Bush verlegt grens militaire actie
P
Psychisch team Grittenborgh
na gijzelingen uit verdomhoek
L
ai
PZC
Leven als gewoonte
opinie en achtergrond
lot
r
Doctrine scheidende president gaat uit van gemakkelijke oorlog
Liefde van Vlamingen
voor Boudewijn na
interventie bekoeld
fell
vrijdag 15 januari 1993
door Henk Glimmerveen
President Bush heeft op spec
taculaire wijze afscheid ge
nomen van zijn verblijf in het
Witte Huis: met een militaire af
straffing van zijn meest gehate
tegenstander. De klap lijkt niet
hard te zijn aangekomen. Het
schijnt dat de Irakezen een uur
van te voren zijn gewaar
schuwd: de doelen waren voor-
afbekend en er zijn relatief wei
nig slachtoffers gevallen. Maai
de draai om de oren die Saddam
Husayn woensdagavond van de
Amerikaanse president heeft
gekregen, zal eén van de meest
effectieve oorvijgen blijken te
zijn die ooit in de internationale
politiek is uitgedeeld.
Bush presenteerde woensdag
avond namelijk niet alleen de re
kening voor wekenlange provo
caties; hij introduceerde mets
meer of minder dan een nieuwe
militaire doctrine. Een politiek,
die Amerikaanse belangen van
een nieuwe definitie voorziet.
Een politiek ook. die voor West-
Europa ingrijpende gevolgen
kan hebben.
Doctrine
Enkele details van de nieuwe
doctrine werden door de presi
dent toegelicht tijdens een toe
spraak eerder deze maand op de
militaire academie van West
Point. Kern van zijn betoog is
dat de VS voortaan niet langer
mm of meer automatisch gewa
penderhand 'vitale belangen'
gaan verdedigen. En als er mili
tair wordt ingegrepen, dan moe
ten er vooraf twee dingen vast
staan; er dient binnenlandse
steun voor zo'n actie te zijn en er
moet vooraf duidelijkheid be
staan op welke wijze de VS zich
uit een militaire actie kunnen te
rugtrekken.
Dat is een radicale breuk met de
tot dusver gangbare doctrine,
die in 1984 door Reagans minis
ter van defensie. Weinberger,
werd geformuleerd en die als be
langrijkste uitgangspunt had
dat militair optreden plaats zal
hebben wanneer vitale VS-be-
langen in het geding zijn en wan
neer er een duidelijk 'intentie'
bestaat om te winnen. Vitale be
langen waren er ten tijde van de
Koude Oorlog in overvloed.
Waar Amerikaanse invloedssfe
ren dreigden te worden aange
tast, was bijvoorbeeld meteen
sprake van een vitaal Ameri
kaans belang.
Bush wenst een einde te maken
aan dat automatisme. Er is. zei
hij in West Point, geen behoefte
meer aan 'rigide criteria'. Mili
tair optreden heeft pas zin als
duidelijk is dat dergelijk ingrij
pen loont en als blijkt dat er
geen andere middelen zijn. Die
formulering is aanzienlijk vager
dan de 'rigide' formulering van
vitaal belang.
Leidraad
Achtergrond van deze ingrijpen
de beleidswijziging is de opvat
ting van Bush dat 'militair op
treden wel eens niet de beste ma
nier kan blijken te zijn om iets
vitaals te beschermen'. En an
derzijds dat 'militair optreden
wel eens effectiever kan blijken
te zijn om een belang te verdedi
gen dat eerder belangrijk is dan
vitaal'.
Het onderscheid dat Bush
maakt tussen 'belangrijk' en 'vi
taal' is voor het eerst toegepast
in Somalia. Niemand die kan be
weren dat daar 'vitale Ameri
kaanse belangen' in het geding
zijn. Niet nu. Wèl in de Koude
Oorlog toen het land een belang
rijke strategische functie had.
De inzet van Amerikaanse mari
niers in de Hoorn van Afrika is
louter en alleen een gevolg van
het feit dat de Veiligheidsraad
'humanitaire overwegingen' een
rol heeft laten spelen. Deze ont
wikkeling kan verregaande con
sequenties hebben.
Non-interventie is vele tiental
len jaren het sleutelwoord ge
weest in de internationale poli
tiek. Zelfs in de Slotakte van
Helsinki van 1975 werd er nog
van uitgegaan dat het geen en
kele staat mocht worden toege
staan zich 'direct of indirect, in
dividueel of collectief te men
gen in de zaken van andere.
Irak
Na Desert Storm evenwel is de
wereld veranderd. Er kwam
geen 'nieuwe wereldorde' zoals
president Bush het had bedoeld.
Maar de introductie van het be
grip 'safe haven' voor bedreigde
Kurden heeft wèl de weg vrijge
maakt voor een volstrekt andere
benadering van het begrip non
interventie. De Veiligheidsraad
vond het goed dat westerse mili
tairen vanuit Turkije Irak bin
nentrokken om de Koerden te
beschermen en de Veiligheids
raad gaf ook toestemming (aan
de Amerikanen) om in te grijpen
in'Soamiè.
De vraag die velen nu op de lip-
Koning Boudewijn van Bel-
gie heeft het even verbruid
bij de Vlamingen. Reden? De
koning zou met twee maten me
ten als invloedrijke politici be
laden uitspraken doen. Fransta
lige politici kunnen dat blijk
baar ongestraft, maar een
Vlaams politicus wordt direct
op het matje geroepen.
Steen des aanstoots voor de ko
ning was ditmaal een interview
van premier Luc Van Den Bran-
de van de Vlaamse deelregering
in het koningsgezinde Franstali
ge dagblad La Libre Belgique.
Afgelopen maandag pleitte de
christendemocratische voorzit
ter van de Vlaamse deelregering
daarin voor een confederaal Bel-
gie. een staatsvorm waarin
Vlaanderen. Wallonië en Brussel
op den duur vrijwel volledig op
eigen financiële benen moeten
komen te staan. De staatsher
vorming die nu op stapel staat,
het zogenoemde Sint-Michiels
akkoord. is voor hem slechts een
tussenstap.
Zijn uitspraken waren weinig
schokkend voor Vlaamse poli
tieke kringen die Nederlands
verstaan en lezen. De rechtsna-
tionalisten van de Volks Unie en
het Vlaams Blok waren er zelfs
zeer tevreden over. Van Den
Brande zei gewoon wat veel Vla
mingen denken en had daarover
eerder in Nederlandstalige
vraaggesprekken ook geen ge
heim van gemaakt. Hoogstens
was zijn ..timing" niet erg geluk
kig omdat de onderhandelingen
over de staatshervorming nog
moeten worden afgerond en der
gelijke uitspraken de Franstali-
gen niet erg welkom zijn. zeker
niet als ze zwart op wit zijn te le
zen in een bekende Franstalige
krant. Het maakt Franstalige
politici, die zeer zijn gesteld op
de financiële solidariteit van
Vlaanderen, alleen nog maar
wantrouwiger.
Onderonsjes
Dat laatste bleek ook nu over
duidelijk. Vooraanstaande
Franstalige politici spraken
schande van de opmerkingen
van de premier. Maar ook de ko
ning was blijkbaar niet te spre
ken over het interview. Nog de
zelfde dag werd Van Den Brande
onaangekondigd bij de koning
geroepen. Daarvoor had de vorst
al een gesprek gehad met de
voorzitter van de Christelijke
Volkspartij iCVP). Herman van
Rompuv.
Hoewel over dergelijke onder
onsjes geen mededelingen wor
den gedaan, wordt algemeen
aangenomen dat de koning met
de Vlaamse premier niet over
het regenachtige weer heeft ge
sproken. maar wel degelijk aan
zijn bezorgdheid uiting heeft ge
geven.
In de commentaren van de grote
Nederlandstalige kranten wordt
de koning verweten blijkbaar
strenger te zijn voor Vlaamse po
litici dan voor Franstalige.
Waarom, bij voorbeeld, reageer
de hij niet toen de Waalse vice-
premier Philippe Moureaux
eind 1991 dreigde met een insti
tutionele atoombom als de wa
penexport van Wallonië aan
banden zou worden gelegd.
Ook voor senator Hugo Schiltz
van de VU komt het optreden
van de koning wat merkwaardig
over. Leden van een deelrege
ring zijn geen rekenschap ver
schuldigd aan de koning. Waar
om. zo vroeg hij zich af, roept de
koning dan wel Van Den Brande
bij zich en niet Moreaux of Guy
Spitaels. de voorzitter van de
Waalse gewestregering, die on
langs tijdens een bezoek aan
Frankrijk sprak van de innige en
bevoorrechte band tussen de
Franse gemeenschap.
Deining
Een poging van de VU, daarin
gesteund door het Vlaams Blok
en de Liberalen, om een actuali
teitendebat te houden over de
affaire Van den Brande werd
donderdag echter verworpen
door een meerderheid van de so
cialisten in de Vlaamse raad. De
Volksunie had graag van pre
mier Jean-Luc Dehaene willen
horen of hij de verantwoordelijk
heid voor het handelen van de
koning op zich wilde nemen.
De deining die zijn uitspraken
hebben veroorzaakt heeft Van
den Brande overigens er niet toe
gebracht op zijn schreden terug
te keren Integendeel. Tijdens
een nieuwjaarsreceptie van de
Vlaamse gewestregering zei de
premier woensdag dat zijn colle
ga's. ook de socialistische, ach
ter zijn opmerkingen over het
confederalisme staan, al moet
dat niet worden verward met se
paratisme. Weliswaar gaf hij toe
dat zijn visie nog niet tot partij
standpunt was verheven, maar
zij lag wel in het verlengde en
was er niet mee in tegenspraak.
Premier Dehaene en partijvoor
zitter Van Rompuy hebben tot
nu toe nog met openlijk willen
reageren op het optreden van
hun partijgenoot. Geen van bei
den willen de Franstalige ge
meenschap nog verder in de tou
wen jagen. Anderzijds zou een
terechtwijzing van Van den
Brande in Vlaanderen ook niet
goed overkomen.
(ANP)
pen brandt, is: zijn er dan geen
'humanitaire overwegingen' die
Amerikaans optreden in Bosnië
rechtvaardigen? Het antwoord
uit Washington tot dusver luid
de; Joegoslavië is een zaak voor
de Europeanen en bondgenoten
dienen elkaar niet voor de voe
ten te lopen.
In werkelijkheid was een aantal
andere ontwikkelingen aan de
gang. De Balkan-crisis ontwik
kelde zich op een moment dat
West-Europa zich als zelfstan
dige factor in de wereldpolitiek
dacht te gaan ontwikkelen en de
Verenigde Staten welwillend
toezagen hoe deze nieuwe we
reldmacht zichzelf aan het ver
strikken was. In een verkiezings
campagne voor het president
schap is het risico te groot om
geconfronteerd te worden met
lijken van Amerikaanse militai
ren en de Amerikaanse belangen
in ex-Joegoslavië zijn zo moge
lijk nog geringer dan die van
West-Europa;
Uitvoerbaar
Niets van dat alles in de toe
spraak van Bush in West Point.
Maar wat hij wèl zei. loog er
evenmin om. De scheidende pre
sident constateerde dat er in
Bosnië geen 'uitvoerbaar doel'
in zicht is. Dat is voor Europa
een onheilspellende uitspraak.
De nieuwe uitgangspunten van
de scheidende Amerikaanse pre
sident betekenen in gewone
mensentaal dat de Verenigde
Staten zich voortaan in eerste
instantie gaan afvragen of met
een minimum aan risico een ma
ximum aan resultaat te behalen
is. Andere gezegd: Alleen 'mak
kelijke oorlogen' worden voor
taan nog gevoerd. Dit utopische
uitgangspunt zal in de huidige
van anarchie aan elkaar hangen
de wereld echter steeds moeilij
ker te bereiken zijn.
En düs is het - in de ogen van
Bush - logisch dat Amerika an
dere prioriteiten gaat stellen. In
West Point formuleerde hij het
Een Amerikaan schrijft woensdag aan boord van het vliegdekschip Kittyhawk een boodschap aan Saddam Husayn opeen bom: 'We maken
af waar je mee bent begonnen' foto Laurent Rebours/AP.
door Koos Bijlsma
Twee gewelddadige gijzelingen bin
nen drie maanden zijn de medewer
kers van strafinrichting De Grittenborgh
in Hoogeveen niet in de kouwe kleren
gaan zitten. De psychische gevolgen zijn
dusdanig dat 59 personeelsleden op een
totaal bestand van bijna 300 op dit mo
ment ziek thuis zitten. Bewaarders van
inrichtingen elders in het land moeten
bijspringen om de gevangenis in Drenthe
draaiende te houden.
Er is in De Grittenborgh veel deskundige
aandacht om stressverschijnselen te be
strijden. Uitgangspunt hierbij is dat colle
ga's elkaar zo veel mogelijk opvangen.
Toch is het voor de 33-jarige penitentiaire
inrichtingswerker Trino een uitgemaakte
zaak: ..Als we binnen een paar weken met
nog een gijzeling worden geconfronteerd,
kan de voordeur hier wel dicht. Dan is het
echt einde oefening voor De Gritten
borgh".
Tot voor kort werden de activiteiten van
functiebegeleidster Marijke van Wermes-
kerken en het opvangteam dat ze om zich
heen heeft geformeerd, nog gedrukt in de
hoek van de bekende 'geitewollensokken'.
Volgens andragoge Van Wermeskerken
heerst over het algemeen bij Justitie een
'machocultuur'. Uitkomen voor je proble
men is in het gevangeniswezen onder de
bewaarders allerminst een vanzelfspre
kendheid. „Om zich staande te houden
ten opzichte van gedetineerden, dient een
bewaarder over ruggegraat te beschik
ken. Helaas wordt vaak ten onrechte ge
dacht dat zijn geloofwaardigheid en res
pect onmiddellijk in het geding komen,
als hij er voor uitkomt dat-ie het bijvoor
beeld wel eens even niet meer ziet zitten".
Op verzoek van een bewaarder werd in
april 1991 besloten het opvangteam te
vormen, waarin in principe 'gewone' per
soneelsleden meedraaien. Aanleiding was
een voorval dat de betrokkene in een ge
vangenis elders had meegemaakt. Hij
miste een vorm van opvang toen een gede
tineerde hem op een kwade dag enkele
tanden uit zijn mond sloeg.
Kwijnend
Vanwege de genoemde 'machocultuur'
leed het opvangteam in De Grittenborgh
volgens mevrouw Van Wermeskerken ge
durende het eerste jaar een kwijnend be
staan. De collega's die deel uitmaakten
van het team werden gezien als 'socio's'.
Bewaarder Trino: „Onze deelname aan
het team werkte in feite averechts. Want
terwijl je voorheen nog zonder problemen
de hand op iemands schouder kon leggen,
werd dit nu niet zelden afgeweerd".
De houding van de inrichtingswerkers ten
opzichte van het opvangteam sloeg drie
maanden geleden echter om, toen De
Grittenborgh met de eerste gewelddadige
uitbraak werd geconfronteerd. Bij zowel
het incident in oktober als dat van vorige
week stonden de leden van het team in de
frontlinie, wat door de inrichtingswerkers
bijzonder is gewaardeerd. En de animo
ook deed toenemen om eveneens zitting
Het personeel
n De Grittenborgh is na twee gijzelingen aan het einde van zijn latijn.
foto ANP
te nemen in het opvangteam. Het team zit
sinds kort weer op de aanvankelijke sterk
te van 16 mensen.
Medewerker Harry (32) vertelt dat het
werk van het opvangteam begint met het
regelen van medische hulp voor de directe
slachtoffers onmiddellijk na het voorval.
Het team draagt er verder zorg voor dat
voor iedere bewaarder die direct betrok
ken is geweest bij het incident, een collega
beschikbaar is die contact blijft onder
houden. De klemtoon ligt daarna op de zo
genoemde 'uitpraatrondes' in de perso-
neelskantine. Er zijn gesprekken voor de
directe betrokkenen van bijvoorbeeld de
afdeling, waar het incident zich heeft afge
speeld. Maar ook voor alle andere perso
neelsleden die vaak evenzeer zijn aange
grepen door het gebeurde. ..Veel bewaar
ders identificeren zich met de slachtoffers.
Zo van: vandaag overkomt het hem. mor
gen kan het mij gebeuren"
De 'uitpraatrondes' dienen vooral als 'uit
laatklep' voor de medewerkers van de in
richting. Harry: „Iedereen krijgt de kans
om zijn gevoelens te uiten. Iedere mede
werker verwerkt zo'n gebeurtenis per slot
van rekening op zijn eigen manier. De ene
wordt bijvoorbeeld verschrikkelijk agres
sief, terwijl de ander in huilen uitbarst. We
hebben hier werkelijk schreeuwpartijen
meegemaakt. Maar ook gingen inrich
tingswerkers hardlopen of heel fanatiek
volleyballen. Dat wordt door ons gestimu
leerd door ze voortdurend voor te houden:
niks is raar. alles is goed".
Volgens Van Wermeskerken hebben de
beide jongste incidenten, hoe dramatisch
ook. een positief effect gehad op de onder
linge saamhorigheid onder de medewer
kers van De Grittenborgh. ..Bij de uit
praatrondes is voor alle gevoelens en emo
ties plaats. Dan zie je dat collega's elkaar
de arm om de schouder leggen. Langza
merhand brokkelt de 'machocultuur' af'.
Wat allemaal overigens niet wil zeggen,
dat de emotionele verwerking zonder slag
of stoot is gebeurd. Daags na de gijzeling
van vorige week werd een gedetineerde
die geen enkele blaam trof als het om de
gewelddadige uitbraak gaat, op de afde
ling voor jeugdige langgestraften aange
vlogen door een bewaarder. Het werd de
man allemaal even teveel. Collega's moes
ten bijspringen om de gevangene te ont
zetten. Het betrokken personeelslid werd
uitstekend opgevangen. Begripvolle me
debewaarders hielden hun collega de hele
dag in de gaten. De betrokken bewaarder
voelde zich na afloop opgelucht. Maar ook
anderszins werd lucht gegeven aan agres
sieve gevoelens. Mevrouw Van Wermers-
kerken noemt de voorbeelden van een
zware gevangenisdeur die sneuvelde en
schilderijen en asbakken, waarop de
agressie werd botgevierd.
Pesterijen
Tijdens de groepsessies komen volgens
bewaarder en teamlid Trino vaak veel fru
straties naar boven. „Het gebeurt nogal
eens dat bewaarders in hun privéleven,
met name na een ontsnapping, onnodig
worden gekweld door zinspelingen van de
buitenwacht op De Grittenborgh als 'ho
tel-restaurant', waar gevangenen een luxe
leventje leiden. Of men zegt dat gedeti
neerden maar beter lek geschoten kunnen
worden. Normaal lachje natuurlijk om dit
soort verhalen. Dan denk je: ach, ze weten
niet beter. Maar als je als bewaarder psy
chisch even stuk zit als ze een collega van
je te pakken hebben gehad, dan kun je op
een goed moment even niet meer tegen
die pesterijen
aldus: „De behoefte aan interna
tionale steun moet geen abso
lute voorwaarde worden om op
te treden. Soms moet een groot
macht in z'n eentje handelen".
Saddam Husayn heeft woens
dagavond gevoeld hoe dat kan
aankomen. Of de nieuwe presi
dent Clinton in de internatio
nale politiek de uitgangspunten
van zijn voorganger gaat volgen,
zal heel snel duidelijk worden.
Als dat inderdaad het geval is,
ontstaan er volstrekt nieuwe
verhoudingen tussen West-Eu
ropa en de Verenigde Staten. De
Navo zal dan bijvoorbeeld geen
vanzelfsprekendheid meer zijn.
Joseph, waarom leef je? Het
antwoord van Joseph, hoofd
figuur uit de roman 'De Bewon-
derwaardige Blumroch' van
Louis Pauwels zou het antwoord
van miljoenen mensen kunnen
zijn, aangenomen dat ze het on
derste van hun ziel zouden wil
len laten zien: „Omdat ik er nou
eenmaal aan begonnen ben, en
vanwege het principe van de
traagheid".
Als we in plaats van de vraag
'waarom leef je?' zouden vragen
'waarom doe je dit werk?' of
'ivaarom zitje nog altijd i in de
ze relatie?' dan zou het ant
woord van veel mensen vermoe
delijk vrijwel hetzelfde luiden:
„Ja, ik ben er nou eenmaal aan
begonnen en om d'r nou zomaar
uit te stappen..."
In zekere zin zijn we allemaal
dieren die bereden, gemend wor
den door ruiter Geivoonte. Soms
ervaren we hem als een last,
maar laat hij de teugels vieren of
dreigt-ie af te stappen, dan ivor-
den we onrustig en weten niet
wat voor kant we op moeten.
In het algemeen kunnen we heel
slecht tegen het verlies of het
doorbreken van onze gewoonten
en psychologisch gezien is dat
goed verklaarbaar. Geivoonten
beschermen ons tegen de nood
zaak altijd en overal opnieuio
over na te moeten denken,
steeds opnieuw bewust beslissin
gen te moeten nemen over van
alles en nog wat. Gewoonten zijn
een vorm van emotionele ener
gie-besparing. Ze zorgen er voor
dat de dingen min of meer van
zelf (lijken te) verlopen. Er zijn
een heleboel mensen die bewe
ren dat ze dat eigenlijk helemaal
niet willen, een min of meer
geautomatiseerd leven. Ze zeg
gen dat ze bewust willen leven,
dat ze steeds hu?i keuzes op
nieuw willen overwegen en er
niet maar automatisch van uit
willen gaan dat...
Wens
Maar dat is meestal een vrome
wens. De reden daarvan is heel
simpel. Wij mensen zijn over het
algemeen heel erg slecht in het
maken van 'bewuste' keuzes. Als
je de echtparen die deze week de
stadhuistrap zijn opgelopen,
vraagt of ze beivust voor elkaar
gekozen hebbendan zeggen ze
natuurlijk allemaal 'ja'.
Maar mooi dat over tien jaar
tenminste een op de drie van die
zelfde stellen zegt dat ze toen ei
genlijk helemaal niet zo bewust
gekozen hebben, dat ze eigenlijk
niet eens precies wisten waarom
ze toen zo nodig moesten.
Trouwens, als je ze nu al op de
trap zou tegen houden en flink
aan de tand voelen over de mo
tieven voor hun keuze, dan ben
ik er zeker van dat een behoor
lijk aantal feesten alsnog zou
worden afgeblazen. Voor de be
langrijkste dingen in dit leven
kiezen we helemaal niet zelf, wat
voor mooie verhalen we daar te
gen onszelf ook over houden.
Niemand van ons heeft er voor
gekozen op deze wereld terecht
te komen. We zijn er eenvoudig
weg door een evolutionaire ge-
woonte, voortplanting van de
soort, in terechtgekomen. Nie
mand van ons heeft zijn eerste
relaties, zijn ouders, gekozen.
We hebben ook niet kunnen kie
zen in ivelke sociale omgeving
we opgroeien, op welke crèche,
kinderdagverblijf, basisschool
en middelbare school ive terecht
zouden komen, wat we daar
moeten leren, wie onze onderwij
zers zouden zijn, etcetera.
We hebben er evenmin voor kun
nen kiezen of we in een een- of
tweeouder gezin op zouden
groeien, of we broers of zussen
zouden hebben of enig kind zijn,
aan bepaalde erfelijkeziekten
lijden. Op zijn minst de eerste
achttien jaar van ons leven, zijn
de meeste echt belangrijke le
vensbeslissingen voor ons en
:s h
niet door ons genomen. Onq
tuur en onze opvoeding
niet op uit om van ons bi
kiezende volwassenen te m_
Ze zijn er op uit om ons aj
passen aan ivat er al langi
ons geregeld is. ons gewoonit EN
laten aanleren die lang klan jie v:
gen voordat überhaupt omt
mening gevraagd iverd. peen
En als we het de eerste ach tnera;
jaar al niet geleerd hebbenin de
wust kiezen - hoe groot is da eroep:
kans dat we het in de volg, nsie c
jaren van ons leven ivel kunt tl; v
Trouwens zoals ons leven liorit'
gint, zo eindigt het ook. We
zen niet voor de dood, hoi
soms voor de manier iraalouzy
Maar ook het einde is afl >rdag
voor ons en niet door ons
zen. We komen en gaan opbt
Wat valt er dan eigenlijk
kiezen?
orte
denkwijzer
René
inh
ouder
ruike
iergi<
n da
everl
nhei
aakt.
lelhe
tend'
uik.
el ae
rake
de
i
hie i
De theoloog Soren Kierkegi
had daar een antwoord op
hoewel niet erg bemoedigt
waarschijnlijk wel realististi
Hij zei dat de voornaamst/
misschien ivel enige keuze
mens gelaten is. die is tussen
pen en wakker zijn. De mens
kiezen om zijn levend slap
door te brengen - hel besef
zijn nietige, machteloze pot
in dit heelal en de angst dit
oproept het zwijgen op te leg
en onbescheiden te doen also'
degene is die de zaken hier a
troleert en weet hoe het m 1(
„Een aanhanger van de m
stoere orthodoxie... Weet hel
lemaal, hij buigt zich voor
heilige, de waarheid is voork
een reeks ceremonieën,
spreekt over hel verschiji
voor Gods of Allahs troon
weet hoeveel malen men i
moet buigen, hij weet alles
net zoals de wetenschappen
een meetkundige stelling 1
bewijzen..." Om zijn angst eni
zekerheid er onder te hom
moet hij zijn toevlucht nemen
een leven van gewoontes, d
ma's, stelligheden. Hij moei
wereld opsluiten in zijn esj mj
denkbeelden in plaats van c
gekeerd. Maar dat kan hij alli
maar als hij zich een geslc
persoonlijkheid aanmeet em
van andere, nieuwe, Legenst
dige ervaringen en opvatting
afwendt. Hij verplicht zich i'mi
zichzelf normaal en anderen11
normaal te vinden. Hij is, zij:
als met angst als excuus,
bron van kwaad, want hij onffi
scheidt mensen in gelijk/wat1(6
dig - namelijk zoals hij zeifis-
ongelijkwaardig, namelijk i BÉ
ders dan hij.
De tweede keuze is die van m
ker te zijn, je door de angst te
ten vormen, door het besef dal
feite niets geivoon of vam
sprekend is. dat je van het Ie
niets maar dan ook niets te ei
hebt, dat verschrikking en
dergang voor iedereen naast
deur wonen, dat twijfel en ut
hoop even gewoon, normaal
waar zijn als zekerheid en ha
Sterker nog. dat twijfel en ui
hoop voorivaarde zijn voor n
nieuwing. verandering,
doorbreuken van de sleur.
De Franse psycholoog Pieron'
Daco formuleerde naar aam *jel
ding van Kierkegaard's Op» e
tingen ooit vier vragen om dClls
zelf wakker te schudden, 1
wanhoop te drijven. Die geef "'a
tot slot, onveranderd weer.
- Wat hebt u tot nu toe met mls"
ven gedaan?
- Wat hebt u voor wezenlijk l
lang rijks in de loop van uwle^[
ontdekt?
- Wat lijkt u onbereikbaar w
uzelf?
- Wat zijn uw onvervulde
men, verlangens?
ordt
»ong<
lacht,
efens
ierd(
elsbe:
alle
doi
"tSE
ide
;en,
redactie
minmmril t-
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
Hoofdredactie: M. P. Dieleman, algemeen hoofdredacteur;
C. van der Maas, hoofdredacteur commentaar;
A. L. Oosthoek, adjunct-hoofdredacteur
Eindredactie: K. Cijsouw en J. D van Scheijen.
Bureauredactie provincie: F. P. J. Doeleman;
M. E. Ernens-Abrahamse; B. Goudswaard; P.-C. de Jonge;
M T. O. van der Vleuten; I. D. A. M. Russel;
J P. van de Sande; J. P Verbeek.
Redactie binnen- en buitenland: M. S. van Reems (chef);
G. J. Kers; J. P. H. Noot, C. J Schets; W. P. Staat.
Redactie bijlagen: A. L. Kroon (chef): J. van Damme:
J. A. M. Tabbers; A. Zevenbergen.
Sportredactie: J. M. van den Berg (chef); J. F. D. Bakker;
J. M Gommeren; E. L Ramakers; R. Thannhauser;
T. J. van den Velde.
Vormgeving: A. A. Adriaanse: N. Geelhoed: A. F. Schreurs:
W M J Verstuyf.
Nieuwsdienst: A. J Snel (chef)
Algemeen verslaggevers (Vlissingen): M. Antomsse (plv. chef
nieuwsdienst). J. C. M. Cats; A. M. van der Jagt: B. Jansen:
H. O. Postma; M. J, Schrier, M. van Zuilen (Den Haag).
Regio Bevelanden/Tholen (Goes): W. J. van Dam (chef);
F B Balkenende: M A. de Jongh, L. J. Meinardi:
M. E. Woudenberg.
Regio Schouwen-Duiveland (Zierikzee): M. van Houten (chef);
A. W C. Mullink.
Regio Walcheren (Vlissingen): A. A. van der Sluis (chef);
Y. Hoekstra; N. J. C. Kluijtmans (Ondernemend Zeeland);
E. J. Rozendaal; C. M. J. Sondervan, H. van der Werf.
Regio Zeeuwsch-Vlaanderen (Terneuzen): W A. Bareman (chef);
C. A. M. van Gremberghe; J J. Heijt; R. E. A. Hoonhorst;
M Modde.
Correspondenten Gemeenschappelijke Persdienst (GPD):
A Knol (Brussel); P. de Vries (Brussel);
H B. Hoogendijk (Berlijn); J. W. M. Gertsen (Parijs);
C van Zweeden (Londen); R. Hellinga (Boedapest);
A. Bloemendaal (Tel Aviv); E. J A. van der Linden (Rome).
S van Rijn (Willemstad). J A. Geleijnse (Moskou):
D R. M. de Wit (Madrid). E Fennema (Tokyo):
J. A. M de Bruijn (Washington): F J M. van der Houdt (Nairobi).
P. G W van Nuijsenburg (Johannesburg).
W. Bunschoten (Paramaribo)