De afvalberg slinkt!
Afvalaanpak in Zeeland loopt achter
PZC
Bewust
weggooien
reportage
21
Zeeuws afvalaanbod 1991 Verdeling huishoudelijk afval
ZATERDAG 20 FEBRUARI 1993
Weggooien is een serieuze zaak
geworden. Zomaar iets
gedachtenloos in de vuilnisbak
werpen, is er niet meer bij. De
moderne burger doet aan gescheiden
afval inzameling. In 2,6 miljoen
huishoudens hebben gekleurde
containertjes een vaste plaats
veroverd. En de eerste effecten
worden al zichtbaar. De afvalberg in
Nederland wordt kleiner. Op het
ministerie van milieu klinken zachte
juichkreetjes: Het gaat sneller dan
we hadden verwacht.
De oudere mevrouw maakt, een beetje
weifelend, een rondje om de gekleur
de afvalbakken. Ze klemt twee versleten
schoenen onder haar arm, waarvoor ze de
juiste container zoekt. Verbaasd leest ze
op het instructiebord dat schoenen hier
niet welkom zijn. Moet ze die dan thuis in
de vuilnisbak gooien? Zomaar?
Weggooien is een serieuze zaak geworden.
Zelfs de glasbak heeft verschillende ge
daanten aangenomen, gedachtenloos een
fles wegwerpen is er niet meer bij. Fles-
seglas kan groen zijn, 'wit' of bruin. En dus
hebben glascontainers steeds vaker die
kleuren: groen, wit en bruin.
Niets kan zich in Nederland in zo'n be
langstelling verheugen als het milieu. Het
nestelt zich steeds opnieuw aan de top
van de ranglijst van de onderwerpen die
mensen bezighouden. Deze betrokken
heid heeft bestuurders en beleidmakers in
Nederland herhaaldelijk verrast. Eind ja
ren '80 bijvoorbeeld kwam de inzameling
van lege batterijen zo goed op gang. dat er
een acuut opslagprobleem ontstond. Bij
na moest het ophalen van batterijen zelfs
gestaakt worden.
Nu leek de gescheiden inzameling van
groente-, fruit- en tuinafval (GFT) het
slachtoffer te worden van zijn eigen suc
ces. Er wordt zo driftig GFT-afval verza
meld, dat er een groot gebrek bestaat aan
installaties waar gecomposteerd kan wor
den. Verschillende vuilverwerkers in het
land laten nu composteringsinstallaties
draaien, zonder dat ze daarvoor de juiste
vergunning hebben.
Het ministerie van milieu staat dat oog
luikend toe, want er staat veel op het spel.
Intussen zijn al meer dan 2,6 miljoen huis
houdens - 43 procent! - in Nederland aan
gesloten op een systeem dat GFT-afval
apart inzamelt. Dit is in zeer korte tijd tot
stand gebracht, want in 1989 was dat nog
slechts één procent.
Kampioen
Het succes van de GFT-inzameling staat
niet op zichzelf. Nederland is al jarenlang
kampioen inzamelaar glas en oud papier.
De glascontainers vangen tweederde van
het 'eenmalig glas' op. En 55 procent van
het oud papier komt weer in de kringloop
terecht.
„Glas en kranten wegbrengen is voor veel
mensen al een heel gewoon gedrag gewor
den", zegt onderzoeker drs Mark de
Kruijk. De economisch psycholoog, ver
bonden aan de faculteit Economie aan de
Erasmus universiteit Rotterdam, doet
sinds 1991 onderzoek naar de milieu-moti
vatie van mensen, in opdracht van drie
ministeries.
De motivatie om thuis afval te scheiden
via containertjes is echter niet onbe
grensd, zo stelde De Kruijk ook vast. „Als
mensen kleiner behuisd zijn, dan ervaren
ze die containers sneller als een te groot
beslag op hun ruimte, en haken ze eerder
af. Gescheiden inzameling is geaccep
teerd, maar het mag de persoonlijke le
venssfeer niet aantasten." Uit een en-
quete van het Communicatie Adviesbu
reau Energie Milieu in Rotterdam bleek
- V-" v"
Het gescheiden ophalen van afval vergt aanpassing van het ophaalsysteem; vuilniszakken verdwijnen.
fotografie Lex de Meester
Gemeenten moeten het voor de burger mogelijk maken verschillende soorten af
val gescheiden weg te gooien, onder meer door het plaatsen van 'milieustraten'.
Ondanks campagnes en oproepen stijgt de afvalberg voortdurend. Als het roer
niet drastisch wordt omgegooid, zijn er in Zeeland nieuwe stortplaatsen nodig.
onlangs dat veertig procent van de men
sen die een GFT-container hebben, klaagt
over stankoverlast.
De overgang van de verspillende naar de
hergebruikende samenleving verloopt
dan ook niet rimpelloos. Een greep uit het
nieuws van de afgelopen twee weken: de
oud papier-prijs bereikt een historisch
dieptepunt; een installatie voor de ver
werking van lege verfblikken in Friesland
staat stil, vanwege geharrewar over de
vergunning; de gemeente Rotterdam wei
gert hardnekkig te voldoen aan de GFT-
ïnzamelingsrichtlijn van minister Alders;
Arnhems Terugbrengcentrum gaat niet
door - het betrof een uniek gezamenlijk
project van overheden en bedrijfsleven,
waar mensen hun niet-verteerbare spul
len konden afgeven.
Toch lijkt het erop dat negatieve bericht
geving niet direct invloed heeft op het mi
lieugedrag van burgers. Zelfs de forse stij
ging van de reinigingsheffingen ontmoet
nog steeds weinig weerstand. Zo'n heffing
was vroeger een bedrag van een paar tien
tjes. nu ligt dat op gemiddeld 166 gulden
per jaar. en er wordt rekening mee gehou
den dat dit verder zal stijgen naar drie
honderd a vierhonderd gulden. Die stij
ging wordt juist veroorzaakt door de duur
dere gescheiden inzameling en het stre
ven op den duur niet meer vuil te storten,
maar het te verbranden, wat ook kost
baarder is.
Zou de burger niet ook een soort beloning
moeten krijgen voor zijn inspanningen op
het gebied van de afvalinzameling? Tot op
zekere hoogte, vindt Albert Klingenberg
van de stichting Natuur en Milieu: ..Ik zou
grote voorstander zijn van een systeem.
waarbij mensen worden aangeslagen per
kilo huisvuil dat ze produceren. Dat zou
kunnen worden geregistreerd als hun con
tainers worden geleegd. Nu worden nog
eenheidstarieven gehanteerd, die geen
prikkel bieden om minder huisvuil te pro
duceren." De beloning kan echter niet te
hoog zijn, meent Klingenberg. omdat
mensen dan weer zullen proberen een deel
van hun afval op illegale manier kwijt te
raken, om hun registreerde aanbod te
drukken.
Drs T. Schmidt, van het Communicatie
Adviesbureau Energie Milieu, ziet meer
in aanmoedigingsprijsjes om de motivatie
van mensen te verhogen. „Als iemand
voor het eerst in een depot komt met zijn
klein chemisch afval, geef ze dan een
scheidingsbak. Of laat ze een qui^je doen
waarmee ze iets kunnen winnen."
Oud papier
De mentaliteitsverandering is cruciaal,
maar moet wel worden ondersteund, zegt
onderzoeker De Kruijk. Zorgvuldig opge
bouwde inzamelingssystemen, zoals die
voor oud papier, waar veel vrijwilligers
zich voor inzetten, kunnen door marktver
houdingen snel weer aftakelen. Het
unieke oud papier-systeem dat Nederland
sinds de jaren '70 kent, wordt sinds een
jaar of twee ernstig bedreigd door de grote
stroom papier uit met name Duitsland,
dat veel te weinig verwerkingscapaciteit
heeft gebouwd.
Het oud papier is daardoor in ons land bij
na niets meer waard, en verschillende ge
meenten subsidiëren nu in een poging de
inzameling op gang te houden. De secreta
ris van de Federatie Nederlandse Oudpa
pier Industrie, J. Aalbers. vindt deze ont
wikkeling „een ramp." Hij vindt dat
Duitsland zijn problemen op Nederland
afwentelt, „door haar vuil over de schut
ting te gooien."
Ir B. Sikma, hoofd van de technologische
dienst van papierfabrikant Parenco.
denkt dat het probleem van bodemprijzen
voor oud papier voorlopig blijft bestaan.
„Frankrijk. België en Engeland gaan nu
steeds meer doen aan recycling. Dat bete
kent dat er de komende jaren een over
aanbod van oud papier blijft, wat de prijs
drukt."
Sikma vindt dat de gemeenten nog meer
moet subsidiëren. De milieubeweging
roept dat de papierfabrikanten juist een
hogere prijs moeten bieden voor het oud
papier, dat ze nu bijna voor niks krijgen
aangeleverd. Dat weigeren ze. maar de pa
pierproducenten weten dat een goede oud
papier-inzameling van levensbelang voor
hen is. Want hergebruik biedt grote per
spectieven. Zo wordt de komende zomer
in Duitsland een bedrijf geopend dat
krantepapier produceert dat voor hon
derd procent uit oud papier bestaat.
Verbazingwekkend
Eigenlijk is het verbazingwekkend dat de
burger zich niet door afvalscheiding laat
afschrikken, ondanks hogere reinigings
tarieven. een oud-papiercrisis en stinken
de GFT-containers. Want. de voordelen
van afvalscheiding zijn voorlopig voor
een normaal mens helemaal niet zicht
baar.
Maar afvalexperts signaleren wel dat het
vuilaanbod begint terug te lopen, ook al is
dat nog niet in precieze cijfers aan te ge
ven. Dat komt met name door de snelle
toename van het GFT-afval. dat niet meer
wordt gestort of verbrand. Laurent Che
valier. woordvoerder van de Afvalverwer
king Rijnmond: „In 1991 hebben we voor
het eerst een daling van het aanbod van
afval gemeten. En voor 1992 ziet het er
naar uit dat die daling zich voortzet. Dat
loopt gelijk aan de periode dat gemeenten
GFT-afval bij de AVR kunnen aanbie
den."
Ook bij de VAM in Wijster. een andere gro
te vuilverwerker, daalt de afvalberg. Zegs-
man Léon Dirks: „Deze ontwikkeling con
stateren we sinds anderhalf a twee jaar."
Volgens Dirks gaat het „om meer dan een
paar procent." Ook het ministerie van Mi
lieu houdt de daling van de afvalberg in
Nederland op „een aantal procenten." In
Den Haag is men daar heel tevreden over.
zegt woordvoerder Paul van der Burg:
„Het gaat sneller dan we hadden ver
wacht."
Maurice Wilbrink
De afvalberg in Zeeland groeit gestaag. Alle
oproepen om het roer om te gooien - 'een
schoner milieu begint bij jezelf - ten spijt. In
plaats van minder wordt er méér afval
gestort: een kwart meer dan enkele jaren
geleden nog werd voorspeld. Als er niet ferm
wordt ingegrepen zullen alle Zeeuwse
stortplaatsen al enkele jaren voor de
eeuwwisseling vol zijn. Nieuwe stortplaatsen
vreten niet alleen ruimte, maar kosten ook
handenvol geld.
In plaats van de verwachte 2,6 miljoen
ton afval is in de jaren 1987 tot en met
1992 in Zeeland bijna 3,4 miljoen ton afval
gestort. Het voorkomen dat afval ontstaat
- preventie - en hergebruik staan in de
kinderschoe
nen. Van gescheiden ophalen en verwer
ken van groente-, fruit- en tuinafval (GFT)
is - in tegenstelling tot elders in het land -
nog altijd geen sprake. Op zijn vroegst in
1994 is het zover en dan alleen omdat mi
lieuminister Hans Alders het wettelijk
verplicht stelt.
Een weinig voortvarend beleid van de pro
vinciale en gemeentelijke overheden èn
erg lage reinigingsrechten zijn de voor
naamste oorzaken van het achter lopende
afvalbeleid in Zeeland. Noodzakelijke sa
menwerking tussen gemeenten komt met
een slakkegang tot stand. De verantwoor
delijke bestuurders hebben tot nu toe iets
over zich in de trant van 'het loopt alle
maal zo'n vaart niet.' Die houding zal ze
nog lelijk opbreken. De burger die straks
pijlsnel stijgende reinigingsrechten moet
betalen, zal het beleid van pappen en nat
houden bepaald niet in dank afnemen.
Milieugedeputeerde ing A. M. Dek zegt
dat een 'trendbreuk' nodig is. Hij probeert
al geruime tijd meer vaart te brengen in
sanering van de afvalverwerking, maar
ondervindt daarbij geen enthousiaste me
dewerking van de gemeentebesturen. Dek
werkt aan een nieuw provinciaal afval-
stoffenplan (PAP). Het voorontwerp is ge
reed. „Van storten naar preventie en her
gebruik", vat Dek de inhoud van het plan
in één zin samen. Hij voegt eraan toe dat
over zo'n vijfjaar een deel van het Zeeuw
se afval ook verbrand zal worden in een
fabriek op het industrieterrein Moerdijk.
De milieugedeputeerde onderstreept dat
elke burger en elk bedrijf op een andere
manier met zijn afval zal moeten omgaan.
„Een trendbreuk vergt grote inspannin
gen."
Stijging
Voorlopig moet nog rekening worden ge
houden met een forse stijging van het af
valaanbod in Zeeland. De verwachting is
- -
Huishoudelijk afval
0 Reinigingsdiensten afval
Industrieel procesafval
E3 Verontreinigde grond
Bouw- en sloopafval
Zuiveringsslib
S Autowrakken afval
Agrarisch afval en
ziekenhuisafval
dat er in 1997 zo'n 851.000 ton vrijkomt,
tegen 766.000 ton in 1991. Drie groepen
zorgen samen voor meer dan 80 procent
van het afval: huishoudelijk en vergelijk
baar afval, industrieel procesafval, bouw
en sloopafval. In 1991 werd van al het afval
precies één kwart hergebruikt en de rest
werd gestort. De provincie wil dat in de
periode 1993-1998 drastisch ombuigen: 8
procent van al het afval door preventie
voorkomen; 54 procent hergebruiken; 10
procent verbranden en 28 procent storten.
Voor de verschillende afvalsoorten heeft
de provincie aangegeven wat er komende
tijd moet gebeuren. Zoals gedeputeerde
Dek aangeeft, noodzaakt dat tot een dui
delijk andere aanpak. Het groente-, fruit
en tuinafval moet vanaf 1994 gescheiden
worden ingezameld; de plastic vuilniszak
maakt plaats voor groene en zwarte ro-
lemmers. Er wordt vanuit gegaan dat 70
procent van het composteerbare afval ge
scheiden wordt gehouden. De gemeenten
moeten de burgers opporren thuis te com-
posteren.
Het hergebruik van verpakkingen en rest-
papier uit huishoudens moet verdubbe-
Gft afval
Verpakkingen
Restpapier
Duurz. gebr goed. I
0 Afkeur agroprod.
S Overige
w.o. klein chemisch afval I
len. Daarvoor is een dicht inzamelnetwerk
van papier-, glas- en blikbollen nodig en
een beter ophaalsysteem voor oud papier
(ook voor papier uit kantoren, winkels en
diensteni. Burgers moeten ongewenst re
clamedrukwerk met succes kunnen we
ren. Elektronische apparatuur en andere
duurzame gebruiksgoederen mogen niet
zonder meer worden weggesmeten: herge
bruik tot 45 procent is de doelstelling. Ver
betering van de inzameling klein che
misch afval is gewenst. Gemeenten moe
ten kringloopstations oprichten, waar
huishoudelijk afval als textiel, hout. puin.
Het gescheiden ophalen van afval wordt
in Zeeland pas in 1994 een feit: van één
naar twee rolemmers.
ijzer en kunststoffen gescheiden kan wor
den aangeboden.
In 1997 komt er 128.000 ton industrieel af
val vrij, waarvan 57.000 ton uit de agro-in-
dustrie. Voor het afval uit de agro-mdus-
trie geldt: 15 procent preventie. 60 procent
hergebruik en voor het overig industrieel
afval 8 procent hergebruik en 14 procent
preventie. Afval uit instellingen voor ge
zondheidszorg moet met het oog op herge
bruik gescheiden worden ingezameld. In
1991 werd één derde van het bouw- en
sloopafval hergebruikt; dat moet in 1997
driekwart zijn (van 240.000 ton). Selectief
slopen, scheiding van afval en vergruizing
van steen dragen daaraan bij.
Wat er met zuiveringsslib gaat gebeuren
(ongeveer 28.000 ton) is nog niet bekend.
Gebruik in de landbouw is door de vervui
ling van het slib' niet langer verantwoord.
Het wordt voorlopig gewoon gestort. Voor
autowrakken wordt uitgegaan van 85 pro
cent hergebruik, te behalen door selectief
slopen. Wat er met de 500.000 ton fosfors-
lakken die jaarlijks in Zeeland vrijkomen
gaat gebeuren, is onduidelijk. Nu kunnen
ze hergebruikt worden; vraag is of dat uit
milieu-overwegingen kan doorgaan. Voor
verwerking van groenafval worden op tien
plaatsen in de provincie depots ingericht.
Zeeland houdt in de toekomst twee stort
plaatsen. Voor Zeeuwsch-Vlaanderen de
uit te breiden vuilnisbelt in de Koegor-
spolder en voor overig Zeeland de stort
plaats in het Sloegebied. Particuliere
stortplaatsen verdwijnen. Zuid-Holland
mag tot 1995 afval storten bij Serooskerke
(S), Daar moet dik voor betaald worden en
van dat geld maken de gemeenten op
Schouwen-Duiveland een ernstig verzuim
goed: ze betalen er de maatregelen van die
nodig zijn om de stortplaats milieuhygië
nisch verantwoord te sluiten. Een me
thode die minister Alders volstrekt on
juist vindt, maar hij kan er niks tegen
doen.
Bij de twee regionale stortplaatsen ko
men afvalcentra. Daar worden verschil
lende activiteiten ondergebracht: het
scheiden van bouw- en sloopafval en be-
drijfsafvalstoffen. de opslag en het breken
van puin en overslagstations voor afval.
In het Sloegebied komt ook de provinciale
composteringsinstallatie voor het GFT-
afval. Het kost allemaal zeer veel geld.
Burgers en bedrijven moeten dat opbren
gen en het betekent een zeer sterke stij
ging van de lasten.
De plannen zijn ambitieus. Dat is nodig
ook, want Zeeland heeft heel wat in te ha
len. Afgewacht moet worden of de wensen
van de provincie eind deze eeuw werke
lijkheid zijn geworden. Wanneer de aan
pak van de afvalverwerking verloopt zoals
afgelopen jaren, dan zal de vuilberg toe-
en niet afnemen en blijft hergebruik in de
kinderschoenen staan. Het voorkomen
dat afval ontstaat, komt in die situatie
niet verder dan goede voornemens. Pro
vincie en vooral gemeenten zullen burgers
en bedrijven ervan moeten overtuigen dat
een trendbreuk met het oog op de toe
komst onvermijdelijk is. Daarvoor is een
positieve grondhouding nodig.
Rinus Antonisse