Een nieuwe
toekomst
voor een
oude haven
PZC
Eurosail publiekstrekker
ar twerpen 93 vrijdag 26 maart 1993 19
Oude zeilschepen
komen over
Westerschelde
Eén van de grootste publiekstrekkers van de ma
nifestatie 'Antwerpen 93' zal ongetwijfeld Euro
sail zijn. Dat is een kleurrijke vloot van grote zeilsche
pen en jachten die midden in de zomer, van 14 tot en
met 17. augustus, in het hart van Antwerpen aanlegt.
Eurosail Antwerpen is een vier dagen durende mari
tieme show van vierkant getuigde schepen (volsche-
pen). grote langsgetuigde schepen (schoeners) en
kleinere schepen, aangevuld met honderden platbo
dems en pleziervaartuigen. Vele schepen zijn voor het
publiek toegankelijk.
Voor Zeeland beloven de voorbereidingen voor Euro
sail extra aantrekkelijk te worden, omdat de schepen
die aan de show meedoen, via de Westerschelde naar
Antwerpen varen. Tegen 14 augustus en ook na de
manifestatie zullen de grote volschepen en schoeners
dan ook regelmatig langs de Vlissingse boulevards
schuiven.
Sommige schepen komen individueel naar Antwer
pen. andere zullen in groepen komen nadat ze hebben
deelgenomen aan de 'Cutty Sark Tall Ships' Race', de
legendarische wedstrijd voor grote zeilschepen die de
Sail Training Association sedert 1956 organiseert. De
race van dit jaar begint 14 juli in Newcastle, loopt
over Bergen en Larvik in Noordwegen en eindigt te
Esjberg (Denemarken). Vandaar zakken de deelne
mers via de Westerschelde af naar Antwerpen.
Antwerpen ontvangt de grote zeilschepen en zeiljach
ten niet in de moderne haven, maar in het centrum.
Om de honderdduizenden bezoekers de kans te geven
ongestoord en veilig langs de schepen en kraampjes
en stands te wandelen zullen de Scheldekaaien waar
de schepen liggen en de kaden van het Bonaparte-en
Willemdok autovrij zijn.
O, ver het water stroomopwaarts naar Antwerpen. De
Schelde maakt een laatste bocht voor de stad en daar
doemt de Kattendijksluis op met erachter het
Kattendijkdok. Ooit was dat het bruisend en kloppend hart
van de stad. Daar kwamen de schepen aan, die drukte
meebrachten in de dokken en pakhuizen en op de meer
zuidelijk gelegen Scheldekaden. Het gezicht van de stad
voor de talloze zeelieden, uitkijkend naar thuis of vertier in
de Sinjorenstad.
In het Kattendijkdok lagen de
zeeschepen. Langszij en aan de
kaden de binnenschepen. Van die
levendigheid is nu weinig meer te
rug te vinden. De wind giert er in
maart guur door de verlaten stra
ten. Slechts de namen op de gevels
van de lege kantoren en pakhuizen
verwijzen naai- de handel en bedrij
vigheid van voeger. Verder grote
vlaktes met kinderkopjes die al
leen nog als stalling voor vracht
wagens of achtergelaten contai
ners dienen. Een grijze kat schiet
schichtig over straat.
Toch heeft dat gebied, het Eilandje
genaamd, ontegenzeglijk sfeer. De
droogdokken in het Kattendijk
dok zijn tot kleine musea ver
bouwd. Filmer Roland Verhagen
maakte er een achtervolgingss-
cene voor zijn speelfilm Meeuwen
sterven in de haven. Lopend langs
de kaden lijkt het alsof de arbei
ders, de bejaarde schippers, de op
geschoten jongelui toevalig net al
lemaal even naar binnen zijn. Om
een boterhammetje te eten of zo.
Of om naar een voetbalwedstrijd
op televisie te kijken. Ieder mo
ment kunnen ze allemaal naar bui
ten komen en begint de bedrijvig
heid weer.
Middenin die vergane glorie staat
het voormalige kantoor van de
scheepsherstellers. Het kan zo
weer in gebruik worden genomen.
De bordjes 'schilders' en 'timmer
mannen' hangen er nog. En er is
nog de verhoging waarop de baas
liep, als hij de werklieden aanwees
die hij die dag kon gebruiken. Al
leen staan er nu bureaus in het gro
te pand en huist er het projectteam
Stad aan de stroom van de dienst
stadsontwikkeling van de gemeen
te Antwerpen.
De Scheldekaden zijn tegenwoor
dig de achterkant van de stad. Het
eindpunt van een Antwerpse wan
deling, die bijvoorbeeld voert van
het centraal station naar- het
scheepvaartmuseum in het Steen.
Stad aan de stroom wil van die
achterkant weer de voorkant van
Antwerpen maken. Daartoe heb
ben de Spaanse architect Manuel
de Sola-Morales en zijn Japanse
collega Toyo Ito een ambitieus
ontwerp gemaakt. Het projectge-
bied is in drie stukken geknipt: het
Eilandje, de kaden langs de Schel
de en Zuid.
Mosselschippers
't. Zuid is bij oude Zeeuwse mossel
schippers nog wel bekend. Daar
aan de Waalse Kaai brachten ze
hun mosselen aan de man. Onge
veer 100 jaar geleden breidde Ant
werpen in zuid de havenactivitei
ten uit. Maar het was maar van
korte duur. De Zuiderdokken wer
den gedempt en de stad kreeg een
enorm plein tot haar beschikking.
Ruimte voor de jaarlijkse Pink-
sterkermis en ooit voor wereldten
toonstellingen en een Hippo
droom. Nu heeft Toyo Ito zich er op
geworpen en een plan bedacht
voor onder meer een moderne
woonwijk op het oude spoorweg
emplacement van de vroegere
Zuidstatie.
Het Eilandje wordt in de plannen
van De Sola-Morales een nieuw
centrum dat aansluit bij de oude
stad. Het blijft een eiland. Een
apart stadsdeel met wijde horizon
ten en een sterk en breed geome
trisch patroon van straten en dok
ken. Nieuwe architectuur en
nieuwe activiteiten moeten het Ei
landje.tot leven brengen. Geen ri
goureuze sloop en nieuwbouw, be
zweert Jan van Alsenoy van de
stuurgroep Stad aan de stroom.
Hij denkt eerder aan verbeterin
gen in de sfeer van chirurgische in
grepen in de gevelwanden en stra
ten. In bestaande en nieuwe ge
bouwen op het Eilanje wil de
Spaanse architect ruimte maken
voor wonen, kantoren, culturele-
en gemeenschapsruimtes. Een
echte stedelijke woonwijk. Hij
heeft er ook vier nieuwe hoge
woontorens in gepojecteerd. Die
zijn niet bij iedereen in goede aar
de gevallen. Ze passen niet in de
hoogtemaat van het gebied. Maai
de torenflats zullen nodig zijn om
dit deel van Stad aan de stroom
betaalbaar te maken. Woontorens
betekenen dat er geld binnenkomt
door verkoop van veel woningen
op een klein stukje grond. Dat
maakt andere minder renbabele
- onderdelen van het plan weer be
taalbaar. En het moet gezegd: van
Het Belgisch zeilopleidingsschip 'Mercator' leidt 17 augustus de vlootparade.
foto Archief PZC
zi.cn vnei i in ue ouuc xiavciiuuuri,
waar een schip voor reparatie in
een droogdok ligt.
fotografie Wim Riemens
Aan de rand van de bebouwing, te
vens de grens van de stad. is een
park voorzien, de zogenaamde Ko
nijnewei. Daar komt ruimte voor
veel groen, sport, recreatie, mani
festaties en tijdelijke voorzienin
gen, zoals een circus of een kermis.
Het meest in het oog spingend en
gewaagdste onderdeel van het
plan van Toyo Ito is het uitgraven
van de gedempte Zuiderdokken,
het Kooldok, het Schippersdok en
het Steendok. Hij wil daar een cul
turele bestemming aan geven. Die
dokken zijn indertijd volgegooid,
maar de oude acht meter diepe ka
demuur is nog steeds aanwezig. Ito
wil die kademuren weer zien. Op
de bodem van de dokken komt een
park, waarvan het diepste punt
acht meter is. Dwars door de dok
ken heen lopen stroken bebou
wing. Het dak van die bebouwings
stroken is gelijk aan het niveau
van de kademuur, dus gelijk aan
de straat. Die bebouwing - be
stemd voor culturele en recrea
tieve functies - wordt zodanig uit
gevoerd dat het steeds mogelijk
blijft in lengterichting door het
park te wandelen.
Thematisch
Ieder dok krijgt een eigen themati
sche invulling. Er komt een dok
met cultuur voor de jeugd, een met
beeldcultuur en een voor sport en
recreatie. Ito speelt met dit plan
duidelijk op de ontwikkeling die
nu al zichtbaar is, namelijk de ves
tiging van steeds meer musea, ate
liers en galeries in het gebied.
Het plan voor de Zuiderdokken
roept vergelijkingen op met steden
als Vlissingen en Zierikzee. Daar
werden ook havendokken ge
dempt, maai- ze zijn nog steeds her
kenbaar als Havenpark en Haven
plein (Zierikzee) en Bellamypark
en Spuiplein (Vlissingen).
De Zuiderdokken zullen zonder
meer een duur onderdeel van het
Antwerpse project zijn, beaamt
Jan van Alsenoy. Hij vergelijkt het
met de aanleg van de wereldbe
kende Antwerpse Zoo in 1844.
Toen stak Antwerpen zijn nek uit.
Anderhalve eeuw later moet Ant
werpen die uitdaging herhalen, is
de mening van de projectgroep en
de architect. Maai- het kost veel
geld. Daarom heeft Antwerpen zijn
hoop gevestigd op het bezoek van
Japanse projectontwikkelaars en
financiers, in de Japanse week van
'Antwerpen 93, culturele hoofd
stad van Europa'.
Een .voordeel is dat alle grond die
voor de projecten nodig is, eigen
dom is van de stad. het havenbe
drijf, de spoorwegen of de provin
cie. Dat maakt de uitvoering heel
wat makkelijker, omdat moeizame
onteigeningen achterwege kunnen
blijven. Het jaar 2000 komt ras na
derbij. Dan zal duidelijk worden of
de Sinjorenstad er in is geslaagd de
pretenties waar te maken. Anders
gezegd: of Antwerpen er in is ge
slaagd financiers en projectont
wikkelaars te vinden die geld zien
in Stad aan de stroom.
René Schrier
De Scheldekade moet weer de voorkant van de stad worden.
Nieuw tussen oud, het nieuwe ge
bouw is bestemd voor het Konink
lijk Ballet van Vlaanderen.
af zo'n hoge etage op het eilandje
heb je straks een prachtig zicht
over het centrum van Antwerpen
aan de ene kant en de Schelde aan
de andere kant.
Scheldekaden
Het tweede deel van het Antwerp
se stadsvemieuwingsproject is het
Terras van de stad. Daarbij komen
de Scheldekaden in beeld. Nu al
vormt dat stukje stad een trek
pleister met vlak langs de Schelde
het Noorder- en Zuiderterras, aan
weerskanten van het Steen. Maai
de stad komt niet echt meer tot
aan het water, zoals vroeger. De
drukke weg en de waterkerings
muur vormen barières. Die moeten
verdwijnen in de nieuwe plannen.
Aan de stadskant komt een brede
promenade, met ruimte voor fiet
sers en het openbaai- vervoer. De
rijbaan wordt beperkt tot twee rij
stroken.. Omleidingen moeten het
doorgaand verkeer weren. Aan de
waterkant een breed stedelijk ter
ras. Daar komen verschillende
ruimten met elk een eigen karak
ter. Gedacht wordt aan een mari
tiem terras nabij het Steen, een zo
genaamd stadsbalkon, een cul
tuurterras, een archeologie-terras,
een kaaipark voor de wijk Nieuw-
zuid en een stedelijk attractiepark
ten zuiden van de Kennedy tunnel.
Het plan voor de Kaaien is een
duur onderdeel van het project,
omdat het vooral bestaat uit open
bare ruimten die niet erg aantrek
kelijk zijn voor projectontwikke
laars. Daarom wordt gezocht naar
alternatieve financieringsmoge
lijkheden. Zo moet vlak langs de
kaden een grote rioleringsleiding
worden aangelegd, samen met een
rioolwater-zuiveringsintallatie.
Van die werkzaamheden wordt ge
bruik gemaakt. Als het-gebied
voor de riolering toch op de schop
moet, kan Stad aan de stroom
daar zijn voordeel mee doen.
Nieuw-zuid
Het zuidelijk deel van het project,
Nieuw-zuid, komt uit de koker van
de Japanner Ito. Daar is het haven
karakter minder dominant. De ste
nen vlakte die ontstond na het
dempen van de Zuiderdokken ver
wijst niet meer naar de vroegere
functie. Ito verdeelde het gebièd in
drie stukken en tekende er een
strak modern woonpark, een groot
'echt' park en een cultuurpark.
In de nieuwe woonwijk, op loopaf
stand van het Antwerpe centrum,
komen 700 woningen. Ze worden in
stroken gebouwd die recht op de
Schelde staan. Iedere strook heeft
een eigen gezicht en karakter. De
ene strook heeft veel kantoren en
de andere bestaat bijvoorbeeld uit
sociale woningbouw. Maar er is
ook een strook met luxe koopwo
ningen.
Binnenvaartschippers weten de oude dokbeurt
nog te vinden.
