Tommy na kwart
eeuw op Broadway
Naslagwerk hoeft
niet droog te zijn
Wendy James verliest haar onschuld
Popboek
kunst cultuur
Bijna een kwart eeuw gele
den verscheen de roek-ope
ra 'Tommy' op de plaat. Na een
concert-, een film- en een ballet
versie krijgt de produktie vol
gende maand eindelijk de lang
verwachte Broadway-uitvoe-
ring. In het New Yorkse St. Ja
mes Theatre beleeft de rock
opera op 22 april zijn première in
de regie van Tony Award-win-
naar Des McAnuff. Hij schreef
samen met componisftekst-
schrijver Peter Townshend ook
het script voor de theatervoor
stelling.
Townshend liep al geruimte tijd
rond met het idee voor het
schrijven van een roek-opera
toen hij als gitarist speelde in de
succesvolle Britse roek-forma
tie The Who. Die band beleefde
in de tweede helft van de jaren
zestig een ongekend hoogte
punt in de carrière. Toen de
groep even op non-actief stond,
greep Townshend zijn kans en
schreef hij 'Tommy'. De eigen
tijdse opera werd meteen opge
nomen door The Who.
De concept-elpee sloeg in als
een bom. Er waren eerder al der
gelijke elpees gemaakt, maar
'Tommy' geldt als eerste ge
slaagde poging om een rock
opera - in die tijd een nieuw ver
schijnsel - op plaat te zetten.
The Who hield er drie dikke top
tien hits aan over met als uit
schieter 'See me feel me'. Dat
nummer werd enkele jaren later
gecoverd door de middle-of-the-
road formatie The New Seekers,
die er opnieuw een grote hit mee
scoorden.
In 1974 werd 'Tommy' verfilmd.
Roger Daltrey, zanger van The
Who. vertolkte de titelrol. An
dere hoofdrollen kwamen voor
rekening van Ann Margret en
Oliver Reed. Op de soundtrack
speelden en zongen naast The
Who ook Eric Clapton. Elton
John en Tina Turner mee. Ken
Russel tekende voor de regie.
Van de filmsoundtrack werden
opnieuw grote aantallen exem
plaren verkocht.
Symfonisch
Twee jaar voor de film ver
scheen er een symfonische ver
sie van 'Tommy' op plaat. Be
halve het London Symphony
Orchestra werkten daaraan de
roek-sterren als Steve Winwood.
Maggie Bell. Ringo Starr en Rod
Stewart mee. Ook Pete Towns
hend en Roger Daltrey hadden
een vinger in de pap bij deze
plaatproduktie.
Fervente fans van The Who vin
den de allereerste versie van
'Tommy' nog steeds de beste.
De andere twee opnames zien zij
als pogingen om er financieel
een slaatje uit te slaan. Geld
hebben al die versies inderdaad
ruimschoots opgeleverd. Bo
vendien betekende het nummer
'See me feel me', waarmee The
Who te zien was in de Wood-
stock-film. de definitieve door
braak in Amerika voor de rock
band.
Van het begin af aan heeft Pete
Townshend plannen gehad om
'Tommy' te bewerken tot een to-
neel-produktie. „Ik denk dat het
daar nu de juiste tijd voor is",
stelt hij. „De opvoering van
'Tommy' is nu relevanter dan
ooit. We praten eindelijk over
dingen die binnen het gezin ge
beurden en waarover generaties
lang gezwegen is. Zaken als sek
sueel misbruik van kinderen in
het gezin en huisvredebreuk."
'Tommy' vertelt het verhaal van
een jongetje dat blind, dom en
doof wordt nadat hij ziet hoe zijn
vader de minnaar van zijn moe
der doodschiet. Later maakt hij
furore als 'Pin Ball Wizard', een
jongen die met veel succes de
flipperkast bedient. Tommy
wordt van zijn blind-, dom- en
doofheid genezen en begint een
soort van sekte. Het succes
daarvan duurt slechts korte
tijd.
Onbekend
Voor de Broadway-versie
schreef Townshend een extra
lied. De hoofdrol wordt vertolkt
door de nog onbekende Michael
Cerveris. Voor de overige rollen
zijn eveneens nieuwkomers aan
getrokken. „Ik heb jarenlang
met de 'Tommy'-elpee van The
Who meegezongen voor de spie
gel. Dat heeft eindelijk vruchten
afgeworpen", aldus Cerveris.
Roger Daltrey. die de rol van
Tommy in de film indrukwek
kend gestalte gaf. werd te oud
bevonden voor de Broadway-
versie. „Hij heeft voor zijn car
rière toch ook geen Broadway-
show meer nodig", stelt Towns
hend.
Na 'Tommy' schreef en produ
ceerde Pete Townshend in 1973
'Quadrophenia' Die produktie
werd in 1979 verfilmd met we
derom Roger Daltrey in de
hoofdrol. Deze prent over jonge-
rengevechten in een Engelse
badplaats werd een onverwacht
succes. In 1989 leverde Towns
hend 'The Iron Man' af. een mu
sical gebaseerd op het gelijkna
mige boek van Ted Hughes Zo
wel artistiek als commercieel
haalde die muziekproduktie
nog geen fractie van het succes
van 'Tommy'.
Townshend is van plan de ko
mende jaren vaker van zich te
laten horen in het theater. Met
een na de première van 'Tom
my' gaat hij aan de slag met
twee andere musical-projecten.
Martin Hermens
VRIJDAG 12 MAART 1993
Roger Daltrey.
Wordt pop dan toch
volwassen? Steeds meer
goed gedocumenteerde
popboeken, waaronder talloze
lijvige biografieën, vinden hun
wegnaar de lezer. Alleen: die
lezer zit niet in Nederland,
maar vooral in het Engelse
taalgebied. Hier moeten we het
doen met flutbiootjes van
Grote Sterren, op een
uitzondering na. Zoals de
Popencyclopedie, waarvan de
laatste, achtste editie 33.000
keer de drukpers verliet. Frans
Steensma, coördinator van dit
naslagwerk, vertelt over zijn
taak - „een verzameling van
mini-biografietjes, zo kan je het
wel noemen ja" - 'en over
popboeken in het algemeen.
In 1977 bestond pop bijna een
kwart eeuw en het werd tijd voor
enige theoretische verdieping, zou
je zeggen. Een goede reden voor
een naslagwerk, toch? Maar nee.
„Je moet er niet te veel achterzoe-
ken. Het was gewoon een samen
loop van motieven", vertelt Frans
Steensma 44ooit winnaar van de
EBU-popkwis. Vanwege zijn grote
kennis werd hij voor de Popency
clopedie gevraagd, „en sindsdien
ben ik blijven hangen."
Het toen snel groeiende muziek
blad Oor nam een voorbeeld aan
de enige destijds bestaande Ame
rikaanse popencyclopedie en had
iets van „kijken of wij dat ook kun
nen." Bovendien viel een spijker
broekenfabrikant te porren voor
enige sponsoring en bleek er nog
winst mee gemaakt te kunnen wor
den ook. „Goh. er bleek een markt
te zijn."
Dat gold ook voor de tweede editie,
waarvan de oplage al een stuk ho
ger lag, en voor alle volgende edi
ties. die elkaar om de twee jaar op
volgen. Nummer negen verschijnt
in oktober, voor een gave eerste
editie wordt tegenwoordig 150 gul
den gevraagd. „Wel leuk, als je
weet dat het boek toen 25 gulden
kostte."
Weinig in dit leven is zo vluchtig
als de popwereld. Dat heeft grote
gevolgen voor het naslagwerk dat
alles in 400 pagina's wil vangen.
Vandaar ook dat het boekwerk om
de twee jaar vervangen kan wor
den. Hoe gaat zo'n uitgave in zijn
werk? Het is de bedoeling dat de
popencyclopedie een evenwichtig
beeld geeft van de popwereld op
dat moment. De redactie kijkt,
met behulp van het schrijvers
korps van Oor, wat van belang is
en wat niet.
„Daar wordt uitgebreid over gedis
cussieerd. Je mag wel zeggen dat
we niet over een nacht ijs gaan."
Nieuwe namen komen erbij, oude
namen vallen af. „We actualiseren
de boel waar mogelijk. En veel
groepen die nu minder belangrijk
zijn dan twee jaar geleden krijgen
geen eigen 'entry' meer, maar gaan
naar een overkoepelend 'entry',
naar reggae bijvoorbeeld. En mis
schien moet een artiest wel van
drie naar twee kantjes. Ja, het is al
tijd een subjectieve keuze, welke
groepen je nu weer loost."
Maar natuurlijk wordt er wel eens
misgeschoten. Neem nou Simply
Red. „We hadden begrepen dat het
afliep met die groep, de zanger riep
maar dat hij vijfjaar met vakantie
zou gaan. Dus zetten wij hem niet
meer in de achtste editie. Komt hij
Frans Steensma, coördinator van de Popencyclopedie: Misser met Simply Red... foto Dijkstra
na de zomer met een nieuwe cd,
staat-ie weken een in Nederland.
Daar hebben we heel erg spijt van
gehad, ja."
De auteurs die de Popencyclope
die vullen zijn niet bang om stevig
subjectieve formuleringen aan de
zetmachine toe te vertrouwen.
Vooral Nederlandse artiesten blij
ken dat soms als „minder prettig"
te ervaren. „Soms belemmerden
die negatieve kwalificaties hen wel
in hun werk. Dat is voor ons reden
om er wat mee uit te kijken." An
derzijds is dat normatieve element
een keus. „Ja, pop gaat toch wat
impulsiever, wat meer op het ge
voel dan bijvoorbeeld klassieke
muziek. Subjectieve opmerkingen
laten we bewust staan. Je schrijft
voor een jong publiek. Het moet
geen dor en droog naslagwerk wor
den datje twee keer per j aai- uit de
kast trekt, de geïnteresseerde lezer
moet vlot een aantal entries kun
nen lezen."
Bij de Popencyclopedie-formule
laten zich gemakkelijk allerlei va
riaties en 'spin-offs' bedenken. Zo
maakte het Oor-team enkele jaren
geleden een encyclopedie van de
Nederlandse popmuziek. Oor-man
Hans van den Heuvel boog zich op
eigen houtje over een hardrock-en-
cyclopedie, maar die verscheen
uiteindelijk bij een concurrerende
uitgèverij. „Er zijn talloze moge
lijkheden. maar je zit natuurlijk
met haalbaarheid. Je kunt voor elk
deelgebied wel een aparte encyclo
pedie maken, maar dat wordt qua
oplage toch vrij marginaal en voor
een uitgeverij als Bonaventura is
dat niet interessant. Die Neder
landse encyclopedie hebben we
bescheiden uitgezet en dat was
achteraf maar goed ook."
Ook in het popencyclopedie-we
zen steken nieuwe media de kop
op. Oor werkt al met een databe
stand, dat van dag tot dag geac
tualiseerd wordt. Er wordt druk
gestudeerd op mogelijkheden om
die ovenhete gegevens ook voor
gewone lezer toegankelijk te ma
ken. „Maar daar zitten heel veel
haken en ogen aan, dus welke
vorm dat precies gaat aannemen
kan ik niet zeggen. Iets met Viditel
misschien. En de cd-i biedt grote
mogelijkheden. Het is afwachten
welke vorm het 't beste doet bij de
consument. Ik denk dat wij daarbij
niet een voortrekkersrol zullen
spelen. Bonaventura kijkt liever
de kat uit de boom."
De Popencyclopedie is met een op
lage van 33.000 een van de best lo
pende popboeken van ons taalge
bied. Verder wil het hier niet zo
met het serieuze popboek. in te
genstelling tot de Engelstalige
markt. „In Engeland worden drie
tot vier popbiografieën per maand
op de markt gegooid. Het is heel
frappant, van veel artiesten die in
de jaren vijftig of zestig hun top
hadden kon je jarenlang niks vin
den en nu verschijnen er allerlei
boeken. Hier, Sandie Shaw, heeft
tenslotte maar een hit gehad.
Wordt wel een dik boek over ge
maakt. En hier, Graham Bond, een
belangrijk man in de Britse
rhythm and blues-scene, maar niet
zo bekend. Is nu ook een boek over,
al heeft de auteur er wel dertien
jaar over moeten doen om het uit
gegeven te krijgen. Nu kan het in
eens wel. Die uitgeverijen daar
kunnen amper wachten op nieuwe
biografieën."
Flutboekjes
Deze ontwikkeling is wel te verkla
ren. Pop wordt groot, en raakt
geaccepteerd door de culturele
'mainstream'. „Dat vind ik een
goede ontwikkeling, daar horen
ook goede naslagwerken en bio
grafieën bij." Hier in Nederland is
die acceptatie er ook wel, daar niet
van. Popmuzikanten doen hun
zegje in allerlei talkshows, kranten
en tijdschriften besteden op een
serieuze manier aandacht aan pop.
„Er wordt niet langer de neus voor
opgehaald en dat vind ik heel posi
tief."
Maar met die boekenmarkt wil het
hier nog niet zo. De serie popjaar
boeken van Loeb liep niet, de ver
taalde bio's van David Crosby en
Sting zijn „gigantisch geflopt. Wat
we hier wel hebben is het goed
kope, snelle werk: flutboekjes over
Madonna, Michael Jackson en zo.
Die reputatie hadden we in de ja
ren zestig al, met die boekjes van
Co de Kloet over de Blue Dia
monds en Anneke Grönloh. Dat ni
veau zijn we op een uitzondering
na nooit echt te boven gekomen."
Waar dat nou aan ligt. Steensma
krijgt er de vinger ook niet achter.
„Het is denk ik toch de combinatie
van een klein taalgebied en het
ontbreken van een biografische
traditie zoals die in Engeland wel
leeft."
Jacob Haagsma
Wendy James: Als je een beetje talent hebt, moetje de gok nemen.
Wendy James (27) was jarenlang het
pronte boegbeeld van Transvision
Vamp, een Engelse rockband. Meer nog
dan door de hitsingles I Want Your Love
en Baby, I Don't Care stond Transvision
Vamp bekend om de manier waarop miss
James - vooral fotografisch - uitgroeide tot
het lievelingetje van de Britse media. Nu
is ze alleen. Elvis Costello heeft, een album
vol songs voor haar geschreven. Dat al
bum, Now This Ain't The Time For Your
Tears, is deze week uitgekomen.
Haar blik dwaalt spontaan weg. naar bui
ten. Wendy James probeert zich te herin
neren wanneer ze voor het laatst gehuild
heeft. Het duurt even, maar dan tovert ze
een verzengende grijns tevoorschijn. Ze
zegt dat het een paar weekendjes geleden
was, en doet er verder glimmend het zwij
gen toe. De whisky - puur - schommelt
schalks op de bodem van haar glas.
Vroeger zou het anders gegaan zijn. Vroe
ger zou ze de sluizen der openhartigheid
wijd open hebben gezet, maar die tijd is
geweest. Wendy James, het kirrende
speeltje van de Britse media, is niet meer.
Transvision Vamp. haar onstuimige
groep, is dood en begraven. Ze heeft zich
ontworsteld aan het web van lust. list en
bedrog: ze is serieus geworden. Wendy Ja
mes praat tegenwoordig over de 'oude'
Wendy James ook wel in de derde persoon
enkelvoud: „Zelfben ik dat imago al kwijt-
Voor mij is ze al weg. Nu is het aan anderen
om dat te erkennen."
Van zingend sexsymbool tot eerzaam zan
geres. Op de tweezitter in de hotelkamer
leunt een tengere gestalte voorover, opge
slurpt in een jas die haar ettelijke maten
te groot is en nadrukkelijk iedere zweem
van vrouwelijkheid lijkt te moeten ont
kennen. De peroxyde-blonde haren zijn
zorgvuldig weggemoffeld onder een muts.
Al wat ze nog aan raffinement gunt, zijn
tien keurig gelakte nagels. Bordeauxrood.
Ze praat bedachtzaam. Eerlijk, maar ge
controleerd. Haar stem gorgelt mooie ant
woordjes. Ze heeft ook een mooi verhaal te
vertellen. Een modern popsprookje, voor
waar, of op zijn minst een ongelooflijk ver
haal. Ruim een jaar geleden schreef ze de
grote Elvis Costello een brief. Haar rol in
Transvision Vamp stond haai* niet langer
aan en ze vroeg Costello of hij haar op eni
gerlei wijze wellicht kon helpen. Twee we
ken later kreeg ze een telefoontje met de
mededeling dat er een volledig album
voor haar klaar lag. Spoedig viel de demo
tape in Londen door de brievenbus bij
miss James, ze formeerde een band voor
de opnamen, en thans is daar het muzi
kale liefdeskind. getiteld Now Ain't The
Time For Your Tears.
Nuchter
Ze doet er nuchter over. al dit geluk dat
haar is komen aanwaaien: „Soms is het
echte leven veel opwindender dan je ooit
bij elkaar zult verzinnen. Ik hoopte dat
zoiets me zou gebeuren, en het is me ge
beurd."
Elvis Costello die een album voor je
schrijft, daar worden popdromen van ge
maakt. Noio Ain't The Time For Your
Tears lijkt moeiteloos in zijn mateloze ta
lent gedrenkt. Het verhaal wil zelfs, dat
Costello de tien songs in drie dagen afhad.
Hij nestelde zich samen met vrouw Cait
O'Riordan - de vroegere bassiste van The
Pogues - een paar keer op een bankje in
het park en, floep, een loopbaan was ge
red.
Opvallend genoeg üjken verschillende
nummers nogal biografisch getint. 'Pup
pet Girl'. 'Do You Know What I'm Saying'
en 'Basement Kiss', bijvoorbeeld. „Vooral
het laatste nummer zegt veel over mij",
meent miss James. „Dat zegt iets over
mijn kwetsbaarheid. In een wereld, waar
in iedereen dacht dat ik stoer en sterk was.
zag Elvis mij als kwetsbaar. En hij schreef
het zo mooi op: Why were you so tardy.
Putting up your guard, When you hurt so
easily. And you try so hard. Ongelooflijk
dat hij dat schreef, zonder mij te kennen."
Dat ze juist Costello benaderde, de schier
ongenaakbare, vindt ze zelf achteraf niet
zo vreemd als het lijkt. Was de gelouterde
bard. die eind '91 met zijn lange haar en
volle baard als een sociale kluizenaar oog
de. zelf niet zoekende? „Misschien wel.
Daarom kon hij zichzelf waarschijnlijk
ook zo goed met mij identificeren. We zijn
allebei van tijd tot tijd aangepakt in de
pers. dus we weten allebei hoeveel pijn dat
kan doen."
Verraden
Over pijn. De klassieke popstory: Mana
ger licht eigen band op. „Een jarenlange
vriend, nota bene. Ik gaf niet om het geld.
maar onze vriendschap was verraden. Wij
zaten in Australië, toen we erachter kwa-
foto GPD
men. en hij in Engeland. We konden niets
doen. Drie maanden slapeloosheid, uit pu
re frustratie. Dat soort dingen maakt, dat
je niemand meer zou willen vertrouwen.
Nooit meer. En je wordt er erg opstandig
van."
Over machteloosheid. Het derde Transvi
sion Vamp-album. The Little Magnets ver
sus The Bubble of Babble, haalde in Groot-
Brittannië nimmer de winkels.
„Dat kon er ook nog wel bij. Het was een
ander voorbeeld, van hoe het uiteindelijk
allemaal fout liep. Achter de schermen
waren we tot het allerlaat-ste optreden een
band. het zijn nog steeds mijn vrienden,
maar om ons heen brokkelde alles af. Het
was een zware tijd. dat laatste jaar. Je
vraagt je af of je het wel zal overleven."
Over verloren onschuld. De cover van het
trendy blad The Face. waarop La James
uiteindelijk bijkans naakt figureerde.
„Vanaf dat moment is alles volledig uit de
hand gelopen. Ik heb die foto zelfbij mijn
volle bewustzijn uitgekozen, maar ik was
me niet bewust van de gevolgen. Ik kon de
gevolgen van mijn gedrag op dat punt niet
overzien, ik was mezelf kwijt. Het leven
was zo druk. Eigenlijk is het een simpel
verhaal. Je bent jong. en je voelt je een le
lijk kind. Je bént een lelijk kind. Dan be
reik je een bepaalde leeftijd, een bepaalde
status, en de topbladen gaan je plotseling
benaderen als een topmodel. Dan is het
erg verleidelijk om met ze in bed te sprin
gen. Naomi Campbell. Cindy Crawford,
noem ze maar op. ze doen het elke dag.
Het was een en al glamour, en ik heb het
gedaan, omdat ik mezelf mooi wilde voe
len."
Waarna alle spijt van de wereld niet ge
noeg was om haar zonde weg te wassen.
Pas toen ze zichzelf prominent in alle Brit
se kiosken terugvond, drong het effect van
haar ijdele daad pas goed tot haar door.
Wendy James, succesvol, appetijtelijk
zangeres, was definitief aan de media ten
prooi gevallen.
Walgelijk
„Ik weet nog dat ik in een vliegtuig zat, en
andere kerels naar die foto zag kijken. Dat
was een walgelijk gevoel, echt walgelijk.
Ik blokkeerde volledig."
De rest van de volgende tournee werkte ze
van de weeromstuit af in coltruien, dikke
jassen en grote jacks. Slechts het gedeuk
te ego vond baat bij die impuls: Transvi
sion Vamp viel toen al niet meer te redden.
Teleurstelling verloor het van herwonnen
vrijheid: „We waren opgelucht. Toen we
hardop durfden te zeggen: We stoppen,
zag je de spanning wegvallen. Daarna
hebben we nog tien optredens gedaan in
Califomië. en dat waren de beste die we
ooit hebben gedaan. We waren domweg
gelukkig. Veel bands blijven aan het sys
teem hangen voor de zekerheid en het
geld. maar dan kan je net zo goed in een
fabriek gaan werken. Maar als je jezelf
creatief voelt, moet je je instincten volgen.
Als je een beetje talent hebt. moet je de
gok nemen."
De nagels tinkelen tegen het whiskyglas.
Het poppedeintje van weleer wordt plots
met respect bejegend en dat wil ze graag
zo houden. Ze zal nooit meer lui zijn. be
looft ze. En de compromissen moeten de
deur uit. Twee artiesten wisten haar ooit
tot tranen te roeren: Elvis Costello en Si-
nead O'Connor. „De waarheid voor je zien,
zo voelt dat. De muzikale waarheid Als je
zoiets gevoeld hebt. als je zulke sterke ge
voelens over muziek hebt gehad, is alles
minder niet belangrijk. Dan is er geen plek
meer voor compromissen. Ik wil nu alles
geven voor de muziek. Doe ik dat niet. dan
beledig ik mezelf."
Gemijmer
De stilte tussen het gemijmer laat ruimte
voor weemoed. Ze moet denken aan de
tijd dat ze zestien was. Ze blaakt bij de
herinnering. „Het beste jaar van mijn hele
leven."
Ze liet school schieten, moest daarvoor te
gen haar ouders opboksen, begon een re
latie met Nick Sayeri de latere gitarist van
Transvision Vamp) en begon serieus naar
muziek te luisteren. The Velvet Under
ground. Suicide, noem maar op. En leven
van een uitkering, waarmee je maar een
keer per week naar de pub kon. De weken
trokken voorbij in hoop, weinig meer
„Maar we hadden zoveel geloof en ver
trouwen. Great..."
„Ik denk dat ik van binnen nog steeds erg
onschuldig ben. Ik heb veel geleerd, veel
ervaring opgedaan, maar ergens ben ik
nog onschuldig. Niet naïef, maar onschul
dig."
Ze moet er weer van grijnzen.
Ton de Jong
