet. Dan konden de werknemers geen lampen
pikken en mee naar huis nemen." Na een wereldwijd doorgevoer
de standaardisering liep dat aantal terug tot ongeveer vierhon
derd en de afgelopen tweeeneenhalf jaar heeft Vitrite nog eens
honderdzestig soorten afgeschaft. Niet geheel toevallig loopt de
ze kostenbesparende afslanking parallel met de beruchte 'Opera
tie Centurion' waarmee directeur Timmer Philips weer gezond
wil maken.
Nieuwe visie
„Of je een massaproduktie van vierhonderd miljoen exemplaren
per jaar haalt, of datje eens in de vijfjaar tienduizend stuks van
een bepaald produkt maakt, dat verschilt nogal. Dat laatste is
economisch niet meer haalbaar", verklaart chef van de afdeling
documentatie A. Franke. Hij beheert het 'museum', de kamer
waar de fabriek al haai- lampvoeten in vitrines bewaart. In de
uitstalkast met actuele produkten vallen steeds meer gaten.
„Het heeft te maken met een bepaalde visie. Vroeger dachten we:
'wij zijn de grootste, we willen elke lampvoet maken die er is,
waar dan ook ter wereld.' Daar zijn we vanaf gestapt."
De produktie opvoeren en tegelijkertijd de controle afschaffen,
dat kan alleen wanneer de kwaliteit van de lampvoet van tevoren
vaststaat, benadrukt Van de Plasse. Het onderhoud is daarom
preventief, onderdelen moeten op tijd zijn vervangen, voor zij sto
ringen kunnen veroorzaken. De verantwoordelijkheid daarvoor
ligt bij de mensen op de werkvloer. Zij zijn al lang geen dieptrek-
kers of glaspersers meer. maar 'produktievakmensen' die worden
gestimuleerd om mee te denken over het produktieproces. want -
zo heeft de directie inmiddels begrepen - als iemand in de gaten
heeft wanneer iets fout gaat, dan zijn zij het. En de praktijk wijst
uit dat de grotere betrokkenheid van de werknemer ook leidt tot
een betere motivatie.
Het heeft er alle schijn van dat bij Vitrite een geruisloze revolutie
gaande is. Een versimpeling van de doelstellingen en een veran
dering van de mentaliteit leiden bijna ongemerkt tot de omvor
ming van een produktieproces dat honderd jaar lang volgens de
zelfde basisprincipes was opgebouwd. Dat de gewenste inkrim
ping van het personeel niet met gedwongen ontslagen gepaard
gaat, maar via een natuurlijk vèrloop kan worden bewerkstel
ligd. maakt de omwenteling nog achtelozer.
De vraag waarmee het bedrijf uiteindelijk wel zal worden gecon
fronteerd is wanneer het plafond wordt bereikt in het streven
naar een perfect produktieproces. Met de huidige produktieaan-
tallen kan Vitrite iedere wereldbewoner elke twee jaar van een
nieuwe lampvoet voorzien. Het aantal mislukte exemplaren be
draagt voor sommige produkttypes niet meer dan twintig per
miljoen. Dat zijn er nog altijd twintig te veel, vindt Van de Plasse.
In zijn ogen blijft het produktieproces altijd voor verbeteringen
vatbaar. „Iedereen, van directeur tot produktievakman. kan al
tijd alles beter doen. Als dat streven er is en we weten dat te be
nutten, dan moet het gewoon lukken."
Ernst Jan Rozendaal
Een eeuw lang is de lampvoet vrijwel
hetzelfde gebleven. Alle verschillende types
lijken op elkaar en zijn volgens hetzelfde procédé
gemaakt. Nog steeds zijn messing en glas de
ideale basismaterialen en bestaat het
produktieproces uit vier opeenvolgende stappen:
dieptrekken, glaspersen, afwerken en
controleren. De vraag is alleen: hoe lang nog
Door verdergaande automatisering en
perfectionering van het produktieproces kunnen
binnenkort de laatste twee stappen worden
overgeslagen en wordt de menselijke inbreng tot
een minimum teruggedrongen.
Staat Vitrite, voor het eerst in honderd jaar, een
revolutionaire doorbraak in het produktieproces
te wachten
„Een revolutie wil ik het niet noemen", zegt
manager produktie en logistiek ing J. van de
Plasse. „Wel is het zo dat je, door stapje voor
stapje te verbeteren, op een bepaald moment een
drempel overschrijdt."
Véél koper en veel kankerverwekkende
polycyclische aromatische koolwa
terstoffen, beter bekend als PAK. Onder
zoek van rijkswaterstaat Zeeland toont
aan dat de bodem van het Kanaal door
Walcheren ter hoogte van de Middelburg
se Maisbaai allesbehalve schoon is. Pre
cies de plaats waar Philips-dochter Vitrite
de eeuw nét niet volmaakte. Geen toeval
natuurlijk, zeker wat het koper betreft. Op
langere termijn zal de kanaalbodem
schoongemaakt moeten worden. Voorlo
pig blijft de erfenis liggen.
Een aantal jaren gebruikte Vitrite chloor-
fluor koolwaterstoffen, beter bekend als
CFK, voor het drogen van produkten. De
ze freons tasten de ozonlaag aan en bevor
deren het broeikaseffect op aarde, al zijn
niet alle geleerden het met deze aarde-be-
dreigende opvatting eens. CFK zijn bij Vi
trite inmiddels taboe. Met 'een schep geld
en een hoop inspanning' is in 1990 een aan
zienlijk milieuvriendelijker methode inge
voerd.
Het schoonmaken van het afvalwater ver
betert voortdurend; zware metalen en
PAK worden nu bij Vitrite afgevangen.
Het grootste deel -150.000 van 250.000 ku
bieke meter - verdwijnt echter nog vrijwel
ongezuiverd in het riool. Het water is voor
al bezwangerd met olie. Een proef met een
biologische reinigingsmethode mislukte.
Vitrite wil het probleem - waarop al zo'n
tien jaar gestudeerd wordt - nu aan de
bron aanpakken. Het betekent aanpas
sing van het produktieproces en waai' mo
gelijk weglaten van processtappen. Dat
kost arbeidsplaatsen. Zo betaalt een scho
ner milieu zichzelf.
Is Vitrite een milieu-onvriendelijk
bedrijf? Het antwoord zal altijd 'ja' zijn.
Een helemaal schoon produktieproces.
zonder nadelige milieu-invloeden zowel
binnen als buiten de fabriek, is een illusie.
Directeur A. Wieland windt er geen doek
jes om. Hij vindt wel dat gestaag vooruit
gang wordt geboekt bij het verbeteren
van de milieu-omstandigheden. „We zijn
best vervuilend geweest. Vroeger werd an
ders tegen die zaken aangekeken dan te
genwoordig. Ik denk dat we het redelijk
doen. Als we het vergelijken met een con
current in Spanje, zijn we heilig."
Wieland en milieucoördinator P. W. van
Koeveringe noemen als voorbeeld het ge
bruik van CFK voor het drogen van ver
nikkelde batterijbussen. Voor de fabriek
een dure, maar steengoede methode, als
vanzelfsprekend ingevoerd toen de pro
duktie van de batterijbusen begon. Dat
freons nadelige milieugevolgen hebben -
daar stond in het begin nauwelijks ie
mand bij stil. Mede door kritiek van de ge
meente Middelburg (die weer op de huid
gezeten werd door milieugroeperingen)
ging Vitrite proeven doen met een ander
systeem. Dat is rigoreus en voor veel meer
produkten dan alleen batterijbussen toe
gepast. Freons zijn verdwenen en nu wor
den fijngehakte maisstengels voor het
schoonmaken gebruikt.
Prestatiesysteem
Eén van de aandachtspunten voor de fa
briek is het milieu, zegt directeur Wieland.
Eerlijkheidshalve voegt hij eraan toe dat
veel verkopen en dus geld verdienen bo
venaan staat, gevolgd door: zorgen voor
weinig uitval, letten op orde en netheid,
attent zijn op klachten van klanten en het
milieu. „Het staat bewust bij onze uit
gangspunten. We vinden dat belangrijk",
stelt coördinator Van Koeveringe. Zijn
aanwezigheid is er mede een bewijs van.
alsook het werken met een prestatiesys
teem op het gebied van milieu.
Er zijn op het gebied van lucht, water, bo
dem en geluid afgelopen jaren heel wat
maatregelen genomen, vertellen Wieland
en Van Koeveringe. De freons verdwenen,
de stofafvang verbeterde en uitstoot van
stikstofoxyden (NOx) verminderde fors.
In de eigen zuiveringsinstallatie worden
zuren en zware metalen uit het afvalwater
gehaald. Ter voorkoming van lekkage van
vervuilende stoffen in de bodem zijn
maatregelen genomen. Geluidhinder is in
de fabriek zelf een probleem; buiten de ge
bouwen voorkomen dempende voorzie
ningen overlast.
Het kan nog beter, erkent Wieland. On
derzoek is nu vooral gericht op maatrege
len aan de bron: vermijden dat vervuiling
ontstaat. Het bedrijf wil het interne mi
lieuzorgsysteem laten toetsen aan natio
nale normen. Wieland: „We leggen vol
gend jaar examen af en we hebben er ver
trouwen in. We willen voorzichtig door
gaan met onze bijdrage aan een zo schoon
mogelijke leefomgeving." Hij hoopt daar
bij op enig begrip van de samenleving:
niet alles tegelijk en graag een beetje reke
ning houden met de concurrentieverhou
dingen waar Vitrite keihard mee te maken
heeft.
Rinus Antonisse
Achtentwintighonderd miljoen lampvoeten en batterijhulzen per jaar, die allemaal met het menselijk oog op eventuele afwijkingen worden onderzocht.
