Mémien is
een beetje
Wim de Bie
Rubensstad poetst
besmeurd blazoen
De liefste van de buis
vrije tijd
Antwerpen '93
DONDERDAG 24 DECEMBER 1992 39
Wat een rustig en beschaafd mens, die Mémien Holboog.
Hoe ze lichtelijk verwonderd de camera inkijkt en
'Dahag!' zegt, met die mooie, gevoileerde stem. Ja, dan waait
er toch wel even een warm briesje langs het mannenhart.
Meer heren zijn gecharmeerd geraakt van Mémien. Wat heet
gecharmeerd! Wim de Bie, uit wiens brein de ethica Mémien
Holboog is voortgekomen, is wanhopig verliefd geworden op
zijn eigen creatie. In zijn roman De liefste van de buis, die
onlangs bij uitgeverij De Harmonie is verschenen, doet hij
verslag van een vurige liefdesaffaire, die helaas, helaas,
slecht afloopt.
Wij spraken met De Bie over zijn 'amour fou', over travestie
in het algemeen, over 'Keek op de Week' en over het 'aftapen'
van illegalen.
Wim de Bie ziet er patent uit.
Hij draagt een mooi, wijnrood
jasje en daaronder een met smaak
uitgezocht overhemd. De kleur
van zijn broek, nee, de broek in het
geheel, staat ons niet meer zo bij.
Hij droeg toch wel een broek? Of
was het een rok? Ach natuurlijk
niet! Maar misschien is onze twijfel
in dezen wel tekenend voor ons ge
spreksonderwerp, dat nogal twee
slachtig is.
We gaan het hebben over de ethica
Mémien Holboog, over wie De Bie
in zijn roman De liefste van de buis
in adorerende bewoordingen
schrijft. De Bie, de geestelijke va
der van Mémien, koopt op een ze
ker moment zelfs een liefdesnestje
voor de geliefde afsplitsing van
zichzelf. En terwijl zij in dat peper
dure appartement nipt aan de wit
te wijn, vliegen de koosnaampjes
haar om de oren. De ethica mag
zelfs gebruik maken van De Bie's
eigen werkhut in de tuin. En van
uit die tuin wordt zij door een vi
deocamera naast de pereboom
geobserveerd.
- Waarom speciaal Mémien Hol
boog?
„Van de honderden typetjes die je
speelt, zijn er maar een paar waar
van je zelf schrikt. Waarvan je even
denkt: ben ik dat? Een voorbeeld
is Dirk. die zwerver. Toen ik die
voor het eerst op het scherm zag,
schrok ik. Omdêft er in hem iets
van mijn eigen persoonlijkheid op
flitste. even maar, zoals een straal
tje zon eventjes opflitst in een
scherf. Met Mémien Holboog had
ik dat ook. Ik vroeg me af: zou ik er
zo hebben uitgezien als vrouw? Ik
dacht: ik bén het, maar ik ben het
niet. Als je zoveel rolletjes speelt,
ga je je afvragen: hoe zou ik eruit
zien als vrouw? Dat hebben wel
meer mensen. Het is natuurlijk
ideaal als je als man een tweeling
zuster zou hebben. Dan weetje het
meteen."
„De kunstenaar die verliefd wordt
op zijn eigen schepping, de beeld
houwer die verliefd wordt op zijn
beeld - het is een oeroud thema.
Het Pygmalion-idee. Maar er zit
ook iets narcistisch in. Alleen ziet
de ik-fïguur in mijn boek zichzelf
niet weerspiegeld in een vijver
maar op het beeldscherm. En dan
ook nog eens in de persoon van een
vrouw. Maar ik zeg met nadruk: ik
ben een acteur die zijn werk doet.
Ik vind het niks bijzonders om me
in vrouwenkleren te hullen."
Begluren
- Voorin je boek gebruik je als mot
to dit citaat van Robert Musil: '...en
de grote, meedogenloze liefdespas
sies houden er allemaal verband
mee dat een mens zich verbeeldt
dat zijn geheimste Ik hem vanach
ter de gordijnen van andermans
ogen begluurt'. Waarom juist dit ci
taat?
„Dat is moeilijk uit te leggen, maar
ik zal het proberen. Stel: jij bent
verliefd op iemand, maar die per
soon is niet verliefd op jou. Hoe
komt het dan dat je toch zoveel in
die vrouw ziet? Dat komt doordat
ze iets heeft te maken met je per
soonlijkheid. Ze is jou een beetje
en om die reden wil je haar hebben.
Uit haar ogen kijkt iets van jezelf
jou aan. Tijdens het schrijven
sloeg ik bij toeval Een liefde aan de
andere kant van de streep op. Mu
sil beschrijft daarin de liefde tus
sen een broer en een zuster. Een in-
Wim de Bie met zijn K eek-compagnon Kees van Kooten (links).
cestueuze verhouding die heel ver
gaat."
„Zo ver ga ik niet. Maar mezelf
begluren als vrouw, dat vond ik
een mooi en aantrekkelijk beeld.
De ik-figuur wordt verliefd op zijn
eigen creatie. Een onmogelijke lief
de. En daarom misschien juist zo
hevig. Maar het uitgangspunt voor
dit boek is geweest: kan er een lief
de bestaan tussen een man en een
vrouw die alleen maar op het
scherm bestaat. Een vrouw die bo
vendien ook nog eens uit die man
is ontstaan."
„Om het wat algemener te maken:
ik denk dat het op iedereen nog
steeds een merkwaardig effect
heeft als hij zichzelf terugziet op
het scherm of op de videorecorder.
Dat effect speelde al bij de eerste
bandrecorders in de jaren vijftig.
Iedereen vraagt zich af: ben ik dat?
Na vijfentwintig jaar ben ik heel
erg gewend aan mezelf op de televi
sie. Maar het blijft merkwaardig.
Het lijkt alsof je altijd een rol
speelt, ook al ben je dan geen type
maar jezelf. Ik weet hoe ik beweeg,
maar ik kijk daar nog steeds met
verbazing naar. Iedereen gaat toch
op de punt van zijn stoel zitten als
hij zichzelf op de video ziet. Of ze
schrikken zich dood en slaan hun
handen voor hun mond. Ah. zie ik
er zo uit!? Wat zit mijn haar raar!
Je moet eens kijken naar winkels
die buiten van die beeldschermen
hebben waarop de mensen zichzelf
kunnen zien lopen. Vijf van de tien
mensen gaan terug om zichzelf nog
eens voorbij te zien komen."
Ironie
- De hoofdpersoon in het boek
gaat erg ver in zijn verliefdheid.
Hij koopt een appartement voor
Mémien, hij schrijft haar de ene
liefdesbrief na de andere. De ko-
misch-satirische toon ligt er niet
erg dik bovenop?
„Vooral het einde van het boek is
ironisch. Als Memien van de ik-fi-
guur eist dat hij een geslachtsve
randering ondergaat, zodat ze he
lemaal op zichzelf zal kunnen
Wim de Bie: Als je zoveel rolletjes speelt, ga je je afvragen: hoe zou ik eruit zien als vrouw? foto Monique Baan
stereotype is heel gevaarlijk. Daar
moet je mee oppassen. Hetzelfde
geldt voor de Joegoslavische
vluchteling. Die doe je geen recht
met een grappig scènetje Er klop
pen nu echt ernstige problemen
aan onze deur. Het is allemaal zo
ernstig dat sommige gruwelijke za
ken niet eens meer de krant halen.
Heb je onlangs op het journaal ge
zien hoe die twee Israëlische solda
ten die Palestijn een forse serie ka-
rateschoppen tegen zijn hoofd ver
kochten? En die beelden zijn dan
nog ingekort, want anders zouden
de kijkers kunnen gaan denken
dat ze met een herhaling te maken
hebben. Vroeger zou Nederland
daarvan op zijn kop hebben ge
staan. Maar nu: niets."
-- Je brak laatst een lans voor Lub
bers, die zei dat er moest worden
opgetreden in Joegoslavië.
„Ja, ik hoorde hem van die ferme
taal bezigen en ik dacht: zo, zo, we
gaan de goede kant op. Hij zei dat
hij zich de gruwelen daar kon voor
stellen. 'Ik ben van '39', zei hij. Ik
ben ook van '39. Ik kan me nog wel
dingen uit de oorlog herinneren, ja.
Duitsers die je vanuit het dakraam
op mensen zag schieten. Tuinders
die met hun handen omhoog uit de
kassen kwamen. Dus dat schept
een beetje sympathie voor zo'n op
merking. Maar de volgende dag in
Edingburgh zei Lubbers alweer
wat anders."
Waar ik me buitengewoon kwaad
om maak is zo'n beleid bij de
vreemdelingenpolitie op Schiphol.
Dat ze zo'n asielzoeker 'aftapen'.
Hem de mond snoeren met tape,
zodat hij in ademnood komt en
hersenletsel oploopt. En dat was
daar de normale gang van zaken.
Want ze willen natuurlijk geen
schreeuwende vent in een vlieg
tuig hebben. En Kosto, die daar
voor verantwoordelijk is. blijft
maar gewoon zitten. Daar maak ik
me kwaad over."
„Kwaadheid is een emotie die je
niet zo vaak ziet op het scherm. Als
ik het doe, is dat niet gerepeteerd.
Ik vind dan dat het er puur op
moet. Ik laad me op en zeg: zou ie
dereen even uit de kamer willen
gaan? En dan gaat de camera aan
en word ik woedend. Echt met
schuim op de bek. Dan kunnen ze
me vijf straten verder horen. Het
moet op de televisie worden afge
zwakt, anders is het te erg."
- Op de maandagochtend zijn
'Keek op de Week' en 'De schreeuw
van De Leeuw' het vaste onder
werp van gesprek. Wat vindt u van
Paul de Leeuw?
„Hij is een van de weinigen die nog
onverwachte dingen maken. Soms
lukt zijn programma, soms niet.
Dat heb je nu eenmaal bij zo'n for
mule. Maar het is altijd onver
wacht. En dat vind ik erg goed."
-- Om nog even terug te komen op
Mémien: wat zei uw vrouw eigen
lijk van die vrouivenrol?
„Daar vraagje me wat. Ik zou het
niet weten. Ik heb daar geen herin
neringen aan Maar niets is voor
ons te dol als het binnen de rol
past. Het is gelukkig nog nooit no
dig geweest, maar als de broek
moet zakken, moet-ie zakken."
Cees van Hoore
Wim de Bie. De liefste van de buis. De
Harmonie, 24,50
staan. Een boek dat bij voorbaat
komisch en satirisch is, vind ik irri
tant. dus de toon in die liefdesbrie
ven is aan de serieuze kant. ja. Een
beetje tragische man wel, die ik-fi-
guur, als je het mij vraagt."
„Maar het is al met al toch ook een
parodie. Ik wist dat dat boek over
Maarten 't Hart eraan kwam. Tra
vestie is aan de orde van de dag, op
elke straathoek, in elke disco
theek, kom je travestieten tegen.
Het is heel gewoon geworden."
„Ik vind 't Hart er trouwens niet
goed uitzien als vrouw. Hij maakt
zich slecht op. Ik heb het hem zien
doen in een documentaire. Hij nam
de lippenstift en drukte die tegen
zijn lippen, niet elegant, heel knul
lig. Een vrouw penseelt haar lip
pen. 't Hart liet zien dat hij nog
nooit in het echt een vrouw haar
lippen heeft zien stiften. En als je
naar de ogen van 't Hart kijkt, o.
die zijn zo slordig opgemaakt.
Maar misschien wil hij wel een der
derangstravestiet spelen. Mis
schien is dat zijn kick. Misschien
wil hij zichzelf door die vrouw heen
blijven zien. Ik denk altijd: als je
het doet. doe het dan zo mooi mo
gelijk."
-- We laten Mémien nu even rusten
en gaan over op 'Keek op de Week'.
Ik heb het idee dat het programma
over de gehele linie genomen niet
echt hard is. Dat het jullie vooral
gaat om het amusement. Moet het
niet ivat harder, ivat heftiger? De
tijd is. lijkt mij. toch wel rijp voor
keiharde satire.
„Onze satire is altijd een wel
vaartssatire geweest. Een satire op
het teveel en het modieuze. Je hebt
gelijk dat er het afgelopen jaar veel
aan het veranderen is in de wereld.
Het wordt steeds heftiger. Alsoi
Nederland opengaat en we inder
daad bij Europa gaan horen. We
krijgen vreselijk grote problemen
op ons bord. Ja, ja. het dorp Neder
land gaat echt open. Ook door zo'n
illegalenkwestie is het allemaal
veel ernstiger geworden. Daar spe
len wij. vind ik zelf, nog niet goed
foto G PD
genoeg op in. We zijn misschien
iets te 'soft', al zit er nog wel een
flinke dosis ironie in ons program
ma. Maar ik geloof dat de functie
van de ironie aan het veranderen
is. Dat er hardere taal wordt ver
langd. Maar dan vraag ik me af oi
wij dat in ons programma moeten
doen."
- Heb je het idee dat jullie pro
gramma enig maatschappelijk ef
fect heeft?
„Heel toevallig stond er vandaag
een stukje in parlementaire ru
briek van De Volkskrant. Daarin
schreven ze dat de PvdA in alle ge
lederen wakker is geworden door
dat ik in 'Keek op de Week' het
imago van Pronk aan gruzelemen
ten heb geslagen. En Kok moet dat
nu recht gaan breien in het kabi
net. Daar staat dus letterlijk dat
ons programma effect heeft gehad.
Daar staan ivij nooit bij stil. Daar
is het ons ook niet om begonnen.
Met onze satire willen we alleen
maar opluchting verschaffen. Je
denkt: ik heb het tegen gelijkgezin
den. We werken niet met het idee
dat we de boel overhoop zullen
krijgen. Ik denk dat televisie ook
niet zo werkt. Telkens weer blijkt
dat elk onderdeel van het pro
gramma op duizend verschillende
manieren wordt uitgelegd. We heb
ben besloten niet na te denken over
het effect van ons programma. Als
ik zoiets in De Volkskraiit lees,
krab ik me achter mijn oren en zeg
ik: daar heb ik nooit aan gedacht.
We nemen niets en niemand se
rieus. Dus ook onszelf niet."
Turk
-- Ik mis de Joegoslavische vluch
teling als type in 'Keek op de Week'
„We hebben destijds die Turk ge
daan. Je weet wel: die Turk die zo'n
deftig Nederlands sprak. 'Zeg
groentehandelaar, zoude het U be
hagen mij een half pondje spruiten
te verkopen?' Die scène is opgeno
men met medewerking van Turkse
acteurs. Maar het maken van zo'n
Antwerpen mag zich volgend jaar de
culturele hoofdstad van Europa
noemen. Een eretitel, waarmee de
Rubensstad haar enigzins besmeurde
blazoen denkt op te kunnen poetsen. De
vzw Antwerpen '93, een stichting
waarin stadsbestuur, provincie, de
Vlaamse gemeenschap en de EG zijn
vertegenwoordigd, hoopt met een
budget 50 miljoen gulden zoveel
culturele activiteiten te kunnen
organiseren dat de verwachte twee
miljoen bezoekers volledig voorbij
zullen gaan aan de problemen waarmee
de stad kampt.
Het blazoen van Antwerpen is
besmeurd. De Sinjorenstad,
ooit de uitwijkplaats voor Joden
en andersdenkenden, een socialis
tisch bolwerk dat bestierd werd
door dokwerkers en diamantens
lijpers. heeft haar status van vrij
plaats verloren.
Op het moment dat de stad zich
mag manifesteren als Europa's
culturele centrum grijpen de neo-
bruinhemden van het Vlaams
Blok naar de macht. Een op de vier
(prognoses spreken al van 1 op de
3) Antwerpenaren stemt op het ex
treem-rechtse Vlaams Blok. Socia
listische en liberale raadsleden
schromen er niet voor om de over
stap te wagen naar de rechts-radi-
calen. die 'het eigen volk eerst en
buitenlanders buiten' als leitmo-
tief hebben gekozen.
Terwijl de Sinjoren in de vele cafés
zonder aarzelen reppen over de
'Makakken' en 'die gasten uit Bor-
gerrocco' presenteert burgemees
ter Bob Cools zijn Antwerpen als
'een stad waar men contact wil leg
gen met alle volkeren, alle cultu
ren, waar geen bekrompenheid of
racisme of antisemitisme mag
heersen, een stad die tolerant is en
waar totale artistieke vrijheid
heerst.'
De vzv Antwerpen '93 kan zich in
die woorden van de burgervader
vinden. „De politieke situatie
heeft niets met Antwerpen '93 te
maken", zegt Mare Vandebeke,
woordvoerder van de stichting.
„Het imago van de stad is aange
tast, dat kunnen we niet ontken
nen. maar wij zullen als vzw geen
politieke stellingname innemen.
Wij gaan in 1993 proberen met een
cultureel/artistiek goed program
ma deze stad te promoten. Als wij
zouden trachten om de politieke
en stedelijke problemen met onze
activiteiten op te lossen zouden we
veel te hoog grijpen. Het is aan de
politiek, aan de bestuurders, om
die zaken aan te pakken. Niet aan
ons."
Geeraerts
Die houding van de stichting, van
de organisatoren van het cultureel
festijn, is voor diverse Vlaamse
kunstenaars reden geweest om
zich volledig te distantiëren van
het culturele spektakel in Euro
pees kader. De auteur Jef Gee
raerts, ras-Sinjoor, riep de afgelo
pen week in de Groene Amster
dammer mensen op om Antwer
pen - vanwege het besmeurde bla
zoen en de incompetentie van be
stuurders om iets aan de proble
men te willen doen - volgend jaar
te mijden.
Vandebeke is zich bewust van het
negatieve beeld dat her en der van
Antwerpen geschapen wordt. Hij
betreurt het dat juist Vlaamse
kunstenaars zich afzetten tegen
het culturele evenement. „We heb
ben namelijk in het programma
veel ruimte ingenomen voor Belgi
sche kunstenaars."
Het budget dat de stichting tot
haar beschikking heeft (50 miljoen
gulden, waarvan een derde is opge
hoest door het bedrijfsleven) is vol
gens Vandebeke toereikend om
een gevarieerd programma voor te
schotelen aan de ruim 2 miljoen
cultuurliefhebbers die volgend
jaar in de stad hun opwachting ko
men maken.
De officiële opening van Antwer
pen '93 is gepland in het weekeinde
van 26 tot 28 maart. Op deze dagen
wordt telkens om 15.00 uur een
openingsconcert verzorgd in de
hal van het Centraal Station door
het Mols Percussie Ensemble en
het Clarinet Choir. In dat weekein
de openen koning Boudewijn en
koningin Fabiola de Jordaens-ten-
toonstelling in het Koninklijk Mu
seum voor Schone Kunsten en wo
nen zij in de Bouralschouwburg de
officiële gala-avond bij.
„Onze opzet", vervolgt Vande
beke. „is om Antwerpen ook na
1993 op culturele vlak iets blij
vends te laten houden. De theater-
boor De Ark blijft ook na 1993 in de
stad. de collectie beelden in het
Middelheim wordt vergroot en het
museum voor hedendaagse kunst
wordt uitgebreid. Daarnaast heb
ben de overheden ruim 3 miljard
francs 165 miljoen gulden) gestopt
in de restauratie van vele beeldbe
palende gebouwen in de stad,
waarvan het Centraal Station niet
het minste is. Los van deze restau
ratiewerken. die een blijvend ka
rakter hebben, wordt met het oog
op Antwerpen '93 de stedelijke in
frastructuur fors gewijzigd. Er zijn
momenteel grote stadsvernieu
wingsprojecten bezig op 't Zuid en
't Eilandje, die na '93 hun afron
ding zullen krijgen. Dit alles moet
Antwerpen na volgend jaar een dy
namischer karakter geven."
Conny van Gremberghe
Het programma van Antwerpen
'93 (selectie):
Tentoonstellingen: 1 De botanica
in de Zuidelijke Nederlanden; mu
seum Plantijn (13 maart - 13 juni).
2. Europese fotografen zien Ant
werpen: museum voor fotografie
(26 maart - 15 juni). 3. Jordaens;
Koninklijk Museum voor Schone
Kunsten (27 maart - 27 juni). 4. Ru
bens Cantoor; Rubenshuis (15 mei
- 27 juni). 5. Nieuwe beelden voor
Middelheim, Middelheim (vanaf 6
juni). 6. Antwerpen, verhaal van
een metropool: Hessenhuis (25 juni
- 10 oktober). 7. Tentoonstelling
hedendaagse beeldende kunst;
KMSK (25 juli - 10 oktober) 8. He
dendaagse beeldende kunst; MuH-
KA (19 september - 28 november)
9. Het gelaat van de geesten; Etno
grafisch museum (19 september -
31 december). 10. Uit de schatka
mer; provinciehuis 15 juni 4 juli).
11. Het goud van Columbia; Etno
grafisch museum (19 juni - 6 sep
tember) 12. Rubensgrafiek; Roc-
koxhuis 15 mei - 27 juni).
Manifestaties: Eurosail; dokken
bij het 't Eilandje (14 - 17 augus
tus). Japan Fest (3 - 5 juni).
In de schouwburgen en concertza
len worden het gehele jaar door
dans-, muziek- en toneelopvoerin
gen verzorgd. Hoogtepunten zijn:
het concert van het Europese
jeugdorkest onder leiding van Ber
nard Haitink op 15 april in de Eli-
sabethzaal. optredens van het Bal
let van Frankfurt op 27 en 28 april
in de Stadsschouwburg, het conert
van het Londens Philharmonisch
Orkest in de Singel op 6 mei. de
Hamlet-uitvoeringen van het
Zuidelijk Toneel in het Bourla-
theater in de tweede week van juni.
Nadere informatie over manifesta
ties en uitvoeringen kan worden
ingewonnen bij de vzw Antwerpen
'93, Grote Markt 29 in Antwerpen.
De O.L.V.-kathedraal beheerst de Grote Markt van Antwerpen, waar in
het kader van Antwerpen '93 diverse activiteiten plaatsvinden.
foto Annette Vlug
