De ellende
vergt een
sterke maag
Nederland is groeimarkt voor corruptie
Lepra-actie
reportage ZATERDAG 30 JANUARI 1993 22
ken, maar dan wil ze toch weer terug naar
haar familie. Daar verslechtert haar situa
tie steeds verder."
De tijd dat lepra-lijders of melaatsen met
een klepper door het leven moesten om
mensen in hun omgeving te waarschuwen
dat zij eraan kwamen, is voorbij. De lepra
bacterie wordt verspreid door hoesten en
spuwen. Maar iemand met een goede con
ditie heeft weinig te vrezen. Het eigen af
weersysteem weet wel raad met de ziekte
kiemen die zich vrij traag vermenigvuldi
gen.
In landen als Nepal en India is de kans dat
familieleden besmet raken vrij groot. Veel
mensen wonen dicht op elkaar in rieten of
houten hutjes, waar geiten, honden en
kippen in en uit hollen. Bovendien is de
weerstand tegen ziektekiemen vaak ge
ring ten gevolge van de eenzijdige voe
ding. Niet voor niets is lepra een ziekte die
zich vooral in arme landen voordoet. En
Nepal-pas sinds 1952 voor buitenlanders
toegankelijk - behoort tot de armste lan
den op de wereld. Hier verzamelen en dro
gen vrouwen en kinderen koeiemest die
wordt gebruikt als brandstof voor het ko
ken. En om de kosten te drukken, zit het
hele land iedere dag twee uur zonder
stroom.
Voorlichten
Nog steeds is de angst voor de ziekte groot
en worden leprozen door hun familie en
dorpsgenoten uitgestoten. Dat overkwam
ook Baldev Risidev. Toen de ziekte zich
bij hem openbaarde, vluchtte zijn vrouw
naar haar familie terug en nam de kinde
ren mee. De man raakte daarvan zo in de
put, dat hij zichzelf verwaarloosde, zijn
pillen niet nam en de ziekte zich onge
remd verder ontwikkelde. „Soms heb je
een sterke maag nodig om al die ellende
om je heen te verdagen", erkent De Sol-
denhoff.
Hij dringt er bij de medewerkers van het
project op aan patiënten en hun familie
vooral goed voor te lichten over het ver
loop van de ziekte. „Maar het blijft moei
lijk de mensen duidelijk te maken hoe ze
kunnen genezen. De angst en de vooroor
delen zijn groot en hardnekkig. Daardoor
laten patiënten zich vaak pas laat behan
delen. Ondertussen steken ze anderen
aan."
Het controleproject in het oosten van Ne
pal dat de Nederlandse Stichting Lepra
bestrijding samen met de regering runt,
loopt al meer dan tien jaar en werpt zijn
vruchten af. Bij steeds meer mensen
wordt de ziekte in een vroeg stadium ont
dekt en met de juiste medicijnen is die dan
goed te bestrijden. Sommige mensen zijn
al na een jaar volledig genezen, maar bij
anderen kan het vijf of zes jaar duren.
Mensen die handen of voeten missen, mel
den zich niet meer bij de mobiele klinie
ken. „Doordat dit project al zolang loopt,
is de ziekte bij hen allang tot staan ge
bracht", verklaart de project-leider. „Ze
zijn niet ziek meer en hebben dus ook geen
behandeling meer nodig." Dat de mensen
tientallen jaren gehandicapt door het le
ven moeten, is een andere zaak.
Goede reputatie
De Schot werkt al zeventien jaar in de le
prabestrijding in Afrika, Azië en Vanuatu,
een eilandengroep in de Stille Oceaan ten
noorden van Australië. Binnenkort breidt
hij zijn werkterrein uit naar de Noordin-
diase deelstaat Bihar. De kliniek in zijn
woonplaats Biratnagar, een kilometer of
zes van de grens met India, heeft een
goede reputatie en maar liefst zeventig
procent van de patiënten is uit India af
komstig.
De NSL wil de komende jaren, samen met
de regering van de deelstaat - „de rege
ring voelt zich dan mede verantwoorde
lijk" - eenzelfde project opzetten als in Ne
pal. Op dit ogenblik verloopt de leprabe
strijding in de deelstaat uiterst moei
zaam. Ambtenaren lopen elkaar voor de
voeten en corruptie en incompetentie ei
sen hun tol, zodat er van een goede organi
satie nog lang geen sprake is. Dr A. Singh,
de man die verantwoordelijk is voor de
naar schatting 380.000 leprozen in de deel
staat van 86 miljoen mensen, bijvoor
beeld. beschikt in zijn werkkamer niet
over telefoon.
Theo Haerkens
Het gironummer van de Nederlandse Stichting
voor Leprabestrijding is 50500 m Amsterdam.
Zondag is het Wereldlepradag. Overal in de wereld wordt dan
aandacht geschonken aan de ziekte waaraan 5,5 miljoen mensen
lijden. De meeste slachtoffers wonen in de ontwikkelingslanden. Met
wat hulp is het goed mogelijk de ziekte te bestrijden en te voorkomen
dat die meer slachtoffers maakt. Afgelopen jaar ontving de Nederlandse
Stichting voor Leprabestrijging elf miljoen gulden waarmee 50
projecten in Azië, Afrika en Zuid-Amerika werden gefinancierd.
Aan de hand van zijn kleinzoon zoekt
de oude man wankelend zijn weg in
het kleine donkere ziekenhuisje van Raj-
biraj, maar de drempel is voor hem een
haast niet te nemen hindernis. Pas na vier
keer proberen, gaat de onwillige voet over
het obstakel heen zonder dat de man zijn
evenwicht verliest. Lepra heeft niet alleen
het gevoel in zijn vingers en zijn voeten ge
dood, maar ook zijn gezichtsvermogen
ernstig aangetast.
De man is een van de tientallen leprapa
tiënten die vandaag de mobiele kliniek
bezoeken in Rajbiraj, een plaatsje in het
zuidoosten van Nepal, de doodarme berg-
staat aan de voet van de Himalaya, inge
klemd tussen India en China.
..Een hopeloos geval", luidt de diagnose
van de Schotse arts dr Richard de Solden-
hoff. Hij leidt het Lepra Controle Project
dat de Nederlandse Stichting voor Lepra
bestrijding (NSL) samen met de regering
van Nepal heeft opgezet in het oosten van
het land. De overheid in Nepal zorgt voor
personeel, de NSL levert kennis en medi
cijnen.
Voor de oude man, die onzeker voort-
schuifelt op zijn plastic schoenen, is niet
veel meer te doen. De lepra-bacterie heeft
bij hem al teveel beschadigd. Toch moet
ook hij medicijnen slikken om de ziekte
tot staan te brengen en verdere versprei
ding tegen te gaan.
Lepra of melaatsheid wordt veroorzaakt
door een bacterie die de zenuwen aantast
Dat. gebeurt vooral in handen, voeten en
gezicht. Door het afsterven van de zenu
wen worden de lichaamsdelen gevoelloos,
waardoor kleine wondjes zich gemakke
lijk ontwikkelen tot lelijke infecties die
niet alleen de huid, maar ook het vlees en
zelfs het bot aantasten.
Veel mensen in Nepal en andere ontwik
kelingslanden lopen op blote voeten ter
wijl ze zwaar werk doen en de kans op ver
wondingen is dan groot. Hetzelfde geldt
voor de handen. Vrouwen, die op open
vuurtjes hun potje koken, verbranden
vaak hun vingers, zonder er erg in te heb
ben. Met de ogen is het al niet anders. Een
gezond oog knippert als er een stofje in
komt, maar een lepra-lijder merkt niets en
zo wordt het oog gemakkelijk beschadigd,
wat uiteindelijk leidt tot blindheid.
Gezondheidswerkers
In het ziekenhuisje, een groezelige don
kere ruimte, verdringen de patiënten, die
veelal gehuld zijn in grauwe doeken, zich
om raad en gratis pillen. Privacy bestaat
hier niet en iedereen kijkt bij een onder
zoek belangstellend toe. Geroutineerd
testen de Nepalese 'gezondheidswerkers'
- die geen arts zijn, maai- een cursus ach
ter de rug hebben waardoor ze lepra in een
vroeg stadium kunnen herkennen - de re
flexen in handen, armen en benen.
Als de reflexen niet goed zijn. betekent
dat dat de zenuwen zijn aangetast. Met
behulp van een ballpoint, een speld of een
watje brengen ze in kaart waar de patiënt
zijn gevoel is verloren. Zo wordt het ver
loop van ziekte en herstel bijgehouden. In
het gunstigste geval meldt een patiënt
zich omdat hij een raar plekje heeft op zijn
lichaam De schade is dan nog klein en de
kans op volledige genezing groot.
Een jonge vrouw in een prachtige sari van
rood met goudbrokaat, kan maar nauwe
lijks geloven dat ze genezen is. Schijnbaar
onbewogen luistert ze samen met haar
man naar de gezondheidswerker die uit
legt dat ze niet meer hoeft terug te komen.
„Maar als je klachten hebt. ben je natuur
lijk van harte welkom", is de boodschap.
Het controleproject, in Nepal is erop ge
richt de ziekte zo vroeg mogelijk te ont
dekken. Iedere maand bezoeken de ge
zondheidswerkers met hun terreinwagen
afgelegen dorpen. De wegen in het land
zijn erg slecht. In de heuvels zijn helemaal
geen wegen en sommige patiënten lopen
meer dan een dag voor controle. Ook de
gezondheidswerkers lopen soms urenlang
om op een verafgelegen plaats patiënten
te bezoeken.
Verschrompeld
Een kleine in lompen gehulde man dringt
zich naar voren. Zijn gezicht is opgezwol
len, zijn neus verschrompeld. Zijn hele li
chaam is bedekt met bulten en bobbels,
de handen zijn verkrampt en de voeten
vervormd. ..Hij is duidelijk veel te laat ge
komen". zegt De Soldenhoff. „Hij is pas
een paar keer hier geweest en leeft als be
delaar omdat zijn familie hem heeft ver
stoten."
Na het gebruikelijke onderzoek neemt de
arts de man mee naar buiten. Op het veld
je voor het ziekenhuisje waar hele gezin
nen op de dokter zitten te wachten, temid
den van geiten, broodmagere koeien, een
groepje ravottende jonge honden en ber
gen ziekenhuisafval, leert de man hoe hij
zelf zijn voeten moet verzorgen om infec
ties te voorkomen.
Eerst moet hij bij de pomp een bak water
Door lepra getroffen moeder met baby: Is er nog hoop? foto Clemens Oltshoorn
halen en een stuk baksteen zoeken. De ge
zondheidswerker snijdt voorzichtig grote
korsten keihard eelt weg. Vervolgens
moeten de voeten weken, waarna de pa
tiënt met de ruwe steen nog wat eelt weg
schuurt. Het duurt een poos voor de man
met zijn gevoelloze vingers de greep te
pakken heeft. „De eeltlaag moet dun blij
ven". legt De Soldenhoff uit. „Normaal
blijft een dikke eeltlaag. die ontstaat als
mensen veel op blote voeten lopen, soepel
door te zweten, maar bij lepra-patiënten
werken de zenuwen niet, waardoor ze ook
niet meer zweten. De eeltlaag verdroogt
dan en barst, en is een bron is van infec
ties."
Een paar mensen hebben diepe wonden
onder hun voeten, het gevolg van deze in
fecties. Eén man heeft een bloederige plek
op de plaats waar zijn grote teen zat. De
gezondheidswerkers verzorgen de won
den en vertellen de patiënten hoe ze erger
moeten voorkomen. „Rust houden is ei
genlijk het enige dat echt helpt", aldus De
Soldenhoff. Maar hij realiseert zich dat de
meeste mensen zich die luxe niet kunnen
verooloven. „Velen werken op het land
van een ander. Wie niet werkt, heeft geen
geld en dan is er geen eten voor het gezin."
Sociale misère
Een groepje apen vlucht de struiken in als
de projectleider passeert in zijn oude vier-
wiel aangedreven Nissan en probeert de
ergste kuilen in het asfalt te vermijden.
Hij vertelt over Saili Satar, een meisje van
vijftien. Haar vader is overleden, haar
moeder is ernstig gehandicapt als gevolg
van lepra, net als Saili zelf en haar oudere
broer. Twee jongere kinderen zijn ook be
smet. maar bij hen is de ziekte bijtijds ont
dekt. Door de handicaps kunnen de moe
der en de oudste kinderen niet werken, zo
dat ze met bedelen in leven proberen te
blijven. „Saili eet niet goed en iedere keer
dat ze bij ons komt, is ze verder verzwakt.
Ze blijft, dan een poosje om wat aan te ster
Criminaliteit van de witte boorden: Op een groot aantal plaatsen in Nederland
wordt geknoeid. foto Vladimir van der Burgh
Fraude en corruptie bedreigen steeds
vaker overheidsinstanties en bedrij
ven. Geschat wordt dat er in Nederland
jaarlijks miljarden guldens schade gele
den wordt door witteboordencriminali
teit. De vrees bestaat dat de onderwereld
bezig is zich langzamerhand in te kopen
in de bovenwereld. Ondanks alle ver
moedens en de gigantische bedragen die
met corruptie en fraude te maken heb
ben is het voor de politie moeilijk om
fraudeurs op te sporen.
De Groninger hoogleraar accountants
controle professor drs J. A. van Manen
houdt zich met de achtergronden van de
ze problematiek bezig. De politie heeft
volgens hem behoefte aan deskundig
heid bij het doorgronden van de boek
houding en accountants hebben geen
deskundigheid inzake rechercheonder
zoek. Vandaar dat Van Manen het een
goede zaak vindt als accountants en po
litie in bijzondere gevallen gaan samen
werken. Daarnaast moet er volgens hem
veel meer aan fraudepreventie gedaan
worden. „Het klimaat voor ondernemin
gen en de overheid is in Nederland
kwetsbaar", aldus Van Manen, die ook
vennoot is bij Coopers Lybrand Dijker
Van Dien, een van de grotere accoun
tantsorganisaties in Nederland.
Witteboordencriminaliteit staat in Ne
derland internationaal bekeken nog in
haar kinderschoenen. Maar daar kan in
hoog tempo verandering in komen,
meent Van Manen. „Ook misdaadorga
nisaties doen aan marktonderzoek en
ontdekken de zwakke plekken in Neder
land." Geprobeerd wordt om functiona
rissen op sleutelposities om te kopen om
op die manier grote orders binnen te sle
pen. Daarbij is volgens Van Manen voor
al de overheid zelf in beeld. De witteboor
dencriminelen maken gebruik van de ve
le leemten in de overheidsorganisatie.
Handig wordt ingespeeld op de zwakke
informatiesystemen die de overheid
heeft. Financiële tegenvallers komen
daardoor pas laat of helemaal niet aan
het licht. Het komt voor dat door het om
kopen van ambtenaren subsidies, ver
gunningen en opdrachten worden ver
kregen.
Van Manen: „De overheid is kwetsbaar
als je kijkt naar vergunningen. Een ver
gunning is een papiertje dat van onge
looflijk veel waarde is voor degene die
het krijgt. Voor een ambtenaar die zo'n
vergunning moet verstrekken, kan het
natuurlijk heel aanlokkelijk zijn om iets
te accepteren. Ook voor subsidies gaat
dat op. Als er maar een beperkt aantal
subsidies is te vergeven en er veel subjec
tieve elementen bij de beoordeling mee
spelen kan het natuurlijk zeer aantrek
kelijk worden om een ambtenaar die een
subsidieaanvraag moet beoordelen iets
toe te schuiven. Gelukkig zijn de meeste
ambtenaren integer, maar de overheid is
te veel afhankelijk van die integriteit."
Onbetrouwbaar
„De overheid is nogal onbetrouwbaar.
Dat wil zeggen dat het systeem van de
overheid met zich meebrengt dat er re
gelmatig wijzigingen in het beleid ko
men. Je ziet vaak dat projecten halver
wege worden omgegooid. Of dat men bij
de start van een project eigenlijk nog he
lemaal niet weet welke kant men op wil.
Dat brengt grote financiële risico's met
zich mee."
„Het is ontzettend gevaarlijk om op het
laatste mornent veranderingen aan te
brengen in een bestek. Als u bij voor
beeld een huis laat bouwen en u bedenkt
op het laatste moment dat u een stop
contact twintig centimeter wilt ver
schuiven dan wordt dat. stopcontact on
betaalbaar. Want dan moet alles op
nieuw worden gewogen en er is maar een
die dat kan doen. Dat is die ene leveran
cier die al aan het installeren is. Dat kost
kapitalen."
„Een duidelijk voorbeeld is natuurlijk de
kweekreactor bij Kalkar. Daar heeft men
halverwege zelfs het hele veiligheidscon
cept veranderd. Dan ben je overgeleverd
aan degenen die het project uitvoeren.
Die kunnen vragen wat ze willen en kun
nen goudgeld verdienen. Waar de over
heid mee moet beginnen is een ontzet
tend goed stelsel van projectmanage
ment. Het zou heel goed zijn om projec
ten in deelprojecten op te splitsen. Daar
door kun je de kosten veel beter beheer
sen. Dat zijn managementstechnieken
waarin de overheid veel beter zou kun
nen worden."
Belangstelling
„Iets wat ik heel jammer vind in Neder
land is dat de financiële informatievoor
ziening aan politici nog veel te kort
schiet De belangstelling bij gemeenten
bij voorbeeld voor begrotingen is tradi
tioneel veel groter dan de belangstelling
voor jaarrekeningen. Men bedenkt van
alles, spreekt zich uit voor beleid, maar
laat het vervolgens voor wat het is. Als de
goedkeuring voor een project gegeven is.
is daarmee vaak de kous af. Ik denk dat
we er heel erg bij gebaat zouden zijn als
er meer aandacht zou komen voor de be
heersing van uitgaven. Dat kan door een
heel regelmatige rapportage van de uit
gaven aan de gemeenteraden. De jaarre
kening is veel interessanter dan de be
groting."
Van Manen geeft ook regelmatig aan be
drijven het advies om de verantwoording
voor financiën en orders te spreiden. Als
alle macht in handen ligt van één perso
neelslid wordt er onnodig een hoog risico
gelopen. „Een bedrijf dat altijd alle inko
pen laat doen door één persoon, loopt ge
vaar voor corruptie. Vooral bij belangrij
ke projecten en orders is het voor andere
bedrijven heel verleidelijk om te probe
ren die medewerker voor zich te winnen
door steekpenningen
„In de bouw gebeurt dat bij voorbeeld
door gratis het huis van zo'n personeels
lid op te knappen. Die aannemer heeft
dat personeelslid daarna volledig in zijn
zak. want hij stuurt nadien dan wel een
blanco factuur naar het adres van de
man en houdt er zelf een copie van. Als de
aannemer later eens geen order wordt
gegund, kan hij die factuur naar de baas
van dat personeelslid sturen. Gegaran
deerd dat die man dan binnen een dag op
straat staat. Die druk werkt altijd."
Mazen
Er zijn volgens Van Manen vrijwel altijd
enkele kwetsbare elementen in een be
drijf op te sporen. „Een bedrijf is altijd
kwetsbaar als er veel kasverkeer is. Con
tant geldverkeer kun je gemakkelijk bui
ten de boeken houden. Als er veel trans
acties via banken lopen heb je een beter
overzicht en is dat moeilijker. Je moet
heel goede procedures hebben om te
voorkomen dat je door je eigen kasver
keer lekken in je bedrijf krijgt. Een ander
voorbeeld is de onduidelijkheid die er
heerst rond veel overheidsregels. Of re
gels die niet goed worden gecontroleerd.
Als er veel mazen in de wet zitten zijn be
drijfstakken erg kwetsbaar. Dat zie je
heel duidelijk in de afvalverwerking. We
hebben veel ideeen over het milieu, maar
echt waterdichte afspraken bestaan er
niet. Het is relatief gemakkelijk om mis
bruik van de regelgeving te maken. Ik
heb er nooit specifiek onderzoek naar ge
daan, maar het kan haast niet anders dat
dit soort praktijken vaak voorkomen.
Kijk maar naar de schandalen die boven
water komen. Er wordt op een groot aan
tal plaatsen bijzonder geknoeid in Ne
derland."
„Het verder doorgroeien van Europa
heeft de consequentie datje ook steeds
meer te maken krijgt met de buitenland
se criminaliteit. Die organisaties doen
ook marktonderzoek. Ze onderzoeken in
welke landen nog mogelijkheden zitten.
Ik ben wat dat betreft niet erg optimis
tisch over de ontwikkeling van de witte
boordencriminaliteit in Nederland."
Zorg
Ook de accountantsbranche gaat niet
geheel vrijuit bij de fraudeontwikkeling.
Vermoed wordt dat een aantal fraudeurs
wordt bijgestaan door registeraccoun
tants die bewust de code van hun be
drijfstak negeren. Van Manen: „Het is
een grote zorg voor ons dat het eigenlijk
niet voorkomt dat mensen géén accoun
tant kunnen vinden. Een enkele register
accountant kan daarmee het accoun-
tantsberoep al in een kwaad daglicht zet
ten. Er zijn kennelijk mensen die niet
met nette zaken bezig zijn en toch ac
countants kunnen vinden. Dat is natuur
lijk een ernstige zaak. Daarom heb ik wel
enig begrip voor de wensen van de over
heid om te proberen meer grip te krijgen
op accountants. Sommige politici willen
een meldingsplicht voor accountants
aan de justitie invoeren. Groot probleem
is dan echter dat we in een heel onduide
lijk situatie komen. Fraude speelt zich
vaak afin een grijs gebied."
In zijn nieuwjaarsrede pleitte commissa
ris A. Woltjer van de Groninger politie er
voor dat de politie financiële experts uit
het bedrijfsleven moet aantrekken om
gedegen politieonderzoek te kunnen
doen. De deskundigheid voor goed
fraudeonderzoek ontbreekt nu bij de po
litie. meent Woltjer. De gemiddelde poli
tieman mist de kennis om boekhoudin
gen door te spitten op zoek naar malver
saties. Van Manen steunt het pleidooi
van Woltjer. „De problematiek van de
witteboordencriminaliteit vraagt om
een interdisciplinaire aanpak. Een be
tere samenwerking tussen accountants
en politie zou een goede zaak zijn. Bij de
centrale recherche informatiedienst
heeft men een beperkt aantal registerac
countants in dienst die getraind zijn in
politietechnieken. Dat aantal zou uitge
breid moeten worden. Daarnaast is er
ook een grote behoefte aan computer
deskundigen. Er zitten bij de justitie hele
knappe mensen, maar wel te weinig. Als
je vandaag de dag een misdadige organi
satie wilt opsporen moetje een computer
kunnen kraken. Alleen op die manier
kun je in met wachtwoorden beveiligde
systemen kijken. De eigenaar gaatje het
wachtwoord echt niet zelf geven."
Gert Brouwer
Lepra-patiënten in Nepal leren hoe ze hun voeten moeten verzorgen.
foto GPD
