De inzet is in elk geval zo groot mogelijk
PZC
reportage
21
Jaap van der Poel
ZATERDAG 30 JANUARI 1993
Naast de deur van de burgemeesterskamer in het
Vlissingse stadhuis hangt een houten paneel met de
namen van de eerste burgers die de stad in de loop der
eeuwen heeft gehad. Onder Jacobus Cornells Theresia
van der Doef is nog plaats voor een handvol opvolgers.
Als het aan Van der Doef zelf ligt, blijft de lijst verder
leeg.
:rs$o
Hij is fervent voorstander Vlissingen in een groter
verband op te laten gaan: in een gemeente Middelburg/
Vlissingen en liever nog in een gemeente Walcheren. Zo'n
maatregel past volgens hem het best in de geest van
bestuurlijke herindeling die op dit moment door
Nederland waart. Jaap van der Doef: de laatste
burgemeester van Vlissingen.
Wat is er toch veranderd aan
Jaap van der Doef? Hij heeft
nog steeds dat grijze ringbaardje, dat
dunne brilmontuur en die voorkeur
voor kleurige maar net niet
uitbundige stropdassen. Toch
mankeert er iets. Natuurlijk! Waar is
zijn pijp? Van der Doef behoorde tot
het type rokers dat voortdurend met
zijn pijp in de weer is: stoppen,
aansteken, aandrukken, weer
aansteken, uit laten gaan, even
neerleggen, nog maar eens aansteken
en schoonmaken. Zo heeft een mens
wat omhanden. „Inderdaad", lacht
Van der Doef, „zo'n pijp geeft
houvast. Pijp roken verschaft je vaak
ook een adempauze. Wanneer je een
pijp aansteekt, kun je even nadenken
over wat je wilt zeggen. En: een
pijproker straalt rust uit en
zekerheid. Veel mensen associëren
dat graag met een pijproker. Da's
iemand die bedachtzaam en
zelfverzekerd is, denken ze."
Enkele jaren geleden is Van der Doef
met roken gestopt. Een verkoudheid
van een week vormde de aanleiding. Daar
na was er telkens weer een reden om niet
opnieuw te beginnen. Een paar maanden
lang heeft hij nog met zijn rookgerei op
zak gelopen. Inmiddels zijn de pijpen als
relieken bijgezet in een fraai besneden
kist in zijn werkkamer.
Tegenstanders van Van der Doefs ingrij
pende ideeën over gemeentelijke herinde
ling zullen ongetwijfeld menen dat de bur
gemeester van Vlissingen aan bedacht
zaamheid heeft ingeboet nu hij niet meer
rookt, maar zijn zelfverzekerdheid heeft er
in elk geval allerminst onder geleden. Van
der Doef gaat er eens goed voor zitten.
„Waar gaat het nu om? Om het behoud
van bestaande gemeentegrenzen of om
het behoud van invloed op wezenlijke be
leidsterreinen? De derde versie van de no
ta 'Besturen op niveau', die nu in Den
Haag circuleert, koerst aan op solide re
gio's. waaraan rijk èn gemeenten taken
moeten afstaan. Nou. dan vind ik datje als
gemeenten een schaal moet zien te berei
ken waardoor je sterk komt te staan. An
ders blijven voor de gemeenten alleen
maar beheers- en uitvoerende taken over.
De regio - in de Zeeuwse situatie is dat na
tuurlijk de provincie - houdt zich dan wel
met het beleid bezig. Het gaat bij een ge
meentelijke herindeling in Zeeland dus
om de vraag of er volwaardige gemeenten
over zullen blijven."
Je mag van Van der Doef verwachten dat
hij zich inzet voor zulke volwaardige ge
meenten. Hij is voorzitter van de Vereni
ging van Zeeuwse Gemeenten en vice-
voorzitter van de landelijke organisatie
voor gemeenten, de VNG. Hij heeft er be
grip voor dat bestuurders in gemeenten
uit bekommernis om hun eigen toekomst
pleiten voor instandhouding van de be
staande gemeentelijke structuur, ook al
leidt dat ertoe dat ze met een uitgekleed
takenpakket blijven zitten. „Ik kan me
voorstellen dat in kleine gemeenten wordt
gezegd: liever een sterke provincie of regio
dan een herindeling. Maar er staat ook
iets principieels op het spel. Gemeenten
vormen de laagste democratisch gekozen
bestuurslaag in Nederland. Daar moet be
sluitvorming blijven plaatshebben over
het milieu, over ruimtelijke ordening en
over volkshuisvesting. En niet in een re
gionaal of provinciaal bestuur. De drei
ging dat gemeenten zich alleen maar met
beheer en uitvoering van ergens anders
vastgesteld beleid mogen bezighouden, is
niet denkbeeldig."
Signaal
Een gemeentelijke herindeling in Zeeland
moet. vindt Van der Doef, een echte stap
vooruit zijn. In zijn opvatting betekent dit
dat Zeeland de volgende eeuw met 'drie.
vier of vijf gemeenten in moet gaan. „Als
de gemeenten op Walcheren het er bij
voorbeeld eens over kunnen worden dat
het verstandig is één nieuwe gemeente
voor het eiland te vormen, dan geven ze
daarmee een signaal af dat van beslissen
de invloed kan zijn. Want een gemeente
van zo'n omvang kun je niet zonder meer
van wat taken ontdoen."
4
Jaap van der Doef.
foto Ruden Riemens
Die Van der Doef heeft makkelijk praten,
klinkt, het schamper in gemeentehuizen
ten plattelande. De burgemeester van
Vlissingen wordt dit voorjaar 59. een leef
tijd waarop menigeen aan de bekoringen
van de vut begint te denken. Maar Van der
Doef piekert niet over vervroegd uittre
den. Integendeel, hij voelt meer voor het
in Amerika gehanteerde systeem, waarin
niemand voor zijn 70ste kan worden ont
slagen. Van der Doef behoort tot de late
roepingen in het burgemeestersambt. Hij
was 51 toen hij werd benoemd tot burge
meester van Vlissingen. Zijn eerste ge
meente: en zijn laatste. Sinds hij in het
Vlissingse stadhuis resideert, is Van der
Doef twee keer gevraagd of hij in de markt
is voor iets anders: één keer voor een bur
gemeesterschap en één keer voor een hoge
functie op een ministerie. Beide keren
heeft hij vriendelijk maai- beslist bedankt
en er even stellig aan toegevoegd dat het
niet nodig is hem nog eens te polsen voor
een andere baan. „Ik heb het zeer naar
mijn zin in Vlissingen, Ik wil hier niet weg.
Dat betekent dat ik geen carrière meer
hoef na te streven en geen vacatures hoef
te volgen. Een geweldige rust geeft dat."
Van der Doefs voornamen duiden op een
katholieke komaf. Zijn vader verkoopt
groenten in Doorn. Een moeilijk bestaan,
omdat de overwegend gereformeerde be
volking niet bij een roomse groenteman
wil kopen. Vader gaat failliet en wordt na
de oorlog in het naburige Driebergen be
zorger van kranten en tijdschriften. Van
der Doef beschrijft hem als 'een lieve, in
telligente maar toch tragische man', die
het af en toe op een drinken zet. uit onvre
de met wat hij als een mislukt leven be
schouwt. Jaap van der Doef moet zijn va
der regelmatig uit het café halen. „Er kwa
men dan klachten dat de krant nog niet
bezorgd was. Uit de adressen van die
abonnees viel af te leiden waar mijn vader
op zijn route het café was ingedoken."
Indianenbloed
Na de mulo - de katholieke in Zeist - heeft
Van der Doef drie ambities. In volgorde
van voorkeur: toneelspeler worden, advo
caat of boekverkoper. Het wordt het laat
ste Een opleiding die geld kost. ligt bui
ten bereik Van der Doef leert het boekver
kopersvak. Het toneel blijft evenwel lok
ken. Hij meldt zich aan bij de toneelver
eniging Artis Amore in Driebergen, maar
die wenst geen leden van eenvoudige af
komst. Van der Doef wil hoe dan ook de
planken op en richt met steun van de Ka
tholieke Arbeiders Beweging de toneel
club Ghesellen van Sint-Paulus op. Als
voorzitter, regisseur en speler laat hij
niets aan het toeval over. Zijn talenten
blijven niet onopgemerkt bij Artis Amore
dat hem
eerder zo hooghartig heeft afgewezen. De
ze vereniging vraagt hem voor de hoofdrol
in het toneelspel Indianenbloed. Ook dat
kruipt waar het niet gaan kan en Van der
Doef accepteert het aanbod. Dat wil zeg
gen onder de voorwaarde dat op de rolver
deling wordt vermeld dat hij vanuit de ka
tholieke toneelvereniging een gastrol ver
vult. De eis wordt ingewilligd en zo
smaakt Van der Doef wat hij zelf 'een ze
kere genoegdoening' noemt.
Boekverkoper is Van der Doef maar even.
De Katholieke Arbeiders Beweging
vraagt hem voor een interne opleiding. Op
zijn 22ste is Van der Doef bestuurder van
de katholieke transportarbeidersbond, la
ter de Vervoersbond NKV. In die tijd is hij
enkele jaren actief binnen de Katholieke
Volks Partij. Daar voelt hij zich niet thuis.
In 1965 bekeert hij zich tot de Partij van (Je
Arbeid. Achteraf verwondert Van der
Doef zich erover dat hij niet eerder tot de
sociaal-democratie is toegetreden. „De
uitgangspunten en opstelling van de
PvdA spraken me zeer aan. Nog steeds. Er
zit een enorme dynamiek in die partij, om
dat ze zich niet altijd op dezelfde groep
richt. Dat is de dynamiek van de PvdA.
Een bondgenootschap tussen de groepen
in de samenleving op wie de inhoudelijke
boodschap zich richt en intellectuelen.
Die solidariteit, da's de Partij van de Ar
beid."
Eind jaren zestig. Bob Dylan krijgt gelijk:
The times they are a-changin' Studente-
noproer. de democratiseringsgolf. De vak
beweging ontwikkelt een maatschappij
kritische visie. Nieuw Links schudt de
PvdA wakker. Joop den Uyl werpt zich op
als vertegenwoordiger van iedereen die
jong is en wat wil binnen de partij. Het
vlees geworden Veronicagevoel Van der
Doef voelt zich als een vis in het water.
Nachtenlange vergaderingen, discussie-
weekeinden. contact met geestverwanten
in het buitenland. De vergadertijgers zijn
niet zo maar wat aan het praten. Nee. het
gaat om een Hoger Doel: de maakbaar
heid van de samenleving. Die vergt offers
en vooral veel omhaal van woorden. „Het
was niet alleen ideologisch geneuzel en ge
lijkhebberigheid". houdt Van der Doef
vol. „Er zat ook wel wat ijdelheid bij. maai
de inhoud stond toch centraal. Al die dis
cussies hebben veel bijgedragen aan de
dynamiek van de partij."
staatssecretaris zit Van der Doef enkele
maanden als ambteloos burger kniezend
thuis. Verkiezingen brengen hem opnieuw
in de Tweede Kamer. Hij pakt de draad
weer op. In de politiek en in zijn privé-le-
ven. De band met Zeeland wordt hechter
Van der Doef is als Zeeuws kamerlid te
gast bij partij-afdelingen in de provincie.
En hij huwt Lies Heystek. onderwijzeres
te Meliskerke.
Doe-dingen
Oppepper
In 1971 neemt Den Uyl Van der Doef op in
zijn schaduwkabinet, als staatssecretaris
op Sociale Zaken. Twee jaar later komt hij
de Tweede Kamer binnen. In het kabinet
Van Agt/Den Uyl. dat in september 1981
aantreedt, wordt hij staatssecretaris op
Verkeer en Waterstaat. „Een fantastische
politieke job. Ik was daar buitengewoon
gelukkig mee. Ik had een heleboel doe-
dingen in mijn portefeuille: NS, KLM,
PTT. binnenvaart, zeehavens, goederen
vervoer. Het geheel vertegenwoordigde
een gigantisch economisch belang." Er is
geen bijzonder politiek inzicht voor nodig
om te voorspellen dat het kabinet Van Agt
/Den Uyl geen lang leven beschoren is. De
secretaris-generaal van Verkeer en Water
staat raadt Van der Doef dan ook aan
maarniet al te veel overhoop te halen. Het
kabinet redt het nog geen negen maan
den. Na een reeks conflicten over de so
ciaal-economische problematiek stappen
de PvdA-bewindslieden op. Van der Doef:
..Ik had zwaar de smoor in. Natuurlijk, we
zagen zelf ook wel aankomen dat het
spaak zou lopen. Het ging in het kabinet
altijd over inkomensplaatjes. Ik heb me
lang verzet tegen de politieke conclusie
dat we het op moesten geven. Maar ja.
eind mei 1982 konden we naar huis."
Dat huis staat voor Van der Doef inmid
dels in Middelburg. De PvdA in Zeeland
heeft hem in 1981 hoog op de Zeeuwse
kieslijst gezet, omdat Van der Doef in zijn
eigen gewest. Utrecht, buiten de boot
dreigde te vallen bij de kamerverkiezin
gen dat jaar Zo brengt hij het. tot - gea
dopteerd - Zeeuws kamerlid. Van der
Doef besluit daar geen papieren status
van té maken, maar vestigt zich metter
woon in Middelburg. Dat zijn huwelijk is
stuk gelopen, vormt daarvoor een extra
motivatie. Na zijn korte bestaan als
In 1986 veranderen de tijden andermaal
voor Jaap van der Doef. Hij wordt burge
meester van Vlissingen en vader. In die
volgorde. Van der Doef beschouwt het
nieuwe vaderschap (uit zijn eerste huwe
lijk heeft hij twee zonen en een dochter)
als een geweldige oppepper, „'t Is het
mooiste watje nog kan overkomen als vijf
tiger. Veel leeftijdsgenoten zitten ver
schrikkelijk vast. Ik heb een totaal andere
kijk op de wereld gekregen. Werk staat
niet langer op de eerste plaats." Het leef
tijdsverschil tussen Jaap en Benjamin
Van der Doef bedraagt 52 jaar. Ze maken
daar geen van tweeën een probleem van.
„Wanneer ik mijn zoon naar school breng,
ben ik de oudste vader. Daar praten kin
deren over. Dat merkje, want dan vraagt
Benjamin weer eens nadrukkelijk: hoe
oud ben je nu eigenlijk. Als ik dan achten
vijftig antwoord, knikt 'ie tevreden. Hij
vindt het een mooi getal, maar het gaat
zijn bevattingsvermogen voorlopig nog te
boven."
Als kersvers burgemeester van Vlissingen
heeft Van der Doef wel eens even moeten
slikken. Toen hij naar de functie sollici
teerde. is hem vierkant te verstaan gege
ven dat hij er niet op hoefde te rekenen dat
hij meer taken zou krijgen dan de wet bur
gemeesters toekent. Van der Doef ging er
van uit dat de soep niet zo heet gegeten
zou worden, maar hij heeft moeten erva
ren dat de Vlissingse gemeenteraad in dit
opzicht zeer standvastig is. Een tikkeltje
bitter zegt hij: „Na de eerste raadsverkie
zingen die ik als burgemeester meemaak
te. ging ik ervan uit dat de partijen me wel
op de hoogte zouden stellen van hun con
cept-beleidsprogramma. Nou, dat deden
ze dus niet. Bij de laatste verkiezingen heb
ik gevraagd' zal ik eens naar het beleids
programma kijken0 Toen heb ik 't gekre
gen. maar met mijn opmerkingen is niets
gebeurd Van der Doef heeft zich er in
middels bij neergelegd dat de Vlissingse
'gemeenteraad geen politieke taken aan
zijn burgemeester wil toevertrouwen. De
manier waarop de leden van het huidige
dagelijks bestuur van de gemeente sa
menwerken en elkaar aanvullen, maakt
dat wat hem betreft ook niet meer zo no
dig.
Ruwweg de helft van zijn tijd houdt Van
der Doef zich met gemeentelijke zaken be
zig. Verder wijdt hij zich aan bestuurs
functies en voorzitterschappen buiten de
gemeente, uiteenlopend van de Zeeuwse
brandweer tot de overlegorganen van de
NV PTT en van Omroep Zeeland tot de
Vereniging van Nederlandse Gemeenten.
„Nuttig", meent hij. „ook voor Vlissingen.
Het is goed voor een gemeente als een be
stuurder eens over de grenzen kijkt van
het gebied waarvoor hij verantwoordelijk
is. Je doet dan contacten op en nieuwe
ideeën waarmee je wat voor je eigen ge
meente kunt doen."
Waarheid
Van der Doef baarde twee jaar geleden
enig opzien toen hij tijdens een bijeen
komst van de Nederlandse Vereniging
van Journalisten verklaarde zich voor te
kunnen stellen dat hij wel eens zou liegen
als daar een groter belang mee zou zijn ge
diend. Dat leverde verbijsterde reacties
op. Immers, welk belang is zo groot dat
het de Waarheid overvleugelt? Van der
Doef krijgt iets gekwelds wanneer hij aan
deze discussie wordt herinnerd. „Hoeveel
bestuurders zullen niet ontkennen dat ze
hebben gesolliciteerd naar een andere
functie. Dat doen ze omdat ze anders nau
welijks hun werk meer kunnen doen. want
dan wordt steeds gezegd: ja. jij hebt mooi
praten, jij wilt toch weg. En is het zo ver
keerd om te ontkennen dat een gemeente
uitbreidings- of stadsvernieuwingsplan
nen heeft, als je op je vingers kunt natellen
dat het bekend worden ervan de grond
prijzen opdrijft. Ik heb dat soort leugen
tjes om bestwil alleen maar bespreekbaar
willen maken. Het is merkwaardig dat ik
als onbetrouwbaar word afgeschilderd
omdat ik zo eerlijk ben toe te geven dat er
situaties denkbaar zijn waarin je de waar
heid niet vertelt."
Op Van der Doefs schrijftafel in het stad
huis staat het Handboek Voetbalvanda
lisme nog steeds voor het grijpen. Over
blijfsel van het kortstondige betaald voet
bal avontuur. Van der Doef is er niet rou
wig om dat het is afgelopen. „Ik heb er wei
nig plezier aan beleefd Het was van meet
af aan een marginale zaak. Op het laatst
deed 't Vlissingen meer kwaad dan goed,
ook al heette de club dan VCV Zeeland.
Het was gewoon een gebrek aan kwali
teit." Daar kan Van der Doef zich druk
over maken, ook wanneer andere presta
ties dan sportieve in het geding zijn. Voor
al wanneer naar zijn smaak sprake is van
kwalitatief ondermaats werk. „Luiheid,
slordigheid, vermijdbare fouten, daar kan
ik echt laaiend over worden. Ik leg me er
ook niet bij neer. Als ik vind dat iemand
slecht werk aflevert, zal ik daar op in blij
ven gaan. Ook al is de voorspelbare reac
tie: daar heb je Van der Doef weer." Voor
de hand liggende vraag: hoe staat het met
de kwaliteit van zijn eigen werk? Van der
Doef. afgemeten „Ik probeer zelf altijd
een optimale prestatie te leveren. Dat lukt
niet altijd wat het eindresultaat betreft,
maar de inzet is in elk geval zo groot moge
lijk."
Steun
Terug naar Van der Doefs ondubbelzin
nige mening over de toekomst van de
Zeeuwse gemeenten. Hij is ervan over
tuigd dat er meer steun is onder raadsle
den. wethouders en burgemeesters voor
de ingrijpende schaalvergroting die hij
voorstaat, dan uit de officiële reacties van
de gemeenten blijkt. Dat die steun onuit
gesproken blijft, begrijpt hij. Het is nu
eenmaal geen populaire boodschap om
voor de opheffing van de eigen gemeente
te pleiten. „Maar ik heb een bestuurder
van een van de kleinere Walcherse ge
meenten horen zeggen: als we willen dat
Vlissingen en Middelburg zich betrokken
voelen bij het platteland, dan moeten we
één gemeente Walcheren zien te maken.
Dan denk ik: kijk, het besef is er in elk ge
val. De volgende s^ap is dat het ook in het
openbaar naar voren wordt gebracht."
Van der Doef zou het jammer vinden wan
neer de de discussie over de gemeentelijke
tjerindeling met halve waarheden en valse
sentimenten wordt gevoerd. Hij weet dat
het heel makkelijk is voor bestuurders
emotioneel te gaan doen over een gemeen
telijke herindeling en even makkelijk ma
ken ze daarmee emotionele reacties bij
het publiek los. Die leiden volgens hem al
leen maar tot frustratie, omdat in Den
Haag op basis van zakelijke argumenten
beslissingen worden genomen over herin
delingen. „Iemand die beweert dat de in
woners van de Walcherse dorpen in de toe
komst voor een paspoort naar Middelburg
of Vlissingen moeten en dat van daaruit
wel zal worden bepaald waar herbestra-
tingswerkzaamheden zullen worden uit
gevoerd. geeft geen eerlijke voorstelling
van zaken. Natuurlijk zul je in een aantal
dorpen vestigingen van het gemeentelijke
apparaat houden En het verlies van het
eigene van een plattelandsgemeente?
Ach kom nou. Wat is nu het eigene van een
gemeente die bestaat uit dorpen die bij
een vorige herindeling zijn samenge
voegd? Gemeentegrenzen zijn niet dier
baar Het gevoel Domburger. Westkapel-
laar. Arnemuidenaar. Middelburger of
Vlissinger te. zijn. dat is dierbaar. En dat
blijft
Ben Jansen
