Machtsstrijd verlamt Rusland
NS controleerden vak net voor ongeluk
Oorzaken van
cellentekort
zijn gebleven
Nationalistisch L
Front: Hitler is I
ons voorbeeld
V
1
opinie en achtergrond
Spanningen en onzekerheden aan vooravond Volkscongres
miÊamrm stoei
Rangeerterrein Hoofddorp fors uitgebreid
fe
L
DINSDAG 1 DECEMBER 1992
4-
van onze correspondent
in Moskou
Hans Geleijnse
Twee keer per jaar dreigt er
in Rusland een politieke
aardverschuiving. Daar moeten
we toch eens een keer vanaf'.
De uitspraak is van vice-pre-
mier Aleksandr Sjochin, radi
caal hervormer en afgelopen
weekend een van de vele top-
gasten op een 'Congres van de
Russische intelligentsia'. In de
wandelgangen liepen Sjochin
en andere dertigers uit de vrien
denkring van waarnemend pre
mier Gaidar strijdvaardig te
doen. Maar de ondertoon van
bezorgdheid viel niet te misken
nen: overleven we het Congres?
Sjochin sprak over het Congres
van Volksafgevaardigden, Rus-
lands superparlemcnt dat van
daag (dinsdag) in het Kremlin
aan z'n winterzitting begint.
Het Volkscongres, dat maxi
maal 1068 leden telt en ten min
ste twee keer per jaar bijeen
komst, is het hoogste wetgeven
de orgaan in Rusland. Het
Volkscongres kiest uit z'n mid
den het kleinere parlement dat
het hele jaar door vergadert, de
Opperste Sovjet. Het Volkscon
gres beslist volgens de Grond
wet over alles, ook over verande
ring van de Grondwet.
Sjochin en veel van zijn geest
verwanten in en buiten het kabi-
net-Gaidar zouden het liefst dit
Volkscongres bijzetten in de ga
lerij van de socialistische histo
rie. Rusland koos het Congres in
1990. toen de Sovjetunie nog be
stond en de Communistische
Partij in de praktijk nog de la
kens uitdeelde in de republiek
Vroeger hadden de narodnije de-
poetati (volksafgevaardigden)
het makkelijk. Ze hoefden alleen
maar ja of nee te zeggen als de
Congresleiding (de partij dus)
dat wilde. Het Congres bestond
uit een communistisch en een.
veel kleiner, democratisch blok.
Maar de afgelopen twee jaar is
dat duchtig veranderd. De com
munisten zijn als partij verdwe
nen. het democratische, lees an-
ti-communsitische, blok is in ve
le splinters uiteengevallen.
Gegeven het feit dat na de ver
kiezing van Jeltsin tot president
van Rusland er een poging tot
staatsgreep is geweest, de Sov
jetunie heeft opgehouden te be
staan en de Communistische
Partij is verboden, zou er alle re
den zijn om de nieuwe situatie
naar het parlement te vertalen.
Verkiezingen dus. die kunnen
aantonen welke van de nieuwe
partijen nu werkelijk over een
echte aanhang beschikt.
Maar wie durft in het verscheur
de en economisch verarmde
Rusland verkiezingen aan? Jelt
sin en de democraten niet: stel je
voor dat de roodbruinen (verza
melnaam voor communistische
en nationalistische oppositie)
hun aanhang versterken. Bin
nen het parlement, geleid dooi
de ambitieuze voorzitter Roes-
lan Chasboelatov, is al helemaal
geen behoefte aan verkiezingen.
Voor Chasboelatov zou dat bete
kenen opgeven van zijn mach
tige positie, voor de volksverte
genwoordiging het verlies van
privileges, zoals ruime flats in
Moskou, voorkeursbehandeling
bij aankopen van duurzame con
sumptiegoederen, buitenlandse
reisjes en meer van die zaken die
het leven zo aanganaam kunnen
maken. Jeltsin had na de mis
lukte staatsgreep vorig jaar ge
makkelijk verkiezingen kunnen
uitschrijven. De democraten wa
ren als zegevierders van de barri
caden gekomen.
Maar Jeltsin weifelde tussen
presidentieel bestuur en parle
mentarisme en besloot uiteinde
lijk dat hij, als enige in echt vrije
verkiezingen gekozen president,
dit parlement gemakkelijk de
baas zou kunnen. Ruim een jaar
later moet Jeltsin constateren
dat het allemaal anders is gelo
pen. „Degenen die in augustus
vorig jaar nog samen het Witte
Huis verdedigden, zijn nu el-
kaars tegenstanders geworden",
constateerde hij zondag tijdens
een bijeenkomst van het Forum
van Medestanders voor Hervor
mingen.
IJzeren hand
Chasboelatov is er zo een. De
parlementsvoorzitter regeert
zijn kudde volksvertegenwoor
digers met ijzeren hand. Hij is de
meesten van hen niet alleen te
slim af. hij heeft ze ook in zijn
macht. Want het is Chasboela
tov die z'n handtekening moet
zetten onder de aanvragen voor
een nieuwe flat of een buiten
lands reisje. En Chasboelatov
heeft besloten dat de nieuwe
machthebbers er geen bal van
terecht hebben gebracht. „Er is
een nieuwe bureaucratie ont
staan, die zich aan elke parle
mentaire controle tracht te ont
trekken. Dat moeten we bestrij
den", zei hij onlangs.
Die woorden klinken democrati
scher dan ze zijn. Chasboelatov
wil maar één ding: meer macht
voor het parlement, dus zichzelf
en zo min mogelijk macht voor
de regering. Die strijd is sinds
vorig jaar november aan de gang
en verlamt de Russische poli
tiek.
Naast Chasboelatov is ook vice-
president Roetskoi daaraan
schuldig. Hij was het van het be
gin af aan oneens met de manier
waarop Gaidar en de zijnen Rus
land naar de vrije markt wilde
brengen. Niettemin trad Roets
koi niet af, maar vormde een ei
gen partij, de Volkspartij Vrij
Rusland, die in de zomer dit jaar
een coalitie aanging met de
Bond van Ondernemers van de
industrieel Arkadi Volski en de
partij voor een Democratisch
Rusland van Nikolai Travkin.
Travkin behoorde vroeger tot
het kamp van de radicale demo
craten. maar is nu een van de
mensen die Jeltsin bestrijden.
Aanhang
Hoeveel aanhang dit trio onder
het Russische volk heeft is niet
bekend, omdat er geen partijge
bonden verkiezingen zijn ge
weest. Maar qua aanhang op het
Volkscongres zit het trio goed:
mins veertig procent van de af
gevaardigden kiest voor de Bur
ger Unie. En Travkin heeft het al
op een akkoordje gegooid met
de echt conservatieven, de men
sen van het Front voor Natio
nale Redding en de fractie Een
heid van de slimme communisti
sche nationalist Baboerin. Als
de nood aan de man komt op het
Congres zal men gezamenlijk te
gen de democraten stemmen.
Dat gevaar voor een coalitie tus
sen centrum-rechts en uiterst-
rechts heeft de afgelopen weken
de politieke spanning in Moskou
tot het kookpunt doen stijgen.
Drie ministers en Jeltsins advi
seur Boerboelis waarschuwden
zelfs dat er een coup tegen Jelt
sin werd gesmeed.
Het Rode Plein in Moskou: een vrouw, portret van Lenin in de hand, schreeuwt pro-communistische leuzen aan de vooravond van de
zitting van het Volkscongres. foto epa
De president zelf koos voor ver
schillende benaderingen. In het
buitenland (Engeland) zei hij
dat het gevaar voor terugdraai
en van de hervormingen reeel
was. In Korea kondigde hij aan
dat de bezuinigingen op defensie
zouden doorgaan. Maar in eigen
land verkondigde hij dat niets
de voortgang van de hervormin
gen kon stuiten. En passant liet
hij weten dat de uitgaven voor
defensie zouden stijgen.
Dat laatste is de sleutel. Jeltsin
heeft met toezeggingen over
nieuw militair materiaal het
machtige militair-industriële
complex voorlopig aan zich ge
bonden. De militairen zijn bo
vendien tevreden omdat Jeltsin
hard wil optreden tegen repu
blieken die tegen Moskou rebel
leren. zoals de recente ontwikke
lingen in de Russische Kauka-
sus hebben aangetoond.
Sterk
De politici van de Burger Unie
spartelden eerst wat tegen,
maar de kritiek die vrijdag nog
losbarstte op het economische
noodprogramma dat Gaidar in
het parlement presenteerde, is
dit weekeinde al weer groten
deels teruggedraaid. Jeltsin lijkt
zich sterk te voelen met de steun
van defensie (en naar verluidt
ook de geheime dienst) in de rug.
De ministers in zijn kabinet kun
nen alleen maar afwachten of de
president in de discussies met
het Volkscongres een of meerde
ren van hen zal opofferen.
Zondag waarschuwde Jeltsin
dat het communisme in Rus
land dood is. maar het fascis
tisch gevaar een bedreiging
vormt. Wat de president bedoelt
te zeggen, is dat hij de enige
garantie is voor een democrati
sche ontwikkeling in Rusland.
Jeltsin vindt dan ook, dat het
Volkscongres akkoord moet
gaan met verlenging van zijn
speciale bevoegdheden. Jeltsin
moet als president zelf zijn rege
ring kunnen vormen, zijn pre
mier aanwijzen.
Jeltsin kan zijn zin krijgen, als
hij het parlement tot 1995 laat
zitten en belooft zijn extra be
voegdheden eind volgend jaar af
te staan. Een compromis ligt
voor de hand. Maar omdat de
Russische democratie nog piep
jong is, en de meeste politici nog
onervaren, blijft de kans altijd
aanwezig dat een onbezonnen
uitspraak een uitslaande brand
kan veroorzaken.
door Jan Rozendaal
Het baanvak waar de inter
city-trein Amsterdam-
Vlissingen maandagmorgen
ontspoorde, was voor het be
gin van de treinenloop nog ge
controleerd en veilig bevon
den. Dat heeft T. Regtuijt, lid
van de hoofddirectie van de
Nederlandse Spoorwegen, be
vestigd.
„Dat is een standaardproce
dure, die altijd na alle werk
zaamheden wordt uitgevoerd."
aldus Regtuijt. „Ook na de ont
sporing zaterdag was het baan
vak gecontroleerd en veilig be-
reidbaar bevonden."
Twee weken geleden is op de
plaats waar zaterdagavond en
maandagmorgen een trein ont
spoorde een nieuwe wissel ge
legd. Dat is gedaan om het op
stelterrein - waar treinstellen 's
nachts en in het weekeinde
worden geparkeerd - in Hoofd
dorp te kunnen uitbreiden. Me
de daardoor moest het hoofd
spoor van de drukke Schiphol-
lijn daar, één kilometer van het
station Hoofddorp, een stukje
worden verlegd.
Ter hoogte van de wissel raak
te zaterdagavond een wagon
van de internationale trein
naar Parijs uit de rails. Tot en
met zondagnacht gold in ver
band met de herstelwerkzaam
heden een maximum snelheid
van dertig kilometer, maar
maandagochtend werd die op
gevoerd tot zestig. Er werd nog
steeds gewerkt.
Gisterochtend om kwart over
zeven vloog op hetzelfde baan
vak dus de intercity naar Vlis-
singen uit de rails. Omdat het
niet exact op dezelfde plek ge
beurde - ongeveer tweehon
derd meter eerder - legt de NS
geen verband tussen de beide
ongelukken, de eerste op dat
baanvak.
Borden
De machinisten horen op de
hoogte te zijn van snelheidsbe
perkingen. „Bij aanvang van
hun dienst krijgen zij een tijd
tafel met daarop de snelheids
beperkingen. Bovendien staan
er borden langs de lijn waarop
het begin en einde van de snel
heidsmaatregel staat aangege
ven," verklaart Regtuijt.
Toch is het de vraag of de ma
chinist, die in verband met een
shock gisteren nog niet kon
worden gehoord, zich daaraan
heeft gehouden. Prof. J.L. de
Kroes van de Spoorwegonge
vallenraad heeft gistermiddag
met eigen ogen gezien dat de
snelheidsmeter van de veron
gelukte koplopér op tachtig
stond. Zijn conclusie is dan ook
dat de trein te hard heeft gere
den Maar de NS neemt die niet
over en houdt de mogelijkheid
open dat er iets met de meter
aan de hand was. „Bovendien
was het natuurlijk een enorme
ravage. Dus de vraag is welke
waarde je daaraan kunt hech
ten."
In ieder geval is het geweld
waarmee het ongeluk heeft
plaatsgehad enorm geweest.
De dertig ton wegende koplo
per waarin de machinist zat is
na te zijn ontspoord 180 graden
rond gedraaid en op z'n kant te
recht gekomen. Drie van de zes
treinstellen die er achter hin
gen schoten door. Twee nieuwe
portalen waaraan de bovenlei
dingen hangen over het twee
banen brede traject, braken af
als luciferhoutjes en werden
meegesleurd. De rails werden
over een lengte van tientallen
meters ontwricht.
Zwarte doos
Een trein beschikt niet als een
vliegtuig over een zwarte doos.
Ook een tachograaf als in
vrachtwagens ontbreekt. Wel
beschikt de NS op de meeste
trajecten over zogenoemde Au
tomatische Trein Beïnvloe
ding. waarmee de machinist
wordt gewaarschuwd als hij
een signaal negeert of de maxi
mum snelheid overschrijdt.
Maar omdat er op het betrok
ken traject speciale maatrege
len golden, reageerde dat nu
niet Om achter de gereden
snelheid te komen zijn dus de
verklaring van de machinist en
het technisch onderzoek van
belang.
Een feit is dat de intercity naar
Vlissingen. waarin een groot
aantal Engelse vakantiegan
gers zat dat de boot moest ha
len, enkele minuten vertraging
had. Regtuijt: „Machinisten
hebben de bevoegdheid om te
proberen die vertraging goed
te maken door harder te rijden.
Er is een marge van zeven pro
cent ingebouwd. Maar ze mo
gen nooit de maximumsnel
heid overschrijden."
Een woordvoerder van de NS
voegt eraan toe dat er sterk aan
wordt gehecht dat de treinen
precies op tijd rijden en dat er
'best wel' druk ligt op de ma
chinisten om tijdverlies 'daar
waar mogelijk is in te lopen'.
Een van de gewonden uit de verongelukte trein krijgt eerste hulp op de plaats van de ramp.
foto Frans van der Linden/ANP
noodbrug voor eerste hulp
1
Via een geïmproviseerde brug over de sloot wordt een gewonde naar een ambulance gebracht.
foto Frans van der Linde/ANP
Het rangeerterrein in
Hoofddorp, waar gister
ochtend de intercity Amster-
dam-Vlissingen ontspoorde,
wordt momenteel fors uitge
breid.
Het is de bedoeling dat het em
placement. dat naast de Schip-
hollijn ligt, uitgroeit tot een
van de grootste rangeerterrei
nen van ons land. Het dient
met name voor de opvang van
de treinen van Amsterdam
Centraal Station.
Op 'Hoofddorp Opstel', zoals
het emplacement in NS-krin-
gen bekend staat, worden de
tremen gekeerd, schoonge
maakt en geparkeerd. Voor de
ze werkzaamheden is op het
centraal station in Amsterdam
steeds minder plaats, omdat
dit door de NS is aangewezen
als knooppunt voor het natio
nale treinverkeer In Amster
dam is daarom de komende ja
ren steeds minder plaats voor
rangeerwerkzaamheden
van onze correspondent
in Berlijn
Hans Hoogendijk
Wij zien Hitier als ons
voorbeeld. Hij zat ook
in de bak, heeft zijn leven
lang gevochten en zijn doel
bereikt. Hoe zei hij het ook
al weer zo treffend? Een
overwinning is nu eenmaal
zonder strijd onmogelijk.
Dat is een van de kreten van
de nu in Duitsland verboden
neo-nazipartij Nationalis
tisch Front. In de 16 pagina's
omvattende juridische moti
vatie voor het verbod door
minister Seiters (binnen
landse zaken) staan veel van
dergelijke leuzen.
Het doel van het NF is 'op
roer, staatsgreep, revolutie
en de invoering van een
Duitse volksstaat op basis
van een socialistische volks
gemeenschap'. Sinds vorig
jaar herfst heeft NF-leider
Meinolf Schönbom mobiele
groepen voor de 'politieke
strijd op straat en de plan
ning van verrassende acties'
opgericht en geschoold. Zijn
aanhang oefende op verla
ten militaire terreinen met
alle mogelijke wapens.
Als voorbeeld voor deze Na
tionale Einsatz Komman-
dos, NEK. dienen de vroe
gere Duitse 'vrijkorpsen' en
de Waffen-SS. In een oproep
getiteld 'De strijd wordt har
der' werd aangekondigd dat
de strijdgroepen tegen 'bui
tenlandse misdadige ben
des, linkse groepen en de
staat ingezet worden'.
Dit appèl ging zelfs de fede
rale procureur-generaal be
last met terrorisme. Von
Stahl, te ver. Tegen Schón-
born en 13 andere NF-leden
liep sinds dit voorjaar een
vooronderzoek wegens het
oprichten van een terroristi
sche beweging. Er vonden in
tal van steden huiszoekin
gen plaats. Het NF vreesde
toen al een verbod voor de
hele organisatie en had snel
een zondebok: Schönborn
moest gaan.
Maar de 36-jarige noemde
het congres in het Oostduit-
se Oranienburg, waar in mei
tot zijn afzetting werd beslo
ten. 'juridisch en moreel zon
der enige betekenis' en bleef
zich voorzitter noemen. De
rest van het Front koos de 32
-jarige Berlijner Andreas
Siegfried Pohl, vroeger
drummer van een neo-nazi-
band tot nieuwe voorzitter
en verplaatste de centrale
naar Berlijn. Schónborn en
zijn getrouwen bleven van
uit Detmold en Bielfeld
opereren.
Kopie NSDAP
Het Nationalistische Front
is in september 1983 in Mün-
chen opgericht, maar werd
al snel ook buiten de grenzen
van Beieren actief. In sep
tember 1986 werd Schön
born. een vroegere bestuur
der van de neo-nazistische
NPD. voorzitter. De partij
wilde in 1988 meedoen aan
de Europese verkiezingen,
maar werd geweigerd. Vorig
jaar bij de regionale verkie
zingen in Bremen haalde het
NF 0,03 procent van de stem
men, bij de gemeenteraads
verkiezingen in Berlijn kwa
men ze in een wijk op 0.3 pro
cent en in het Beierse Kehl-
heim haalden ze twee maan
den geleden 1.3 procent.
Het partijprogramma van
deze club met officieel 130,
maar volgens eigen opgaven
meer dan duizend leden, is
op een aantal punten vrijwel
identiek aan dat van Hitiers
NSDAP. Er wordt opgeroe
pen tot de bewapende strijd
tegen de staat. Open en
bloot wordt het racisme ge
propageerd. „Wij willen een
volksgemeenschap, een bio
logisch gezond volk met ge
zonde nakomelingen".
Ook het anti-semitisme
speelt een grote rol. Onder
de foto van een jong meisje
staat: „Op dit onschuldige
Duitse kind rust de vloek
van joodse racisten". De
groep onderhoudt ook con
tacten met de racistische
Amerikaanse Ku Klux Klan.
tef
k-ti
lia
in
s<
ft1
ij
Ion
an<
'UC
door Gijs Schreuders
Eind 1994 zullen zich in de
Nederlandse strafinrich
tingen een kleine 9000 cellen be
vinden. Dat is een verdubbeling
van de capaciteit sinds begin
1981. Vergeleken met begin ja
ren '70 zijn de cijfers nog spre
kender: toen had het gevange
niswezen niet meer dan een
kleine 3500 cellen beschikbaar.
Behalve naar de beschikbare
celruimte kan men kijken naar
het aantal gedetineerden per
honderdduizend inwoners. Dat
steeg van 24 in 1981 tot 46 in
1991.
In de tweede helft van dit jaar
zijn er ruim 180 tijdelijke cellen
bijgekomen bij wijze van 'nood
verband'. Het probleem dat ver
dachten uit preventieve hechte
nis worden weggezonden we
gens plaatsgebrek is daardoor
iets verminderd, maar het blijft
nijpend. Het aantal verdachten
dat in de eerste negen maanden
van dit jaar is weggestuurd
(2000) overtreft het aantal van
het hele jaar 1991 al met 800 ge
vallen. Inmiddels wordt er ge
werkt aan de bouw van 600 extra
cellen.
De onophoudelijke groei van het
gevangeniswezen vormt, voor
wie er even over nadenkt, toch
wel een schrikbarend teken van
stijgende criminaliteit danwel
verharding van het strafrechte
lijk klimaat.
Moet er dus almaar worden
doorgegaan met uitbreiding van
het gevangeniswezen? Om die
vraag te beantwoorden is het
van belang goed te kijken naai
de oorzaken van de enorme groei
die het aantal gedetineerden de
afgelopen jaren heeft doorge
maakt. Het tekort aan celruimte
wordt immers bepaald door aan
tal en duur van de opgelegde ge
vangenisstraffen en door de toe
passing van de voorlopige hech
tenis en de vreemdelingenbewa
ring.
Opdrijving
Sommige strafrecht-experts
zien het probleem niet in het te
kort aan celruimte, maar in de
wijze waarop de beschikbare
ruimte wordt gebruikt. Tot de
meest uitgesproken verdedigers
van deze opinie behoort de Am
sterdamse docent straf- en straf
procesrecht mr. P. Wiewei. Hij
meent dat er geen enkele aanlei
ding bestaat om de capaciteit
van gevangenissen en huizen
van bewaring verder uit te brei
den.
'Het tekort in het gevangeniswe
zen is een gevolg van een zinle
dige opdrijving van de duur van
de straffen, en dat werkt door inf
de capaciteit van het voorar
rest.' schreef mr. Wiewei afgelo
pen zomer naar aanleiding vaifcfj
de noodkreet van de Amsteriuv
damse hoofdcommissaris Nordj,g(
holt dat teveel verdachten zon»,^
dermeer op vrije voeten kwa|Ur
men. Een feit is dat in de jareijor
'80 niet zozeer het aantal veroorje j
delingen tot gevangenisstraf i|r
toegenomen als wel de duur vaqe
de vrijheidsbeneming. Het aanjer
deel van de gevangenisstraffeig,
langer dan zes maanden steeg
van 12 procent in 1980 tot 23 pro) d
cent in 1990. De rechterlijkfr
straftoemeting is zo beschouwdhu
een van de voornaamste oorza&d
ken van de druk op het gevangene!:
niswezen.
Vanzelfsprekend houdt de straf
toemeting verband met de ernslri
van gepleegde misdrijven. Ir™
kringen van strafrecht-beoefen ji
naars blijft echter ter discussi"1
staan of de bestrijding van djg|j
criminaliteit wel zoveel te win-
nen heeft bij de oplegging vaif|]
zwaardere gevangenisstraffen
Mr. Wiewei stelt bijvoorbeeldIS
dat langdurige straffen geen ge|e
wicht in de schaal leggen bij heh I
voorkomen van misdrijven eiteh.
evennmin bijdragen aan het geels
voel van rechtvaardigheid eig a
veiligheid. jle
n
Het is moeilijk te ontkennen, daL^
de hoogte van de straffen niet oj, v
nauwelijks invloed heeft op d^gl
criminaliteit. Voor het gevange|j0
niswezen heeft de verandering
van de opiumwet in 1976, toe^
enkele maximumstraffen voo|Ch
drugsdelicten sterk werden veij-g]
hoogd. rampzalig uitgepakte
Hoe meer delicten strafbaar zijifchi
en hoe hoger de strafbedreigingn,
des te sterker stijgen de criminal v
liteïtscijfers. nk
Er zijn echter, buiten het strafjjjt
rechtelijk klimaat, nog ander(sti
oorzaken voor het cellentekorjijj,
die niets te maken hebben mejt s
de capaciteit van het gevangen
niswezen zelf. Een ervan is dft
toepassing van voorlopige hech>et
tenis als een manier om verdach
ten van strafbare feiten als he'
ware meteen te laten voelen da
er op hun delict een reactii_
volgt
De critici van het huidige beleid
zeggen: zorg er dan liever vooJ
dat de berechting veel snelle
plaats heeft. Als een gemiddeld®
strafzaak niet anderhalf jaar oj
berechting hoeft te wachten.
het misschien ook niet zo vaal
nodig mensen in voorlopig!
hechtenis te nemen of te hou"
den. Met andere woorden: verbepor
ter de capaciteit van de rechte^%
lijke macht en het openbaar rni
nisterie, in plaats van de capaci
teit van het gevangeniswezen. nxr'
sift
leP
lap 1
