Europa kan toekomst van Turkije bepalen Alleen Lords PZC De Islam in de Turkse politiek Moskeeën schieten uit de grond Paradijs voor rokers reportage 25 ZATERDAG 30 JANUARI 1993 De moord op de Turkse journalist Ugur Mumcu van afgelopen zondag door een radicale fundamentalistische beweging liet aan duidelijkheid niets te wensen over. De moord kwam evenmin als een verrassing. Mumcu was een van de laatsten in Turkije die onverminderd bleef waarschuwen voor het islamitisch fundamentalisme dat zich langzaam maar zeker ook de staatsinstellingen heeft weten binnen te dringen. Hij werd ook voortdurend bedreigd. Nog maar een paar dagen geleden wond hij zich op over een wetsvoorstel dat een dezer dagen in het parlement besproken zal worden: de toelating van imams tot het leger. „Waarom zou iemand met een religieuze opleiding rechter, gouverneur of officier willen worden? En wie is het brein achter dit lange termijnproject van infiltratie in het onderwijs en de bureaucratie? Weet u wanneer het allemaal begonnen is, met de coupplegers van '80, die zich kemalist noemen!" zei hij smalend. Mumcu was zelf een overtuigd kemalist-, een intellectueel die denkt en handelt volgens de principes van Mustafa Kemal Ata- türk, de oprichter van de huidige staat Turkije. Een van deze princi pes is dat leger en politiek abso luut verboden terrein zijn voor reli gie. Zonder twijfel dringt de Islam zich meer en meer op de voorgrond in de Turkse politiek. Betekent dit dat Turkije op weg is een islamiti sche staat te worden, of is de Islam slechts een middel om politieke macht te vergaren? De kemalisten vinden dat 'hun' politici met vuur spelen, want de fanatieke moslims winnen steeds meer terrein en lig gen op de loer om de macht over te nemen. De grondwet verbiedt ie dere radicale beweging, maar in een tijd dat op steeds meer auto's een grotesticker verschijnt met het opschrift 'gemoedsrust ligt in de Islam' is het onvermijdelijk dat dit gevoel zich ook manifesteert in de politiek. President Özal heeft inmiddels openlijk de oorlog verklaard aan de voorzitter van het constitutio nele hof omdat deze Özal's kandi daat voor het hof afwees. De man, een fanatiek moslim, voldeed niet aan de wettelijke eisen. „Maai- in middels ontvang ik nu dagelijks dreigbrieven ondertekend door honderden fundamentalisten. De moed die ze verzamelen en de in vloed die ze hebben op het ambte narenapparaat, daar maak ik me verschrikkelijk ongerust over", zegt de voorzitter. Morele waarden Bij de parlementsverkiezingen eind '91 en de tussentijdse gemeen teverkiezingen van november '92 behaalde de fundamentalistische Welvaartspartij (RP) meer stem men dan ooit tevoren. Omdat het verboden is een partij te stichten op grond van geloof of ras zegt de RP uit te zijn op herstel van de 'morele waarden'. Af en toe ont glipt het een partijlid dat dit alleen te bereiken is via de sheria, de reli gieuze wetgeving. Politicoloog prof dr E. Kalaycioglu van de Bosporus-universiteit in Is tanbul zegt zich geen zorgen te ma ken over de plotselinge populari teit van de RP. Volgens hem stem men vooral arme stadsbewoners op de partij omdat ze teleurgesteld zijn in wat de gevestigde orde voor hen doet. „De RP schopt overal te genaan, net zoals de communisten en fascisten. Maar als ze eenmaal aan de macht zijn, zoals nu in een aantal gemeenten, zullen ze zich noodgedwongen naar het systeem moeten voegen waarin ze net zo weinig kunnen waarmaken als de andere partijen èn waardoor ze hun aantrekkingskracht verlie zen", zo voert hij aan. Waar de professor echter aan voor bij gaat is het islamiseringsproces dat sinds 1950. maar vooral na de staatsgreep van 1980 in gang gezet is (zie kader) door de Moederland partij (ANAP) die van '83 t/m '91 aan de macht was. Via de ministe ries van onderwijs, binnenlandse en religieuze zaken kregen de Tur ken de Islam met de paplepel inge goten. Tot onvrede van werkge vers is het inmiddels vaste prik ge worden dat de werknemers op vrij dagmiddag naar de moskee gaan. En met ontsteltenis horen de ke- malisten aan hoe de imams in hun preken Atatürk en zijn principes beledigen, de grondvesten van de Turkse staat! Toen de ANAP ten prooi viel aan Twee kanten van het leven in Turkije: Een Turkse F-16 straaljager vliegt boven de Aya Sophia-moskee van Istanbu 1. interne conflicten tussen de reli gieuze en liberale vleugel, ontdek te de RP het gat in de markt. Net als de fundamentalisten in Egypte en Algerije werd doelbewust ge koerst op de arme massa's in de grote stad. De partij trekt zich het lot aan van deze groep en onder steunt haar ook financieel. De po tentiële kiezer is afkomstig van het platteland en is meestal onge schoold. Anderzijds werft de RP actief onder jongeren in de stad, die zij een opleiding en een baan biedt. Zo is een goed ontwikkelde groep ontstaan die de missie van de partij onderschrijft. En een kleine, georganiseerde militante beweging kan heel wat problemen veroorzaken, te meer als ze onder gronds opereert, wat het geval is in Turkije. Het meest verontrustend is echter dat tot nu toe geen van de aanslagen gepleegd door dit soort groepen, serieus onderzocht wer den. De vermoorde Mumcu zei ons enkele dagen voor zijn dood ervan overtuigd dat ook het politieap paraat geïnfiltreerd is. De meeste Turken gaan er overi gens nog van uit dat het funda mentalisme in hun land geen toe komst heeft. De grote verkiezings zege brengen zij in verband met het mooie weer van die dag. Dege nen die het zich konden veroorlo ven waren een dagje uit. Alleen de armsten waren thuis gebleven en stemden RP. Onze Turkse gesprekspartners la ten niet na te vertellen hoe tole rant de doorsnee Turkse moslim is en hoe trots ze zijn op hun westerse gezindheid. Maar ook bij hen on- staat langzaam maar zeker een groeiend onbehagen over de op stelling van het zo bewonderde Westen. De argumenten die de RP maar al te graag opvoert dat de Eu ropese Gemeenschap de Turken niet wil omdat ze moslim zijn, maar Turkije desalniettemin aan het lijntje houdt uit economische en geo-politieke overwegingen, vinden meer en meer gehoor. De bereidwilligheid van het Wes ten onmiddelijk op te treden tegen Irak in tegenstelling tot de weige ring om in te grijpen in Bosnie-Her- cegovina is olie op het vuur, te meer - zo wordt gezegd - omdat de Bosnische moslims nog westerser zijn dan de Turkse. Bij hen bidden mannen en vrouwen bijvoorbeeld gemengd. Onder de ogen van het christelijke Westen wordt een volk uitgemoord en het Westen doet niks omdat het om moslims gaat die toevallig geen olie hebben, zo luidt de rede nering. „Zelfs een atheïst zou hier van moslim worden, wat moet ik dan zeggen tegen de mensen die op Toen Mustafa Kemal Ata türk de republiek Turkije stichtte op de overblijfselen van het Osmaanse Rijk, was een van de eerste dingen die hij deed het kalifaat afschaffen. De kalief was voor de moslims wat de paus is voor de katholieken: een internationaal geloofsleider. In plaats hiervan werd een minis terie voor religieuze zaken opge richt, dat geloofs-, gebeds- en morele zaken van de Turkse moslims tot werkterrein kreeg. Dit ministerie wordt door veel Turkse intellectuelen als Ata- türk's grootste fout gezien, want het staat haaks op het uitgangs punt van secularisatievan scheiding van kerk en staat. Het ministerie zou een machtig werktuig blijken in de handen van religieus gezinde regerin gen. Dit werd voor het eerst duidelijk na de verkiezingen van 1950, die met een ruime meerderheid door de Democratische Partij gewonnen werd. De DP was sterk beïnvloed door een intel- Mustafa Kemal Atatürk (1881- 1938), stichter van de Repou- bliek Turkije. lectuele stroming die de 'Turks- Islamitische synthese' propa geerde. waarin nationalisme en religie onlosmakelijk verenigd werden. Alle beperkingen op de promotie van de Islam die door Atatürk ingevoerd waren, wer den teruggedraaid. Koranscho len en imam-opleidingen wer den heropend, opnieuw werd be gonnen met de bouw van mos keeën en het gebed werd weer in het onverstaanbare Arabisch in plaats van het Turks gevoerd. De leider van de militaire staatsgreep in 1980 en zoon van een islamitisch geestelijke, ge neraal Evren, versterkte de reli gieuze bewegingen als tegen wicht tegen links. Onder zijn presidentschap en het premier schap van Turkuth Özal, de hui dige president, schoten mos keeën, koranscholen en imam opleidingen als paddestoelen uit de grond en werd gods dienstonderwijs op school ver plicht. Özal, lid van een machtige, or thodoxe orde, nam in de grond wet een artikel op dat Arabisch- islamitische financiële instellin gen vrijstelt van belasting. Het ministerie van religieuze zaken telt inmiddels 88.000 werkne mers. Ook in 1980 werd Turkije lid van de Islamitische Confe rentie Organisatie. de RP stemmen?" zo riep de be langrijkste columnist van de krant Hurriyet uit. Keuze Voor Europa, lichtend voorbeeld als verdediger van morele waarden en democratie, ligt een belangrijke rol weggelegd. Het heeft de keuze tussen een overwegend seculier- gezind Turkije met een gematigde Islam of een radicaal Turkije. Wil het een gematigde bondgenoot, dan moet het aantonen niet para noïde te zijn voor moslims. Ten slotte gaan Turkse (en Bosnische) moslims net zo goed een pilsje drinken na het werk. Aangevoerd wordt dat als de EG het lef zou heb ben Turkije toe te laten, proble men met fundamentalisme, men senrechten of Koerden vanzelf zouden verdwijnen. Want is niet hetzelfde met Griekenland of Spanje gebeurd, die geen haar be ter en zeker niet rijker waren dan wij?, zo luidt de standaard-redene ring. Volhardt Europa daarentegen in zijn 'hardvochtige' en vooral 'dub belzinnige' houding dan is dit het groene licht voor een radicalere opstelling van Turkije. In het ui terste geval kan dit leiden tot een verkiezingsoverwinning van de fundamentalisten. Ongeacht de binnenlandse consequenties zou dit een breuk met het NAVO-bond- genootschap tot gevolg hebben. Dit is niet zo onwaarschijnlijk als het klinkt, want nog vorige week verklaarde de als liberaal bekend staande parlementsvoorzitter dat hij onder de huidige omstandighe den geen reden zag waarom Tur kije nog lid zou moeten blijven van de Verenigde Naties. Volgens een eerder deze week gepubliceerde opiniepeiling van de Turkish Daily News is 68,8 procent van de bevol king tegen het ingrijpen van het westen in Irak en 74,6 procent voor verbetering van de relatie met dit land. Anders gezegd: Vanuit Turkije wordt het risico van een nieuwe koude oorlog als 'redelijk aanwe zig' ingeschat. Maar dit keer tus sen de christelijke en islamitische wereld. De vraag is natuurlijk hoe koud zo'n oorlog blijft. Jessica Lutz Zelden was ik. zo nerveus ge weest. In mijn handen had ik een papier dat mij toegang zou verschaffen tot een zaal vol heren van stand. Er zouden ge neraals zijn die bij El Alamein hadden gevochtenboven meesters die goed overweg konden met het rietje, bis chop - pen die volgaarne de biecht af namen. De meesten waren lords. De reden van mijn nervositeit was eenvoudig. Deze vergade ring was van MCC, 's werelds belangrijkste cricket-cluben ze was voor 'members only'. Ik- was geen lid. Sterker, ik had de uitnodiging op volstrekt laak bare ivijze verkregen. Mijn grootste angst was dat ik door een stél wild geworden lords met een cricketbat de zaal uitgeslagen zou worden, terwijl de vorstin onbedaarlijk lachend toekeek iElizabeth is het enige vrouwelijke lid). Wie zou mij ooit gelovenIk zag er niet uit als een vijf-sterr enge- neraal of zelfs maar markies. Ik was ook geen 60 jaar. de ge middelde leeftijd van een lord. En ik wist al helemaal niets van cricket, zodat ik onmiddel lijk door de mand zou vallen als een baron een goed gesprek met mij zou willen beginnen. Nadat ik met mijn uitnodiging langs de suppoosten was geglipt, de zachtroze Fmancial Times duidelijk zichtbaar in mijn bimienzak, nam ik plaats te midden van een groepje lords die op luidruchtige wijze de komende testmatch van En geland tegen India bespraken. Om duidelijk te maken dat ik met mijn gedachten nog even bij mijn dagelijkse beslormne- ringen was. begon ik terstond de aajidelenkoersen door te nemen. Gelukkig ivaren er. mijzelf niet meegeteld, ruim 1.500 heren vaji stand naar de vergadering gekomen. Hierdoor kon ik ta melijk onopgemerkt vanaf mijn bankje bij de nooduitgang toekijken. De vergadering werd geopend door een luitenant-kolonel die dreigend verklaarde dat eenie der die geen lid ivas, nog de kans had de zaal te verlaten. Na de voorzitter kioam een be genadigd zakenman aan het woord, vewolgens een veld maarschalk, daarna een stren ge maar rechtvaardige boven meester. Tamelijk snel kreeg ik door waar het over ging. De kwestie ivas dat ene David Gower voor de toemee door India ivas ge- passeeerd als aanvoerder, hoeioel hij - zoals spreker na spreker benadrukte een ech te gentleman was. Onder meer beschikte Goiver over uitste kende tafelmanieren. Er waren grofweg twee kam pen. Het ene, aangevoerd door de zakejnnan. meende dat Go- iver wel had moeten zijn gese lecteerd. Het andere, onder be vel van de veldmaarschalk, voJid van niet. Het chibbestuur had de verga dering eigenlijk ivillen verhin deren. maar de rebellen onder leiding van de zakenman had den haar toch afgedwongen. En a raison van 70.000 gulden was er ook nog een leuke loka- tie gevonden xilakbij het House of Lords, hetgeen een goede op komst garandeerde. De discussie zelf ivas tamelijk overzichtelijk. In zijn ope- ningsiooord omschreef de za kenman de selectoren van het nationale team als „dwaas, dom en incompetent"een kwa lificatie die de lords om mij heen tot grote geestdrift bracht. De veldmaarschalk vond dat „onzin". Zoals het destijds aan Montgomery ivas geweest om zijn staf te selecte ren, was het aan de leiding om de aanvoerder te kiezen, zette hij uiteen, terwijl mijn lords rie pen: „Sla hem neer! Sla hem neer!" Het hele schouwspel duurde een uurtje of drie. Een spreker zei: „Ik dacht dat dit een verga dering was, maar het lijkt wel de slag bij El Alamein." Een an der vergeleek de veldmaar schalk 07/i onduidelijke rede nen met. Neville Chamberlain. En een derde zei, zonder ook maar een spier te vertrekken, tot de zaal vol bejaarde lords: „Zoals jullie je nog zult herin neren, werd in 1928 Frank Woolley uit de selectie gela ten." Slechts één spreker ivist de he le zaal op een lijn te brengen. Dat ivcis toen hij zijn betoog aanving met: „Heren, als ik dat ivoord tenminste nog kan ge bruiken. Uit beide kampen klonk nu het ivelgejneende: „Gelid! Gelid!" En terecht. Want het enige dat wij lords nu juist gemeen had den, was dat wij heren waren. TT et goedkoopste gordijn in IJ Rusland is het rookgor dijn, grapt Viktor. Hij steekt een 'papirosi' op en hoest goed keurend. Begin tegen chauf feur Viktor niet over de risico's van het roken. „Bullshit", zegt hij dan in zijn beste en enige Engels. „Ik heb meer vertrou wen in onze tabak dan in ons drinkwater. Alles is hier le vensgevaarlijk." Viktor rookt sinds zijn twaalf de al papirosi, Ruslands tradi tionele sigaret, die qua model de liefhebbers van een joint' zal aanspreken. Een kwart deel bestaat uit in een soort toi letpapier gestoken tabak, drie kwart gaat op aan het 'filter', een holle kartonnen huls. Voor hem geen import-sigaretten van wel 300 roebel (nog geen gulden) maar 'made in Russia' voor 32 roebel per pakje. Soms trakteert Viktor zichzelf. Dan koopt hij Java filtersiga retten, de exotische naam ten spijt ook Russisch. Viktor noemt de Java de 'Rolls Royce van onze tabaksindustrie'. Niet vanwege de kwaliteit, maar de prijs: die varieert van 70 tot 90 roebel per pakje. Viktor is een van Ruslands miljoenen ver slaafden. De Russen paffen er namelijk lustig op los: volgens de statistieken rookt een op de drie Russen. En niemand laat zich van de wijs brengen door bordjes Nje Koerit iNiet Ro ken) in openbare gebo.uwen, stations of vliegtuigen. Op de binnenlandse vluchten van Aeroflot blijft het niet-ro- kensein permanent aan. Voor ivie dat niet wenst te zien, is er nog de loaarschuwing van de stewardess bij het vertrek. Maar als het toestel eenmaal in de lucht hangt, het kopje bron water is rondgedeeld en de passagiers verder aan hun lot ivorden overgelaten, is het dringen geblazen bij de toilet ten. Daar wordt staa?ide, zwij gend en zeer ernstig gerookt. Maar hoogst zelden ivordt daartegen door andere passa giers geprotesteerd. Meisje, je zult je lippen nog branden, hoorde ik een oudere dame eens zeggen tegen een teenager die zich bij de groep mannelij ke rokers had gevoegd. Maar wellicht had dat weinig met ro ken te maken en meer met ver meend onbetamelijk gedrag. Meestal beperken de niet-ro- kers zich tot constateringen als 'zdjes mozjno topor vjesjat'.je kunt hier een bijl ophangen, het Russische equivalent van 'het staat hier blauw'. Kortom, Rusland is een paradijs voor rokers. Voorzover ik weet is wetenschappelijk niet aange toond dat er verband bestaat tussen socialisme en rookge drag. Maar het is een feit dat China stijf staat van de hard nekkige rokers en de voorma lige Sovjetunie en de vroegere Oosteuropese 'satellietstaten koploper zijn in de Europese tabaksconsumptie. In 1991 stierven er in de voor malige Sovjetunie een half mil joen menseJi aan kanker. Vol gens de statistieken legde een derde van dit aantal het loodje vanwege de sigaret. Niettemin is er geen sprake van door de overheid geïnitieerde campag- 7les tege7i het roke7i. Integen deel. De westerse tabaksgigan ten hebben zich met steun van de Russische regeri7ig onge7ie- geerd op deze willige markt va7i vijftig miljoen verslaafde7i gestort. Niks last va7i a7iti- rookcampag7ies of beperki7i- ge7i op rookpropaganda, die op de westerse 7narkten tot scherpe daling va7i omzet e7i winst hebbe7i geleid. Ö7ibekommerd adverteren merken als Ca/neZ en West op de televisiescherme7i, Marl boro heeft St. Petersburg en Moskou volgeple77ipt met foei lelijke Marlbor o-kiosken. in Moskou rijde7i Camel-trams en autobussen. Maar er is hoop. Volgende maa7id begint de Russische te levisie 7net anti-rookspots voor kiiideren, oh ironie, vervaar digd door de Amerikaanse schrijver Andrew Tobias, zn de VS bekend va7iwege zijn spotjes 'Kids Say Do7i't Smo ke'. De oudere ge7ieratie is op gegeven, zal in rook opgaan. Istanbul, dat met het sterk toegenomen autoverkeer steeds meer op een Westerse metropool gaat lijken.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1993 | | pagina 25