Miljardendans rond opslag van kernafval
i
Ondergronds
of niet?
PZC
MM
reportage
ZATERDAG 3 APRIL 1993
Het diep onder de grond opbergen
van radioactief afval kost veel
geld en leidt overal tot protesten van
angstige burgers. In West-Europa zijn
de enorme hoeveelheden afval echter
niet langer weg te praten. Duitsland
loopt voorop met de moeizame
speurtocht naar ondergrondse
stortplaatsen. „Voor ondergrondse
opberging bestaat geen alternatief,
tenzij het in de toekomst goedkoper
wordt om alle afval naar de maan te
Illustratie uit het Nationaal Milieubeleidsplan.
schieten", zegt een Duitse deskundige.
De Nederlandse regering zal binnen
twee maanden beslissen over
ondergrondse opslag. Bij voorbeeld
door de aanleg van een afvalmijn in
zoutlagen in Drenthe, Groningen,
Friesland, de Achterhoek en Twente. En
passant kan dan gelijk wat stortruimte
worden vrijgemaakt voor de bergen
onverwerkbaar chemisch afval
afkomstig van bovengrondse
opslagplaatsen.
Het heeft maar weinig gescheeld
of Werner Muschalla had op de
keien gestaan. De ijzerertsmijn
Konrad bij het Duitse Salzgitter in
de Harz bevat gesteente met een ij
zergehalte van slechts 30 procent
en werd daarmee veel te duur. Wel
iswaar zijn in de jaren zestig en ze
ventig veel vrachtauto's met Kon
rad-staal in de naburige MAN-fa-
briek gebouwd, maar ijzererts im
porteren werd goedkoper dan het
tien kilometer verderop uit de
grond te halen. Zo dreigde de mijn
werkersloopbaan van bedrijfsleider
Werner Muschalla en zijn Kumpels
abrupt te eindigen.
Nieuwe hoop ontstond, toen de
Duitse overheid het oog liet vallen
op het 40 kilometer lange onder
grondse gangenstelsel voor opslag
van laag- en middelradioactief af
val. „We hebben zo'n 110.000.000
kubieke met-er opslagcapaciteit,
waarvan zo'n 660.000 kubieke me
ter effectieve ruimte", vertelt Mu
schalla, terwijl de lift met duizeling
wekkende snelheid naar 800 meter
onder het aardoppervlak afdaalt.
Gewapend met mijnlampen en
zuurstofmaskers wordt de onder
grondse tocht in een jeep vervolgd
naar zo'n 1300 meter diepte waar
drie mijnwerkers bij een tempera
tuur van 50 gradèn Celcius een
nieuwe gang drillen.
„Konrad", zo vervolgt Muschalla,
„is voor opslag van laagradioactief
afval zeer geschikt. Jarenlang on
derzoek heeft dat voldoende aange
toond." De mijn is droog, de mijn
schachten zijn weinig gevoelig voor
trillingen en de afscherming van
straling naar het aardoppervlak is
door de geologische omstandighe
den bijkans ideaal. Door het kernaf
val in speciale kamers op te bergen
en die vervolgens op te vullen met
een soort vloeibaar beton is het af
valprobleem opgelost en hebben
Muschalla en z'n mannen zeker tot
hun pensioen werk.
289.000 bezwaren
Het Bundesambt für Strahlen-
schutz (BfS) van de Duitse milieu
minister Klaus Töpfer is zo enthou
siast dat het als exploitant van de
afvalmijn Konrad wil optreden en
nog eens een slordige 2 miljard
mark wil investeren. Alleen met de
vergunning wil het niet vlotten. In
het totaal werden 289.000 bezwaar
schriften tegen opslag van radioac
tief afval in Konrad ingediend, het
geen leidde tot een hoorzitting van
75 werkdagen. Het resultaat is een
verslag van 9.000 pagina's en een re
kening van bijna 30 miljoen mark.
„We komen daarmee vast in het
Guinness Book of Records", stelt
woordvoerder dr Eckart Viehl van
het BfS hoofdschuddend vast. Zijn
baas, bondsmilieuminister Töpfer,
is warm pleitbezorger van opslag in
Konrad. Minister-president Schro
der van Nedersaksen, mogelijk toe
komstig SPD-Kanzlerkandidaat,
ligt echter dwars. Niet dat Schroder
een uitgesproken tegenstander is
van ondergrondse opslag, maar aan
negatieve publiciteit heeft Schro
der - zoals iedere politicus - met ver
kiezingen in het vooruitzicht een
broertje dood. „Ondergrondse op
slag is al lang geen kwestie meer
van veiligheid of techniek, maai- is
veel meer een politiek en maat
schappelijk probleem", conclu
deert Viehl fijntjes.
Stapelen
De inspraakhappening over Kon
rad zal er in elk geval toe leiden dat
Muschalla en zijn mijnwerkers ze
ker niet eerder dan in 1997 met
vorkheftrucks het kernafval in de
mijn kunnen stapelen. Dit gegeven
en de onzekerheid of inderdaad een
vergunning voor Konrad wordt af
gegeven, heeft er inmiddels toe ge
leid dat in Gorleben en in Ahaus (20
kilometer over de grens bij En
schede) aanvragen zijn ingediend
voor uitbreiding van de bestaande
bovengrondse hallen voor tussen-
Hier liggen al hoogradioactieve
brandstofelementen uit kerncen
trales opgeslagen, waarvan de eind-
opslag uiteindelijk ondergronds in
de zoutkoepel van Gorleben moet
gebeuren. Want. zo verzekeren
Duitse deskundigen, het hoog
radioactieve afval kan alleen in
zout worden opgeslagen.
„De uitbreiding van Ahaus aan de
Nederlandse grens is volstrekt
overbodig als we voor laagradioac
tief afval tijdig kunnen beschikken
over Konrad en de reeds voor dit
soort afval gebruikte zoutmijn
Morsleben in de voormalige DDR",
reageert de opslagdeskundige dr
Helmut Fuchs van de Gesellschaft
für Nuklear-Service (GNS), de be
langrijkste organisatie van veroor
zakers van radioactief afval in
Duitsland. „Het probleem is dat de
discussie over ondergrondse opslag
niet is gebaseerd op feiten, maai- op
emoties. Iedereen weet dat er voor
ondergrondse opslag geen alterna
tief bestaat, tenzij het goedkoper
wordt om alle afval naai- de maan te
schieten. De politiek heeft de plicht
om eindopslag mogelijk te maken."
Tijdens een gesprek in Jagermeis-
terstad Wolfenbüttel rekent Fuchs
voor dat Morsleben - dat nog tot
1998 over door Honecker verstrekte
vergunningen beschikt - met een
opslagprijs van 10.000 mark per ku
bieke meter de afvalveroorzaker
een poot uitdraait. De GNS van
Fuchs wil 'maar' 6.000 mark per ku
bieke meter betalen. Bij een ge
raamde hoeveelheid van 190.000
kubieke meter Duits laag- en mid
delradioactief kernafval tot het jaar
2000 betekent dat nog steeds een re
kening van meer dan 10 miljard
mark. Uit de losse pols schat Fuchs
dat Duitsland met een investering
van nog eens 5 miljard mark in on
dergrondse opslag voorlopig uit de
probemen is.
Samen met Konrad zou Morsleben,
zo becijfert Fuchs, de opslag van
het Duitse laag- en middelradioac
tief afval kunnen garanderen tot
het jaar 2060. „Dan zijn de 200 mil
joen die moet worden geïnvesteerd
in de bouw van een tweede hal aan
de grens bij Ahaus weggegooid
zegt Fuchs. Het Brennele-
ment Zwischenlager Ahaus (BZA).
een dochteronderneming van GNS,
wil een tweede hal voor tussenop-
slag bouwen met een capaciteit van
100.000 kubieke meter.
Protesten
In Ahaus groeit bij de plaatselijke
politiek de vrees dat de landelijke
gemeente in het grensgebied met
Twente het toneel kan worden van
massale protesten. En die plegen in
Duitsland nog wel eens uit te lopen
op ware veldslagen tussen demon
stranten en politie. Samen met
Gorleben - waar ook de Duitse eind-
opslag zou moeten plaats hebben -
is Ahaus de enige plaats waar de op
slag van zowel laagradioactief afval
als hoogradioactieve brandstofele
menten uit kerncentrales mogelijk
wordt.
In Ahaus liggen, ondanks bezwaren
van ook de provincie Overijssel.
Twentse gemeenten en actiegroe
pen, inmiddels 17 containers met
brandstofelementen van de geslo
ten kerncentrale Hamm-Uentrop.
De vergunningprocedure voor de
bouw Van een tweede hal heeft on
dertussen een deukje opgelopen.
De raad van de grensgemeent stel
de twee weken geleden een beslis
sing voor een bouwvergunning uit,
nadat ruim 200 jeugdige demon
stranten tijdens de raadsvergade
ring het gemeentehuis bestormden.
'Wir sind das Volk' galmde het door
het Ahauser stadhuis, terwijl en
kele tientallen agenten de trap naar
de raadzaal barricadeerden.
„Met de bouw van tijdelijke opslag
ruimte wordt voorkomen dat aller
lei gebruikers van kernenergie hun
activiteiten moeten staken, omdat
ze hun afval niet kwijt kunnen. On
ze klanten investeren in capaciteit,
maar daarmee staat niet vast dat er
ook daadwerkelijk radioactief afval
tussentijds in Ahaus wordt opge
slagen". aldus directeur dr. Peter
Munz van BZA. De opslagplaats
heeft inmiddels ook vergunning
aangevraagd voor het gebruik van
grotere containers voor hoog-
radioactief afval. Daarmee wordt
het 'theoretisch' mogelijk om 4.200
in plaats van de nu toegestane 500
ton hoogradioactief afval op te
slaan.
In Duitsland wordt met enige jaloe
zie naar de situatie in Nederland ge
keken, waar de hoeveelheid kernaf
val veel geringer is. Desondanks wil
de Nederlandse regering toch bin
nen twee maanden een besluit ne
men over ondergrondse opslag van
zowel kernafval als onverwerkbaar
chemisch afval. Want Nederland
heeft relatief zo weinig kernafval
dat een peperdure ondergrondse
opslagplaats waarschijnlijk alleen
betaalbaar is, indien daar ook al het
zwaar giftige chemisch afval wordt
gedumpt.
Borssele
„We kunnen in Borssele 500 ton
hoogradioactief afval voor een duur
van 50 tot 100 jaar bovengronds op
slaan. Dat is voldoende voor de to
tale levensduur van de twee Neder
landse kerncentrales in Borssele en
Dodewaard". zegt adjunct-direc
teur H. Codée van de Centrale Or
ganisatie Voor Radioactief Afval
(COVRA) in Borssele. Voor laag- en
middelradioactief afval wordt de
bestaande bovengrondse opslagca
paciteit van 5500 kubieke meter
vergroot. In de komende jaren ko
men nog twee hallen in Borssele be
schikbaar met een capaciteit van
11.000 kubieke meter.
„Door deze opslagruimte en de rela
tief veel geringere hoeveelheid af
val dan in Duitsland kunnen we in
Nederland in alle rust naar een
eindstation uitkijken", stelt Codée
vast. De suggestie dat Nederland
ooit het kernafval zou kunnen ex
porteren naar bij voorbeeld een
eindopslagplaats in Duitsland is
volgens Codée niet realistisch. „Wij
werken internationaal samen bij
het onderzoek en er is uitwisseling-
van informatie. Maar we zijn beslist
nog niet zover dat export bespreek
baar is." Ook Viehl yan het Duitse
Bundesambt für Strahlenschutz en
Fuchs van GNS zien export van
kernafval op dit moment als „poli
tiek absoluut onhaalbaar."
De enige mogelijkheid voor eindop
slag in Nederland is volgens des
kundigen de aanleg van een onder
grondse stortplaats in zoutkoepels
of zoutlagen. Daartoe zijn reeds de
potentiële gebieden in kaart ge
bracht door de overheidscommis
sie Opberging te Land (OPLA).
De potentieel geschikte zoutvoor-
komens zijn globaal gelegen in Win
terswijk. Lichtenvoorde. Groenlo.
Ruurlo, Haaksbergen, Weerselo.
Dedemsvaart, De Wijk, Hoogeveen.
Dwingelo, Gasselte, Schoonlo,
Hooghalen. Boertange. Onstwed-
de. Anloo, Norg, Klein-Ulsda, Win
schoten. Zuidwending, Veendam.
Hoogezand, Lieveren, Landschaft
spolder. Delfzijl, Groningen. Pieter-
buren, Ulrum, Geresklooster. Eng-
wierum, Ternaard en Ermelo.
Naar verwachting komt OPLA nog
dit jaar met een eindrapport waarin
- zoals reeds eerder gebeurde - een
nader onderzoek op verschillende
locaties wordt voorgesteld. Of dit
locatie-onderzoek kan worden uit
gevoerd, is afhankelijk van het re
geringsstandpunt over onder
grondse opberging.
Kapvergunning
Vast staat dat een positief stand
punt opnieuw zal leiden tot mas
sale protesten in de Achterhoek,
Twente, Drenthe, Groningen en
Friesland, waar in 1986 de betrok
ken gemeenten en provinciale be
sturen vrijwel unaniem onder
grondse opslag in zout afwezen. Mi
nister Hans Alders (milieu) heeft in
middels zijn Nimby-wetsvoorstel
(de 'not-in-my-backyard, niet-in-
mijn-achtertuin'-regeling) bij de
Tweede Kamer ingediend om te
voorkomen dat vergunningproce
dures jarenlang kunnen voortsle
pen, omdat een dwarsliggende ge
meente bij voorbeeld weigert om
een kapvergunning voor drie bo
men op de onderzoekslocatie te ver
strekken.
In Duitsland is bij Gorleben inmid
dels veel ervaring opgedaan met
onderzoek naar zoutkoepels. Eind-
opslagdeskundige Fuchs van GNS
verwacht dat de Nederlandse crite
ria niet anders zullen zijn dan in
Duitsland. „Geschikt voor opslag
zijn alleen zoutkoepels waarin wei
nig is geboord", noemt hij als de be
langrijkste voorwaarde. Hoe zo'n
nader onderzoek op een locatie er
uitziet? „In Gorleben 500 hebben
we ondiepe boringen verricht, 42
diepe boringen om de bovenkant
van de zoutkoepel in beeld te bren
gen en 4 diepe boringen in de zout
koepel". De aanleg van een Neder
landse zoutmijn voor afval gaat in
ieder geval heel veel geld kosten.
Grote twijfels bestaan bij deskun
digen over de Nederlandse plannen
om radioactief en chemisch afval
ondergronds op te bergen. „Het is
onverstandig om de zaak door el
kaar te gooien, alhoewel de veilig
heidseisen niet zo verschillend
zijn", zegt Codée van COVRA voor
zichtig. „Onverstandig", oordeelt
Fuchs van GNS ronduit. Ook Wer
ner Muschalla van de ijzermijn
Konrad schudt zijn hoofd als bo
vengronds de witte mijnwerker-
spakken kunnen worden afgeklopt.
„Chemisch afval bij kernafval? Dat
lijkt me niet zo best". Veelbeteke
nend wijst hij op een flesje mine
raalwater waarmee de dorst na de
ondergrondse tocht door Konrad
wordt gelest.
Jan Bengevoord
