Kunstenaars zijn net koeien
Portret van
het gezin
Sjeik Al-Sabah
toont schatten
Unesco fotowedstrijd
Kunst uit
Koeweit
Moesman
in Laren
kunst cultuur
Islamitische kunst is zeldzaam
in de Nederlandse musea. I)e
laatste uitgebreide
tentoonstelling in ons land
dateert van 1927. Den Haag
doorbreekt de stilte. De komende
vier maanden zal een collectie
van ongeveer 130 topstukken uit
de Al-Sabah-collectie van het
Nationaal Museum van Koeweit
in het Haags Gemeentemuseum
te bezichtigen zijn.
Al in 1979 deed Teske op een
tentoonstelling in Istanboel
een eerste poging om de collec
tie naar Nederland te halen.
..Toen ik mevrouw Sjeika-Hus-
sah Al-Sabah daar sprak heb ik
gewoon eens een balletje opge
gooid. Zou het niet mogelijk
zijn om de collectie ooit hier te
krijgen?"
Oorlog
Kelken uit Syrië, gouden
oorbellen uit Marokko,
bronzen spiegels uit Iran en ge
kalligrafeerde. handgeschre
ven Korans uit Turkije. ..De
tentoonstelling geeft een dui
delijk beeld van ruim duizend
jaar islamitische kunst en is al
leen daarom al zo bijzonder",
meent conservator J. Teske
van het Haags Gemeentemu
seum. ,.Van gekalligrafeerd
aardewerk en miniatuurschil-
deringen uit de vroege Islam
tot met edelstenen bezette dol
ken. vazen en jachthoorns van
jade en bergkristal uit de late
Islam: het is eigenlijk een
bloemlezing uit de geschiede
nis van de islamitische kunst
De verzameling bestaat uit 130
werken afkomstig uit een ge
bied dat zich uitstrekt van
Spanje tot India. De voorwer
pen waren ooit het bezit van rij
ke sultans, sjahs en vorsten.
Om de superioriteit van hun
staat of hof duidelijk te maken,
gaven ze de beste kunstenaars
van het land opdrachten. ..De
kunstenaars kregen in ruil
daarvoor geld voor hun mate
riaal en geld om in hun onder
houd te kunnen voorzien.
Kunst zonder opdrachtgevers
en beschermers was zeker in de
islamitische wereld ondenk
baar". aldus Teske.
De collectie is te bezichtigen in
het. Nationale Museum van
Koeweit maar is eigendom van
het Koeweitse echtpaar Al-Sa
bah. Deze twee leden van de
emirsdynastie zijn al jarenlang
kenner en verwoed verzame
laar van islamitische kunst.
„Mevrouw Sjeika-Hussah Al-
Sabah is conservator van de af
deling islamitische kunst van
het Nationale Museum, terwijl
Sjeik Al-Sabah kunst- en rom
melmarkten atloopt om de col
lectie uit te breiden."
Dat het echtpaar zijn kunstbe
zit afstaat aan het Koeweitse
museum past volgens Teske in
de islamitische traditie om het
culturele bewustzijn van het
volk te stimuleren, „Het zijn
echt geen wilde mecenassen
die willen pronken met hun be
zit", aldus Teske.
Veertien jaar later is het zover.
In 1990. net voor het uitbreken
van de Golfoorlog, begon de
collectie aan een wereldtour
nee. „Gelukkig was de verza
meling net voor de inval van
Irak het land uit. Als die collec
tie in Irakese handen was ge
vallen. had die hier nu niet ge
staan". meent Teske. Na Le
ningrad. Washington. Quebeck
en Parijs pronken de kunstwer
ken nu in Den Haag. Conserva
tor Teske haalde de collectie
persoonlijk op uit Parijs. „We
moesten bij de Frans'Belgi-
sche grens lang wachten. De
chauffeur stelde voor om even
een ommetje te maken. Toen
ben ik toch maar bij de auto ge
bleven. Een vrachtwagen met
kunstschatten die miljoenen
vertegenwoordigen, laatje niet
zomaar in de steek."
Omdat de transport- en verze
keringskosten van de collectie
voor rekening van Koeweit, ko
men. is deze tentoonstelling
voor het Haags Gemeentemu
seum betaalbaar gebleven.
Toch was het tot op het laatste
moment onzeker of de collectie
wel naar Den Haag kon komen
..Toen in februari bleek dat het
Haagse museum met grote te
korten te kampen had. leek het
er even op dat het Museum
voor Volkenkunde in Rotter
dam met de eer zou gaan strij
ken. Toen heb ik inderdaad een
paar slapeloze nachten gehad.
Gelukkig is de financiering nog
op tijd rond gekomen", aldus
de Haagse conservator.
Of de tentoonstelling in Neder
land veel belangstellenden zal
trekken is volgens Teske moei
lijk in te schatten. „De Islam
ligt politiek nogal gevoelig in
West-Europa. Stel dat Irak mi
litair weer over de schreef gaat.
dan zou je misschien snel een
anti-Islam stemming kunnen
krijgen, wat zich kan vertalen
in minder bezoekers. Maar aan
de andere kant zou het mis
schien ook juist de belangstel
ling van bezoekers extra kun
nen opwekken. Toen Irak Koe
weit binnenviel was deze ten
toonstelling te zien in Lenin
grad (nu St. Petersburg). Er
kwamen die week duizenden
bezoekers op af."
Ivar Hoekstra
Kunstschatten uit Koeweit - 1000
jaar kunst en mecenaat van de Is
lam, tot en met 17 oktober 1993,
Haags Gemeentemuseum. Stad
houderslaan 41, Den Haag. Ope
ningtijden: van dinsdag tot en met
zondag, van 11.00 tot 17.00 uur.
VRIJDAG 18 JUNI 1993 23
Er is veel gefilosofeerd over de
vraag, waarom nu uitgerekend in
Utrecht het surrealisme voet aan
de grond kreeg. Want niet alleen
Moesman gaf er zich aan over, ook
zijn vriend Louis Wijmans en Ger-
rit van 't Net hebben zich er - zij
het min of meer tijdelijk - mee be
zig gehouden. Als een van de rede
nen is wel genoemd, dat jonge kun
stenaars nieuwe stromingen in de
kunst omarmden als een vorm van
verzet tegen de 'kunstloze' sfeer in
Utrecht, waar de kunstzinnige
dienst werd uitgemaakt door de
gevestigde (en daardoor voor hen
volstrekt oninteressante) orde.
Maar in het geval van Moesman
heeft het toeval zeker ook meege
speeld.
Het toeval, dat Willy Wagenaar in
de Utrechtse Vinkenburgstraat
zijn kunsthandel Nord opende en
daar zijn in Parijs ontdekte kunst
bladen verkocht. Het toeval, dat
de jonge Moesman daar in de num
mers van Variétés kennis maakte
met het werk van Dali. De Chirico,
Magritte.
Verlangens
Het is bijna zeker geen toeval, dat
juist het werk van deze surrealis
ten zo veel indruk maakte op de
nog maar net de puberteit ont
groeide Moesman maakte, dat hij
er de rest van zijn leven mee bezig
is gebleven. Het bood hem een
ideale gelegenheid om zijn (vage)
verlangens, dromen en frustraties
in beelden vast te leggen. De jonge
man. die als knaap al de pornogra
fische blaadjes die zijn vader onder
de toonbank bewaarde in keek:
wiens moeder hem verbood nog
naar tekenles te gaan nadat hij de
eerste maal met een naaktteke-
ning thuis was gekomen; die in de
beklemming van een kneuterige
provinciestad droomde van weid
se verten; die jongeman voelde aan
hoezeer het surrealisme hem de
kans gaf om beelden te maken met
een onverhulde erotische sfeer.
Om een naakte vrouw door een
sombere Utrechtse straat te laten
fietsen en zo de goegemeente te
schokken. Om tegen eindeloze ein
ders van zand en zee fabelwezens
hun stille omgang te laten maken.
Het heeft een reeks werken opgele
verd, waarop technisch gesproken
best het een en ander is aan te mer
ken (een perfecte fijnschilder was
Moesman zeker niet. ook al keek
hij naar eigen zeggen de technie
ken graag af bij oude meesters als
Van Oostzanen, Geertgen tot St.
Jans of Antonella da Messina)
maar die met hun heldere kleuren,
hun ruimtelijke compositie en
vooral hun inhoudelijkheid blijven
fascineren.
Hans Lutz
Overzichtstentoonstelling van Moes
man. tot 4 juli in het Singer Museum in
Laren.
Ceremoniële stalen standaard uit Iran. 1124 na Chr. foto GPD
De Unesco, de organisatie van de Verenigde Naties voor onderwijs,
wetenschap en cultuur, heeft drie prijswinnaars bekendgemaakt
van de internationale fotowedstrijd 'Het Gezin'. De drie winnende foto's
zijn: Blood Relation van Chen Anding (China). Foot Ball van Knud Niel
sen (Denemarken) en Hope van Miguel Cruz (Dominicaanse Republiek).
De amateurfotograaf Ben van Eek uit Amsterdam kreeg een eervolle ver
melding voor zijn foto Still five weeks grandma.
De internationale jury koos de drie winnaars uit 9117 inzendingen uit 133
landen.
De officiële prijsuitreiking vindt in november plaats op het hoofdkwar
tier van de Unesco in Parijs. Deze ceremonie vormt tevens de opening
van een tentoonstelling van winnende foto's. Deze zal in de loop van 1994
- het Internationaal Jaar van het Gezin - in diverse landen, ivaaronder
ook Nederland, te zien zijn.
Blood Relation van Chen Anding (China).
Hope van Miguel Cruz (Dominicaanse Republiek). Still five weeks grandma van Ben van Eek (Nl).
Foot Ball van Knud Nielsen (Denemarken).
Anderhalf jaar heeft het Loek
Brons gekost: anderhalf jaar
loven en bieden, onderhandelen en
overtuigen. En het is hem gelukt:
32 van de 43 schilderijen die Moes
man in zijn leven heeft geschilderd
zijn bij elkaar gebracht in een over
zichtstentoonstelling in het Singer
Museum in Laren. En dat niet al
leen: Brons is er ook in geslaagd
om elf schilderijen te kopen. Ze zijn
'in de aanbieding'.
Elf Moesmans tegelijk te koop. Het
is nog niet eerder voorgekomen,
dat er zo veel werk van de Utrecht
se surrealist te koop werd aange
boden: de produktie van Moesman
is gering en circuleert niet in de
handel. Een typische Brons-stunt,
want bezitters van het werk van
Moesman koesteren het als kleino
den en de erven Moesman hebben
altijd geweigerd om iets met de
werken die in hun bezit waren te
doen.
Maar geld en veel goede woorden
hebben hun uitwerking niet ge
mist. Voor het eerst in vele jaren is
het werk van Moesman nagenoeg
compleet bij elkaar te zien en zijn
werken van hem weer te koop. Om
deze aan te schaffen zijn goede
woorden overigens niet genoeg:
want ook al kondigt Loek Brons
aan dat 'de prijzen extra scherp
zijn gesteld om de verkoopkansen
in deze economisch moeilijker tij
den zo groot mogelijk te maken' en
al zijn 'acht werken verlaagd tot
onder de 100.000 gulden', voor een
gouache Vissen uit 1930 moet al
tijd nog 25.000 gulden worden be
taald - en dat is dan de goedkoop
ste. Wie iets echt goeds wil moet
dieper in de buidel tasten: 195.000
gulden voor Overmorgen (1932) of
275.000 gulden voor La Suite 1932)
en Avonduur 1962).
Het zijn prijzen waarom Moesman
zelf waarschijnlijk sardonisch ge
lachen zou hebben. De man die bij
Johannes Hendrikus Moesman, in de
wandeling 'Jopie', werd op 6 januari
1909 geboren in Utrecht. Hij woonde er
tot 1967, toen hij verhuisde naar Tuil
en 't Waal; daar is hij in 1988 overleden.
Zijn werk is vooral op
groepstentoonstellingen te zien
geweest. Plannen voor museale
tentoonstellingen zijn er wel geweest,
maar liepen stuk op onwil van de
museumdirecties of op de extreme
eisen, die Moesman zelf stelde. De
expositie in het Singer Museum in
Laren is, aldus organisator Loek Bron=
ingericht in de sfeer die Moesman -
zou hebben gewenst: niet in een v
ruimte, maar onder een verlaagd
plafond tegen donkerkleurige fla
wanden.
De Peer, één van de eerste surrealistische werken van Johannes Hendrikus Moesman. foto Loek Brons
zijn Utrechtse kunstbroeders en -
zusters in de herinnering vooral
voortleeft als een 'moeilijk' mens
zou er waarschijnlijk een erken
ning in hebben gezien van zijn door
velen onderschatte - en zelfs ont
kende-kwaliteiten. Maar het is ze
ker niet uitgesloten, dat hij zo zijn
vraagtekens had geplaatst bij de
verstandelijke vermogens van
mensen die dergelijke bedragen
betalen voor zijn schilderijen.
Want. zoals hij wel eens in een in
terview heeft gezegd: „Ik verbaas
me altijd over wat de mensen in
mijn schilderijen zien; ik heb ge
woon wat dingen bij elkaar op het
doek gezet die toevallig onder mijn
handen kwamen. Er zitten hele
maal geen diepere gedachten en
bijzondere bedoelingen achter. Je
ziet wat er op staat en niks meer."
Interpretaties
Waarmee weer eens is aangetoond,
dat men kunstenaars niet altijd op
hun woord moet geloven als ze uit
spraken doen over hun eigen werk.
Want. hoewel het zeker waar is. dat
de schilderijen van Moesman
moeilijk zijn te duiden - en dus ve
le interpretaties mogelijk maken -
kan een aantal weerkerende the
ma's (en daarmee wel degelijk een
'bedoeling') niet worden ontkend.
Trouwens, ondanks het cynisme
waarmee hij over zijn eigen kunst
en die van anderen kon spreken -
evenals overigens over politiek of
religie of over Kunstliefde - hij
nam die wel degelijk serieus.
In de catalogus, die Loek Brons sa
men met Bavo van Rossum in de
vorm van Moesmans beroemde
'gouden boekje' heeft samenge
steld. staat ook een aantal artike
len dat Moesman zelf heeft ge
schreven. Onder de titel 'Ons dage
lijks brood en de kunst' schrijft hij
daarin onder meer; „De plaats van
de kunstenaar in onze maatschap
pij is ongeveer gelijk aan die van de
koe. waaraan de veefokker, de
boer. de handelaar in veevoer, de
melkboer, de kaasfabrikant en
tenslotte de slager en de leerberei-
der een duidelijk beroep en een
vaste plaats in onze maatschappij
ontlenen. De kunstakadenuepro-
fessor. de tekenmeester. de fabri
kanten en handelaren in kunst
schilderbenodigdheden. de minis
ter en de wethouders in kunstza
ken. de culturele ambtenaren,
kunsthandelaars en encadreurs en
tenslotte de kunsthistorici en mu-
seumdirekteuren hebben een
goedbetaalde baan aan de kunste
naar te danken. Zij zitten in
fraai ingerichte bureaus omgeven
door sekretaresses en telefoons,
terwijl de koe rustig in zijn stal
staat en de kunstenaar, als 't mooi
is, een onbewoonbaar verklaarde
woning toegewezen krijgt."
Verlossing
De kunstenaar als spil waarom ve
len draaien; daaruit spreekt aller
minst een relativering van zijn
kunstenaarschap. Ook in andere
zin maakt Moesman duidelijk hoe
wezenlijk de kunst en het kunste
naarschap zijn. Hij heeft meer dan
veertig jaar gewerkt als lithograaf
bij de Nederlandse Spoorwegen.
Een 'baantje van niets' noemde hij
het en het maken van dienstrege
lingen en de daarbij horende gra
fieken schonk hem geen enkele be
vrediging. Maar het bezorgde hem
een vast inkomen en daarmee de
vrijheid om zich in zijn vrije tijd ge
heel en al met de vrije kunst bezig
te houden.
