Jaar van de waarheid Zuid-Afrika
DEZE
DEZE IS
VOOR ONZE
REKENING.
Benoemde burgemeester niet zomaar opgeven
PZC
Nieuw leiderschap
in de landbouw
opinie en achtergrond
Ambassadeur Nothnagel: Nederlands democratisch model een voorbeeld
Tot I mei bij elke 25 liter brandstof I gratis, j;
DINSDAG 2 FEBRUARI 1993 4
President Frederik W. de Klerk heeft eind vorige week in
Kaapstad het nieuwe parlementaire jaar van Zuid-Afri
ka geopend. Hoogstwaarschijnlijk het laatste onder het
blanke bewinddat een begin heeft gemaakt met de afschaf
fing van de apartheid. Als het een beetje meezit krijgt het
la nd nog dit jaar een overgangsregering van blank en zwart
en zal het parlement van uitsluitend blanken en kleurlingen
ophouden te bestaan. Drie jaar geleden, op 2 februari 1990,
zette president De Klerk het hervormingsbeleid in. In een toe
spraak, die later historisch werd genoemd, kondigde hij de
legalisering van het ANC aan, de bevrijdingsbeiveging die 30
jaar lang bij de wet. verboden was geiveest en liet hij ANC-lei-
der Nelso7i Mandelavrij. Sindsdien kookt en gist het in Zuid-
Afrika tenvijl de blanke regering en het ANC onder handelen
over de toekomst van het land.
Ook op de buitenlandse a?nbassades van Zuid-Afrika wordt
de integratie van blank en zwart zichtbaar: medewerkers
van het ANC krijgen bijvoorbeeld in het Nederlandse insti
tuut voor internationale betrekkingen Clingendael een cur
sus voor aankomende diplomaten. De ANC-kantoren in het
buitenland zullen mettertijd worden opgeheven; overeenge
komen is dat het personeel ervan binnen afzienbare tijd in de
arnbassades zal ivorden opgenomen.
Een interview met de a7tibassadeur van Zuid-Afrika in De7i
Haag, Albert Nothnagel.
komt de belangrijke onafhanke
lijke positie ten opzichte van de
raad, ten zeerste in het gedrang.
Ik wil er overigens op wijzen, dat
het binnen de Europese demo
cratieën geen vanzelfsprekend
heid is, dat, daar, waar de raad
de burgemeester benoemt, het
ook de raad is, die het recht van
ontslag heeft.
Voor mij staat voorop dat het in
stituut van de benoemde burge
meester nog immer een groot
goed betekent, dat niet zo maar
mag worden opgegeven. Natuur
lijk kan het niet meer, een burge
meester door de Kroon te laten
benoemen zonder wezenlijke in
breng van de raad. Wie hiervoor
nog zou pleiten, is geen mens - en
zeker geen burgemeester - van
deze tijd meer.
(De schrijver van deze beschouwing,
mr. dr. A. A. L. G. M. Kessen is burge
meester van Hulst).
Maar u spaart sneller als u bijkoopt: I waardecoupon bij elke 5 liter.
En dan bepaalt u zelf waar u voor spaart.
moeten leveren aan de opbouw
van een nieuwe samenleving.
Dat betekent dat we het ons niet
kunnen permitteren om kundig
heid buiten spel te zetten. Gaan
deweg zal, naar mijn idee, dan
ook onder politici het denken
worden bepaald door het begin
sel dat het in Zuid-Afrika in de
komende jaren nodig zal zijn te
regeren op basis van coalities
van verschillende politieke par
tijen. En dat zou later, bij verkie
zingen voor de vorming van een
echte regering wel eens een
doorslaggevende rol kunnen
spelen".
Nothnagels redenering stoelt ui
teraard op de voorstellen zoals
de huidige regering-De Klerk die
inbrengt in de nog altijd moei
zaam lopende onderhandelin
gen met het ANC. In de achter
ban van zijn eigen Nationale
Partij in de steden en onder het
rechts denkende deel van de
blanke bevolking op het platte
land heeft De Klerk te maken
met veel mensen die vrezen voor
hun positie, voor hun werkgele
genheid en voor de gevolgen van
de droogte, van de algemene ma
laise in het land en voor nog veel
meer.
Instabiel
De instabiele politieke situatie
van het ogenblik weerhoudt bin
nenlandse en buitenlandse be
leggers ervan te investeren; dat
belemmert herstel van de econo
mie. De werkloosheid is hoog en
de sociale zekerheid erg smal.
Vorig jaar kwamen er 350.000
schoolverlaters op de arbeids
markt, van wie nog geen acht
procent terecht kon bij de over
heid en de grote bedrijven. De
belabberde economie is voor de
massa van de bevolking de
grootste zorg.
De inrichting van een solide de
mocratisch staatsbestel en de
opstelling van een grondwet die
dat systeem waarborgt, hebben
daarom volgens ambassadeur
Nothnagel de hoogste voorrang.
Partijen die daarover met elkaar
in onderhandeling zijn, kijken
naar voorbeelden elders. En ze
zijn het in principe met elkaar
eens dat de Europese grondwet
ten en modellen van democratie
het meest aanspreken. De rege
ring-De Klerk sluit daarbij het
'beruchte Britse parlementaire
stelsel' uit, dat alle macht toe
kent aan een meerderheid van
de helft-plus-één.
Nothnagel: „Persoonlijk vind ik
dat het Nederlandse democrati
sche model een groot aantal ele-
door Kees van der Maas
Voor Zuid-Afrika wordt 1993
het jaar van de waarheid
voor de feitelijke deling van de
macht tussen blank en zwart.
Ambassadeur Albert Nothnagel
in Den Haag is er vast van over
tuigd, Hij vertegenwoordigt
zijn land ai voor een tweede
ambtsperiode in Nederland; het
proces van afschaffing van de
Apartheid, en de effecten daar
van naar buiten, heeft hem al
die jaren sterk beziggehouden.
Nothnagel heeft goede hoop dat
in de loop van dit jaar een (over
gangsregering van nationale
eenheid van zoveel mogelijk
partijen kan worden gevormd;
tegelijk zal dan een wetgevende
vergadering kunnen worden ge
kozen die een democratische
grondwet moet schrijven en -
voor later - verkiezingen op ba
sis van algemeen kiesrecht
moet voorbereiden.
De trage voortgang van de on
derhandelingen tot nu toe tus
sen de regering van president De
Klerk en het ANC van Nelson
Mandela, het voortdurende ge
weld en de economische neer
gang in Zuid-Afrika hebben een
sfeer van grote onzekerheid on
der de blanken en groot onge
duld bij de zwarte bevolking ge
schapen. „Alles is er dus bij ge
baat dat de partijen nu snel tot
overeenstemming komen over
de belangrijkste knelpunten",
zegt ambassadeur Nothnagel.
Hij gaat ervan uit dat in de ko-
Ambassadeur Albert Nothna
gel.
mende periode van vormgeving
aan een nieuwe politieke bede
ling voor Zuid-Afrika de basis
kan worden gelegd voor rege
ringssamenwerking tussen par
tijen. „De fase waarin we samen
een grondwet moeten maken zal
voor ons allemaal - blank en
zwart - een leerschool worden in
democratie. We zullen dan zien
dat we met z'n allen een bijdrage
menten bevat, die schitterend
aansluiten bij een complexe sa
menleving die we in Zuid-Afrika
kennen. Zo is artikel 7 van de Ne
derlandse grondwet (dat de ab
solute vrijheid van meningsui
ting voor iedereen garandeert)
een van de beste grondbeginse
len van alle grondwetten ter we
reld. Ook de controlerende be
voegdheid van het Nederlandse
parlement op het uitvoerend ge
zag' vind ik iets dat we in Zuid-
Afrika zeker zouden moeten
overnemen. Doe je dat niet, dan
geef je bij wijze van spreken een
vrijbrief af voor het ontstaan van
corruptie, wanbeheer en alle an
dere denkbare vormen van
machtsmisbruik".
Ambassadeur Nothnagel beij
vert zich om Zuidafrikaanse po
litieke leiders die Den Haag aan
doen en ook bijvoorbeeld de
Rechtscommissie die hier laatst
op bezoek was, een zo gedegen
mogelijk inzicht te geven van
het wezen van. het Nederlandse
staatsmodel en de grondwet.
Zelf heeft de ambassadeur ze
ventien jaar in de politiek geze
ten. Voordat hij in de diploma
tieke dienst kwam was hij onder
voorzitter van de fractie van de
Nationale Partij in het parle
ment. En de politiek trekt nog
steeds een beetje.
President
Bij zijn bezoek aan Nederland in
1991 heeft president De Klerk
ook nog eens gewezen op zijn ei
gen positie in vergelijking met
die van de minister-president
hier, eerste onder zijn gelijken.
De Klerk heeft zich van het be
gin af op het standpunt gesteld
dat in Zuid-Afrika teveel macht
in handen ligt van één man, de
president. De voorstellen van de
huidige regering gaan dan ook in
de richting van spreiding van
macht: in het bijzonder ook naar
een regionalisering, meer zelf
standigheid voor provincies en
gemeenten. Het ANC daarente
gen staat een sterke centrale re
gering voor en veel bevoegdhe
den bij een uitvoerende presi
dent.
Zuid-Afrika is niet alleen op weg
naar een nieuwe staatkundige
en politieke structuur, maai- ook
naar een andere sociale orde
ning. Onderwijs, welzijn en be
huizing zullen de eerste priori
teiten van het overgangskabi
net van blank en zwart straks
zijn, voorspelt Nothnagel. De
huidige regering zal op die ter
reinen slechts voorbereidend
werk kunnen doen; bij de zwarte
bevolking heeft ze immers geen
legimatie.
Het gaat met horten en stoten,
het proces dat van Zuid-Afrika
een functionerende democratie
moet maken. De definitieve ont
manteling van de apartheid en
de ombouw tot nieuwe bestuur
lijke, economische en sociale
structuren vergen tijd die er ei
genlijk niet is. In het pas begon
nen jaar zullen daarom knopen
moeten worden doorgehakt.
Op de ambassades in het buiten
land is het intussen afwachten,
ook in Den Haag. De Nederland
se regering heeft het voorgeno
men officiële bezoek aan Zuid-
Afrika van premier Lubbers vo
rig jaar, na veel geharrewar, uit
gesteld tot daar een overgangs
kabinet is gevormd. Intussen be
ginnen de betrekkingen tussen
beide landen zich op allerlei ter
reinen steeds verder te norma
liseren. Ambassadeur Nothna
gel is daar gelukkig mee. want
Zuid-Afrika zal in de naaste toe
komst de hulp van het belang
stellende buitenland, en zeker
ook vanuit Nederland, nog hard
nodig hebben.
De Vïctoriabaai in Kaapstad, waar het - laatste - parlementaire jaar van het blanke bewind in Zuid-
Afrika is geopend.
door
mr. dr. A. A. L. G. M. Kessen
Zeer binnenkort zal de zoge
heten commissie-van Thijn
advies uitbrengen over de be
noemde dan wel gekozen burge
meester. In burgemeestersland
gonst het al van de geruchten.
Sommigen vrezen met grote
vreze, dat de benoemde burge
meester weldra tot het verleden
zal gaan behoren.
Ondanks deze reeds lang be
staande verankering van de be
noemde burgemeester in de
grondwet is de discussie over de
vraag of deze ambtsdrager dooi
de Kroon moet worden be
noemd dan wel (door de gemeen
teraad) zou moeten worden ge
kozen, zo oud als het instistuut
van het Nederlands burgemees
terschap zelf. Hierbij is de veran
derende rol en positie van de
burgemeester van wezenlijke
betekenis geweest. Moet hij wor
den gezien, als een 'rijksagent' of
als 'een man van de gemeente'?
Op dit moment wordt de burge
meester geheel als plaatselijk
bestuurder gezien en volstrekt
niet meer als een rijks toezicht
houder.
De ontwikkeling van het burge
meesterschap tot louter man
van de gemeente heeft er toe ge
leid. dat de roep om een lokale
democratische legitimatie van
het burgemeesterschap duide
lijk hoorbaar is. Eindjaren '80 is
de discussie terzake weer opge
laaid. Deels werd dit veroor-
zaaktdoor het feit, dat er poli
tieke ruimte voor verandering
bleek te bestaan gezien het re
geerakkoord 1989, waarin wordt
gesproken van een vergroten
van de invloed van gemeentera
den (via vertrouwenscommis
sies) op de benoeming van bur
gemeesters.
In 1990 kreeg het debat nog een
extra impuls door de zeer lage
opkomst bij de gemeenteraads
verkiezingen. Dit leidde tot de
vraag of een andere aanstel
lingsprocedure van de burge
meester een positieve bijdrage
zou kunnen leveren aan de op
lossing van de geconstateerde
kloof tussen burger én lokale po
litiek.
Persoonlijk ben ik een voorstan
der van de benoemde burge
meester, zij het volgens een de
mocratische benoemingsproce
dure. En daarbij let ik dan vooral
op de mogelijkheid tot een onaf
hankelijke opstelling, onpartij
digheid en afstandelijkheid ten
opzichte van uiteenlopende lo
kale belangen, doelmatig de om
budsfunctie kunnen vervullen
en oog hebben voor minderhe
den in en buiten de raad.
Modellen
In de discussie inzake de be
noemde dan wel gekozen burge
meester worden grofweg vier
modellen onderscheiden:
speelt en over de gegevens, die
boven tafel komen tijdens het
gesprek met de kandidaten.
Het recht van aanbeveling in de
ze zin klem- ik dan ook af. Ik zou
■mij nog wel - zij het met veel aar
zelingen - kunnen neerleggen bij
een directe aanbeveling van de
vertrouwenscommissie aan de
minister van binnenlandse za
ken met de commissaris als kwa-
liteitssluis. De huidigé proce
dure tendeert al in deze richting.
Ik zie echter nog andere moge
lijkheden om de bestaande pro
cedure een nog hoger democra
tisch gehalte te geven dan tot
heden het geval is. Hierbij wil ik
wijzen op de interessante sug
gestie van de commissaris dei-
koningin in onze provincie, drs.
W. van Gelder, om bij het opstel
len van de profielschets de be
volking te raadplegen.
Een verdere democratiserings-
mogelijkheid zou kunnen zijn de
commissaris der koningin te ver
plichten, alvorens een selectie te
maken van de kandidaten, die
naar de vertrouwenscommissie
zullen worden doorgestuurd,
overleg te plegen met de ver
trouwenscommissie, dit als een
soort aanscherping van de pro
fielschets. Bovendien zou te
overwegen zijn te bepalen, dat
de vertrouwenscommissie haar
advies (als regel) nader bij de
commissaris mondeling toe
licht.
Is de invloed van de gemeente
raad op de benoeming van de
burgemeester aanmerkelijk te
noemen, iets anders wordt het,
als het de invloed van de raad op
het ontslag van de burgemeester
betreft. Formeel gezien heeft de
raad daarop geen invloed. De
laatste tijd komt daar evenwel
kentering in. Er zijn in het recen
te verleden gemeenteraden ge
weest, die weigerden door te
gaan met een burgemeester, in
wie zij elk vertrouwen hadden
verloren (Smallingerland en
Goes). Dit kan de aanzet zijn tot
een ongewilde en ongewenste
ontwikkeling, temeer daar wet
telijk niets is geregeld, indien de
burgemeester op instigatie van
de raad zijn biezen moet pakken.
Het zal toch niet zo mogen zijn,
dat hij het slachtoffer wordt van
de politieke waan van de dag, te
meer niet, omdat hij - in tegen
stelling tot de wethouders - geen
politieke achterban in de ge
meenteraad heeft.
Edoch de trend van een soort
ontslagrecht van de raad lijkt
zich in te gaan zetten. Natuurlijk
ook ik ervaar het als redelijk,
dat, indien men een wezenlijke
invloed van de gemeenteraad op
de benoeming van de burge
meester erkent, er ook naar ge
structureerde wegen moet wor
den gezocht om de raad ook
enige invloed te geven op het
ontslag van zijn voorzitter.
Maar de burgemeester mag
geen speelbal van de politiek
worden. Wordt dit wel zo, dan
Kroonbenoeming zonder in
spraak (model 1), Kroonbenoe-
-ming middels gedemocratiseer
de sollicitatieprocedure (model
2), verkiezing van de burgemees
ter door de gemeenteraad (mo
del 3) en verkiezing van de bur
gemeester door de bevolking
(model 4).
De modellen 3 en 4 wil ik in dit
kader onbesproken laten, om
dat het niet van werkelijkheids
zin zou getuigen te veronderstel
len, dat een door de raad of be
volking gekozen burgemeester
de komende tien jaar is te ver
wachten.
Model 1 vindt (vrijwel) geen aan
hang meer. De Kroonbenoe
ming sec, die tot gevolg heeft,
dat de burgemeester wordt afge
zonderd van het reguliere be-
stuurs- en verantwoordingspa
troon in de gemeente, behoort -
tot het verleden. Model 2 houdt
de huidige procedure in, waarbij
de gemeenteraad de ruimte
krijgt over de burgemeesters
kandidaten te oordelen. Eerst
via het opstellen van de profiel
schets en vervolgens door mid
del van de vertrouwenscommis
sie. Door deze procedure kan de
invloed van de gemeenteraad op
de benoeming als zeer wezenlijk
worden gekenschetst.
door een groot aantal burge
meesters als redeüjk bevredi
gend ervaren, waardoor de be
hoefte aan een gekozen burge
meester afneemt. Voor enkelen
echter gaat deze vorm van de
mocratisering van de benoe
ming" niet ver genoeg. Zij beplei
ten het recht van aanbeveling
van de vertrouwenscommissie
rechtstreeks aan de minister
van binnenlandse zaken.
Kwaliteit
Volgens de thans bestaande
praktijk zorgt de commissaris
van de koningin voor de onmis
bare kwaliteitsbewaking. Hij is
het toch, die na gesprekken met
een groot aantal sollicitanten,
bepaalt wie naar vertrouwens
commissie worden doorgezon
den. Hij heeft de kanalen om te
sonderen of een bepaalde kandi
daat als geschikt kan worden
aangemerkt. De vertrouwens
commissie heeft deze mogelijk
heden niet. Zij kan - gelet op het
strikt vertrouwelijk karakter -
alleen beschikken over de infor
matie, die de commissaris door-
Hoewel de nieuwe gelui
den meestal pas in de
lente komen en er nog nau
welijks een bloem in knop
staat of een vogel broedt, zit
er een heleboel nieuw leven
aan te komen in het interna
tionale landbouwleider-
schap. Nèt is het jaar een
paar weken oud, of tegelijk
met de eerste sneeuwklok
jes steken overal ter wereld
nieuw landbouwbobo's de
kop op.
Om het een eens op een rij te
zetten: in de EG is MacShar-
ry vervangen door René
Steichen, in Duitsland moet
de omvangrijke Kiechle het
veld ruimen voor Borchert.
In de VS treedt tegelijk met
Clinton een nieuwe land
bouwminister aan: Mike Es
py, de eerste neger die in
Amerika landbouw gaat be
heren. In Nederland tenslot
te blijft Bukman wel, maar
kondigt al 'zwaluwstaar
tend' wederom een grondige
reorganisatie van zijn minis
terie aan.
mr. Gerard W. Smaiiegange
Om te beginnen de EG. De
oude EG-commissaris Mac
('the knife') Sharry is na vier
uitermate roerige jaren te
ruggekeerd naar het groene
Ierland. De voormalige vee
handelaar verzamelt intus
sen commissariaten in het
bedrijfsleven. René Stei
chen, tot nu toe de land
bouwminister van het
piepkleine Luxemburg (35
medewerkers op het natio
nale Luxemburgse land-
bouwministerie) is hem op
gevolgd als landbouw- en
plattelandscommissaris in
de Gemeenschap.
Steichen, een gemoedelijke
middelbare man voorzien
van slimme juristenoogjes,
heeft de cultuurschok van
zijn leven gehad. Van de
knusse kantoorvilla in het
provinciale Luxemburg
naar de immense ruimte van
de Berlaymont-kolos in
Brussel en de belangstelling
van de wereldpers op zich ge
richt, is wel een enorm ver
schil. Hij schijnt die schok
aardig doorstaan te hebben.
Ook in Brussel blijkt hij rus
tig en weloverwogen te werk
te gaan. Steichen wil rust in
de Europese landbouw. „De
afgelopen jaren hebben eerst
Andriessen en daarna MacS-
harry alles op z'n kop gezet",
zegt hij. „Misschien was dat
nodig, maar tijdens mijn be
leid moeten er niet meer of
fers komen van de boeren.
De prijzen mogen niet verder
naar beneden en het platte
land moet extra aandacht."
Garantie
Steichen, wiens niveau je be
slist niet mag afmeten aan
het dwerg-niveau van zijn
land, zegt veel werk te willen
maken van zijn platelands-
beleid. Dat platteland moet
leefbaar blijven. Mag niet
verder verpauperen. Gezins
bedrijven zoals in Luxem
burg bijvoorbeeld, zijn de
beste garantie dat het plat
teland bewoond blijft. De in
komens mogen niet verder
naai- beneden, anders trek
ken de boeren (en met hen de
meeste andere bewoners)
weg. Daarom moeten de boe
reninkomens nu verder met
rust worden gelaten. Sterken
nog: moet er werk vanuit de
stad naar het platteland ge
haald worden.
Voorts is Steichen van me
ning dat braakland in de EG
het resultaat is van te verf
oeien beleid. Daar moet bos
komen. De EG heeft een
groot tekort aan hout en pa
pier. Bovendien zorgt het]
bos voor inkomen voor de
boeren en welvaart op het'
platteland. Mooie woordenl
van de nieuwe commissaris,
maar we zullen afwachten'
wat er van zijn beleid komt.
Hij is maar één van de onge
veer vijftien commissarissen!
van de nieuwe Europese'
Commissie.
In Duitsland is vrij plotse-j
ling Ignaz Kiechle, de zwaar-j
gewicht uit Beieren die al
sinds vele jaren landbouw
doet bij onze Oosterburen,
vervangen. Ze waren wat uit
gekeken op Kiechle in rege
ringskringen in Bonn. Dat
waren we eigenlijk in Neder
land al lang. Kiechle was een
oud-Beierse representant
van het wat achtergebleven,
erg kleinschalige Zuidduitse
boerenbedrijf, dat meestal in
de vrije tijd gerund wordt
(Nebenerwerbsbetrieb). De
boer heeft een baan in de
stad gevonden en doet zijn:
bedrijfje er in de weekeinden
bij, samen met moeder-de-
vrouw. Leuk voor de mensen
daar, maai- niet het crite
rium om een volwaardig Eu
ropees landbouwbeleid op te
enten, zoals Kiechle wel
vaak deed.
Op de rem trappen in Eu-1
ropa om de achterstand van
de Duitse landbouw te be
perken en daarna extra sub
sidies in Bonn binnenhalen,
dat was eigenlijk meer dan]
tien jaar het motto van|
Kiechle. Hij is inmiddels ver-)
vangen door Jochem Bor-j
chert, een jonge carrière-ad
vocaat en politicus uit
Nordrhein-Westfalen. Deze
man is een blank papier wat
landbouw betreft. Hij heeft
geen ervaring in, of veel ken
nis van de agrarische sector.'
De Verenigde Staten ten
slotte. Met Bush zijn ook alle
vak-ministers vertrokken.
De republikeinen hebben
meestal redelijk oog voor
landbouwbelangen. De de
mocraten staan er om be-E
kend dat ze vooral hun aan
hang in de steden vinden. DeI
nieuwe landbouwminister isl
in elk geval een lichtgewicht?-
in de nieuwe ploeg van Clin
ton. Espy is een jonge man
uit Mississippi die wat. con
gres-ervaring heeft en meer
niet. Het lijkt erop dat, om
de zwarte kiezers tevreden te
stellen, ook Espy minister
moest worden. l
Veel Amerikaanse boeren
zijn bang dat deze vak-mi- f
nister ondergesneeuwd zalP
worden door de felle, be-P
kwame, vrouwelijke milieu-
minister Carol Brown, die al
eerder van zich deed spreken
door haar anti-landbouw- P
uitspraken. Welke gevolgen P
die benoemingen in de VS en P
elders voor onze boeren heb-
ben, is nog niet te zeggen. P
Maar met een scheef oogf'
naar de (zoveelste) reorgani- P
satie op ons eigen ladnbouw- L
ministerie - onder de naam
'zwaluwstaart' gebracht -
vrees ik dat de komst van al
deze 'vogels' nog geen echtl
voorjaar inluidt.
De huidige gang van zaken
wordt wel eens omschreven met:
'de gekozen burgemeester be
noemd'. De bestaande benoe
mingsprocedure wordt, ook
