Clinton helpt Jeltsin vooral moreel
Keuzen in de zorg, vrouwen 'n zorg?
Felle machtsstrijd
Franse socialisten
Drieledige functie
breekt Wim Kok oj:
opinie en achtergrond
4]
Top in Vancouver, waar de miljonair de bedelaar een dubbeltje toewerpt
l
ZATERDAG 3 APRIL 1993
van onze correspondent
in Vancouver
Hans de Bruijn
Zijn tegenstanders hebben
het de laatste weken al her
haaldelijk gezegd: het idee dat
Boris Jeltsin als een bedelaar
bij Bill Clinton zijn hand gaat
ophouden, vonden zij vernede
rend. Het grote Rusland is met
zijn rijkdom aan olie, gas en
goud geen arme sloeber die op
zijn blote knieën om een aal
moes hoeft te vragen.
Maar het is niet anders. Jeltsin
komt dit weekend naar Vancou
ver met de pet in de hand, omdat
hij er zonder economische en po
litieke steun van het westen niet
uitkomt. Daardoor kan Clinton
met een gul gebaar de vroegere
vijand voor eeuwig aan zich ver
plichten en vooral: Rusland een
duw te geven op de hobbelige
weg naai' de democratie.
Maar vooralsnog lijkt Clinton
meer de miljonair die de bede
laar een dubbeltje toewerpt. On
danks gepraat over miljarden
steun, zal Jeltsin het voorlopig"
met minder moeten doen. Clin
tons beurs bevat meer beloften
dan geld. Jeltsin zal Canada dan
ook met hooguit een paai' hon
derd miljoen dollar en vooral
veel morele steun verlaten.
Dat laatste is belangrijk gezien
zijn strijd om zelfbehoud. Het
geeft bovendien de Russische
democraten moed. Maar tegelijk
zullen Clinton en Jeltsin be
hoedzaam moeten manoeuvre
ren om de conservatieve krach
ten, die niet willen dat Rusland
een vazal van het westen, laat
staan van Amerika wordt, geen
extra munitie tegen de presi
dent te geven.
Clintons hulppakket komt dit
jaar niet uit boven het miljard
dollar; een schijntje gezien de
problemen in Rusland. Over ver
dere, miljarden vergende hulp
plannen moet beslist worden
door de Groep van Zeven (rijkste
industrielanden), het Interna
tionale Monetaire Fonds en de
Wereldbank. Maar de vooruit
zichten zijn niet hoopgevend.
Gulheid
Dat hebben de Russen deels aan
zichzelf te wijten. In 1992 heeft
het westen 45 miljard gulden
toegezegd, maar daarvan is
slechts weinig betaald, omdat
Moskou zelf nauwelijks ernst
heeft gemaakt met economische
hervormingen. De buitenlandse
schuld is enorm, de inflatie niet
Bill Clinton: Rusland een duw op de hobbelige weg naar democra
tie. foto Reuter
Boris Jeltsin, met de pet in de hand bij de Amerikanen.
meer bij te houden, de economi
sche chaos compleet.
Het IMF, dat leningen zou ver
strekken, houdt de hand op de
knip zolang er geen uitzicht is op
terugbetaling. En de Russen los
sen hun schulden allang niet
meer af. Tot ergernis van Was
hington treedt het IMF meer op
als een conservatieve bankier,
dan als een behulpzame partner.
De laatste dagen heeft het op
nieuw waarschuwingen laten
horen.
Grotere gulheid kan alleen wor
den verwacht als de financiers
van het fonds daartoe het sein
geven. Dat moet gebeuren door
de G-7 (de VS, Canada, Italië,
Engeland, Frankrijk, Duitsland
en Japan). Over twee weken ko
men de zeven ministers van fi
nanciën in Tokyo samen, maar
naar verwachting zullen ook zij
zich voorzichtig opstellen.
Duitsland zegt al honderd mil
jard D-mark in Rusland en de
andere ex-Sovjetrepublieken te
hebben geïnvesteerd, naast het
minstens zo grote bedrag dat d.e
hereniging van de Duitslanden
heeft opgeslokt. Tegen die vrij
gevigheid (uit zakelijk eigenbe
lang overigens, maar toch) ste
ken de bijdragen van de rest van
de wereld maar magertjes af.
De meeste G-7-leden kampen
met financiële problemen. Ja
pan zou nog het meest ruimhar
tig kunnen zijn, maar wil niet
wegens de Russische bezetting
van enkele noordelijke eilanden.
En ondanks al zijn mooie woor
den zal ook Clinton nog, moeite
hebben zijn volk te overtuigen
dat miljarden dollars naar Rus
land moeten stromen, terwijl de
Amerikanen thuis zelf de broe
kriem moeten aanhalen.
„We hebben zeker zoveel hulp
nodig in Worcester en Fall River
als de mensen in Minsk en
Kiev", zegt de Republikeinse af
gevaardigde Peter Blute, met
één oog op zijn kiesdistrict in
Massachussets. „Mijn kiezers
vinden dat liefdadigheid thuis
begint", stelt zijn Democrati
sche collega Peter Visclosky uit
Indiana onomwonden. Clinton
zal het nog moeilijk krijgen een
omvangrijk hulpprogramma on
geschonden door het Congres te
krijgen.
Driekwart van de Amerikanen
vindt dat teveel hulp gegeven
wordt. Maar de hulp aan Rus
land is nog gering vergeleken
met die aan Israël, dat dit jaar
drie miljard dollar krijgt, en
Egypte (2,1 miljard). Er is dan
ook al gepleit om daar maai' het
mes in te zetten. Minister van
buitenlandse zaken Christopher
moest daardoor meteen Jeruza
lem en Cairo geruststellen dat
aan hun hulp niet zal worden ge
tornd.
Bescheiden
Meer dan een miljard dollar weet
Clinton dit jaar voor Jeltsin niet
bijeen te schrapen. De directe
Amerikaanse bijdrage aan de
oplossing van Ruslands proble
men zal dan ook bescheiden zijn:
- f.425 miljoen voor hulp bij het
privatiseren van overheidsbe
drijven;
- f. 95 miljoen voor het opzetten
van nieuwe kleine ondernemin
gen.
- f. 66 miljoen voor het verbete
ren van de Russische energie
voorziening;
- enkele honderden miljoenen
voor huizen voor tienduizenden
militairen die uit de Baltische
staten en Oost-Europa naar
Rusland moeten terugkeren.
- enkele honderden miljoenen
voor voedselhulp en medicijnen.
Clinton zal de nog door presi
dent Bush beloofde hulp van 760
miljoen gulden tot 1,3 miljard
optrekken. Volgend jaar krijgt
Jeltsin twee miljard. Daarnaast
krijgt Rusland f. 1,3 miljard aan
graankredieten, die weliswaar
nu even hongerende Russen hel
pen, maai' Moskou opzadelt met
weer een nieuwe schuld die ooit
afbetaald zal moeten worden.
Clinton kreeg deze week wel
steun uit een onverwachte hoek.
Vier Republikeinse oud-presi
denten, Bush, Reagan, Nixon en
Ford (waar was Democraat Jim
my Carter?) riepen in een open
brief de Amerikanen op om gul
te zijn. „Als we nu niet in actie
komen om de hervormers te hel
pen, dan zullen we zien dat het
vredesdividend van korte duur
zal zijn". Zij vroegen „een be
trekkelijk kleine extra-investe
ring voor de vrede".
Ook Clinton beweert geregeld
dat de val Jeltsin kan leiden tot
het heropleven van de koude
oorlog, die de bezuinigingen op
de defensie teniet zal doen en het
gevaar van een nieuwe kernwa
penwedloop vergroot.
Waar of niet, geen middel wordt
onbenut gelaten om de Ameri
kanen een nieuw 'doomsday-
scenario' voor te spiegelen. Hulp
aan Rusland is ook in ons be
lang, luidt de boodschap. Gaat
het daar fouan zal ons dat veel
meer gaan kosten. Maar de
meeste Amerikanen zijn niet
overtuigd.
door Jessica Prager-Stein
De regering roept dat de ge
zondheidszorg te duur
wordt. De regering wil niet al
les meer vanzelfsprekend uit
de collectieve pot betalen. Het
ziekenfondspakket moet 'op
geschoond' worden. Er moet
volgens staatssecretaris Si
mons een basispakket komen
met zorg waar iedere burger
recht op heeft. Dit zal een klei
ner pakket worden dan nu het
basispakket van het zieken
fonds omvat. Voor de behande
lingen die er buiten gaan val
len moeten mensen zich bij
verzekeren.
Grenzen aan de groei van de
gezondsheidszorg dus; ook
moet er een grens worden ge
steld aan de ontwikkeling en
toepassing van medische tech
nologieën. Want: tot hoever
moeten we gaan? En: moet al
les wel wat kan? Er moeten
keuzen gemaakt worden. Het
lijkt een logische oplossing
maar in de praktijk werkt dat
niet zo eenvoudig. Want wie
maakt welke keuzen? En voor
al, hoe maken we keuzen? Zijn
er algemene criteria te ontwik
kelen over wat we als noodza
kelijk zorg kunnen beschou
wen?
Verschillende commissies
brachten rapporten uit over de
mogelijkheden om de kosten
van de gezondsheidszorg te be
teugelen, Een van de bekend
ste adviescommissies is de
commissie Keuzen in de Zorg
(Dunning). Deze commissie be
staande uit elf hoogleraren, ne
gen mannen en twee vrouwen
tekenden hun bevindingen op
in het advies aan de regering
'Kiezen en delen'. Zij ontwikke
len vier criteria waaraan collec
tief betaalde zorg zou moeten
voldoen: noodzakelijkheid,
werkzaamheid, doelmatigheid
en de vraag in hoever de zorg
niet voor eigen rekening en ver
antwoording in aanmerking
komt.
Deze criteria hebben veel stof
doen opwaaien. Want wat is
bijvoorbeeld noodzakelijke
zorg? Is dat voor iedereen het
zelfde zoals de commissie ons
wil doen geloven? Is dat voor
mannen en vrouwen hetzelfde?
De commissie stelde voor om
de discussie niet alleen te voe
ren met politici, maai' ook met
medici, verzorgenden en con
sumenten.
Meer greep
Metis, het landelijk bureau
vrouwenhulpverlening in Ne
derland. voert deze discussie
met vrouwen. Het is belangrijk
dat de brede-vrouwenbewe-
ging zich mengt in het debat,
Vrouwen zijn de grootste verbruikersgroep van de gezondheidszorg.
zegt Metis. Het doel van de dis
cussies is tweeledig: om de
vrouwen meer greep te geven
op keuzemogelijkheden in de
gezondheidszorg, maai' ook om
te onderzoeken welke punten
voor vrouwen essentieel, zijn
om aan de orde te stellen in po
litiek en beleid.
Metis heeft programma's ont
wikkeld voor afdelingen van
vrouwenorganisaties om de
discussie over keuzen in de
zorg op een constructieve ma
nier te voeren. De bijeenkom
sten worden begeleid door
vrouwen, die hiervoor speciaal
door Metis opgeleid zijn. Kort
geleden bezocht ik zelfzo'n dis
cussieavond, georganiseerd
door de Zierikzeesche Vrou
wenraad.
Waarom worden vrouwen aan
gesproken als aparte groep?
Omdat vrouwen vaak op een
andere manier met de gezond
heidszorg te maken krijgen
dan mannen.
Ten eerste zijn vrouwen de
grootste gebruikersgroep van
de gezondheidszorg (vanwege
voorplanting en omdat zij lan
ger levenTen tweede is uit on
derzoek gebleken dat vrouwen
de kans lopen anders behan
deld te worden dan mannen,
Dezelfde klachten worden van
vrouwen vaker gebagatelli
seerd. Ten derde is het zo dat 70
in dat daar waar het beleid
wordt gevoerd, de stem van
vrouwen (te.) weinig door
klinkt. De ervaring heeft ge
leerd dat onderwerpen die voor
vrouwen belangrijk zijn daar
door vaak worden 'vergeten'.
Het is daarom essentieel dat
tot 80 procent van het verple
gend personeel vrouw is. Bo
vendien drukt ook nog eens
driekwart van de mantelzorg
en het vrijwillig(st)erswerk in
de gezondheidszorg op de
schouders van vrouwen.
En dat alles terwijl aan de be-
handelkant (artsen) driekwart
man is en in bestuurs- en direc
tiefuncties, zelfs voornamelijk
mannen zitten. Dat houdt dus
vrouwen zich mengen in het de
bat. Zo zijn er enkele tenden
sen die voor vrouwen niet on
verdeeld gunstig te noemen
zijn. In de rapporten en discus
sies gaat het bijvoorbeeld niet
over wie de zorg verschaft en
welke vormen die zorg heeft.
Herverdeling
Wie vangt de patiënten op als
de ziekenhuisduur wordt ver
kort? Men gaat er vanzelfspre
kend vanuit dat er thuis een
zorgzame naaste (meestal een
vrouw) klaarstaat om de zieke
patiënt te verzorgen en begelei
den. Bezuinigingen in de ge
zondheidszorg dus die een nog
grotere druk betekenen op de
informele (dat wil zeggen: de
niet betaalde) zorg, vrouwen
dus. Maar als vrouwen steeds
meer de arbeidsmarkt opgaan
(wat wordt gestimuleerd en
wat een goede ontwikkeling is)
en werkgevers geen zorgverlo
ven verstrekken en mannen
niet bereid zijn meer zorgtaken
op zich te nemen, is het de
vraag of de zorgzame naaste
wel zo vanzelfsprekend blijft.
Als hier geen maatregelen in
worden genomen bestaat de
kans dat de belasting van vrou
wen van dubbel (werken en
kinderen) tot drievoudig wordt
(werken, zorgen en kinderen).
Ergo: meer ziekteverzuim,
meer kosten enzovoorts. Wat
dat betreft is het Nationaal
Zorg Plan (NZP) dat enkele we
ken terug in het Amsterdamse
Paradiso werd gepresenteerd
door prof. dr. Jeanne de Bruyn
een uitstekende en positieve
bijdrage in het denken over
herverdeling van betaald werk
en zorgtaken tussen mannen
en vrouwen.
Nog een zorgwekkend punt:
staat men wel stil bij het feit
dat vouwen gemiddeld 30 pro
cent minder geld te verteren
hebben dan mannen? Met na
me oudere vrouwen zitten in
slechte financiële omstandig
heden. Negen van de tien ou
dere vrouwen bevinden zich in
de lage inkomenstarieven,
Juist zij maken veel gebruik
van de gezondheidszorg. Zij
kampen nu eenmaal veel met
chronische kwalen, in tegen
stelling tot mannen die meer
worden getroffen door hevige
ziekten. Een inkrimping van
het basispakket treft dus juist
oudere vrouwen; zo dreigt de
oudere vrouw het kind van de
rekening te worden.
Dan is het punt van de beoor
deling van de noodzakelijkheid
van zorg. Zo zijn binnen de hele
discussie heftige debatten over
voorzieningen die juist voor
vrouwen van belang zijn:, of er
intensieve kraamzorg in het
pakket moet blijven, of de pil
en abortus er niet weer uitge
haald moeten worden enzo
voorts.
Vrouwenhulp
Welke prioriteit zal de vrou
wenhulpverlening binnen de
stelselherziening krijgen?
Vrouwenhulpverlening is in de
jaren '70 ontstaan vanuit een
feministische kritiek op de be
staande hulpverlening. Indivi
duele problemen van vrouwen
en de daaruit voortkomende
klachten worden gezien in sa
menhang met de positie van
vrouwen in de maatschappij.
In de traditionele hulpverle
ning zijn vrouwen die met vage
klachten regelmatig een arts
bezochten al te vaak met ber
gen kalmeringsmiddelen afge
scheept. De dooddoener dat
'het' wel 'psychisch' zal zijn, is
dan ook maar al te vaak de
diagnose. Beperking van keuze
mogelijkheden en een over
maat van geweld en misbruik,
waarmee met name vrouwen in
de samenleving worden gecon
fronteerd, zijn echter maai' al te
vaak de achterliggende oorza
ken (incest).
Momenteel worden op meer
dan 650 plaatsen in Nederland
activiteiten ontwikkeld op het
terrein van vrouwenhulpverle
ning. Zeeland ligt op daarmee
zeker vijf jaar achter in vergelij
king met de rest van Neder
land). Maai' let op: juiste keu
zen in de zorg zijn. met name
voor vrouwen, letterlijk van le
vensbelang.
Korte-termijn-hulp helpt de
Russen bovendien niet hun land
te hervormen. Zij lenigt de erg
ste acute nood, maar dient voor
al een ander doel: voedselhulp,
huizenbouw en medicijnen ver
sterken Jeltsins positie bij de
noodlijdende Russische bevol
king, en daarmee de kansen voor
het behoud van de democrati
sche beweging.
Uiteindelijk is die meer gebaat
bij lange-termijnhulp. Maai' tal
loze deskundigen hebben nog al
tijd geen duidelijke aanpak
daarvoor weten te ontwikkelen.
En het IMF houdt de beurs dicht
zolang geen echte economische
hervormingen worden doorge
voerd, de inflatie niet omlaag
gaat en de Russen geen ernst
maken bij het aflossen van hun
buitenlandse schulden.
Maar het geforceerd verlagen
van de inflatie zal leiden tot ho
gere prijzen en werkloosheid, en
dus tot verzet van de bevolking.
Voor het aflossen van de schul
den is geen geld. Bovendien stui
ten hervormingen op bureaucra
tie en onwilligheid. De toch al zo
zwak staande Jeltsin heeft een
haast onmogelijke taak. De wes
terse aarzelingen maken het er
niet makkelij er op.
Nooit terug
Het geld is er. Er ligt nog 11 mil
jard gulden op de plank, die was
toegezegd voor een 'roebel-sta
bilisatiefonds'. Dat fonds, be
doeld om koersschommelingen
op te vangen is nooit aangespro
ken omdat de roebel elke dag-
minder waard wordt. Van 45 mil
jard gulden toegezegde hulp in
1992 is, bij gebrek aan projekten,
nog niet de helft gebruikt.
Het IMF heeft, van de beloofde f.
16 miljard er maar twee uitbe
taald. En nu vraagt Washington
het fonds zijn schenkingen te
verhogen tot 25 miljard. Ook
moet er een regeling komen voor
het herschikken van de Russi
sche buitenlandse schuld van
maar liefst f.150 miljard. Kwijt
schelding en het uitsmeren van
de terugbetalingen dus.
Maar velen geloven dat het wes
ten dat geld nooit meer terug
ziet. De Wereldbank heeft al be
rekend dat werkelijke hervor
mingen tot 2000 een slordige
3800 miljard gulden zullen gaan
kosten. De bedragen waarover
nu gepraat wordt, en zeker de
fooi waarmee Jeltsin in Vancou
ver zal worden afgescheept, zijn
daarbij vergeleken slechts drup
pels op de gloeiende plaat.
van onze correspondent
in Parijs
Hans Gertsen
De eeuwige strijd om de
macht binnen de Franse so
cialistische partij, een van de
oorzaken van het verkiezings
debacle van afgelopen zondag,
is deze week weer opgelaaid.
Terwijl de partij moreel failliet
is, stuurloos en zonder duidelijk
programma of visie op de toe
komst, zijn de leiders als van
ouds om de macht en de baan
tjes aan het vechten geslagen.
Hoe vergiftigd de sfeer binnen de
Parti Socialiste (PS) is, kwam
deze week opnieuw naar buiten
naar aanleiding van de verkie
zing van een nieuwe leider voor
de sterk gedecimeerde socialis
tische parlementsfractie. De so
cialisten beschikken in het
nieuwe parlement over nog
maar 53 zetels tegen 260 in het
oude. Maar de beperkte groep
schipbreukelingen die de electo
rale zondvloed overleefd heeft,
bleek desondanks niet in staat
het over een gezamenlijke kan
didaat eens te worden. De socia
listen slaagden er zelfs niet in de
schijn van eenheid op te houden.
Maai' liefst vijf verschillende
stromingen genoemd naar even
zoveel kopstukken stelden hun
eigen kandidaat. De „Fabiu-
sèns", de stroming van partijlei
der Laurent Fabius, trokken uit
eindelijk aan het langste eind
omdat ze nu eenmaal het groot
ste contingent binnen de gedeci
meerde fractie vormen. De aan
hangers van ex-partijleiders
Pierre Mauroy en Lionel Jospin,
die van ex-premier Michel Ro-
card en die van Jacques Delors
beten in het stof, maar zinnen
duidelijk op wraak.
Stammen
Vorig jaar leek er éven een eind
te komen aan de beruchte stam
menstrijd binnen de PS toen Mi
chel Rocard en Fabius, jaren
lang eikaars grootste vijanden,
het op een akkoordje gooiden.
Fabius mocht partijleider wor
den in ruil voor zijn steun aan
Michel Rocard als kandidaat
voor de opvolging van Mitter-
;te
ti(
rand. De wapenstilstand
zijn langste tijd alweer geha
hebben. Rocard wil de part
taal hervormen en openstiIL
voor gematigde communi
groenen en centrum-demur
ten. Lukt hem dat niet, dan
hij zijn kansen voor de pap
dentsverkiezing van 1995
vergeten.
Rocard maakt er geen gel
van dat Fabius niet te han
ven is als partijleider. Fa
wordt door velen gezien all
symbool bij uitstek van 'la
che caviar', ('kaviaar-links
aan de macht verslingerde st
socialisten die geen enkele
ling meer hebben met de
spronkelijke achterban. Ro
wil daarom zelf de teugels va
zieltogende partij in handet
men.
Laurent Fabius op zijn l
dreigt het pact met Rocard i
zeggen als die niet onmiddi
ophoudt aan de poten van
stoel te zagen. Fabius en di
nen dreigen onverbloemd
steun aan de presidentiële alt
ties van Rocard op te zegge
zijn grootste concurrent,
ques Delors, in stelling te
gen. Een optie die ook an
stromingen binnen de p
steeds meer aanspreekt.
premier Pierre Mauroy, de
dige voorzitter van de sociatii
sche internationale, prob id
wanhopig de vechtersbazen
een nieuw, duurzaam vrede idi
koord te bewegen. Een niei>ia
bloederige stammenstrijd 15
mers wel het laatste waar di [d<
cialisten nu behoefte aant
ben.
De kans dat vredesduif Mai
slaagt in zijn missie, lijkt geide
Komend weekeinde staat er
nieuwe, keiharde botsing op
programma als het parti
stuur praat over de toekomt
van de partij. Rocard en de
nen willen nog deze zomer
groot heroprichtingscon
houden en al op korte ten
beginnen met de vernieuv
van de partij op alle niveor
Partijleider Fabius wil nietiids
het eind van dit jaar een coni n l
houden en probeert zoveel
gelijk tijd te rekken.
ite
door Caret Goseling
Ze hebben er van diverse
kanten voor gewaar
schuwd. Wim dat gaat niet
goed: vice-premier, minister
van financiën en PvdA-Ieider.
Dat kan je niet allemaal samen.
Wim Kok (54 nu) sloeg de waar
schuwingen echter eind 1989 in
de wind. Hij kon het wel aan.
Het ging best. Hij was toch
kerngezond.
Kok blijkt de afgelopen jaren
roofbouw op zichzelf te hebben
gepleegd. Niet alleen is het haar
veel grijzer geworden en zijn de
groeven in het gelaat verdiept,
er is ook een buikje van redelijke
omvang ontstaan. De vatbaar
heid voor griepjes en verkoudhe
den nam hand over hand toe. El
ke maand enkele dagen uit de
running. Recent zijn daar onbe
stemde darmklachten bijgeko
men.
Nu zijn er bewindsheden, ook in
dit kabinet, die daar allemaal
geen last van lijken te hebben.
Die 's ochtends voor een uur of
negen niet op het departement
zijn en er voor zorgen elke avond
op tijd weer naai' huis te vertrek
ken. Ministers die ook nog eens
wat aan sport doen of zich verto
nen op borrels, recepties en cul
turele manifestaties.
Zo niet Wim Kok. Het zit niet in
zijn karakter. De sociaal-demo
craat is wat zwaar op de hand.
Bepaald geen fuifnummer. Er is
sprake van een hoog plichtsbe
sef. Wim wil al zijn zaakjes ken
nen. Tot in de details.
Dus begint de dag voor hem om
een uur of zes 's morgens als in
zijn Amsterdamse woning de
wekker afgaat. Een uur later in
de auto naar Den Haag. Stukken
doornemen. Op het departe
ment volgt het ene overleg na
het andere. Afgewisseld door
ritjes naar het Torentje van pre
mier Lubbers of de Kamer. Een
stukje van een paai' honderd me
ter.
Daarnaast zijn er nog de buiten
landse reizen, het beraad in EG-
kring en de activiteiten in de so
cialistische internationale. En
niet te vergeten beraad in PvdA-
kring. Elk uur is gevuld. En zelfs
het weekeinde is bezet. Zaterdag
door partijbijeenkomsten. Zon
dag door het bel- en overlegcir-
cuit alsmede het doornemen van
stukken.
Een zittend leven zonder enige
beweging. Met onregelmatig en
gehaast eten. Vaak ongezond
voedsel. De snelle hap. En een
maal thuisgekomen, vaak na
middernacht, de slaap niet kun
nen vatten. Alle gedachten die
nog door het hoofd spoken zijn
niet zo maar uit te schakelen.
Lubbers
Naast de wil om het zo goed mo
gelijk te doen, grondig en dege
lijk, is er natuurlijk nog de 'con
currentiestrijd' met premier
Lubbers, 's Lands alleskunner.
De man die elk detail kent en al
om een uur of zeven in de och
tend achter zijn bureau zit. Ook
vaak tot diep in de avond.
Kok wil bij de eerste man van
het land niet achterblijven.
Maar vergeet daarbij een essen
tieel verschil. Lubbers heeft een
grote politiek geschoolde staf:
zijn raadsadviseurs. Die be-
studeren alle stukken en
teren hun baas een A4-tje \ia
op de inhoud en een beleids
vies staan.
Kok heeft dergelijke korte,
recte lijnen niet. Er is geen p
tieke staf. De bewindsman m
het doen met topambtena
die elk voorstel door 'het ap
raat' laten gaan. Het parafen
cuit dus. En dat betekent 1
matisch dat het allemaal
lang duurt. Daar kan ook zijn
de Kamer meegenomen ami
lijk secretaris Arend Hilhi
niets aan veranderen.
Daar buiten loopt het politDT'
beraad in CDA-kring via hele
recte lijnen: fractietop, pai >h(
top, kabinetsleden. Op elk
ingespeeld vindt men elk
blindelings. Binnen de Pvctjzo
het veel meer een moeizaam
tob waar pas sinds kort getra
wordt enige lijn en 'coördim t c
in te brengen.
g
rk'
ilc
Even volhouden
Het breekt Wim Kok nu u:
maal op. De artsen hebben h
geadviseerd het allemaal anc
te gaan doen. Meer rust te
men. Eens te delegeren. Relmi
matiger en gezonder te eten,
zorgen dat het lichaam meer
weging krijgt.
Kok zal het, gezien zijn karakl
aanhoren. En er vervolgens 1 ige
naar handelen. Hij houdt
wel even vol. De zomervakaii
komt er toch aan. De bewin^
man vergeet dat hij zijn zon;
en spanningen ook naar
vakantieplaats meeneemt,
echt uitrusten zal het niet
men.
Daarmee wordt de toekoi Qj
voor Kok er niet rooskleuri
op. Straks is hij ook nog Ifl [JJ
trekker voor de PvdA bij de
kiezingen. De vierde func
Avond in, avond uit het land
Spreekbeurten. Radio- en tv-
tredens. Vanaf begin 1994 cier
maanden lang. En daarna
formatieperiode die de hele
mer van 1994 opslokt. Ten1 va
het kabinet doordraait en de an
groting 1995 gemaakt moetï
den. Het is voor Kok te hoi :eg
dat zijn omgeving een beetje
hem let.
fctt
rde
Tl
Igs
tk
