bouwdienst
n RAI voor
ille groepen
Verkeersleiding verloor uur lang
radarcontact met vliegtuigen
Spoorloos verdwijnen van 200
mensen zeer onwaarschijnlijk
Lockerbie leeft mee met Bijlmer
El Al controleert
bij alle 747's
motorophanging
Kamerdelegatie op plaats van ramp
Bij tekenen van het
condoléanceregister
komen de emoties los
binnen- en buitenland
1
VRIJDAG 9 OKTOBER 1992 7
AMSTERDAM (ANP) - De gemeenteraad van het Schotse plaatsje Lockerbie heeft donderdag een bloemstuk laten bezorgen op het
Amsterdamse stadhuis. De Schotten betuigden via het bijgevoegde kaartje hun medeleven met de slachtoffers van de vliegramp.
Een Boeing 747 van de luchtvaartmaatschappij Pan Am stortte op 21 december 1988 neer in Lockerbie. Dat kostte het leven aan elf
inwoners van het dorp en aan alle 259 inzittenden van het vliegtuig. foto Herman Pieters/ANP
AMSTERDAM - De plaats van de ramp in de Bijlmermeer werd gisterochtend door een delegatie uit de Tweede Kamer bezocht.
Onder leiding van een brandweerman (1) maken de kamerleden (vlnr) Leerling (RPF), Willems (Groen Links), de Amsterdamse
wethouder Genet van volkshuisvesting en Van den Berg (SGP) een rondgang over het rampterrein. foto Marcel Antonisse/ANP
gTERDAM (ANP) - De ge
ënte Amsterdam verstrekt
ttid aan getroffenen in de
jmer. Daarnaast krijgen ze
jj voor de inrichting van een
jere woning. In beide geval-
ibehoeft niets terug te wor-
,betaald. Minister D'Ancona
ilaatssecretaris Simons van
a.r' ({stellen extra geld beschik-
1 jr voor geestelijke onder
ra inning van nabestaanden van
.J ramp.
^ns en D'Ancona noemden
leren geen bedragen. Volgens
s woordvoerster van het mi-
ilerie zal dat „niet eindeloos"
maar tot nu toe valt daar
fc naders over te zeggen om-
iniet bekend is in welke mate
joep op de hulpverlening
,j jdt gedaan.
Ancona en Simons verwach-
r dat slachtoffers in de eerste
gis steun zullen zoeken in de
K en kring en bij lokale minder-
ienorganisaties. Voor zover
asen een beroep doen op
j jgg's, de stichting slachtoffer-
lp, of traumateams, moet er
U Jdoende capaciteit beschik-
J ar zijn, aldus de bewindslie-
liens een woensdag in het
11C gehouden persconferentie
[het hoofd van de afdeling
rfhiatrie prof dr B. Gersons
adat in principe 1.000 mensen
lemeente Beek
«ft f. 10.000
oor jongere
lachtoffers
I
i EEK (ANP) - De gemeente
iij iek in Limburg stelt 10.000
h ilden beschikbaar voor de im-
iteriéle hulpverlening aan
i ojeren die betrokken zijn bij
00 vliegramp in de Bijlmer. Dat
A sft de gemeenteraad van
sk donderdag besloten.
Dl Igens de gemeente is naast
pren van medeleven finan
ce ondersteuning op zijn
ais. Beek heeft samen met
1 irzustergemeente Gundelfin-
aan der Donau uit Duitsland
t ds enkele jaren een nood-
a rts voor calamiteiten. Beek
y iGundelfingen bepalen om en
U i de jaarlijkse bestemming
k u het noodfonds.
in aanmerking komen voor
geestelijke steun. De ervaring
leert dat één op de vijf mensen
die een dergelijke ingrijpende
gebeurtenis hebben meege
maakt in de loop van twee jaar
een post-traumatisch stress
syndroom ontwikkelt. Amster
dam heeft onvoldoende hulpver
leners om aan die verwachte
vraag te voldoen.
Fonds
Amsterdam heeft voor de direct
getroffenen twee bijzondere fi
nanciële regelingen getroffen.
Het geld dat mensen krijgen om
in de eerste dagen na de ramp
over contanten te kunnen be
schikken, wordt betaald uit een
fonds. Dat houdt in dat er niet
hoeft te worden terugbetaald.
De tweede regeling voorziet in
bijdragen voor de inrichting van
een nieuwe woning. Alleen
staanden krijgen 8.000 gulden en
gezinnen 12.000 gulden voor de
aanschaf van noodzakelijke
goederen. De gemeente verhaalt
de kosten op de verzekeraars, zo
dat ook deze bedragen niet te
rugbetaald hoeven te worden.
Woningen
De dienst Herhuisvesting heeft
de keus uit 580 woningen voor
het onderbrengen van mensen
die dakloos zijn geworden. „Dat
is inclusief de 100 huizen die wo
ningbouwcorporatie Nieuw Am
sterdam in de Bijlmer ter be
schikking heeft gesteld", zegt
het hoofd van de afdeling wo
ningzoekenden L. Niemeijer.
Het aanbod is verspreid over de
hele stad. Dat komt goed uit om
dat volgens Niemeijer 80 pro
cent van de getroffenen niet te
rug wil naar de Bijlmer.
De eerste tien gezinnen namen
woensdag hun intrek in wonin
gen die Nieuw Amsterdam be
schikbaar stelde. Elders wordt
hard gewerkt met stofferen, be
hangen en inrichten. De wonin
gen in de Bijlmer worden inge
richt door enkele grote bedrij
ven. Volgens een woordvoerder
van de dienst Herhuisvesting
schenken bedrijven, particulie
ren en zelfs bejaardenhuizen gul.
„Wellicht meer dan echt nodig
is". Ook bij de opslagplaats van
het Leger des Heils aan het Zee
burgerpad in Amsterdam stro
men de goederen binnen.
SCHIPHOL (GPD) - Een ernstige stroomstoring bij de luchtver
keersleiding op Schiphol leidde gisternacht om 0.50 uur tot grote
consternatie. Gedurende een uur bestond er uitsluitend radiocon
tact met de vliegtuigen van en naar Schiphol. Verkeersleiders kon
den de toestellen niet op hun radarschermen zien.
De storing gebeurde op het moment dat van de noodstroomvoorzie-
ning teruggeschakeld werd op de gewone stroomvoorziening. Deze
laatste was enige tijd in onderhoud geweest.
Volgens woordvoerder G. Knook van de Luchtverkeersbeveiliging is
er gedurende een uur geen stroom geweest op een aantal belangrijke
systemen. Vaststaat dat de communicatie tussen de verkeerstoren
en de luchtverkeersleiding Amsterdam Radar enige tijd was verlo
ren. Ook computers en telefoons functioneerden niet. De weersvoor
spellingen vielen weg.
Volgens Knook was er wel radiocontact met de vliegtuigen. Er zijn
volgens hem geen gevaarlijke situaties in het luchtruim boven Ne
derland voorgekomen. Eurocontrol in Maastricht en de Koninklijke
Luchtmacht zijn door Schiphol om assistentie verzocht.
«STERDAM (GPD) - „Hel
metéén grote rouwdienst wor-
n, waarin elke bevolkings
oep zichzelf zoveel mogelijk
in herkennen. Amsterdam
uwt om haar bewoners, dat is
centrale leus. Zeg maar een
lort nationale rouwdag. Reke-
3? houdend met het kleurrij-
Amsterdam, maar ook mei
autochtone bewoners in de
'jlmer. Ook die behoren tot de
schtoffers en dat lijkt de afge-
•pcn week wel wat naar de
«■tergrond te zijn verdron-
B."
Mungra is een van de organi
seren van het dinsdag opge-
dite Comité Rouwplechtig-
fad Vliegramp Bijlmermeer. In
it comité zijn vijftien organisa-
te vertegenwoordigd. Mungra
ünens de Stichting Surina-
Krs Amsterdam (SSA). Een
sk na de tragedie die in de
iflmermeer plaatsvond, zijn
"dag de rouwplechtigheden.
kzullen bestaan uit een stille
ü?ang rond de getroffen flats
ruitberg en Groeneveen in de
iitenduren. 's Middags is er
d bijeenkomst in de RAI.
fflgra is ook secretaris van de
fnesraad Surinamers, Antil
len, Arubanen en Molukkers,
övan de vele adviesraden van
fichtonen die de gemeente
®t. Zijn draadloze telefoons
tkelen vrijwel onafgebroken,
iel, heel veel moet nog worden
iwganiseerd en overdacht.
'*e praten, en dan heb ik het
°?over natte-vinger-werk, over
fn 24 betrokken nationalitei-
ninde Bijlmer. Dit is echt voor
Sereen een ramp. Het is enorm
e'angrijk dat na deze 'ver-
Khrikkelijke week, iedereen zo
mogelijk wordt opgevan-
31 in eigen kring. Daar waar re-
diere hulpverlening bestaat
Wt je di£ inzetten. In de eigen
?ag.de eigen taal eh cultuur."
hoop dat ook heel goed
Hondsdag staat
Uil bij ramp
(DPA) - De Duitse
kndsdag heeft gisteren aan het
*=m van zijn zitting de slacht
ers van de vliegramp in Am-
Wdam herdacht. Terwijl de af
vaardigden stonden, betuigde
^ernentsvoorzitter Rita Süss-
^Ih namens hen haar medele-
met de familieleden van de
«chtoffers en het Nederlandse
wordt gekeken dat alle doelgroe
pen voor de vrijkomende midde
len in aanmerking komen. Die
mogen niet alleen naar de regu
liere hulpverleningsinstellingen
gaan. Zet je de RIAGGs en an
dere instellingen in, dan moetje
ook kijken naar de behoefte van
de andere gemeenschappen.
We hopen uit de diverse groepen
deskundige hulpverleners tijde
lijk beschikbaar te krijgen om
hen daadwerkelijk in te zetten.
Maar ook rabbijnen, pastoors,
dominees, mullah's, ze zijn
straks allemaal nodig."
Maar eerst komt nog deze zon
dag. Mungra staat versteld van
de enorme medewerking die van
alle kanten aangeboden wordt.
De RAI stelde de Amstelhal be
schikbaar, goed voor zo'n 10.000
mensen. Als die nog te klein
blijkt te zijn, dan zijn er nog twee
andere hallen waar via video
schermen de bijeenkomst kan
worden gevolgd.
„Alle groepen en koren die op
treden doen dat belangeloos. Vi
deoschermen, apparatuur, je
kunt het zo gek niet verzinnen ol
het is ons gratis aangeboden.
Het is ongelofelijk, iedereen leeft
mee."
Dat zich tijdens de plechtighe
den zeer emotionele taferelen
zullen afspelen, daarvan zijn de
organisatoren zich volledig be
wust. Het Rode Kruis, de GG en
GD, de RIAGG en een breed
scala aan, ook etnische, hulpver
leners zullen zondag ter plekke
zijn. En dan is er nog die angst
voor al te opdringerige pers,
waar de slachtoffers ook de afge
lopen week ruimschoots mee te
maken kregen. „Met camera's
stonden ze voor de ruiten van de
sporthal waar de slachtoffers
van de ramp werden opgevan
gen. Wie even buiten kwam om
een luchtje te scheppen werd
meteen besprongen", weet Mun
gra.
Zelf was hij ook regelmatig in
dat crisiscentrum te vinden. „Af
en toe worden je de emoties toch
te veel en loop je even naar bui
ten. Hup, werd je weer bestormd
met camera's en vragen. We heb
ben zwaar nagedacht over de
aanwezigheid van de pers ko
mende zondag.
Uiteindelijk zal ook de groep
slachtoffers en nabestaanden
daar aanwezig zijn. Die moeten
daarvan zo weinig mogelijk
overlast ondervinden. Ze heb
ben al zoveel leed te verwerken.
We hopen dat de pers daar reke
ning mee zal houden."
AMSTERDAM (ANP) - Het is mogelijk dal
menselijke lichamen die worden blootge
steld aan extreme hitte, simpelweg „ver
dampen". Volgens patholoog anatoom dr.
Hens van het gerechtelijk laboratorium
leert de ervaring in crematoria dat een
menselijk lichaam bij een temperatuur van
1100 graden celsius, is vergaan. Volgens
professor Anthony Busuttil is het echter
„zeer onwaarschijnlijk" dat 200 mensen
verdwijnen zonder een spoor achter te la
ten.
Busuttil is als patholoog anatoom verbon
den aan de universiteit van Edinburgh en
verrichtte onderzoek naar de ramp met het
Pan Am toestel in het Schotse Lockerbie.
Hij arriveerde donderdagmiddag op Schip
hol om op verzoek van de gemeente Amster
dam mee te helpen bij het onderzoek
Busuttils opmerkingen doen opnieuw de
vraag rijzen in hoeverre de schatting van 250
dodelijke slachtoffers terecht was. Volgens
burgemeester E. van Thijn is daar vanavond
pas meer uitsluitsel over te geven, wanneer
de lijst van vermisten zo compleet mogelijk
is gemaakt.
Behalve Busuttil is ook John Orr, politie
chef van de Dumfries en Galloway police,
donderdag in Amsterdam gearriveerd. Orr
had driejaar geleden de leiding over het Loc-
kerbie-crisisteam.
Op de plaats van de ramp in de Bijlmer zijn
tot nu toe 50 doden geborgen. Volgens Van
Thijn blijft het daar waarschijnlijk bij. De
bergingswerkzaamheden zijn gistermiddag
om half 5 gestaakt.
Bemanningslid
Een van de laatste doden die werd gevonden
was een bemanningslid van het verongeluk
te El Al-toestel. Zijn lichaam werd aange
troffen op de zevende verdieping van een
van de flatgebouwen. Hij is nog niet geïden
tificeerd. Tot nu toe is de identiteit van
slechts één dode bekend. De man kwam niet
voor op de lijst van vermisten.
Voor het volledig doen verdwijnen van een
menselijk lichaam is volgens patholoog
anatoom Hens een hoeveelheid kerosine
van tussen de 10 en 100 liter nodig. Een com
binatie van hoog energetische warmtebron
nen en hoge temperatuur maakt het moge
lijk dat van een lichaam nog slechts een licht
roetspoor op de grond achterblijft.
Dat zou zich onder andere hebben voorge
daan bij het bombardement op Dresden tij
dens de Tweede Wereldoorlog, een raffina-
derijbrand in het Franse Feyzin en tijdens
een brand op het sphip de Scandinavian
Star, waar van 140 passagiers en beman
ningsleden nagenoeg niets werd terugge
vonden.
In Lockerbie gebeurde dat met zeventien in
woners en twee passagiers van het veronge
lukte Pan Am-toestel. Deze lezing wordt be
vestigd door manager Van den Oever van
het crematorium in Velsen. Hij zegt dat er bij
de hoge temperaturen tijdens de brand die
bovendien urenlang aanhielden, van de stof
felijke resten van mensen niet veel meer
overblijft dan wat onherkenbaar stof. „Het
normale crematieproces voltrekt zich bij 800
tot 1000 graden Celsius en duurt één a an
derhalf uur", legt Van den Oever uit.
Puzzel
Volgens Busuttil moet onderzoek naar de
manier waarop vliegtuigbrokstukken zijn
samengesmolten uitwijzen hoe hoog de tem
peratuur is geweest tijdens de kerosine-
brand. Daarnaast moet aan de hand van te
ruggevonden lichaamsdelen worden be
paald hoeveel mensen er zijn omgekomen.
„Om een voorbeeld te geven; als we twaalf
ellebogen en twee knieen terugvinden kun
nen we ongeveer schatten om hoeveel men
sen het gaat. Inderdaad, een macabare puz
zel". aldus Busuttil."
van onze correspondent
Ad Bloemendaal
TEL AVIV - Een El Al-vlucht
van Tel Aviv naar New York
heeft gistermorgen vroeg ern
stige vertraging opgelopen na
dat gebreken waren geconsta
teerd in de ophanging van één
van de motoren van de Boeing-
747. De maatschappij heeft in
middels besloten alle toestellen
van het type 747 nauwkeurig te
controleren op barsten in de
bouten waarmee de motoren
aan de vleugels zijn bevestigd.
De fabrikant. Boeing, heeft be
kendgemaakt dat ze al geruime
tijd geleden informatie heeft
verstrekt over problemen met
de bouten, maar El Al zegt pas
na het ongeluk van zondag een
formele waarschuwing te heb
ben ontvangen.
Een van de vragen die bij het
onderzoek naar de ramp moet
worden opgelost, is waarom de
twee motoren onder de rechter
vleugel kort na de start hebben
losgelaten. Eerder dit jaar ver
ongelukte in de buurt van Tai
wan een Boeing-747 van China
Airlines onder dezelfde omstan
digheden. Ook in dat geval lie
ten de twee motoren onder de
rechtervleugel los. De bevesti
gingsbouten zijn nooit gevon
den, zodat geen definitieve con
clusie kon worden getrokken.
Net als bij El Al ging het om een
ongeveer twaalf jaar oud
vrachttoestel van het type 747-
200.
Scheuren
Volgens Boeing zijn de proble
men met de motorophanging be
sproken in een vergadering in
Seattle, de basis van de fabriek,
op 16 september van dit jaar.
Daarbij zouden vertegenwoordi
gers aanwezig zijn geweest van
Swissair en El Al. In dat gesprek
liet Boeing weten dat in de afge
lopen zeven jaar vijftien maal
bouten met scheuren uit 747's
zijn verwijderd. Het zou gaan om
een bekend probleem, vooral
met 747's die zijn gebouwd tus
sen 1980 en 1989.
De algemeen-directeur van El
Al, Rafi Harlev. bevestigde dat
Boeing al twee maanden gele
den een waarschuwing heeft
doen uitgaan. Maar die zou al
snel zijn ingetrokken, toen bleek
dat het formaat van de nieuwe
bouten die de fabriek verstrekte
niet klopte. Pas twee dagen gele
den, dus na de ramp in Amster
dam, zou Boeing met een nieuwe
formele waarschuwing zijn ge
komen.
In een donderdag gepubliceerd
vraaggesprek met het dagblad
Ma'ariv geeft Harlev antwoord
op de vraag waarom El Al aan
vankelijk verklaarde dat de zon
dag neergestorte Boeing een
honderd procent mankement-
vrije geschiedenis had. terwijl is
gebleken dat het toestel verre
van schadevrij heeft gevlogen.
In de afgelopen dagen werd be
kend dat het vliegtuig op 24 juli
te kampen had met een bran
dende motor bij de start op
Schiphol en dat het twee jaar ge
leden naar New York moest te
rugkeren, eveneens met brand
in een van de motoren.
Trillingen
Harlev zegt dat de maatschappij
niets te verbergen heeft. Het oor
spronkelijke antwoord zou zijn
gegeven omdat de mankemen
ten in het verleden 'niets te ma
ken hebben met de oorzaak van
het ongeluk van zondag'. Harlev
zegt dat zeven jaar geleden tril
lingen bij de start zijn geconsta
teerd en problemen met het lan
dingsgestel. maar dat die na re
paraties zijn opgelost. De bran
den in de motoren hebben niets
te maken met de recente ramp
omdat het ging om motoren on
der de linkervleugel, die onmid
dellijk daarna zijn vervangen.
Volgens Harlev heeft El Al niets
te verbergen en zullen alle log
boeken en technische journaals
in handen worden gegeven van
'de onderzoekscommissies. Hij
zegt ook dat geen enkele vlieger
zou opstijgen met. een toestel
waarvan bekend is dat het pro
blemen vertoont.
AMSTERDAM (GPD) - Het valt
veel mensen zichtbaar zwaar
hun naam in het condoleancere
gister te zetten. Opnieuw ko
men de beelden boven van het
vliegtuig dat naar beneden
kwam, toevallig op een andere
flat. Had het tien seconden lan
ger in de lucht gehangen, of kor
ter. dan waren zij nu dood ge
weest, misschien. Daarom ko
men ze naar de Stadsdeelraad
Zuidoost of naar het Amster
damse stadhuis en tekenen ze
het condoleanceregister.
Wat kunnen ze anders doen in
hun machteloosheid, zeggen de
meesten. Een simpele penne-
streek maakt bij veel mensen
echter weer emoties los. „Terwijl
we niet eens kennissen of familie
hebben verloren", zeggen twee
Surinaamse dames die met tra
nen in hun ogen het zaaltje uit
komen waar het register op een
tafeltje ligt.
Ontdaan door het gebeuren,
maar ook een beetje omdat ze
niet in stilte hun handtekening
konden zetten. „We liepen direct
tegen een paar fotografen aan,
die ons bij het register stonden
op te wachten. Maar die vroegen
tenminste nog netjes of ze ons
mochten fotograferen voor de
krant". Maar toen ze net aan de
beurt waren kwam er een stel on
gelikte beren van het een of an
dere tv-journaal binnenstor
men. „En die vroegen niks. die
zetten de camera gewoon aan.
Als wij nou familieleden waren
geweest van een van de slachtof
fers, dan zouden we daar toch
niet van zijn gediend? Heeft de
pers dan helemaal geen respect
meer voor de privacy van ande
ren?".
Kladblokje
Tien minuten later komen er in
derdaad nabestaanden het re
gister tekenen en is het gebeurd
met de vrije nieuwsgarihg. Alles
met een camera wordt verder de
toegang tot het Stadsdeelraad
kantoor geweigerd. Tegen een
kladblokje en een pen hebben de
meeste mensen niets, ze willen
best zeggen wat hen beweegt om
hun naam in het boek te zetten.
„Omdat niemand de dood kan
ontlopen, dat zie je maar weer
Waar je ook woont, het kan je elk
moment treffen. God moet wel
erg boos op ons zijn", zegt me
vrouw Fong Tin Joen die in de
Koningshoef woont, drie minu
ten lopen van de rampplek.
„Omdat het zwaar is enkele be
kende gezichten niet meer in het
parkje tegen te komen als ik een
wandelingetje maak", zegt een
Hindoestaanse man.
Een Nederlander: „Omdat ik ja
renlang in die flat heb gewoond
en ik nog moeiteloos de namen
weet van mensen die op de hoek
woonden en waar sinds zondag
niks meer van is vernomen".
„Waarom moet ik dat nog zeg
gen? Wat moet ik anders doen?
Dit is het enige, want ik woon
hier en mensen uit mijn eigen
buurt zijn dood", zegt een verle
gen jongen die toevallig langs
het Stadsdeelkantoor kwam en
binnenliep.
„Omdat we het allemaal hebben
gezien. We zaten er een minuut
van af. Een paar seconden lan
ger in de lucht en het vliegtuig
was recht bij ons naar binnen ge
komen", zeggen meneer en me
vrouw De Vries van de Kneppel-
weg. „Dit zullen we altijd mee
dragen. dit raken we nooit meer
kwijt. Hier komen is het enige
watje nog kunt doen".
Ongedeerd
Annemarie Kuper: „Omdat
mijn kinderen op een school zit
ten waar ook kinderen van
Kruitberg en Groeneveen op zit
ten. De mees ten zijn ongedeerd
gebleven, een paar worden nog
vermist. En mijn kinderen ko
men elke dag nog thuis met af
schuwelijke verhalen over men
sen die ik ook ken. Een Ghanese
man die drie van zijn kinderen
kwijt is. het is verschrikkelijk".
Het zijn geen verhalen waarmee
je kinderen uit school moeten
thuiskomen, zegt Annemarie.
„Maar het is niet anders. God.
wat hebben we vaak een grapje
gemaakt dat er wel eens zo'n
vliegtuig naar beneden zou ko
men. Maar zoiets gebeurt toch
niet in Nederland? Zoiets ge
beurt in Pakistan. Nepal. Of drie
jaar geleden in Suriname, toen
mijn kinderen ook al thuis kwa
men met het verhaal dat een van
de moeders op school familie
had verloren. Verbrand in het
SLM-vliegtuig. Toen waren ze
nog klein en vroegen ze: 'Mensen
kunnen toch niet branden,
mam?' Nu weten ze dat het wel
kan".
Burgemeester Van Thijn zette als eerste zijn handtekening.
foto Herman Pieterse/ANP
