Globe Theater wordt
cultureel pretpark
Hollandse dorpen in de Alpen
PZC
Tussen kus en
hapje couscous
Eerbetoon aan
Shakespeare
Toeriste in
de Oriënt
Stappen met een gids
vrije tijd
33
ZATERDAG 14 NOVEMBER 1992
In een komisch toeristisch gidsje over de
Britse hoofdstad schrijft Bob Payton dat
het meest voorkomende uithangbord in de
Londense winkelcentra momenteel het bordje
'te huur' is. Maar zelfs met een bord voor je
kop zie je ook aan veel andere zaken dat het
slecht gaat met de economie van het land. Aan
de duikeling van het pond sterling
bijvoorbeeld. Al heeft die voor de Nederlandse
toerist een aangename keerzijde. Het wordt
weer financieel aantrekkelijk swingend
Londen aan te doen. Helemaal met Kerstmis al
in het verschiet.
Vassr
Maquette van het International Shakespeare Globe Centre in Londen.
Geloof het of niet, begin okto
ber hingen er al de eerste
Kerstslingers en -ballen. Winkelen
in Londen, al of niet in Kerstsfeer,
maakt je gulden bijna een daalder
waard. Trouwens, het naar onze
begrippen nogal dure theaterkaar
tje is opeens betaalbaarder gewor
den. Evenmin onbelangrijk, want
theaterbezoek is een zeer gewild
reisdoel. Maar weinige theater
minnaars overigens die bij hun
Londens bezoek via de Southwark
-brug de Theems oversteken. Toe
gegeven, de buurt daar noodt niet
direct tot zo'n expeditie; vervallen
grootheid is eigenlijk het beste wat
je ervan kunt zeggen.
Toch betreed je bijkans heilige
grond. Bijna aan de oever van de
Theems, niet ver van de brug,
stond eens het Globe Theater, het
podium waarop Shakespeare's for
midabele reputatie begon. De plek
ook waarvan de B. T. A., het Britse
toeristenbureau, verwacht dat het
straks jaarlijks zo'n 600.000 bezoe
kers uit de hele wereld zal trekken.
Actie
Nog niet lang geleden werden de
resten van het oude Globe Theater
gevonden en blootgelegd. Een sim
pele plaat op de muur van een
brouwerij vertelt dat hier de plaats
was waar Shakespeare eens speel
de en vele van zijn nu wereldbe
roemde werken hun première be
leefden. Een nogal mager eerbe
toon aan onbetwist de grootste to
neelschrijver aller tijden.
Maar daaraan komt nu spoedig
een eind. Er wordt druk gewerkt
aan de herbouw van het Globe
Theater, vlak bij de plaats van het
vroegere theater. Realisering van
het plan is een kwestie van vele
tientallen miljoenen ponden. Maar
het werven van fondsen is groot
scheeps aangepakt door een orga
nisatie met veel klinkende namen.
Het is een wereldwijde actie. Uit
vele landen wordt het plan finan
cieel gesteund, door bedrijven en
kunstzinnige instellingen. Met de
commerciële aspecten van sponso
ring zitten de Britten niet zo. Want,
zo zeggen de initiatiefnemers, het
vroegere Globe Theater was een
succesvolle zakelijke onderne
ming, waarbij Shakespeare een
van de zes aandeelhouders was.
Puriteinen
Rond 1590 kwam Shakespeare
naar Londen. Enkele jaren later, in
1598, ging het Globe Theater open.
Overigens niet voor lange tijd.
Want in 1613, drie jaar voor de
dood van Shakespeare, werd het in
de as gelegd. Er was wat al te vurig
geschoten met een toneelkanon.
The Globe werd herbouwd en be-
Een simpele plaquette op de muur van een brouwerij vlakbij de Southwark-brug in Londen herinnert aan het
Globe Theater, waar Shakespeare eens speelde. foto GPD
stond nog tot 1642; toen maakte
het puriteinse bewind van Crom
well een definitief eind aan het in
zijn ogen zondige theatergedoe.
Het was niet het enige theater in
Southwark, destijds een welva
rend deel van Londen, waar allerlei
vermaak was te vinden. Van vech
ten met de beer tot hanen- en hon
dengevechten. Maar theater was
toch het belangrijkste vermaak.
Het theater zag er in die tijd anders
uit. De mensen gingen niet kijken
naar een voorstelling; ze kwamen
om te luisteren.
Geraffineerde geluids- en belich-
tingsapparatuur bestond nog niet
en men zal het straks ook niet in
het te herbouwen Globe Theater
aantreffen. Het wordt een ge
trouwe kopie van het oude, deels
onoverdekte theater. Ook nu zal
voor de bouw uitsluitend hout wor
den gebruikt, hout van de Engelse
eik, net zoals vroeger. Volgend
toerisme
II I I II I I I ITTTT
jaar, op Shakespeare's geboorte
dag, moet het theater open gaan.
Waarmee dan nog maar een deel
van het Shakespeare Globe Cen
trum gerealiseerd is. Want het gaat
bij dit project niet om een soort
cultureel pretpark of zelfs een his
torisch verantwoorde theater-re
plica waaraan straks de toerist
zich massaal moet vergapen. De
gedachte erachter is een eerbetoon
aan de grootste toneelschrijver al
ler tijden, wiens werken in 90 talen
zijn vertaald en in alle uithoeken
van de wereld worden vertolkt.
Het gaat om de betekenis van Sha
kespeare voor de Britse, ja de hele
westerse cultuur.
Intussen is het wel opvallend dat
de grote gangmaker van het plan
een Amerikaan is; de acteur-regis
seur Sam Wanamaker. Hij woont
nu al vele jaren in Engeland, maar
toen hij hier voor de eerste keer
kwam, vond hij het nogal ontluis
terend in Southwark van Shakes
peare niet veel meer aan te treffen
La Norma begon met een ka
pelletje in de natuur. Toen
arriveerde een Bunnikse project
-ontwikkelaar. Hij bouwde er 128
chalets. Het werd een 'Hollands
dorp', naar de afkomst van bou
wer en kopers. Met het naburige
Valfréjus willen ze het in La Nor-
ma een beetje Hollands houden;
klein, overzichtelijk, gezellig en
huiselijk. Met ook Frans perso
neel, dat minder afstandelijk op
treedt naar buitenlandse gasten.
Als dorpje heeft het nooit be
staan. Het kapelletje St. Felix
aan de rand van het 1350 meter
hoog gelegen plateau verbeeldde
echter wel de intentie er mis
schien ooit een woongemeen
schap te vestigen. Tot halver
wege de jaren zeventig bleef het
gebedshuisje omgeven door on
gerepte natuur met zo hier en
daar een Alpenweide, waarop
boeren uit de Haute Maurienne
in de zomer hun vee lieten gra
zen. Maar de expansie van de
Franse wintersport in die tijd
reikte ook tot deze uithoek van
de Savoie, bij Modane aan de
grens met Italië.
Een projectontwikkelaar uit
Bunnik bouwde er 128 chalets die
allemaal aan Nederlanders wer
den verkocht. Met dit 'Hollands
dorp', zoals beheerder Klaas
Hendriksen het nog steeds
noemt, baarde de Franse Alpen
een nieuw wintersportplaatsje,
La Norma, genoemd naar de
hoogste bergtop van dit skige
bied (2917 meter).
Een zelfde ontwikkeling maakte
in 1983 het nabij gelegen Valfré
jus (1550 meter) door. Net als in
La Norma had ook hier klein
schaligheid de voorkeur. De ba
ronnen van de 'witte industrie'
hadden hun les geleerd: ski-oor-
den moesten weer een eenheid
vormen met hun natuurlijke om
geving en de plaatselijke archi
tectuur. Op Manhattan gelijken
de wintersportlocaties als Tigne.
Le Corbier, Val Thorens en Isola
2000, die ten gevolge van de ex
plosie van de skimarkt in de ja
ren zeventig uit de rotsbodem
waren gestampt, bleken steeds
minder in trek bij de buitenland
se skiërs die na het genot van dui
zelingwekkende afdalingen de
unieke sfeer van een bergdorp
wilden ondergaan. Beton, asfalt
en neonlicht riepen die ambiance
niet op.
In het autovrije La Norma met
3500 bedden, verdeeld over stu
dio's en appartementen (het ont
werp voor een hotel ligt nog op de
tekentafel) is dat nieuwe concept
gerealiseerd. Het vakantiecom
plex bestaat uit met hout en na
tuursteen beklede gebouwen van
niet meer dan vijf verdiepingen.
De dorpskern zelf bestaat uit een
straat met winkels, tien restau
rants, een piano-bar en een
nachtclub.
„In dit modeme dorp", zegt be
heerder Klaas Hendriksen,
„moet je geen mondain nachtle
ven verwachten. Het publiek dat
hier komt, zoekt een bescheide
ner soort gezelligheid. Ontspan
ning in een gemoedelijke atmo
sfeer staat bij deze mensen voor
op. Het zijn vooral families die
niet meer zo nodig zeven uur ach
tereen hoeven te skiën."
Het karakter van dit dorpje
stemt overeen met de ingetogen
opzet van het skigebied. Wie drie
dagen achtereen niet dezelfde lift
wil gebruiken, kiest niet voor La
Norma. Peespistes en vele me
ters brede 'snelwegen' zijn taboe.
Met uitzondering van de één kilo
meter lange 'Le Clot', een van de
snelste pistes ter wereld. Het re-
Valfréjus in de Franse Alpen.
cord, 197 kilometer per uur, staat
op naam van de Amerikaan
Georges Berlund. Alle overige
hooggelegen afdalingen tussen
de 1800 en 2500 meter zijn minder
hobbelig en steil en voeren deels
door fraaie bossen. Op lagere ni
veaus kunnen beginners kiezen
uit negen glooiende alpenwei
den. In totaal hebben de pistes in
dit gebied een lengte van 60 kilo
meter.
Echt bergdorp
Doet La Norma als dorp en in zijn
natuurlijke omgeving toch nog
wat kunstmatig aan, de ontwer
pers van Valfréjus slaagden er
tien jaar geleden in het idee van
kleinschaligheid en harmonie
met de omgeving hier beter tot
z'n recht te laten komen. Het
dorp ligt op een betrekkelijk
smal plateau tussen hoge berg
toppen en prachtige wouden in
geklemd. Doordat een deel van
de chalet-achtige appartements
gebouwen in een hoefijzervorm
rond de centrale cabinelift is ge-
foto GPD
bouwd, is een gezellig 'dorps
plein' ontstaan. Het mooie uit
zicht op de Maurienne-vallei en
de besneeuwde toppen van het
natuurreservaat 'Pare National
de la Vanoise' geven Valfréjus de
dimensie van een 'echt' berg
dorp.
Hoewel dit nog jonge winterspor
toord hetzelfde aantal bedden als
La Norma telt. is de beperkte om
vang van de dorpsstructuur hier
minder nadrukkelijk aanwezig.
Dat geldt ook voor de pistes. Vrij
wel alle afdalingen beginnen ver
boven de 2000 meter en eindigen
nog boven de boomgrens. In te
genstelling tot het bosrijke La
Norma wekken de sneeuwmas
sa's hier de illusie van een onaf
zienbaar skigebied. Toch gaat
het in totaal om 'slechts' 52 kilo
meter geprepareerde afdalingen
en 13 liften (2 telecabines, 4 stoel
tjes- en 7 trekliften) die 24 pistes
in alle variëteiten met elkaar ver
binden. Van,af de" Punta Bagna.
met 2737 meter het hoogste lift-
station, is een zeer fraaie afdaling
naar het dorp te maken. Een
tocht van tien kilometer waar
van alleen het laatste deel een
woud doorkruist.
Failliet
Maar hoe veelbelovend de
nieuwe aanpak van de Franse
wintersportindustrie ook was.
met Valfréjus ging het aanvanke
lijk niet zo goed. Overmoedige in
vesteringen waren de oorzaak
van het tegenvallende rende
ment. Vier jaar geleden ging het
dorp failliet. De accommodaties,
het verhuurbureau en het liftbe-
drijf wisselden enkele keren van
eigenaar. Uiteindelijk kwam de
boel in handen van 'Transmon-
tagne' uit Lyon, die twee jaar ge
leden de liften weer liet draaien.
Langzaam herstelde Valfréjus
van het economisch debacle. De
nieuwe eigenaar ontwikkelde
een veel verantwoorder exploita
tie. Volgens Karin Janssen
(dochter van de Tour de France
winnaar Jan Janssen) die het ver
huurbedrijf Site Expansion leidt,
was het vorig seizoen onder de
gegeven omstandigheden heel
bemoedigend voor het komende
jaar. „We hebben van de klanten
gemerkt dat de kleinschalige
aanpak steeds beter aanslaat",
zegt ze tevreden. „Daarin ligt ook
de toekomst van Valfréjus, ge
combineerd met uitstekende ski-
faciliteiten in een over het alge
meen sneeuwzeker gebied."
Taco Slagter
Reserveringen bij de reisbureau's Bel
villa in Alkmaar en Sportiek Jonge
renreizen in Pui/lijk. in Valfréjus bij
Site Expansion (09-33.7905 3400).
Voor La Norma: Maison de La Norma
<09-33.7920 31461.
dan een bordje op een brouwerij
muur. Hij zette zich in voor een
waardiger eerbetoon. Het hele
Globe-project krijgt een interna
tionale uitstraling en wil in de al
lereerste plaats een educatief cen
trum zijn. Men is al bezig met het
samenstellen van specifieke on
derwijsprogramma's voor scholie
ren en voor studenten die litera
tuur, talen dan wel drama stude
ren.
Het centrum zal ook meer omvat
ten dan het Globe Theater. In een
aantal fasen komen er een mu
seum en een tentoonstellingscen
trum, een bibliotheek en audio-vi-
sueel archief, een ruimte voor le
zingen en een filmzaal. Het wordt
aangevuld met winkels, restau
rants en appartementen.
Nog toekomstmuziek, maar wie er
nu al kennis mee wil maken kan
dicht bij de bouwput in een oud
pakhuis aan de Bear Gardens, in
het Shakespeare Globe Centre
(met inderdaad opgegraven res
tanten van een beer) zien wat de
initiatiefnemers voor ogen staat.
Best interessant daar straks tus
sen de kerstballen, het winkelen en
de musicalklanken door, kennis te
nemen van het indrukwekkende
project dat recht wil doen aan een
grote geest van de westerse cul
tuur.
Chris van Twisk
Wie een uitstapje naar Londen ook wil
benutten voor een avondje theater, zal
doorgaans nogal wat moeite moeten
doen voor een toegangskaartje. Veel
opvoeringen zijn ver van tevoren uit
verkocht Vaak kun je in een van de
Londense ticketshops nog slagen, maar
dat blijkt niet altijd een echt goedkope
mogelijkheid te zijn. Veel moeite kun je
je doorgaans besparen door bij een ar
rangement tevens een toegangskaart te
kopen Dat is bijvoorbeeld mogelijk bij
Olau Line, die investeert in toegangsbe
wijzen van veel populaire musicals, zo
als The Phantom of the Opera, Cats, Me
and my Girl, Starlight Express. Bij het
arrangement overtochtgratis trein
vervoer naar en van Vlissingen en bus-
ververvoer Sheemess-Londen v.v ho
tel) is het mogelijk entreebewijzen te ko
pen. Het pakket is nog uit te breiden met
bijv. een rondrit per bus door Londen of
een rondleiding met Nederlandse gids
te voet.
Bij het zwemmen in Marsa Matruh
werd ik in het water door een
jongen beetgepakt, die plotseling
tussen mijn benen door dook. Ik was de
enige vrouw in het water, terwijl de
Egyptische vrouwen onder hun
parasols zaten. Ik schreeuwde het uit.
Pas toen mijn vriend achter de
vluchtende aanvaller aanliep en
dreigend zijn gebalde vuist liet zien,
lachten de toeschouwers al zwaaiend.
In hun ogen had mijn vriend zijn eer
verdedigd. Was ik alleen geweest, dan
had ik onder afkeuring de
verantwoordelijkheid voor het voorval
moeten dragen.
Een bezoek aan de islamitische
mannenmaatschappij ver
loopt voor vrouwelijke toeristen
uit het 'mondaine westen' op z'n
zachtst gezegd niet altijd zonder
problemen. Een reis zonder con
flicten is zelfs niet eens mogelijk,
als we de schrijfster Christine Pol
lok moeten geloven. De culturen
zijn daarvoor tè verschillend.
Wie als vrouw een trip maakt door
landen als Tunesië. Algerije, Egyp
te en Marokko, moet volgens Pol
lok goed weten waar ze aan begint.
Pollok zelf (36), doctoranda in de
pedagogiek, maakte achttien jaar
geleden voor een examenopdracht
haar eerste reis naar de oriënt (Ma
rokko). Daarna volgden onder an
dere Egypte, Turkije en Tunesië.
Al die ervaringen heeft ze gebun
deld in het boek Reizen door isla
mitische landen met reis- en ge
dragsadviezen voor vrouwen. Een
leidraad, die enig houvast moet
bieden in de schijnbare vreemd
soortigheid van het oriëntaalse le
ven. „Want als je van tevoren je
best doet om de mensen en hun da
gelijkse leven te begrijpen, leer je
spanningsvolle situaties in te
schatten", aldus Pollok.
Kruitvat
Het feit dat je vrouw bent is het
voornaamste kruitvat voor con
flicten waarmee je tijdens de reis
voortdurend wordt belast. Volgens
de schrijfster worden vrouwen con
tinu aangesproken en versierd.
„Want jij als Europese lokt dit re
gelrecht uit en vandaar dat je het
als welkome uitlaatklep voor on
derdrukte seksuele wensen moet
ontgelden."
In de islamitische wereld, en dan
vooral op het platteland, lijkt al
eeuwen niets te zijn veranderd. De
religie bepaalt als hoogste wet het
maatschappelijk leven. Man- of
vrouw-zijn betekent in vastgeleg
de beelden, rollen en afgebakende
terreinen te moeten leven. De man
symboliseert de autoriteit van het
gezin en die van het openbaar le
ven. Vrouwen worden buiten het
culturele leven gesloten. Zij be
moeien zich met het huishouden.
En als de vrouwen om welke reden
dan ook toch een keer de straat op
moeten, gebeurt dat geheel ge
sluierd.
Het dragen van een korte broek of
zonder bh rondlopen wordt als on
zedelijk gezien. Het blote been is
vanaf de knie naar boven taboe.
Topless zwemmen is helemaal on
mogelijk en voor zonnebaden is
ook weinig begrip. Pollok: „Weesje
bewust van de betekenis van je ui
terlijke voorkomen, voordat je
voor het eerst de stad in trekt. Lan
ge haren moeten bij elkaar gebon
den zijn. Draag een bh, shirts met
halve of lange mouwen evenals ten
minste knielange rokken of wijde
broeken."
Alcohol
Ook wat eten en drinken betreft,
gelden er regels. De combinatie
vrouw en alcohol, soms voor toeris
ten verkrijgbaar in restaurants, is
onvoorstelbaar. Verder is het niet
netjes zó te zitten dat de persoon
tegenover je je voetzolen ziet. En
roken en eten tijdens de vasten
maand kun je maar beter niet doen
In de aanwezigheid van moslims.
In haar boek somt Pollok een groot
aantal dingen op, die je beter kunt
laten om conflictsituaties uit de
weg te gaan. Daarnaast geeft ze
ook een aantal richtlijnen om in
contact te kunnen komen met de
plaatselijke bevolking. Want dat is
wel degelijk mogelijk: „Op een af
gelegen station in Alexandrië bo
den twee studenten mij overnach
ting bij hun familie aan. Ik ging
met hen naar de moslimse woon
wijk van het oude stadsgedeelte,
nadat ik eerst nog een hemd met
lange mouwen moest aantrekken
en een doek om mijn hoofd moest
binden. De familie begroette mij
hartelijk en liet mij op de sofa sla
pen, terwijl zij zoals gewoonlijk
tussen de kippen en huishoudelij
ke voorwerpen op de grond slie
pen."
Alles draait volgens Pollok om
kennis van en begrip voor de isla
mitische maatschappij. Een alge
meen recept voor een probleem
loze reis is er echter niet, ook al zou
je alle tips van de schrijfster ter
harte nemen. Met haar eigen erva
ringen schetst ze een goed beeld
van wat je als vrouw te wachten
kan staan.
Evelien Baks
Reizen door islamitische landen, voor
vrouiven, van Christine Pollok Uitgeve-
In de islamitische wereld lijkt al eeuwen niets te zijn veranderd.
foto EPA
Geen stad in de wereld of er is
onderhand wel een Neder
landstalige reisgids over versche
nen. Maar wie iets meer over Am
sterdam wilde weten, moest tot
voor kort te biecht bij (meestal)
Engelstalige boekjes. Daar heeft
Herman Souer op rigoureuze wijze
een eind aan gemaakt. Souer be
hoort tot de groep oudere Amster
dammers die onder auspiciën van
het project 'Mee in Mokum' in de
zomermaanden wandelaars rond
leiden. Oftewel: als het cliché
wat hij over de hoofdstad niet
weet, is het weten niet waard
nog een keer te voorschijn mag
worden gehaald, dan is het nu wel.
Souer schreef onder de voor de
hand liggende titel Mee in Mokum
vier boekjes. Daarin worden negen
uitgebreide wandelingen beschre
ven. Wie ooit achter Souer door
Amsterdam heeft gelopen, zal bij
het doornemen van de vier deeltjes
onmiddellijk merken dat de tegen
woordig in Landsmeer wonende
ras-Amsterdammer beter kletst
dan schrijft. Maar dat mag voor be
zoekers aan Amsterdam geen re
den mag zijn de boekjes te mijden.
Ze zullen wel gek zijn. Wie met Mee
in Mokum door Amsterdam heeft
gewandeld, kijkt plotseling met
heel andere ogen naar de hoofd
stad. Een melkfabriek op de Prin
sengracht? Een boswandeling in
De Drie Fleschjes? Een spelden-
makerswoning in de Jordaan?
Souer weet er alles van. En geen
mens natuurlijk die er in slaagt de
wandelingen binnen de door de au
teur gestelde tijd te volbrengen.
Want daarvoor heeft hij veel te veel
te vertellen.
Mee in Mokum 1,2,3 en 4 door Her
man Souer. Uitgeverij Uniepers
Abcoude, prijs per gidsje flO,-.
De uitgever van de terecht veel
geprezen Insight Gidsen (er
zijn er onderhand bijna 200) bracht
enige tijd geleden pocket-uitgaven
op de markt. Hij zal dat ongetwij
feld hebben gedaan uit commer
ciële overwegingen. De normale
gidsen namelijk kosten 45 gulden
en er schijnen nog altijd toeristen
te zijn die dat veel te duur vinden,
ondanks het feit dat ze tijdens hun
vakantie zonder met de ogen te
knipperen duizenden guldens uit
geven. De pockets zijn een stuk
goedkoper (f 17,50).
Dat is helaas van ze af te zien. Zijn
ze dan zo slecht? Nee, verre van
dat. Maar uiteraard dringt de ver
gelijking met de 'grote broertjes'
zich onontkoombaar aan je op. De
normale boeken bijvoorbeeld
munten uit in diepgang op allerlei
gebied. Bovendien zijn ze geschre
ven in een over het algemeen pret
tige, zeer persoonlijke stijl. Niet
zelden - tenslotte - zijn voor de
Insight Gidsen vijf tot zes auteurs
per deel aangezocht. Allen experts
op hun gebied.
De pocket-uitgaves zijn daarente
gen allemaal geschreven door een
enkele schrijver of schrijfster en
hebben wandelingen, vaartochten
en rondritten als uitgangspunt.
Dat heeft zo zijn gevolgen. Je
wordt op ouderwetse wijze aan het
handje meegenomen en die stijl is
niet in overeenstemming met de
faam die Insight zich in de loop der
jaren heeft verworven. Gelukkig
zijn druk, foto's en opmaak van de
pockets dat wel. Met andere woor
den: de zakformaat-deeltjes zijn
slechts aardig voor wie de grote In
sight Gidsen niet kent.
Insight Pocket Gidsen, delen Turkije
zuidwest kust en Rhodos. Uttgverij
Cambium, prijs f 17.50 Insight Gidsen,
delen Kenia en Mexico. Uitgeverij Cam
bium. prijs f 45.
Rob van den Dobbelsteen
