Ecodus vermijdt het fanatisme
Werk garandeert de integratie niet
De televisie werkt
vooral bevrijdend
opinie en achtergrond
Delfts woonproject is voorzichtig met alternatieve aanpak
Is vrijhandel nog
wel doel van Eoso?
Neo-nazipropagandist
Gerhard Lauck in VS:
ik doe niets illegaals
HA"S*HD£JIS
DINSDAG 1 JUNI 1993
van onze verslaggever
Maurice Wilbrink
Milieu is belangrijk, maar
het schiet niet altijd op. En
dus rukken vele bewoners van
het Delftse woonproject Ecodus
de jonge, naar hun smaak veel
te lage ligusters uit de grond en
timmeren ze hoge schuttingen
tegen hun milieuvriendelijk
huisje. Schotten van gewolma
niseerd - met giftig spul geïm
pregneerd - hout. Milieu, daar
ben je voor. maar het moet wel
gezellig blijven.
Deze week opent, milieuminister
Hans Alders het eerste groot
schalige woonproject (250 wo
ningen) in Nederland dat zoveel
mogelijk ecologisch is gebouwd,
tegen de normale bouwkosten.
Alders komt in Ecodus, waar het
voor een jonge nieuwbouwwijk
al behoorlijk groen is, een boom
planten. Beter zou hij symbo
lisch zo'n schuttinkje uit een
tuin kunnen trekken, maar in
Ecodus is niet gekozen voor de
afschrikking.
„Ecodus moest een gewone wijk
worden, voor gewone mensen,
ontwikkeld door gewone archi
tecten en bouwers", zegt Ben
Jansen van de afdeling Milieu
van de gemeente Delft. „Het is
dus niet zo dat je die wijk bin
nenloopt en denkt: nou, nou.
wat een milieuvriendelijkheid
hier."
Jansen heeft volkomen gelijk.
Ecodus is zo op het oog een dege
lijke, klassieke nieuwbouwwijk,
zonder grasdaken of scheve an
troposofische muren. Het ecolo
gische element, waarvoor Alders
toch helemaal naar Delft komt
gereden op zijn vrije zaterdag, is
dan ook vrij bescheiden, en deels
ook onzichtbaar. Sterker nog, de
milieu-maatregelen waarmee
het project in een persbericht
wordt aangeprezen, zijn inmid
dels gesneden koek: goede ont
sluiting voor fietsers, terugdrin
gen van pvc en hardhout, zonne
collectoren, extra woningisola
tie.
Moeizaam
Ecodus laat. in feite zien hoe
moeizaam de weg naar een mi
lieuvriendelijke samenleving is.
Jansen: „Inderdaad zijn de
meeste alternatieven al veel lan
ger bekend, maar ze werden
vaak domweg niet toegepast. In
Ecodus hebben we zoveel moge
lijk milieuvriendelijke toepas
singen gebruikt, zonder dat het
tot meerkosten leidt. Het is voor
het eerst dat zoiets op zo'n grote
schaal gebeurt. Blijkbaar legt
het dan meer gewicht in de
schaal, want intussen is de ge
meente een veel strenger pro
gramma van eisen overeengeko
men met Delftse woningbouw
corporaties."
Ecodus, een van de drie grotere
'ecologische' proefprojecten in
Nederland, staat model voor hoe
in de komende jaren duurzaam
gebouwd zal worden. En zoals
gezegd, veel verrassingen biedt
dat niet. Het-meest opvallende is
dat de ontwerpers erin zijn ge
slaagd aan dit stadse wijkje een
vriendelijk, bijna landelijk ca
chet te geven. Oude bomenrijen
zijn gehandhaafd, bestaande
sloten niet gedempt, en vooral
de moestuinen zijn een vondst:
los van de huizen liggen kleine
stukken grond, waar de bewo
ners volop hun eigen groenten
kweken.
Op de daken staan zonnecollec
toren. premie-koopwoningen
zijn afgetimmerd met Ameri
kaans Red Cedar, dat kan wedij
veren met tropisch hardhout,
maar niet afkomstig is uit de re
genwouden. Onzichtbare mi
lieuwinst is geboekt bij het ge
bruik van bepaalde materialen
zoals gipsplaat: het gips is hier
het onschadelijke eindprodukt
van een modern procédé dat
wordt toegepast om rookgassen
van energiecentrales te ontzwa
velen. In het beton waarmee mu
ren zijn opgetrokken, is 20 pro
cent van het grint vervangen
door gemalen puin, waardoor er
minder grintafgravingen nodig
zijn.
Kosten
Zonder hogere budgetten leidt
deze duurzamere bouw voorlo
pig niet tot revoluties, bevestigt
ook architect Frank Rutten, die
betrokken was bij de bouw van
de koopwoningen in Ecodus.
„Als je puur ecologisch gaat
bouwen, dan leidt dat helaas tot
veel hogere kosten. In Ecodus
mochten we met milieumaatre
gelen hoogstens vijf procent uit
komen boven de normale bouw
kosten. Dat betekende bijvoor
beeld dat de serre moest sneuve
len, tenzij de bewoners extra wil
den betalen."
Eigenlijk is duurzaam bouwen
ook een beetje teruggaan in de
tijd, zegt Rutten: „Als we zou
den bouwen zoals in 1920. dan
zou het weer behoorlijk ecolo
gisch zijn. Tenminste wat be
treft bouwmaterialen, niet qua
energiehuishouding." Een van
de materialen die in Ecodus hun
come back hebben gemaakt is
gres, een aardewerk waarmee
vroeger veel rioleringen werden
Maai1 het meest kenmerkend
voor de ecologische wijk Ecodus
is dat men een woonomgeving
heeft geschapen waarin het ge
wone, en dus ook deels milieu
onvriendelijke, leefpatroon kan
worden voortgezet. In de plan
fase wilden de architecten zo
veel mogelijk auto's weren,
maar dat is niet volgehouden.
Bewoner Peter van der Wijden,
lid van een milieu-groepje van
de bewonersorganisatie: „Het
gaat een aantal mensen hier nog
altijd te ver als ze hun auto niet
voor de deur kunnen parkeren."
Ook zijn op verzoek van som
mige bewoners toch open keu
kens gebouwd, terwijl het oor
spronkelijke ontwerp van de
koopwoningen alleen gesloten,
energiezuinige keukens kende.
Van der Wijden en zijn milieu
groep trachten mede-bewoners
ervan te overtuigen dat ze het
Red Cedar-hout niet moeten be
werken, omdat het daardoor
juist in kwaliteit achteruitgaat,
„maar als iemand het per se een
verfje wil geven, dan houd je dat
niet tegen. We gaan niet met een
opgeheven vingertje door de
buurt lopen", aldus Van der Wij
den.
Een te groot milieu-fanatisme
zou in Ecodus ook wel eens ave
rechts kunnen werken. Uit een
onderzoekje naar de motieven
om een Ecodus-woning te ko
pen, bleek dat de milieu-aspec
ten absoluut geen doorslagge
vende rol hadden gespeeld.
Veertig procent werd bij de koop
helemaal niet beïnvloed door
milieu-overwegingen, 58 pro
cent 'enigszins'. Slechts twee
procent werd er 'overwegend'
door beïnvloed. Van der Wijden:
„Kijk, ik vond het leuk dat het
milieu hier meespeelde, maar ik
wilde vooral een prettig huis in
een fijn, rustig wijkje." En dat
laatste is Ecodus.
Thijs Jansen: CDA moet allochtone scholen stimuleren
van onze verslaggever
Wilfred Scholten
Thijs Jansen is een nieuwe
ling in de CDA-denktank en
dat blijkt. Op een frisse, onbe
vangen manier kijkt hij tegen
een oud en heikel politiek pro
bleem aan: de integratie van
minderheden in de samenle
ving. CDA'ers moeten volgens
Jansen niet langer de vorming
van islamitische scholen tegen
houden. Minderheden zijn zelf
hopeloos verdeeld en kennen
tal van taboes. En autochtonen
mogen zich best bedreigd voe
len. Jansen schreef een boek
over stereotypen in het armoe-
dedebat, maar is ook wars van
dogma's op andere terreinen.
De jonge CDA-ideoloog ergert
zich groen en geel aan al die ste
reotypen en platgetreden paden
in het minderhedendebat.
„Neem nou de manier waarop de
media de minderheden benade
ren. Zien we voor de televisie een
verslaggever nerveus in de auto
zitten, want hij rijdt Zuilen bin
nen. Dat is een wijk in Utrecht
met veel minderheden. Het
wordt door hem voorgesteld als
één groot probleemgebied, ter
wijl in al de jaren dat ik in die
wijk woon, mijn fiets nog nooit
gestolen is. Echt schandalig."
Maar ook politici benaderen het
minderhedenvraagstuk altijd
op dezelfde manier: als minder
hedenprobleem. En nog te vaak
zonder dat ze goed geïnformeerd
zijn. Thijs Jansen (32 jaar), sinds
kort medewerker bij het Weten
schappelijk Instituut (WI) van
het CDA, heeft daarom zijn twij
fels over de dogma's in het min
derhedendebat.
„Er wordt door politci altijd ge
roepen dat werk voor minderhe
den uitsluitend de integratie in
onze samenleving bevordert.
Dat is wel begrijpelijk, als je er
van uitgaat dat iemand die
werkt, niet kan lanterfanten.
„Maar als je kijkt naar wat voor
werk ze doen, vraag ik me af:
bevordert dat de integratie? Ze
doen meestal zwaai- en vuil
werk. vaak aan de lopende band.
in grote fabrieken. Dan denk ik:
alleen een goeie baan werkt inte
grerend. ook als voorbeeldfunc
tie. Maar een groot deel van de
minderheden is laag geschoold.
Die komen dus moeilijk of hele
maal niet aan de bak. Als over
heid wedt je op het verkeerde
paard als je in je beleid kiest
voor arbeid als integrerende fac
tor."
Eigen partijen
Volgens Jansen moet de integra
tie ook in andere zaken gezocht
worden dan werk. Allochtonen
moeten zichzelf groeperen in ei
gen scholen en organisaties.
Waarbij het CDA op gemeente
lijk nivau beter kan helpen, in
plaats van huiverig af te wach
ten of zelfs tegen te werken.
„Het CDA moet eens openlijk
uitspreken dat vrijheid van
godsdienst betekent dat ook
niet-christenen dus scholen mo
gen stichten op levensbeschou
welijke grondslag. Formeel is
dat al lang vastgelegd. Maar ge
meenten en ook christelijke
scholen, die zelf vaak worstelen
met hun éigen identiteit, werken
dat nog steeds tegen. Ze zijn
bang dat ze leerlingen verlie
zen."
CDA-prominenten, zoals pre
mier Lubbers, verwachten veel
van het organiseren van minder
heden in aparte 'zuilen' op le
vensbeschouwelijke grondslag.
De gereformeerden en katholie
ken hebben zich op die manier
ook geëmancipeerd. Het is vol
gens Jansen voor minderheden
de beste manier om tot integra
tie te komen. „De vraag is wel of
gestimuleerd moet worden dat
minderheden zich organiseren
op basis van etnische overeen
komst, op hun oorsprong, in
plaats van op hun levensbe
schouwing. Dit zou kunnen lei
den tot elkaar bestrijdende par
tijen en een fixatie op afkomst.
Daar los je niets mee op. Het
CDA is daar echter nog niet uit."
„Een andere instrument zou
kunnen zijn dat minderheden
zich op politiek gebied organise
ren. Maar ook hier geldt: op le
vensbeschouwelijke grondslag.
Voor het CDA is dat geen enkel
probleem. Prima zelfs als dat ge
beurt."
Taboes
Jansen, van oorsprong ge
schoold in de literatuurweten
schappen. houdt zich in de denk
tank van het CDA nog niet zo
lang bezig met het minderhe
denvraagstuk. Maai- hij heeft
zich er intensief in verdiept, ook
omdat hij een van de adviseurs
is van de commissie die het nieu
we CDA-verkiezingsprogramma
opstelt. Wat hem opviel is dat
minderheden zelf amper mee
doen in de discussie. Er wordt al
leen óver hen gesproken. Ook
verbaast het hem dat het CDA
nauwelijks minderhedenorgani
saties heeft geraadpleegd voor
het eigen verkiezingsprogam.
„Het debat over minderheden
moet meer gedomineerd worden
door de minderheden zelf. Ze ko
men nu nauwelijks aan bod. Ne
derlanders voelen zich boven
dien erg verantwoordelijk voor
hun problemen en hebben daar
door het hoogste woord: Daar
ben ik zelf nu ook weer mee be
zig."
„Het probleem is echter dat de
etnische minderheden sterk ver-
Thijs Jansen: de bezem door het minderhedenbeleid.
foto Roland de Bruin/GPD
deeld en versnipperd zijn. Al die
verschillende groepen vormen
met elkaar een mijnenveld, waar
veel taboes gelden en bepaalde
dingen niet hardop besproken
mogen worden. Ook is er nog
steeds gebrek aan een intellec
tueel kader, wat weer te maken
heeft met de lage scholing."
Het CDA moet proberen meer
met allochtonen in aanraking te
komen, vindt Jansen. Over het
Inter Cultureel Beraad (ICB),
waar minderheden hun inbreng
kunnen leveren in het CDA. is
Jansen niet onverdeeld positief.
„Ik vraag me af of contacten met
het ICB voldoende zijn. Zo'n or
ganisatie wordt al snel een
schaamlap. Zo van: wij doen ook
wat voor minderheden. Het ICB
is niet zinloos en kan zijn waarde
hebben. Het bestaan van het
ICB mag geen argument zijn om
andere groepen te negeren. Het
CDA moet actief contact zoeken
met minderhedenorganisaties."
Retorisch gebaar
Waarom gaan christen-demo
craten, in tegenstelling tot
PvdA'ers, trouwens niet de oude
wijken in om allochtonen en au
tochtonen te ontmoeten? De
spanningen tussen deze groepen
nemen toe. De Centrum Demo
craten staan in de opiniepeilin
gen al op vijf zetels. Jansen:
„Ach, dat van de PvdA is slechts
een retorisch gebaar. Wat heb je
er aan dat Brinkman de oude
stadswijken in gaat. Het is gro
tendeels een kwestie van geld,
zodat je dat in financiële zin
moet oplossen. Wel zouden de
landelijke overheid en de grote
steden gezamenlijk een beter
opvangbeleid voor nieuwko
mers moeten ontwikkelen."
„Aan de andere kant hebben die
stadsbesturen lange tijd toege
staan dat de oude wijken vol met
minderheden werden geplempt,
terwijl je wist dat zoiets tot pro
blemen zou leiden. Er mag ech
ter ook best flexibiliteit worden
gevraagd van beide bewoners,
allochtonen en autochtonen. De
laatsten hebben trouwens ook
recht zich te ergeren, zich be
dreigd te voelen."
Een goed middel om de spannin
gen tussen beide groepen te la
ten afkoelen zijn de zogeheten
'portiekgesprekken', die hier en
daar al door woningcorporaties
worden georgamiseerd. „Veel
misverstanden zijn cultureel be
paald. Zo worden autochtone
vrouwen die alleen wonen, door
allochtonen vrouwen als bedrei
ging gezien voor hun man en zo
nen. Daar moet over gesproken
worden. CDA'ers. toch vaak be
stuurders van zulke corporaties,
zouden hier het voortouw bij
moeten nemen.
De jaarlijkse vergade
ring van de 24 indus
trielanden van de Organisa
tie voor Economische Sa
menwerking en Ontwikke
ling (Oeso) belooft deze keer
meer op te leveren dan voor
gaande jaren. De rijke lan
den staan onder sterke druk
om de onderhandelingen
over liberalisering van de
wereldhandel uit het slop te
halen en maatregelen te ne
men tegen de economische
malaise en de gestaag
groeiende werkloosheid.
Het gewicht dat aan de ver
gadering van 2 en 3 juni in
Parijs wordt toegekend valt
af te lezen aan het niveau
van de delegaties. Een han
delsakkoord zou de kwakke
lende wereldeconomie enor
me impulsen geven, zij het
niet onmiddellijk. Ander
zijds is het voor veel landen
juist door de slechte econo
mische situatie moeilijker
concessies te doen omdat
nationale belangengroepen
nu al helemaal geen behoef
te hebben aan meer buiten
landse concurrentie via libe
ralisering van de handel.
Doelstelling
Bovendien wordt steeds
meer de vraag gesteld of het
niet beter is regionale han
delsakkoorden te sluiten
met gelijkgezinde landen in
plaats van gecompliceerde
wereldomvattende overeen
komsten. Daarmee dreigt
wel het gevaar van handels-
oorlogen tussen blokken als
de EG, de ontluikende vrij
handelszone van de VS, Ca
nada en Mexico (Nafta) en
Aziatische landen.
De ministers zullen op de
Oeso-vergadering moeten
aangeven of vrijhandel nog
steeds een centrale doelstel
ling is of slechts een neven
geschikt middel tot vergro
ting van de economische
welvaart.
Als wordt gekozen voor het
laatste zit een akkoord in de
Uruguay-ronde er niet in en
dreigt de GATT als hoedster
van de internationale vrij
handel weg te kwijnen door
blokvorming.
Dat scenario belooft op lan
gere termijn weinig goeds
voor de economische groei
van de industrielanden, ze
ker nu het steeds meer de
vraag wordt hoe en wanneer
die groei weer flink op gang
kan komen. De Oeso en het
Internationale Monetaire
Fonds hebben in hun meest
recente halfjaarlijkse rap
porten keer op keer moeten
vaststellen dat het econo
misch herstel langer op zich
laat wachten dan was voor
zien. Hun groeiramingen
gaan gestaag omlaag. {ANP)
De televisie kan wel degelijk
vertroostend werken. On
danks dat de meeste kijkers - en
critici - denken dat dat niet zo
is. Zo blijkt uit het onderzoek
'De troost van televisie' van
voormalig IKON-directeur
Wim Koole die daar 17 juni aan
de Universiteit van Leiden op
hoopt te promoveren.
Uit het onderzoek van Koole
blijkt dat de tv vooral bevrij
dend werkt. Dat geldt dan zowel
voor gebeurtenissen die onver
mijdelijk waren, zoals bij voor
beeld de dood, als voor gebeurte
nissen die wel te vermijden wa
ren.
Zo kunnen kijkers die te maken
hebben gehad met een onvermij
delijke gebeurtenis zich emotio
neel vereenzelvigen met mensen
die iets soortgelijks hebben er
varen. Als voorbeeld geeft Koole
onder meer een documentaire
over doodgeboren baby's. Veel
ouders voelden zich getroost
omdat in de documentaire dui
delijk werd dat ook andere ou
ders te maken kregen met de on
derschatting van het verdriet,
met name door de omgeving.
Kamparts
Vermijdbare gebeurtenissen
roepen vaak schuld- en schaam
tegevoelens op. Een tv-program-
ma kan er voor zorgen dat de kij
ker die daar onder gebukt gaat
een ander gezichtspunt krijgt.
Als voorbeeld geeft Koole een
documentaire over een idealis
tisch arts die vroeg in zijn stu
dententijd lid wordt van de
NSDAP en eindigt als stafarts in
het concentratiekamp Ausch
witz. De man pleegde zelfmoord.
Na uitzending van de documen
taire belde een kijker die als vrij
williger had meegedaan aan de
politionele acties in Indonesië
en die dat op latere leeftijd onbe
grijpelijk vond. Door de docu
mentaire zag hij die keuze in een
ander licht. Hij kon nu de om
standigheden die hem daartoe
brachten beter overzien.
Koole vergelijkt verder de reac
ties van bijna 1300 kijkers op
vier tv-programma's over ver-
driet en rouw. Veel kijkers ble-
ken na afloop van de uitzendin- j
gen aan het denken te zijn gezet,
of over het programma na te pra
ten. Dat helpt bij de verwerking
van pijnlijke gebeurtenissen, en j
werkt dus troostend, aldus
Koole.
De ondervraagde kijkers gaven
overigens aan nauwelijks ge
bruik te willen maken van de te
lefonische opvang die omroepen
vaak na aangrijpende tv-pro-
gramma's bieden. Maar diezelf
de kijkers vinden wel dat die op
vang er moet zijn. Koole noemt
dit het „wegenwacht-effect".
Niemand wü de wegenwacht
bellen omdat dat betekent datje
pech hebt, maar iedereen is er
van overtuigd dat de wegen
wacht er moet zijn.
Hij woont met zijn moeder in
een huis in de Amerikaanse
stad Lincoln (Nebraska). Een
huis dat afgelopen week door de
Duitse binnenlandse veilig
heidsdienst omschreven werd
als het belangrijkste produktie-
centrum van nazi-propaganda
materiaal bestemd voor de
Duitse markt. Gerhard Lauck is
zijn naam. Hij wordt ook wel de
'Farm Belt Führer' genoemd.
Als Amerikaans staatsburger
van Duitse komaf bezorgt hij
Duitse functionarissen danig
hoofdpijn. Lauck weet dat, en
hij weet ook dat hij veilig zit in
de universiteitsstad Lincoln.
„Ik hou er niet zo van als de ca
mera's op mij zijn gericht. Ik ver
mijd liever grote menigtes. In
wezen ben ik anti-sociaal", zegt
Lauck. Het hoofd van de Duitse
binnenlandse veiligheidsdienst
Eckart Werthebach meldde vo
rige week dat Lauck de grootste
leverancier is van fascistisch
propagandamateriaal aan de
neo-nazi's. De 40-jarige Lauck:
„Ik wil niet opscheppen, maar 95
procent van de propaganda is
van ons afkomstig."
Werthebach is gefrustreerd. Hij
kan weinig ondernemen tegen
/Lauck. Het maken van fascisti
sche propaganda is in de Ver
enigde Staten niet verboden. En
de zendingen die Lauck naar de
neo-nazi's in Duitsland opstuurt
worden slechts sporadisch on
derschept. Laucks 'literatuur'
omvat ondermeer een krantje
genaamd 'NS Kampfruf; een
van een hele serie krantjes die de
groep van Lauck publiceert in
tien talen. Lauck verkoopt daar
naast ook via de post stickers te
gen buitenlanders voor auto
bumpers en ander nationaal-so-
cialistisch werk. zoals Duitse
marsmuziek op cassetteband
jes.
De vrijheid van meningsuiting
en persvrijheid die in de grond
wet van de VS zijn vastgelegd
maken het Lauck mogelijk zijn
gang te gaan met zaken die in
Duitsland bij de wet verboden
zijn. Twee van zijn zelfgemaakte
videoprgramma's, 'Ras en Ver
stand' en 'Het Blanke Gezichts-
punt', worden gedistribueerd
naar 12 particuliere kabeltelevi- j
siezenders in de VS.
Lauck spreekt, al dan niet opzet
telijk, met een vet Duits accent.
Hij is een etnische Duitser die in
1964 van Milwaukee naar Lin
coln verhuisde om daar te stude
ren. Een studie die hij niet af
maakte.
In de jaren zeventig richtte hij
zijn organisatie op zodat, zoals
hij het zegt, etnische Duitsers in
het buitenland de 'beweging' in
Duitsland kunnen helpen. Hij
noemt zich 'een professioneel
nazi-propagandist en woord-
voerder'.
Mein Katnpf
Nauwelijks 14 jaar was Lauck
toen hij Mein Kampf van Hitier
en Het Communistisch Manifest
van Marx las. Hitier beviel hem
beter. „Ik realiseerde mij toen
voor het eerst dat ik een 'natio-
naal-socialist was."
Duitse functionarissen zeggen
te weten dat Lauck diverse ma
len in het land geweest is om toe
spraken te houden. Op bezoek
komen mag hij, maar als hij over
Hitier en de nazi's spreekt kan
hij volgens de Duitse grondwet
gearresteerd worden. Volgens
Lauck is dat in 1976 gebeurd. Hij
zegt een halfjaar vast te hebben
gezeten en meent dat de Duitse
autoriteiten zitten te popelen
om hem opnieuw in de kraag te
kunnen grijpen.
In de VS kan hij ongestoord zijn
gang gaan. „Daarom heb ik Lin
coln als basis voor mijn organi
satie gekozen. Het is rustig hier.
Ik val de politie niet lastig en zij
mij niet. Waarom zouden ze ook.
ik doe niets illegaals", aldus
Lauck. (AP)
De Delftse wijk Ecodus: milieu vriendelijk zonder opgeheven vingertje.
fotoCeesZorn/GPD
,1 BR GRATIS 06-0226776
I Max. sterkte van -4 tot +4 enkelvoudig tot cilinder 2. Aanbieding geldig van 1 t/m 19 juni '93. Andere kortingsregelingen niet van toepassing. ^Tijfaolm/wnra) I
