Simenon kiest voor mythe
Moderne kunstenaar leeft als een nomade
Reconstructie van een
verdacht schrijversleven
Biënnale
van
Venetië
kunst cultuur
VRiJDAG 18 JUNI 1993
Het plein, in de idyllische
herinnering van de schrijver
.beplant met iepen en door
tramsporen diagonaal doorkruist", is
teruggebracht tot een rotonde met
zijn borstbeeld. De kleurige huizen
van weleer staan er nog, maar ze zijn
oud en verveloos. Negentig jaar na de
geboorte van Georges Simenon moet
een uitgebreide tentoonstelling over
het leven en werk van de geestelijk
vader van politiecommissaris
Maigret 'het culturele evenement
van het jaar' worden. Maar de
terugkeer van Simenon kan niet
verhelen dat Luik een stad is
waarvan het vuur is gedoofd.
Het wordt, juichen de Waalse organi
satoren in
hun gebrekkig Nederlands, „de meest vol
ledige tentoonstelling die nooit (!-red)
over de beroemdste Belgische en 's we
relds meest gelezen schrijver werd gehou
den." Kosten noch moeite zijn gespaard
voor de expositie Tout Simenon, die 26 ju
ni van start gaat en meer dan vier maan
den te zien zal zijn in het 'Museum voor de
Waalse kunst van Luik'.
De organisatoren rekenen op 180.000 be
zoekers om uit de kosten (ruim vijf miljoen
gulden) te komen. Hun grote voorbeeld:
het mega-evenement 'Tout Hergé', dat
twee jaar geleden meer dan 200.000 be
langstellenden trok. Net als Hergé's uni
versele held Kuifje mag immers politie
commissaris Maigret zich verheugen in
een grotè schare fans over de hele wereld.
„Een deel van mijn leven zal ik Fordjes fa
briceren en veel geld verdienen. Daarna
zal ik voor mijn genoegen Rolls Royces
maken", nam Simenon zich al op jonge
leeftijd voor. Hij hield woord. De veel
schrijver heeff onder tenminste 17 pseu
doniemen meer dan 200 boeken, variërend
van psychologische romans tot detectives
en sentimentele werkjes, op zijn naam
staan. In maar liefst 87 talen is zijn werk
bekend, al is de officiële literaire erken
ning en bekroning daar lang bij achterge
bleven.
Temperament
Georges en
Denyse Simenon.
foto GPD
Café Le Maigret
op de Quai de
Gaulle in Luik.
Eén van de drie
dimensionale
decors op de
Simenon-
tentoonstelling in
Luik: De kamer
van de misdaad,
ingericht volgens
de beschrijving in
En cas de
malheur, foto GPD
m
„Hij was in alles overdreven: in zijn ma
nier van praten, schrijven, publiceren, de
liefde bedrijven. Dat alles geeft zijn tem
perament weer", heeft zijn tweede vrouw,
Denyse Ouimet, ooit gezegd. De Maigrets
schreef hij tussen de bedrijven door om
zijn enorme geldbehoefte te bevredigen.
Ze zijn een intermezzo tussen twee andere
boeken of tussen één van de tienduizend
vrouwen met wie hij pocht de liefde te heb
ben bedreven.
De detectives leverden eeuwige faam op.
In maar liefst 76 romans vervult de pijpro
kende politiecommissaris de hoofdrol.
Een man van gewoonten, van eenvoudige
komaf: deugdzaam, enigszins nors, dis
creet, intelligent maai- afgaand op zijn in
tuïtie, iemand die probeert te begrijpen
zonder te oordelen.
Op Tout Simenon is het echter niet Mai
gret die centraal staat. Hoogtepunt van
de expositie vormen een serie drie-dimen
sionale decors, die de bezoeker door het
leven voeren van de schrijver, en waarin
ook zijn minder bekende kanten aan bod
komen. Het zijn reconstructies, letterlijk
in geuren en kleuren, van bijvoorbeeld de
sfeer op het bureau van een journalist bij
La Gazette de Liège, en in een grote autop
siezaal met betegelde muren uit de poli
tieromans.
Ook is er een nabootsing van schrijfritue-
len van Simenon als de altijd aanwezige
geslepen potloden, de met speciale tabak
gestopte pijpen en de kalenders waarop
hij zijn romans plande. De liefhebbers
kunnen zich vergapen aan relikwieën als
de typemachine en de eerste postkaart
aan een tante. Daarnaast een talisman en
de laatste brief van zijn geliefde dochter
Marie-Jo, die in 1978 op 25-jarige leeftijd
zelfmoord pleegde.
Rage
Buiten het museum aan de Fëronstrée, de
oude straat van de ijzersmeden in het cen
trum, moet de Simenon-rage deze zomer
ook om zich heen grijpen. Er zijn conferen
ties gepland, evenals voorstellingen van
de tientallen films en de honderden TV-
produkties rond de politiecommissaris,
de wijken worden versierd, en er zijn festi
viteiten in 'Outre-Meuse', de wijk waar Si
menon jarenlang woonde.
De reactie in café 'Le Maigret' op de Quai
de Gaulle is voorspelbaar. „Ach ja. daar is
allemaal wel geld voor", moppert een man
achter een speelautomaat. Wie de naar de
schrijver vernoemde wandelroute volgt,
merkt twee weken voor de aanvang nog
weinig van de feestelijkheden. De 'Cité Ar-
dente' ligt erbij zoals ze er al jaren bijligt:
uitgeblust en smerig, met hobbelige as
faltwegen waar de klinkers doorheen ste
ken, een permanente verkeersopstopping
in de smalle straatjes en een onverschil
lige ober die het tafeltje afneemt met een
naar chloor stinkend vod.
Van het kleurige beeld dat Simenon in
boeken als Pedigree, Lettre a ma mere en
Le Pendu de Saint-Pholien van zijn ge
boortestad schetste, is weinig over. De
conservatieve katholieke regenten en in
dustriëlen uit die tijd zijn verdwenen, de
mijnen en staalindustrie gesloten. Het
'Palermo aan de Maas' roept vandaag de
dag in heel België de sombere bijklank op
van mafia, omkoping en werkloosheid.
Sinds de dood van de 'Godfather' van de
Parti Socialiste. André Cools, zucht Luik
onder een golf van corruptieschandalen.
De socialistische burgemeester is veroor
deeld tot een voorwaardelijke celstraf en
het geld voor de politie of stadsreiniging is
al sinds jaar en dag op. De stad lijdt er
zichtbaar onder.
Outre-Meuse
De Pont des Arches, de brug die de titel
leverde voor zijn eerste roman, voert naar
de rechteroever. Daar ligt, op een eilandje
in de maas, het befaamde Outre-Meuse,
waar Simenon jarenlang woonde. De
buurt is te boek gesteld als anarchistisch
en onafhankelijk. Nu is het een rustige
oude volkswijk, waar een groepje mannen
voor de taveerne zit en vrouwen met
schorten voor in het deurportiek op hun
bezem leunen.
De 'Leeuwenkooi', „met zijn kleine witge
kalkte huisjes" zoals de VVV-folder ci
teert. is een steeg waar de vuilniszakken
rotten, met afwisselend een restaurant,
een café en een dichtgetimmerde zaak.
Voor de huizen waar Georges Simenon
woonde, in de Rue de 1' Enseignement, de
Rue de la Loi en de Rue Pasteur, zijn afge
bladderde rolluiken neergelaten. De
straat vol „huisjes in roze baksteen, met
brede en regelmatige trottoirs aan het
einde waarvan de schaduwen van het
Congresplein opdoemen" is verwaarloosd
eri armoedig. De ramen van het huis waar
zijn metgezel Joseph Kleine woonde, „de
wanhopige die zich met zijn sjaal ophing"
en die figureert in Maigret en het lijk aan
de kerkdeur en De drie misdaden van
mijn vrienden, zijn dichtgekalkt.
Moeder
'lei est né le 13 fevrier 1903 le célèbre écri-
vain Georges Simenon, le créateur du
commissaire Maigret'. staat er op een
bordje bij nummer 24 Rue Léopold. Uit
puur bijgeloof heeft zijn moeder Henriette
Büll bij de burgerlijke stand de 12e fe
bruari als geboortedatum laten registre
ren. Tussen de oudste zoon en de moeder
zal het nooit goed komen. „Ze was gierig,
schraperig. Ze heeft nooit iets van mijn
opkomend schrijverschap begrepen", zal
Simenon later vol wrok zeggen, na zijn
haat in verschillende romans de vrije loop
te hebben gelaten. Zijn vader daarente
gen. een bescheiden man met zwakke ge
zondheid. aanbidt hij.
Simenon verlaat Luik al wanneer hij 19 is,
na een korte carrière als journalist bij de
conservatieve katholieke Gazette de
Liège. Hij schrijft er over alles wat los en
vast zit. en leent en passant ook zijn naam
aan een serie artikelen over het 'Joodse
gevaar', zo ontdekte de Franse biograaf
Pierre Assouline toen hij toegang kreeg
tot Simenons persoonlijke archieven. De
onthulling in de gezaghebbende biografie
sloeg bij de familie en vereerders in als een
bom:..Mijn vader is nooit anti-semiet ge
weest, en hij was wezenlijk anti-racistisch
Heeft hij gecollaboreerd tijdens de
oorlog Zeker niet", oordeelde zoon Mare
vorige maand.
Die stellige familie-herinnering komt niet
helemaal overeen met de werkelijkheid
In Parijs, waar Georges in de jaren twintig
neerstrijkt, komt de schrijver in dezelfde
rechtse kringen terecht, en tijdens de oor
log zal hij goede zaken doen met de film
maatschappij Continental van de Duitse
bezetter. Er is altijd al veel te doen ge
weest over Simenons 'collaboratie' en 'fas
cistische inslag'. Bij Georges zijn daar vol
gens Assouline. in tegenstelling tot broer
Christian die tijdens de oorlog een nazis
tisch commando leidt, al met al weinig
tastbare bewijzen voor te vinden. Maar de
geruchtenstroom leidt er wel toe dat in
Frankrijk in 1945 een uitwijzingsbevel te
gen hem wordt uitgevaardigd. De ruste
loze schrijver is dan al onderweg naar
Amerika.
Onstabiel
Assouline schildert in zijn vuistdikke bio
grafie op ingetogen wijze een gedetail
leerd. maar al met al weinig innemend
beeld van wat zonder twijfel de meest pro-
duktieve scribent uit het Franse taalge
bied is. Georges Simenon verschijnt als
een rusteloze, zelfs „chronisch onstabiele"
man, verslaafd aan sex. geld en schrijven.
Iemand die voortgedreven werd door
angst voor de eenzaamheid, en de vrees
zijn schrijverstalenten te verliezen. Hij
werkte zonder veel fantasie, maar was
weergaloos in de literaire weergave en ver
werking van alledaagse gebeurtenissen
en dingen die hij meemaakte. Het leverde
Simenon tevens een stroom van proces
sen op van mensen die niet ingenomen
waren met de manier waarop ze in zijn
boeken figureerden.
Met het fileermes ontleedt Assouline hoe
Simenon zich in 1934 in Parijs vergalop
peert door zich in een geruchtmakende
zwendel-affaire te ontpoppen als speur
der. In krante-artikelen fantaseert de
schrijver-politiecommissaris er danig op
los over de 'moord' op oplichter Stavisky.
Het is, zegt Assouline, een „zonde van de
hoogmoed zichzelf voor commissaris Mai
gret te houden", maar het tekent Simenon
ten voeten uit. Hij is een opportunistisch
man. die „praatziek en snoevend" ook de
waarheid over zijn eigen leven veel geweld
zal aandoen en tal van legendes rond zijn
eigen persoon zal spinnen.
Mythes zijn er volop: over de glazen kooi
waarin hij zijn boeken zou schrijven maar
die hij in werkelijkheid nooit liet bouwen,
zijn uitblinkersrol op school die niet ge
heel correspondeert met de matige rap
porten. of de 'staat van genade' waarin de
directeur van de romanfabriek zich op
werkt alvorens tot schrijven te komen. De
tentoonstelling in Luik biedt de kenners
van de schrijver volop de gelegenheid dat
web te bestuderen van zelfbedachte le
gendes, waarvan Simenon zich uiteinde
lijk niet meer kan distantiëren en zich
naar gaat gedragen. De glazen kooi is na
gebouwd. de schoolrapporten liggen ter
inzage. „Wie kan kiezen tussen de legende
en de realiteit, kiest gewoonlijk de legen
de", zei Mare Simenon bij de presentatie
veelbetekenend. „Maar de realiteit van
mijn vader was ook de moeite waard."
Peter de Vries
Tout Simenon. vanaf 26 juni tot 1 november in
het Museum voor de Waalse kunst van Luik.
Pierre Assouline: Simenon. een biografie - Be
werkt en vertaald door Theo Buckinx - 464 pag.
plus 32 pag. illustraties t f49.90 - De Pr om.
Baam.
De tijd van de grote tentoonstellin
gen is voorbij, zegt veteraan Daniel
Buren over de Biënnale van Venetië.
Maar omdat de stad en de kunstmanifes
tatie, de grootste in zijn soort in de we
reld, zo met elkaar verweven zijn is het in
Venetië nog uit te houden, zegt hij. En hij
heeft gelijk. Zondag opende de Biënnale,
die het motto 'het kan altijd nog groter'
schijnt meegekregen te hebben. Er zijn
alleen al zo'n twintig 'officiële' plekken in
de stad waar onderdelen van de manifes
tatie te zien zijn. naast de diverse bij-ten
toonstellingen en 'off-Biënnale'-exposi-
ties. Een knappe jongen die ze allemaal
wil en kan zien.
Biënnale-samensteller Achille Bonito
Oliva gaf de Biennale de titel 'Cardinale
Punten van de Kunst' mee. Hij wil met
die titel geen strak schema of idee aange
ven. maar ruimte geven aan stromingen
en ideeën in de hedendaagse beeldende
kunst en het internationale karakter er
van. De huidige kunstenaar leeft zo'n
beetje als een nomade die de hele wereld
bereist en dat komt in de kunst tot ui
ting. Bovendien zorgt de politieke situa
tie in bijvoorbeeld Europa letterlijk voor
dat zwerven en voor veel verwarring. Zo
is het Joegoslavische paviljoen dit jaar
ingenomen door een achttal internatio
nale kunstenaars die 'machines voor de
vrede' maakten. Slovenië en Kroatië
moesten daarom naar elders in de stad
uitwijken, evenals Macedonië, dat zich
als de Republiek Macedonië presenteert.
Paviljoens
Het internationale karakter van de
kunst komt heel duidelijk tot uiting in de
inrichting van een aantal landenpavil-
joens in de Giardini, het park dat nog
steeds het zwaartepunt vormt van de
Biënnale. Het is ook vanwege het inter
nationalisme dat het Duitse paviljoen
een Gouden Leeuw van de jury kreeg.
Achterin laat de in Duitsland wonende
en van oorsprong Koreaanse videokun
stenaar Nam June Paik met zijn Electro
nic Super Highway, from Venice to Ulan
Bator zien dat er nog altijd meer monito
ren tegen een wand te plaatsen zijn dan
we al dachten. Maar het meest indruk
wekkende, misschien wel van de hele
Biënnale, is het werk van de in New York
wonende, in zijn kunstuitingen altijd
geëngageerde Duitser Hans Haacke. Bij
de ingang laat een grote foto zien dat Hit-
Ier en Mussolini in 1938 gezamenlijk de
Biënnale bezochten. Wie de grote foto
links of rechts passeert komt in de hoofd
ruimte. waar Haacke alle vloertegels het
verwijderen. Ze liggen als brokstukken
over de hele vloer en op de muur staat
even simpel als provocerend Germania.
Het uitgangspunt van het internationa
lisme heeft er voor gezorgd dat deze
Biënnale er vooral ook één is van de gro
te namen. De Verenigde staten kozen er
voor recent werk te laten zien van de oor
spronkelijk Franse Louise Bourgeois,
Antonio Tapies in het Spaanse paviljoen.
die nog niet zo lang geleden een grote ex
positie had in het Kröller-Müllermu-
seum. De 'grande dame', ze is de tachtig
al gepasseerd, presenteert een aantal
beelden en vier installaties, waarvan de
eerste de meeste indruk maken. Maar
meer landen kozen voor de weg van de
grote namen: Hongarije stelde zijn pavil
joen beschikbaar aan de conceptuele
kunstenaar Kosuth. ook al jaren elders
levend en verbande de 'eigen' kunste
naar naar de benarde kelderruimtes;
niet echt elegant. Roemenië koos voor de
oudgediende Damian die na jaren weer
terug is op de Biënnale. Griekenland pre
senteert Georgos Zongolopoulos met
een aantal door water bewogen stalen
sculpturen en Engeland koos voor pop
art-veteraan Richard Hamilton, die
foto GPD
prompt een Gouden Leeuw kreeg. Een
mooie, maar wel wat voorspelbare pre
sentatie. En. om nog even bij de gevestig
de namen te blijven, Spanje koos voor
Antonio Tapies, die ook al een Leeuw
kreeg.
De uit de voormalige Sovjetunie afkom-
sige Ilja Kabakov doet opnieuw van zich
horen in het Sovjet-paviljoen. De bezoe
ker wordt dwars door het gebouw, omge
ven door een bouwschutting. geleid. Bin
nen is er een verbouwing gaande en ein
delijk buitengekomen staat hij. achter
het paviljoen, oog in oog met een houten
paviljoen. Het Franse paviljoen kreeg
een sinistere lading doordat Jean-Pierre
Raynaud de lege ruimtes heeft voorzien
van ruim 5.500 tegels met daarop hetzelf
de doodshoofd. De Fransen maakten
ook een draagtas met deze afbeelding zo
dat het beeld de komende maanden ook
nog eens overal in de stad zal opduiken.
Het kostte drie maanden om de zalen
van de tegels te voorzien, maar ze zullen
er onverbiddelijk worden uitgesloopt na
de Biënnale.
Tussen al dat. soms dus letterlijke, ge-
weid valt de serene en sobere presentatie
van Nederland en Vlaanderen op. Sa
mensteller en directeur van het Eindho-
vense Van Abbe Museum Jan Debbaut.
verplaatste de sfeer van zijn museum
naar Venetië. Door de keus voor de Belg
Jan Vercruysse en de Nederlander Niek
Kemps, maar ook door de inrichting. Het
werk wortelt in het conceptuele, het mi
nimale. Debbaut koos hen omdat hij
vindt dat beiden een consistent oeuvre
hebbben opgebouwd, dat zich interna
tionaal kan meten. Beiden exposeerden
de afgelopen jaren in Eindhoven.
Het meest valt het werk van Vervruysse
op, die een nieuwe weg lijkt te zijn inge
slagen. Hij exposeert een aantal schild
padden dat. schijnbaar doelloos, een bal
voortduwt of er misschien overheen wil
kruipen. Vercruysse plaatste ook een
aantal witte piano's, niet gewoon op po
ten. maar op houten balken, met hier en
daar gekleurde balkjes ernaast of eron
der gelegd. Verstilde beelden, los van ie
dere anekdote, gewoon beeldhouw
kunst.
Het werk van Kemps is minder verras
send, hij lijkt zich langzaam op eenzelfde
weg verder te ontwikkelen. Tegen de
muur plaatste hij glazen platen, waarop
met een computer raadselachtige, bijna
niet te herkennen beelden zijn gemaakt.
Kemps maakt geen schilderij, want de
beelden zijn niet als zodanig te 'lezen',
maar ook geen sculptuur, want daarvoor
zijn ze'weer te doorzichtig. Hij speelt een
eigen spel met afbeelden, met kijken.
met de grenzen tussen weten en niet-we-
ten. Verder maakte hij op dunne pootjes
staande 'kisten' met bijna doorzichtige
kunststof 'wanden', als waren ze van wit
kaarsvet, met een gecraqueleerde huid.
Hier en daar opengewerkt bieden ze een
blik in het geheimzinnige binnenste dat
zijn geheimen ook al niet prijsgeeft. Ver
cruysse en Kemps vullen elkaar aan in
hun werken die sterk de hermetische
geest van de jaren tachtig ademen en
daarmee eigenlijk een beetje buiten
beentjes zijn op deze Biënnale.
In een speciaal afgehuurd deel van een
klooster presenteren Vlaanderen en Ne
derland kunstenaars die meer aanslui
ten bij de rest van deze Biënnale. Het ge
bouw ligt wat afgelegen op het noorde
lijk deel van het hoofdeiland van Venetië
en je kunt je afvragen of velen de weg er
heen zullen vinden. Ondanks de goede
bedoelingen is de tentoonstelling onder
de titel Scuola een beetje een tegenval
ler. Niet zozeer door de gepresenteerde
kunstenaars, onder wie Franky DC. Be
rend Strik. Anne Decock en Mark Man-
ders. maar meer door de ruimte die aan
de kleine kant is en niet veel gelegenheid
geeft tot een goede indeling. Zo verdient
het werk van Manders, die ook op de
Sonsbeekexpositie is vertegenwoordigd
en door middel van gemaakt of gekochte
voorwerpen en beelden een blik wil bie
den in zijn Zelfportret als Gebouw, een
betere plaats.
Henk Meutgeert
De Biënnale van Venetië duurt tot 10 oktober.
Voor de diverse tentoonstellingen moeten
apart kaartjes worden gekocht, meestal voor
de prijs van 10.000 lire. De manifesatie is dage
lijks open van 11 tot 18 uur, dinsdag gesloten.
De. officiële catalogus bestaat uit ttvee delen en
kost 120.000 lire. Van diverse andere tentoon
stellingen zijn aparte catalogi te koop
