Bush verlegt grens militaire actie P Psychisch team Grittenborgh na gijzelingen uit verdomhoek L ai PZC Leven als gewoonte opinie en achtergrond lot r Doctrine scheidende president gaat uit van gemakkelijke oorlog Liefde van Vlamingen voor Boudewijn na interventie bekoeld fell vrijdag 15 januari 1993 door Henk Glimmerveen President Bush heeft op spec taculaire wijze afscheid ge nomen van zijn verblijf in het Witte Huis: met een militaire af straffing van zijn meest gehate tegenstander. De klap lijkt niet hard te zijn aangekomen. Het schijnt dat de Irakezen een uur van te voren zijn gewaar schuwd: de doelen waren voor- afbekend en er zijn relatief wei nig slachtoffers gevallen. Maai de draai om de oren die Saddam Husayn woensdagavond van de Amerikaanse president heeft gekregen, zal eén van de meest effectieve oorvijgen blijken te zijn die ooit in de internationale politiek is uitgedeeld. Bush presenteerde woensdag avond namelijk niet alleen de re kening voor wekenlange provo caties; hij introduceerde mets meer of minder dan een nieuwe militaire doctrine. Een politiek, die Amerikaanse belangen van een nieuwe definitie voorziet. Een politiek ook. die voor West- Europa ingrijpende gevolgen kan hebben. Doctrine Enkele details van de nieuwe doctrine werden door de presi dent toegelicht tijdens een toe spraak eerder deze maand op de militaire academie van West Point. Kern van zijn betoog is dat de VS voortaan niet langer mm of meer automatisch gewa penderhand 'vitale belangen' gaan verdedigen. En als er mili tair wordt ingegrepen, dan moe ten er vooraf twee dingen vast staan; er dient binnenlandse steun voor zo'n actie te zijn en er moet vooraf duidelijkheid be staan op welke wijze de VS zich uit een militaire actie kunnen te rugtrekken. Dat is een radicale breuk met de tot dusver gangbare doctrine, die in 1984 door Reagans minis ter van defensie. Weinberger, werd geformuleerd en die als be langrijkste uitgangspunt had dat militair optreden plaats zal hebben wanneer vitale VS-be- langen in het geding zijn en wan neer er een duidelijk 'intentie' bestaat om te winnen. Vitale be langen waren er ten tijde van de Koude Oorlog in overvloed. Waar Amerikaanse invloedssfe ren dreigden te worden aange tast, was bijvoorbeeld meteen sprake van een vitaal Ameri kaans belang. Bush wenst een einde te maken aan dat automatisme. Er is. zei hij in West Point, geen behoefte meer aan 'rigide criteria'. Mili tair optreden heeft pas zin als duidelijk is dat dergelijk ingrij pen loont en als blijkt dat er geen andere middelen zijn. Die formulering is aanzienlijk vager dan de 'rigide' formulering van vitaal belang. Leidraad Achtergrond van deze ingrijpen de beleidswijziging is de opvat ting van Bush dat 'militair op treden wel eens niet de beste ma nier kan blijken te zijn om iets vitaals te beschermen'. En an derzijds dat 'militair optreden wel eens effectiever kan blijken te zijn om een belang te verdedi gen dat eerder belangrijk is dan vitaal'. Het onderscheid dat Bush maakt tussen 'belangrijk' en 'vi taal' is voor het eerst toegepast in Somalia. Niemand die kan be weren dat daar 'vitale Ameri kaanse belangen' in het geding zijn. Niet nu. Wèl in de Koude Oorlog toen het land een belang rijke strategische functie had. De inzet van Amerikaanse mari niers in de Hoorn van Afrika is louter en alleen een gevolg van het feit dat de Veiligheidsraad 'humanitaire overwegingen' een rol heeft laten spelen. Deze ont wikkeling kan verregaande con sequenties hebben. Non-interventie is vele tiental len jaren het sleutelwoord ge weest in de internationale poli tiek. Zelfs in de Slotakte van Helsinki van 1975 werd er nog van uitgegaan dat het geen en kele staat mocht worden toege staan zich 'direct of indirect, in dividueel of collectief te men gen in de zaken van andere. Irak Na Desert Storm evenwel is de wereld veranderd. Er kwam geen 'nieuwe wereldorde' zoals president Bush het had bedoeld. Maar de introductie van het be grip 'safe haven' voor bedreigde Kurden heeft wèl de weg vrijge maakt voor een volstrekt andere benadering van het begrip non interventie. De Veiligheidsraad vond het goed dat westerse mili tairen vanuit Turkije Irak bin nentrokken om de Koerden te beschermen en de Veiligheids raad gaf ook toestemming (aan de Amerikanen) om in te grijpen in'Soamiè. De vraag die velen nu op de lip- Koning Boudewijn van Bel- gie heeft het even verbruid bij de Vlamingen. Reden? De koning zou met twee maten me ten als invloedrijke politici be laden uitspraken doen. Fransta lige politici kunnen dat blijk baar ongestraft, maar een Vlaams politicus wordt direct op het matje geroepen. Steen des aanstoots voor de ko ning was ditmaal een interview van premier Luc Van Den Bran- de van de Vlaamse deelregering in het koningsgezinde Franstali ge dagblad La Libre Belgique. Afgelopen maandag pleitte de christendemocratische voorzit ter van de Vlaamse deelregering daarin voor een confederaal Bel- gie. een staatsvorm waarin Vlaanderen. Wallonië en Brussel op den duur vrijwel volledig op eigen financiële benen moeten komen te staan. De staatsher vorming die nu op stapel staat, het zogenoemde Sint-Michiels akkoord. is voor hem slechts een tussenstap. Zijn uitspraken waren weinig schokkend voor Vlaamse poli tieke kringen die Nederlands verstaan en lezen. De rechtsna- tionalisten van de Volks Unie en het Vlaams Blok waren er zelfs zeer tevreden over. Van Den Brande zei gewoon wat veel Vla mingen denken en had daarover eerder in Nederlandstalige vraaggesprekken ook geen ge heim van gemaakt. Hoogstens was zijn ..timing" niet erg geluk kig omdat de onderhandelingen over de staatshervorming nog moeten worden afgerond en der gelijke uitspraken de Franstali- gen niet erg welkom zijn. zeker niet als ze zwart op wit zijn te le zen in een bekende Franstalige krant. Het maakt Franstalige politici, die zeer zijn gesteld op de financiële solidariteit van Vlaanderen, alleen nog maar wantrouwiger. Onderonsjes Dat laatste bleek ook nu over duidelijk. Vooraanstaande Franstalige politici spraken schande van de opmerkingen van de premier. Maar ook de ko ning was blijkbaar niet te spre ken over het interview. Nog de zelfde dag werd Van Den Brande onaangekondigd bij de koning geroepen. Daarvoor had de vorst al een gesprek gehad met de voorzitter van de Christelijke Volkspartij iCVP). Herman van Rompuv. Hoewel over dergelijke onder onsjes geen mededelingen wor den gedaan, wordt algemeen aangenomen dat de koning met de Vlaamse premier niet over het regenachtige weer heeft ge sproken. maar wel degelijk aan zijn bezorgdheid uiting heeft ge geven. In de commentaren van de grote Nederlandstalige kranten wordt de koning verweten blijkbaar strenger te zijn voor Vlaamse po litici dan voor Franstalige. Waarom, bij voorbeeld, reageer de hij niet toen de Waalse vice- premier Philippe Moureaux eind 1991 dreigde met een insti tutionele atoombom als de wa penexport van Wallonië aan banden zou worden gelegd. Ook voor senator Hugo Schiltz van de VU komt het optreden van de koning wat merkwaardig over. Leden van een deelrege ring zijn geen rekenschap ver schuldigd aan de koning. Waar om. zo vroeg hij zich af, roept de koning dan wel Van Den Brande bij zich en niet Moreaux of Guy Spitaels. de voorzitter van de Waalse gewestregering, die on langs tijdens een bezoek aan Frankrijk sprak van de innige en bevoorrechte band tussen de Franse gemeenschap. Deining Een poging van de VU, daarin gesteund door het Vlaams Blok en de Liberalen, om een actuali teitendebat te houden over de affaire Van den Brande werd donderdag echter verworpen door een meerderheid van de so cialisten in de Vlaamse raad. De Volksunie had graag van pre mier Jean-Luc Dehaene willen horen of hij de verantwoordelijk heid voor het handelen van de koning op zich wilde nemen. De deining die zijn uitspraken hebben veroorzaakt heeft Van den Brande overigens er niet toe gebracht op zijn schreden terug te keren Integendeel. Tijdens een nieuwjaarsreceptie van de Vlaamse gewestregering zei de premier woensdag dat zijn colle ga's. ook de socialistische, ach ter zijn opmerkingen over het confederalisme staan, al moet dat niet worden verward met se paratisme. Weliswaar gaf hij toe dat zijn visie nog niet tot partij standpunt was verheven, maar zij lag wel in het verlengde en was er niet mee in tegenspraak. Premier Dehaene en partijvoor zitter Van Rompuy hebben tot nu toe nog met openlijk willen reageren op het optreden van hun partijgenoot. Geen van bei den willen de Franstalige ge meenschap nog verder in de tou wen jagen. Anderzijds zou een terechtwijzing van Van den Brande in Vlaanderen ook niet goed overkomen. (ANP) pen brandt, is: zijn er dan geen 'humanitaire overwegingen' die Amerikaans optreden in Bosnië rechtvaardigen? Het antwoord uit Washington tot dusver luid de; Joegoslavië is een zaak voor de Europeanen en bondgenoten dienen elkaar niet voor de voe ten te lopen. In werkelijkheid was een aantal andere ontwikkelingen aan de gang. De Balkan-crisis ontwik kelde zich op een moment dat West-Europa zich als zelfstan dige factor in de wereldpolitiek dacht te gaan ontwikkelen en de Verenigde Staten welwillend toezagen hoe deze nieuwe we reldmacht zichzelf aan het ver strikken was. In een verkiezings campagne voor het president schap is het risico te groot om geconfronteerd te worden met lijken van Amerikaanse militai ren en de Amerikaanse belangen in ex-Joegoslavië zijn zo moge lijk nog geringer dan die van West-Europa; Uitvoerbaar Niets van dat alles in de toe spraak van Bush in West Point. Maar wat hij wèl zei. loog er evenmin om. De scheidende pre sident constateerde dat er in Bosnië geen 'uitvoerbaar doel' in zicht is. Dat is voor Europa een onheilspellende uitspraak. De nieuwe uitgangspunten van de scheidende Amerikaanse pre sident betekenen in gewone mensentaal dat de Verenigde Staten zich voortaan in eerste instantie gaan afvragen of met een minimum aan risico een ma ximum aan resultaat te behalen is. Andere gezegd: Alleen 'mak kelijke oorlogen' worden voor taan nog gevoerd. Dit utopische uitgangspunt zal in de huidige van anarchie aan elkaar hangen de wereld echter steeds moeilij ker te bereiken zijn. En düs is het - in de ogen van Bush - logisch dat Amerika an dere prioriteiten gaat stellen. In West Point formuleerde hij het Een Amerikaan schrijft woensdag aan boord van het vliegdekschip Kittyhawk een boodschap aan Saddam Husayn opeen bom: 'We maken af waar je mee bent begonnen' foto Laurent Rebours/AP. door Koos Bijlsma Twee gewelddadige gijzelingen bin nen drie maanden zijn de medewer kers van strafinrichting De Grittenborgh in Hoogeveen niet in de kouwe kleren gaan zitten. De psychische gevolgen zijn dusdanig dat 59 personeelsleden op een totaal bestand van bijna 300 op dit mo ment ziek thuis zitten. Bewaarders van inrichtingen elders in het land moeten bijspringen om de gevangenis in Drenthe draaiende te houden. Er is in De Grittenborgh veel deskundige aandacht om stressverschijnselen te be strijden. Uitgangspunt hierbij is dat colle ga's elkaar zo veel mogelijk opvangen. Toch is het voor de 33-jarige penitentiaire inrichtingswerker Trino een uitgemaakte zaak: ..Als we binnen een paar weken met nog een gijzeling worden geconfronteerd, kan de voordeur hier wel dicht. Dan is het echt einde oefening voor De Gritten borgh". Tot voor kort werden de activiteiten van functiebegeleidster Marijke van Wermes- kerken en het opvangteam dat ze om zich heen heeft geformeerd, nog gedrukt in de hoek van de bekende 'geitewollensokken'. Volgens andragoge Van Wermeskerken heerst over het algemeen bij Justitie een 'machocultuur'. Uitkomen voor je proble men is in het gevangeniswezen onder de bewaarders allerminst een vanzelfspre kendheid. „Om zich staande te houden ten opzichte van gedetineerden, dient een bewaarder over ruggegraat te beschik ken. Helaas wordt vaak ten onrechte ge dacht dat zijn geloofwaardigheid en res pect onmiddellijk in het geding komen, als hij er voor uitkomt dat-ie het bijvoor beeld wel eens even niet meer ziet zitten". Op verzoek van een bewaarder werd in april 1991 besloten het opvangteam te vormen, waarin in principe 'gewone' per soneelsleden meedraaien. Aanleiding was een voorval dat de betrokkene in een ge vangenis elders had meegemaakt. Hij miste een vorm van opvang toen een gede tineerde hem op een kwade dag enkele tanden uit zijn mond sloeg. Kwijnend Vanwege de genoemde 'machocultuur' leed het opvangteam in De Grittenborgh volgens mevrouw Van Wermeskerken ge durende het eerste jaar een kwijnend be staan. De collega's die deel uitmaakten van het team werden gezien als 'socio's'. Bewaarder Trino: „Onze deelname aan het team werkte in feite averechts. Want terwijl je voorheen nog zonder problemen de hand op iemands schouder kon leggen, werd dit nu niet zelden afgeweerd". De houding van de inrichtingswerkers ten opzichte van het opvangteam sloeg drie maanden geleden echter om, toen De Grittenborgh met de eerste gewelddadige uitbraak werd geconfronteerd. Bij zowel het incident in oktober als dat van vorige week stonden de leden van het team in de frontlinie, wat door de inrichtingswerkers bijzonder is gewaardeerd. En de animo ook deed toenemen om eveneens zitting Het personeel n De Grittenborgh is na twee gijzelingen aan het einde van zijn latijn. foto ANP te nemen in het opvangteam. Het team zit sinds kort weer op de aanvankelijke sterk te van 16 mensen. Medewerker Harry (32) vertelt dat het werk van het opvangteam begint met het regelen van medische hulp voor de directe slachtoffers onmiddellijk na het voorval. Het team draagt er verder zorg voor dat voor iedere bewaarder die direct betrok ken is geweest bij het incident, een collega beschikbaar is die contact blijft onder houden. De klemtoon ligt daarna op de zo genoemde 'uitpraatrondes' in de perso- neelskantine. Er zijn gesprekken voor de directe betrokkenen van bijvoorbeeld de afdeling, waar het incident zich heeft afge speeld. Maar ook voor alle andere perso neelsleden die vaak evenzeer zijn aange grepen door het gebeurde. ..Veel bewaar ders identificeren zich met de slachtoffers. Zo van: vandaag overkomt het hem. mor gen kan het mij gebeuren" De 'uitpraatrondes' dienen vooral als 'uit laatklep' voor de medewerkers van de in richting. Harry: „Iedereen krijgt de kans om zijn gevoelens te uiten. Iedere mede werker verwerkt zo'n gebeurtenis per slot van rekening op zijn eigen manier. De ene wordt bijvoorbeeld verschrikkelijk agres sief, terwijl de ander in huilen uitbarst. We hebben hier werkelijk schreeuwpartijen meegemaakt. Maar ook gingen inrich tingswerkers hardlopen of heel fanatiek volleyballen. Dat wordt door ons gestimu leerd door ze voortdurend voor te houden: niks is raar. alles is goed". Volgens Van Wermeskerken hebben de beide jongste incidenten, hoe dramatisch ook. een positief effect gehad op de onder linge saamhorigheid onder de medewer kers van De Grittenborgh. ..Bij de uit praatrondes is voor alle gevoelens en emo ties plaats. Dan zie je dat collega's elkaar de arm om de schouder leggen. Langza merhand brokkelt de 'machocultuur' af'. Wat allemaal overigens niet wil zeggen, dat de emotionele verwerking zonder slag of stoot is gebeurd. Daags na de gijzeling van vorige week werd een gedetineerde die geen enkele blaam trof als het om de gewelddadige uitbraak gaat, op de afde ling voor jeugdige langgestraften aange vlogen door een bewaarder. Het werd de man allemaal even teveel. Collega's moes ten bijspringen om de gevangene te ont zetten. Het betrokken personeelslid werd uitstekend opgevangen. Begripvolle me debewaarders hielden hun collega de hele dag in de gaten. De betrokken bewaarder voelde zich na afloop opgelucht. Maar ook anderszins werd lucht gegeven aan agres sieve gevoelens. Mevrouw Van Wermers- kerken noemt de voorbeelden van een zware gevangenisdeur die sneuvelde en schilderijen en asbakken, waarop de agressie werd botgevierd. Pesterijen Tijdens de groepsessies komen volgens bewaarder en teamlid Trino vaak veel fru straties naar boven. „Het gebeurt nogal eens dat bewaarders in hun privéleven, met name na een ontsnapping, onnodig worden gekweld door zinspelingen van de buitenwacht op De Grittenborgh als 'ho tel-restaurant', waar gevangenen een luxe leventje leiden. Of men zegt dat gedeti neerden maar beter lek geschoten kunnen worden. Normaal lachje natuurlijk om dit soort verhalen. Dan denk je: ach, ze weten niet beter. Maar als je als bewaarder psy chisch even stuk zit als ze een collega van je te pakken hebben gehad, dan kun je op een goed moment even niet meer tegen die pesterijen aldus: „De behoefte aan interna tionale steun moet geen abso lute voorwaarde worden om op te treden. Soms moet een groot macht in z'n eentje handelen". Saddam Husayn heeft woens dagavond gevoeld hoe dat kan aankomen. Of de nieuwe presi dent Clinton in de internatio nale politiek de uitgangspunten van zijn voorganger gaat volgen, zal heel snel duidelijk worden. Als dat inderdaad het geval is, ontstaan er volstrekt nieuwe verhoudingen tussen West-Eu ropa en de Verenigde Staten. De Navo zal dan bijvoorbeeld geen vanzelfsprekendheid meer zijn. Joseph, waarom leef je? Het antwoord van Joseph, hoofd figuur uit de roman 'De Bewon- derwaardige Blumroch' van Louis Pauwels zou het antwoord van miljoenen mensen kunnen zijn, aangenomen dat ze het on derste van hun ziel zouden wil len laten zien: „Omdat ik er nou eenmaal aan begonnen ben, en vanwege het principe van de traagheid". Als we in plaats van de vraag 'waarom leef je?' zouden vragen 'waarom doe je dit werk?' of 'ivaarom zitje nog altijd i in de ze relatie?' dan zou het ant woord van veel mensen vermoe delijk vrijwel hetzelfde luiden: „Ja, ik ben er nou eenmaal aan begonnen en om d'r nou zomaar uit te stappen..." In zekere zin zijn we allemaal dieren die bereden, gemend wor den door ruiter Geivoonte. Soms ervaren we hem als een last, maar laat hij de teugels vieren of dreigt-ie af te stappen, dan ivor- den we onrustig en weten niet wat voor kant we op moeten. In het algemeen kunnen we heel slecht tegen het verlies of het doorbreken van onze gewoonten en psychologisch gezien is dat goed verklaarbaar. Geivoonten beschermen ons tegen de nood zaak altijd en overal opnieuio over na te moeten denken, steeds opnieuw bewust beslissin gen te moeten nemen over van alles en nog wat. Gewoonten zijn een vorm van emotionele ener gie-besparing. Ze zorgen er voor dat de dingen min of meer van zelf (lijken te) verlopen. Er zijn een heleboel mensen die bewe ren dat ze dat eigenlijk helemaal niet willen, een min of meer geautomatiseerd leven. Ze zeg gen dat ze bewust willen leven, dat ze steeds hu?i keuzes op nieuw willen overwegen en er niet maar automatisch van uit willen gaan dat... Wens Maar dat is meestal een vrome wens. De reden daarvan is heel simpel. Wij mensen zijn over het algemeen heel erg slecht in het maken van 'bewuste' keuzes. Als je de echtparen die deze week de stadhuistrap zijn opgelopen, vraagt of ze beivust voor elkaar gekozen hebbendan zeggen ze natuurlijk allemaal 'ja'. Maar mooi dat over tien jaar tenminste een op de drie van die zelfde stellen zegt dat ze toen ei genlijk helemaal niet zo bewust gekozen hebben, dat ze eigenlijk niet eens precies wisten waarom ze toen zo nodig moesten. Trouwens, als je ze nu al op de trap zou tegen houden en flink aan de tand voelen over de mo tieven voor hun keuze, dan ben ik er zeker van dat een behoor lijk aantal feesten alsnog zou worden afgeblazen. Voor de be langrijkste dingen in dit leven kiezen we helemaal niet zelf, wat voor mooie verhalen we daar te gen onszelf ook over houden. Niemand van ons heeft er voor gekozen op deze wereld terecht te komen. We zijn er eenvoudig weg door een evolutionaire ge- woonte, voortplanting van de soort, in terechtgekomen. Nie mand van ons heeft zijn eerste relaties, zijn ouders, gekozen. We hebben ook niet kunnen kie zen in ivelke sociale omgeving we opgroeien, op welke crèche, kinderdagverblijf, basisschool en middelbare school ive terecht zouden komen, wat we daar moeten leren, wie onze onderwij zers zouden zijn, etcetera. We hebben er evenmin voor kun nen kiezen of we in een een- of tweeouder gezin op zouden groeien, of we broers of zussen zouden hebben of enig kind zijn, aan bepaalde erfelijkeziekten lijden. Op zijn minst de eerste achttien jaar van ons leven, zijn de meeste echt belangrijke le vensbeslissingen voor ons en :s h niet door ons genomen. Onq tuur en onze opvoeding niet op uit om van ons bi kiezende volwassenen te m_ Ze zijn er op uit om ons aj passen aan ivat er al langi ons geregeld is. ons gewoonit EN laten aanleren die lang klan jie v: gen voordat überhaupt omt mening gevraagd iverd. peen En als we het de eerste ach tnera; jaar al niet geleerd hebbenin de wust kiezen - hoe groot is da eroep: kans dat we het in de volg, nsie c jaren van ons leven ivel kunt tl; v Trouwens zoals ons leven liorit' gint, zo eindigt het ook. We zen niet voor de dood, hoi soms voor de manier iraalouzy Maar ook het einde is afl >rdag voor ons en niet door ons zen. We komen en gaan opbt Wat valt er dan eigenlijk kiezen? orte denkwijzer René inh ouder ruike iergi< n da everl nhei aakt. lelhe tend' uik. el ae rake de i hie i De theoloog Soren Kierkegi had daar een antwoord op hoewel niet erg bemoedigt waarschijnlijk wel realististi Hij zei dat de voornaamst/ misschien ivel enige keuze mens gelaten is. die is tussen pen en wakker zijn. De mens kiezen om zijn levend slap door te brengen - hel besef zijn nietige, machteloze pot in dit heelal en de angst dit oproept het zwijgen op te leg en onbescheiden te doen also' degene is die de zaken hier a troleert en weet hoe het m 1( „Een aanhanger van de m stoere orthodoxie... Weet hel lemaal, hij buigt zich voor heilige, de waarheid is voork een reeks ceremonieën, spreekt over hel verschiji voor Gods of Allahs troon weet hoeveel malen men i moet buigen, hij weet alles net zoals de wetenschappen een meetkundige stelling 1 bewijzen..." Om zijn angst eni zekerheid er onder te hom moet hij zijn toevlucht nemen een leven van gewoontes, d ma's, stelligheden. Hij moei wereld opsluiten in zijn esj mj denkbeelden in plaats van c gekeerd. Maar dat kan hij alli maar als hij zich een geslc persoonlijkheid aanmeet em van andere, nieuwe, Legenst dige ervaringen en opvatting afwendt. Hij verplicht zich i'mi zichzelf normaal en anderen11 normaal te vinden. Hij is, zij: als met angst als excuus, bron van kwaad, want hij onffi scheidt mensen in gelijk/wat1(6 dig - namelijk zoals hij zeifis- ongelijkwaardig, namelijk i BÉ ders dan hij. De tweede keuze is die van m ker te zijn, je door de angst te ten vormen, door het besef dal feite niets geivoon of vam sprekend is. dat je van het Ie niets maar dan ook niets te ei hebt, dat verschrikking en dergang voor iedereen naast deur wonen, dat twijfel en ut hoop even gewoon, normaal waar zijn als zekerheid en ha Sterker nog. dat twijfel en ui hoop voorivaarde zijn voor n nieuwing. verandering, doorbreuken van de sleur. De Franse psycholoog Pieron' Daco formuleerde naar aam *jel ding van Kierkegaard's Op» e tingen ooit vier vragen om dClls zelf wakker te schudden, 1 wanhoop te drijven. Die geef "'a tot slot, onveranderd weer. - Wat hebt u tot nu toe met mls" ven gedaan? - Wat hebt u voor wezenlijk l lang rijks in de loop van uwle^[ ontdekt? - Wat lijkt u onbereikbaar w uzelf? - Wat zijn uw onvervulde men, verlangens? ordt »ong< lacht, efens ierd( elsbe: alle doi "tSE ide ;en, redactie minmmril t- PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT Hoofdredactie: M. P. Dieleman, algemeen hoofdredacteur; C. van der Maas, hoofdredacteur commentaar; A. L. Oosthoek, adjunct-hoofdredacteur Eindredactie: K. Cijsouw en J. D van Scheijen. Bureauredactie provincie: F. P. J. Doeleman; M. E. Ernens-Abrahamse; B. Goudswaard; P.-C. de Jonge; M T. O. van der Vleuten; I. D. A. M. Russel; J P. van de Sande; J. P Verbeek. Redactie binnen- en buitenland: M. S. van Reems (chef); G. J. Kers; J. P. H. Noot, C. J Schets; W. P. Staat. Redactie bijlagen: A. L. Kroon (chef): J. van Damme: J. A. M. Tabbers; A. Zevenbergen. Sportredactie: J. M. van den Berg (chef); J. F. D. Bakker; J. M Gommeren; E. L Ramakers; R. Thannhauser; T. J. van den Velde. Vormgeving: A. A. Adriaanse: N. Geelhoed: A. F. Schreurs: W M J Verstuyf. Nieuwsdienst: A. J Snel (chef) Algemeen verslaggevers (Vlissingen): M. Antomsse (plv. chef nieuwsdienst). J. C. M. Cats; A. M. van der Jagt: B. Jansen: H. O. Postma; M. J, Schrier, M. van Zuilen (Den Haag). Regio Bevelanden/Tholen (Goes): W. J. van Dam (chef); F B Balkenende: M A. de Jongh, L. J. Meinardi: M. E. Woudenberg. Regio Schouwen-Duiveland (Zierikzee): M. van Houten (chef); A. W C. Mullink. Regio Walcheren (Vlissingen): A. A. van der Sluis (chef); Y. Hoekstra; N. J. C. Kluijtmans (Ondernemend Zeeland); E. J. Rozendaal; C. M. J. Sondervan, H. van der Werf. Regio Zeeuwsch-Vlaanderen (Terneuzen): W A. Bareman (chef); C. A. M. van Gremberghe; J J. Heijt; R. E. A. Hoonhorst; M Modde. Correspondenten Gemeenschappelijke Persdienst (GPD): A Knol (Brussel); P. de Vries (Brussel); H B. Hoogendijk (Berlijn); J. W. M. Gertsen (Parijs); C van Zweeden (Londen); R. Hellinga (Boedapest); A. Bloemendaal (Tel Aviv); E. J A. van der Linden (Rome). S van Rijn (Willemstad). J A. Geleijnse (Moskou): D R. M. de Wit (Madrid). E Fennema (Tokyo): J. A. M de Bruijn (Washington): F J M. van der Houdt (Nairobi). P. G W van Nuijsenburg (Johannesburg). W. Bunschoten (Paramaribo)

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1993 | | pagina 4