»zc
E
De fluwelen
revolutie
van Warhol
Het publiek vindt zijn weg
Pop-art in Slowakije
Newyorkse opera
rechtstreeks op
Nederlandse radio
Perfecte timing van
Eddy Doorenbos
kunst cultuur
19
Theater van
Marquez
Rit
VRIJDAG 4 DECEMBER 1992
TI
T71 r is echt geen goede reden om naar Medzilaborce te gaan.
.UJ Een afgelegen industriestadje zonder charme, wat
groezelige nieuwbouwflRts langs een spoorlijn, een slecht
restaurant en een onaanzienlijk centrum. Niets te beleven,
lehalve voor fans van de Amerikaanse pop-art schilder Andy
Varhol. Voor hen staat in Medzilaborce een klein heiligdom. Op
100 kilometer van Praag en slechts een steenworp afstand van
Ie Oekraïnse grens herbergt deze uithoek van Slowakije zijn
•8'= ;igen Andy Warhol-museum. Het is een initiatief van
>laatselijke kunstliefhebbers, een eerbetoon aan een van de
kendste zonen van de streek, de Roetheen Andrej Varhola.
ËSSlllW#^v;"
Campbell's soepblik voor het Warhol-museum in het Slowaakse Medzilaborce. foto Runa Hellinga
Weliswaar werd Warhol zelf ge
boren in Chicago. Maar zijn
ouders hadden Slowakije slechts
luttele jaren daarvoor verlaten. En
zijn moeder, bij wïe Warhol zijn he
le leven bij in huis heeft gewoond,
is thuis altijd Roetheens blijven
praten. In Mikova, het dorp waar
de familie vandaan kwam, wonen
nog steeds een trotse oom en tante
die eigenlijk niet precies begrijpen
waarom hun neef zo beroemd is. In
hun onschuld hebben ze ooit zelfs
een hele doos met brieven en an
dere herinneringen aan hun Ame
rikaanse familieleden weggegooid.
Wat ze overhielden, prentbrief
kaarten, wat vergeelde foto's, een
zelfgetekende kerstkaart van War
hols' moeder, hangt nu in het mu
seum, naast Andy's eerste casset
terecorder, fototoestel en doop
jurk en de pakweg zestien orginele
Warhol-grafieken die de tentoon
stelling rijk is: daaronder twee
blikken Campbell Soup, de Non,
de Elektrische Stoel en een grafiek
met bloemen.
En dan zijn er nog de schilderijen
van Andy's broer Paul Varhola,
domme immitaties van het werk
van Warhol zelf: flessen Heinz-ket-
chup in vele variaties. En van een
neef die iets meer van het talent
van zijn oom heeft geërfd en zijn
brood verdient als tekenaar van
kleurrijke omslagen van fantasy-
romans.
„Het is niet veel, maar hopelijk is
het pas het begin", zegt Natascha
Hrisenkova, de 27-jarige directrice
van het museum. De grafieken zijn
eigendom van de 'Andy Warhol
Foundation' in New York. Het mu
seum heeft de stukken voorlopig in
bruikleen. Na vier jaar wordt het
succes van de tentoonstelling
beoordeeld en krijgt het museum
de stukken in bezit of gaan ze terug
naar Amerika.
Voorlopig ziet de directrice de toe
komst optimistisch tegemoet. On
danks het ongelukje afgelopen
winter, toen de gemeente vergeten
was het gebouw te verwarmen en
de kunstwerken door kou en vocht
dreigden krom te trekken, los te la
ten en te beschimmelen. Toen
heeft John Varhola, Andy's oudste
broer, even gedreigd alle stukken
weg te halen. Maar inmiddels is hij
weer enthousiast voor het project.
Hij heeft zelfs een aantal nieuwe
grafieken gegeven. „Maai1 deze
winter gaat het museum dicht en
worden de stukken goed opgebor
gen", zegt Hrisenkova, „In de win
ter komt er toch nauwelijks ie
mand."
Al komen schoolklassen uit de
buurt langs en nemen streekbewo-
ners er hun gasten mee naartoe,
toch moet het museum het vooral
hebben van buitenlandse bezoe
kers. En Medzilaborce ligt 800 kilo
meter van Praag, ver van alle ge
wone toeristische trekpleisters.
Gelukkig gaat er een keer per dag
een directe trein naar Praag.
Bij de opening in 1991 hadden War-
hol-fans een speciale trein gechar
terd om deze gebeurtenis bij te wo
nen. De foto's hangen in een hal:
enkele tientallen hippies met flo-
wer-powerjurken en gescheurde
spijkerbroeken, Tsjechische jon
geren die de jaren zestig dunnetjes
overdoen. Op het plein voor het
museum hebben ze nog een groots
feest georganiseerd. De foto's to
nen naakte jongens en meisjes die
met vingerverf worden beschil
derd. Warhols' familie kijkt toe:
zijn broers, twee typische Ameri
kaanse huisvaders en zijn oom en
tante, wat boers, verbaasd en op
gewonden over alle belangstelling.
In de eerste maanden was de
nieuwsgierigheid groot, zelfs bij de
streekbewoners. Maar op een en
kele kunstliefhebber na hadden ze
die 'die bloemen' al snel gezien.
Toch kan het museum in de zomer
op een gestage stroom belangstel
lenden rekenen. In het gastenboek
staan dagelijks toch zo'n vijftig tot
honderd namen.
Het museum is haast niet te mis
sen als je het stadje binnenkomt.
Het gebouw was ooit bedoeld als
cultuurpaleis, een van de vele
monsterprojecten waar de com
munisten in Tsjechoslowakije zich
aan bezondigd hebben. Het is wit,
gigantisch en totaal niet in verhou
ding tot de omgeving. Voor de deur
staan twee blikken Campbell's
Soup ter grootte van een reclame
zuil.
Op de zijkant van het gebouw prij
ken groot-stads de woorden 'Mu
seum voor Moderne Kunst'. Er zijn
mensen in Medzilaborce die het
liever anders hadden gezien. Zoals
de wethouder van cultuur, Michal
Turok-Heles, die er graag een
trouw- annex feestzaal zou willen
vestigen, voorzieningen die de
stad niet heeft en waar de bewo
ners volgens hem veel meer be
hoefte aan hebben.
Volgens Turok zou het oude post
kantoor net zo geschikt zijn als
museum. Alleen: de gemeente
heeft geen geld, zodat de renovatie
van dat op instorten staande ge
bouw op zich laat wachten. Dus zit
de tentoonstelling nu in een behui
zing die eigenlijk ook volgens di
rectrice Hrisenkova niet echt ge
schikt is. Het gebouw is moeilijk te
verwarmen, er is geen goede op
slagruimte en bovendien zitten er
ook nog een bioscoop en een disco
theek in het pand. Dat geeft pro
blemen met de beveiliging.
Veel kans op verbetering van die
situatie is er niet, vreest ze. Van de
gemeente hoeft ze geen enkele me
dewerking te verwachten: „Dat
zijn allemaal oude communisten
die alles bij het oude willen hou
den. Dit museum is het enige dat
hier sinds de Fluwelen Revolutie is
veranderd, maar die mensen wij
zen iedere vernieuwing af en ma
ken stemming tegen ons."
Tot nu toe kon het museum wel op
warme steun rekenen uit de hoofd
stad Praag. Ex-president Vaclav
Havel behoorde tot de onderteke
naars die de opening mogelijk heb
ben gemaakt. Hrisenkova heeft er
een beetje hard hoofd in of de Andy
Warhol-tentoonstelling op net zo
veel steun kan rekenen als Slowa
kije straks een zelfstandige staat
wordt. „Het cultuurbeleid van de
nieuwe Slowaakse regering is ta
melijk conservatief', zegt ze be
dachtzaam, „De afgelopen maan
den zijn al een aantal museumdi
recteuren die na de omwentelin
gen zijn benoemd, vervangen door
mensen die dichter bij de rege
ringspartij staan. Tot nu toe heb
ben ze ons hier ongemoeid gelaten,
we zitten gelukkig ver van Bratis
lava. Maar of dat zo blijft, ik weet
het niet."
Runa Hellinga
Theater Het Klokhuis in Antwerpen
lijkt meer op een herenhuis dan op
het onderkomen van een toneelgroep.
Toch huist hier Theater Ivonne Lex,
het in literaire ensceneringen
gespecialiseerde gezelschap rond
Ivonne Lex, de actrice, regisseuse,
schrijfster en moeder-overste van de
Antwerpse groep. Vroeger herbergde
Het Klokhuis schilders, nu is er in het
atelier een knus theaterzaaltje
ingericht. Het is behelpen zonder
coulissen en toneeltoren; publiek en
spelers zitten op eikaars lip. In de
kelder is een klein cafeetje ingericht
waar de acteurs na afloop van de
voorstelling altijd nog even napraten
met het publiek.
Een bord in een nis vermeldt:
'Hier rust wellicht Pieter Paul
Rubens'. „Dat was een idee van
Ivonne Lex", vertelt acteur Walter
Boni. „Een paar jaar geleden is in
de St. Jacobskerk hiernaast de
graftombe van Rubens geopend.
Daar bleken wel de resten van zijn
vrouw, maar niet die van Rubens
zelf in te liggen. Toen heeft Ivonne
vastgesteld dat de grote schilder
net zo goed bij ons begraven kan
liggen. U moet weten dat de kerk
nog altijd reclame maakt met de
botten van Rubens."
De laatste tijd wordt in Het Klok
huis bijna avond aan avond de be
werking van de novelle Kroniek
van een aangekondigde dood van
Gabriel Garcia Marquez steeds
voor een uitverkochte zaal ge
speeld. Het successtuk van Thea
ter Ivonne Lex is slechts voor een
aantal voorstellingen in Neder
land te zien.
Juist vanwege de beperkte ruimte
in het Antwerpse thuistheater
moest regisseuse Catrien Hermans
passen en meten om de precieze
toedracht van de moord op San
tiago Nasar adequaat in beeld te
brengen. Toch is dat heel toepasse
lijk: Gabriel Garcia Marquez
plaatst het drama in een kleine,
sterk gesloten dorpsgemeenschap,
waar niemand een pas buiten de
deur kan zetten zonder dat het he
le dorp daar met interesse kennis
van neemt.
In die claustrofobische ruimte
wordt een grote bruiloft gevierd.
De bruidegom levert echter al in de
huwelijksnacht zijn 'buit' weer in:
de bruid blijkt geen maagd te zijn.
Angela Vicario noemt de jonge,
aantrekkelijke dorpeling Santiago
Nasar als 'dader'. Daags na het hu
welijk gaat het als een lopend vuur
door het dorp: de broers van de
bruid zullen diezelfde dag nog San
tiago Nasar doden om de eer van
de familie te redden. Iedereen kent
de dreiging die de jongeman boven
het hoofd hangt. Slechts een enke
ling onderneemt actie en uiteinde
lijk weet niemand de gruweldaad
te voorkomen.
Betrokkenheid
Cronica de una muerte anunciada
verscheen in 1981. een jaar voordat
Gabriel Garcia Marquez de Nobel
prijs voor literatuur ontving en 30
jaar nadat het drama zich in de
realiteit van een klein Colum-
biaans dorpje had afgespeeld. Mar
quez schreef het verhaal uit per
soonlijke betrokkenheid (hij was
bevriend met het slachtoffer en hij
is de neef van de bruid en de moor
denaars). Juist vanwege die be
trokkenheid wachtte Marquez met
publicatie totdat de meeste be
trokkenen waren overleden.
Kwintessens van het verhaal is dat
niemand het gebeurde werkelijk
heeft gewild. Zelfs de daders han
delden niet in de eerste plaats uit
moordlust: ze werden eerder ge
dreven door de typisch Zuidameri-
kaanse macho-cultuur, die een
voorname plaats aan het begrip
'eer' toekent. Toch wordt Santiago
Nasar aan stukken gesneden en
dat heeft alles te maken met het
gebrek aan solidariteit en de rela
tieve eenzaamheid van het dorpse
leven. Nog steeds hebben doodses-
Regisseuse Catrien Hermans van Theater Ivonnme Lex: Politici
hebben de plicht om daden te stellen. foto Tubantia
kaders in sommige Zuidameri-
kaanse landen vrij spel.
Voor Catrien Hermans, dramatur
ge en regisseuse van Theater Ivon
ne Lex (TIL), was het een droom
om deze 'wereldcreatie' iVlaams
voor 'primeur') te maken. Als Ro
maanse taalkundige deed zij een
fascinatie voor Gabriel Garcia
Marquez op.
„Hij staat nummer één op mijn
lijstje. De 'Kroniek' is een nood
lotsdrama. zoals je dat bij Shakes
peare vindt, maar dan modern.
Wat mij boeide, was het beeld van
de realiteit zonder dat er sprake is
van een oplossing. Alle betrokke
nen bij de moord leggen uit hoe het
verhaal volgens hen in elkaar
steekt, maar Marquez zegt nooit:
dat is het Het is de puzzel van het
leven en het publiek moet daar zijn
weg in trachten te vinden."
Excuus
In Kroniek van ee?i aangekondig
de dood heeft bijna elk personage
wel een excuus waarom hij of zij
niets heeft ondernomen om de op
handen zijnde moord te voorko
men. Alleen een prostituée en de
moeder en de vriend van het
slachtoffer hebben geprobeerd het
onheil af te wenden, maar door on
gelukkig toeval mocht dat niet ba
ten.
„Marquez heeft geen verklaring
voor dat toeval. Die is er namelijk
niet. Kijk om je heen. In Antwer
pen is tijdens onze repetitiepe
riode een man vermoord. Heel het
café heeft gehoord dat de moorde
naar riep: Ik vermoord je! Een uur
later was het zover en het hele café
stond er omheen. Denk aan Joego
slavië. Daar gebeurt alles wat voor
ons ondenkbaar is. Je denkt: dat
kan niet en het gebéurt. Een arts.
die onze voorstelling zag. dacht
aan aids-patienten omdat die net
als Santiago Nasar ten dode opge
schreven zijn."
„Hier in Antwerpen heerst eenzelf
de soort onmacht als het gaat om
de opkomst van het Vlaams Blok.
Dat is akelig als je bedenkt hoeveel
joden en migranten hier wonen. Ie
dereen dacht: het is een folkloris
tisch groepje. Dat mochten we wil
len! En er gebeurt niets om het ge
vaar tegen te gaan. Dat is niet al
leen onmacht, het is medeplichtig
heid. Politici hebben de plicht om
daden te stellen. Mensen hebben
een excuus. Zo'n vrouw, die San
tiago haat omdat zijn vader haar
als meisje misbruikt heeft., daar
kan ik inkomen. Het is een rotar-
gument. maar het is er één. Maar
de overheid heeft geen enkel ex
cuus."
Dirk Willem Rosie
Kroniek van een aangekondigde dood.
door Theater Ivonne Lei
In Nederland woensdag 9 december in
Enschede tTwentse Schouwburg), don
derdag 10 december in Helmond ('t
Speelhuis) en vrijdag 11 december m
Vught (De Speeldoos)
In Antwerpen. Het Klokhuis vandaag
(vrijdag), zaterdag 12 dec., zondag 13
dec., donderdag 17 bm zondag 20 dec
vrijdag 25 üm zondag 27 dec.
De discussie over de veran
deringen bij de Nederland
se radio woeden nog in alle he
vigheid, maar één ding is zeker:
de samenwerking van de om
roepen op Radio 4 maakt dat er
wekelijks rechtstreeks kan
worden overgeschakeld naar
de beroemde Metropolitan
Opera in New York. Zaterdag
al brengt Radio 4 in een directe
uitzending Donizetti's VElisir
d'amore met Kathleen Battle
in de hoofdrol.
Ook de rest van de voorstellin
gen en solisten vormt een ver
zameling namen om de vingers
bij af te likken. Zoals Lucia di
Lammermoor met June Ander
son en Juan Pons En Tsjai-
kovski's Eugene Onegin onder
Seiji Ozawa met Mirella Greni
en Thomas Hampson. En wat
te zeggen van Marilyn Home in
Rossini's Sèmir amide, of Pla-
cido Domingo in Hoffmanns
vertellingen onder James Le-
vine. Om nog maar te zwijgen
van Kathleen Battle in Moz-
arts Die Zaubcrflóte en Jessey
Norman in Ariadne auf Naxos
van Strauss.
James Levine, leider van de
'The Met' dirigeert een Wagner
-cyclus bestaande uit Die Meis-
tersinger met Hermann Prey
en de Ring. waarin Gwyneth
Jones de rol van Bninnhilde
zingt en de Koreaanse Hey-
Kyung Hong, die op dit mo
ment in Amsterdam de hoofd
rol heeft in La Bohème, als
Freya.
De Amerikaanse uitzendingen
vanuit de Metropolitan begon
nen al ver voor de oorlog en zijn
daar zeer populair. Jaarlijks
komen er zo'n tienduizend
brieven binnen van liefheb
bers.
Tijdsverschil
De microfoons staan opgesteld
bij de matineevoorstellingen.
Ze beginnen daar om half twee,
maar het tijdsverschil van zes
uur maakt dat in Nederland de
luisteraars 's avonds om zeven
uur bij de radio kunnen gaan
zitten. Elke uitzending begint
met een inleiding door Peter
Allen. De pauzes worden stee
vast ingevuld met een even
eens rechtstreeks vanuit het
theater uit te zenden opera
quiz.
De inleidingen zijn ook op Ra
dio 4 te horen, ter verhoging
van de couleur locale, ofschoon
de luisteraar wellicht een paar
maal de naam van de sponsor
daarbij voor lief moet nemen.
De quiz wordt daarentegen
vervangen door extra uitzen
dingen van 'Liefde op het eer
ste gehoor'. Als er een tweede
pauze is, komen daarin Hans
Onno van den Berg en Bert
Blanken aan het woord, steeds
over een onderwerp dat is ge
koppeld aan de opera van die
dag. Zo gaat het zaterdag over
de instrumentale muziek van
Donizetti.
Het aanbod van de uitzendin
gen bereikte de Nederlandse
omroepen nogal onverwacht,
net toen de nieuwe zendsche-
ma's waren vastgesteld en bij
de VPRO de programmama
kers bezig waren hun program
mering op de zaterdagavond
met eigen concertopnamen en
een uur jazz een herkenbaar ge
zicht te geven.
De zenderredactie van Radio 4
wilde graag dat de NOS er op
zou ingaan. Maar omdat spon
sor Texaco een rechtstreekse
uitzending als voorwaarde stel
de, was een zendtijdruil met de
VPRO nodig. „Het belang van
de luisteraar gaat voor alles",
zo werd geredeneerd. Ook bij
de VPRO. waar de zendtijdruil
een zwaar offer is. „Maar ook al
was het even hikken", aldus
VPRO's Han Reiziger, „we
hebben dit graag gedaan."
Grootste ruil
De zendtijdruil van VPRO en
NOS betreft een periode die
loopt tot en met april volgend
jaar en is daarmee de grootste
uit de Nederlandse geschiede
nis. Het gevolg daarvan is dat
de VPRO-concerten met onder
meer opnamen van het Noord
hollands Philharmonisch Or
kest en een aantal opnamen
van de VARA-Matinee verhui
zen naar de zaterdagmiddag.
Als bijzonderheid kan Reiziger
daaraan toevoegen dat de we
reldpremière van de eerste
symfonie van Oestwolskqja in
de VARA-Matinee nu recht
streeks is te beluisteren, even
als optredens van Heinz Holl-
ger en Ivan Fischer. De jazz-
uitzendingen van Aad Bos en
Michiel de Ruyter gaan vanaf
komende week naar de maan
dag.
De mogelijkheid dat op Radio
4 wellicht ooit opnamen zijn te
beluisteren van De Nederland
se Opera vanuit het Muziek
theater in Amsterdam, is nihil
Het onhaalbare daarvan illu
streert slechts hoe bijzonder
het is dat de voorstellingen
vanuit New York daarentegen
wèl kunnen worden uitgezon
den
Het bedrag dat de NOS aan
rechten, honoraria en zuiver
technische onkosten zou moe
ten maken is enorm. Maar voor
een Amerikaanse uitzending
met wereldsterren hoeft
slechts een 'symbolisch' be
drag te worden betaald van
1000 dollar Daar komen dan
alleen nog de kosten voor de
technische verbindingen bij.
Carole Muizelaar. zendercoör
dinator van Radio 4: „Als je na
gaat wat een Jessye Norman
bij een voorstelling verdient en
dat we daar dan zestig procent
uitzendrechten van moeten be
talen, kun je wel nagaan hoe
weinig die duizend dollar is
voor een complete opera. We
hopen dan ook dat het publiek
dit alles zal waarderen."
Kwaliteit
Volgens Robbert Jan de Neeve
van de NOS-radio zijn de uit
zendingen technisch gespro
ken van grote kwaliteit. Het ra
diosignaal komt via een satel
liet naar Frankfurt, het Euro
pees verdeelpunt. Van daaruit
gaat het geluid over land naar
Hilversum.
Het forse pakket opera dat de
NOS hiermee brengt, houdt in
dat deze omroep het geplande
Europese opera-programma
moet laten schieten. Maar door
de nieuwe samenwerking kun
nen de TROS en de VARA die
uitzendingen overnemen. Zo
brengt deze laatste omroep de
komende winter de Londense
uitvoering van Frau ohne
Schatten onder leiding van
Bernard Haitink.
Nederland is het enige Euro
pese land dat alle Metropolitan
-produkties uitzendt. De om
roepen in Tsjechoslowakije, Li
touwen, Slovenië, Polen. Por
tugal, Rusland, Finland,
Frankrijk. Duitsland, Zwitser
land, Zweden, Italië en het Ver
enigd Koninkrijk doen slechts
een ferme greep uit het zo rijk
beladen Newyorkse operapak
ket.
Hans Visser
Uitzendingen Metropolitan Opera:
vanaf 5 december, vrijwel elke za
terdag. NOS Radio 4,19.00 uur
De tijd heeft nauwelijks greep
gehad op de stem van Eddy
Doorenbos. Vergelijken we Eddy's
stemgeluid op platen van het le
gendarische Millersextet uit de ja
ren vijftig met dat van zijn onlangs
uitgebrachte cd dan is er weinig
verschil. Het is nog altijd die gezel
lige partystem die zich bij uitstek
leent voor soepel swingende bal
lads en standards. Het eventuele
verlies aan stembereik. zo dat er
mocht zijn. wordt gecompenseerd
door een perfecte timing.
Het is nauwelijks te geloven dat
Doorenbos zo'n 20 jaar uit het vak
is geweest. Na de Millers-periode
verruilde hij Nederland voor Ibiza
en Frankrijk. De microfoon werd
vervangen door penseel en schil
derslinnen en een leven als bohé
mien. Enige jaren geleden vestigde
Doorenbos zich weer in Nederland,
onder de rook van Rotterdam, om
zijn oude stiel van zanger/entertai
ner op te pakken. In kort tijdsbe
stek maakte hij drie cd's waarvan
Gimme that wine, de meest recen
te is.
Verwacht op deze cd geen stema
crobatiek. geen bovennatuurlijk
stembereik of uitputtende impro
visaties waar Doorenbos zijn stem
als het ware instrumentaal ge
bruikt. Geen vermoeiende strapat-
sen: het is easylistening muziek
die op een ontspannen manier ge
bracht wordt waarbij de uitgekien
de muzikale begeleiding een die
nende taak heeft Kortom, het is
muziek die zichzelf geen experi
menten of extreme opvattingen
toestaat maar wel geraffineerd in
elkaar steekt. De klankkleur van
de begeleiding doet denken aan
het George Shearing kwintet van
de jaren vijftig.
Bezwaar
Vibrafonist Lodewijk Bouwens. gi
tarist Klaus Flenter en pianist Jo-
han Clement vullen elkaar goed
aan en leggen met bassist Koos
Wiltenfcurg en drummer Fred
Krens een hechte fundering neer
voor Eddy's stemgeluid. Nummers
als I thought about you, Laura.
Girl Talk en Waltz for Debbie ver
velen niet maar kennen één be
zwaar: dit repertoire roept snel het
beeld op dat op deze wijze heel wat
cd's volgespeeld kunnen worden.
De Spaanse cellist Arturo Maruzu-
bal. die op twee nummers als gast
aanwezig is en cello speelt, doet de
oren spitsen. In Antonio's Song en
In Summer wordt door de meezin
gende cello aan Doorenbos' stem
een extra dimensie toegevoegd. In
deze door pianist Johan Clement
knap gearrrangeerde stukken
neemt de cellist van het Radio
symfonieorkest ook de solopartij
voor zijn rekening. Deze twee stuk
ken zijn de absolute hoogtepunten
van deze cd.
Arnold Parre
