York zucht onder
massatoerisme
Spreekwoorden komen tot leven in Muiderslot
Stormloop
[na brand in
kathedraal
Best bewaard
kasteel uit
middeleeuwen
ZATERDAG 19 SEPTEMBER 1992
vrije tijd
De scholen zijn begonnen, de
toeristen verdwenen. York, de
Noordengelse vestingstad, herademt.
Tweehonderdduizend bezoekers
schuifelden er deze zomer elke dag in
dichte drommen over het
middeleeuws plaveisel, tweemaal zo
veel als het aantal inwoners. Peter
Berry, pr-directeur van de
Noordengelse gemeente, probeert
zich diplomatiek uit te drukken. „We
willen toeristen niet ontmoedigen
naar York te komen. Natuurlijk
verschaffen ze werkgelegenheid hier.
Haar vergeet niet wat het ons kost
de stad schoon te houden. In plaats
van 2,5 miljoen toeristen die elk een
pond uitgeven, zouden we liever één
bezoeker hebben die 2,5 miljoen pond
uitgeeft."
Twintig jaar geleden was York weinig
meer dan een stip op de kaart, thans
heeft de stad vier keer zo veel hotelbedden
als Cambridge. De meeste toeristen zijn
Engelsen, maar in toenemende mate klin
ken ook vreemde talen in de nauwe
straatjes van de stad. „Paradoxaal ge
noeg was het de brand in de kathedraal,
acht jaar geleden, die wereldwijd de aan
dacht op York vestigde", zegt Berry.
York Minster, die inmiddels in zijn oude
glorie hersteld is. is slechts één van de
trekpleisters. De katedraal heeft meer ge
brandschilderde glas-in-lood-ramen dan
enige andere kerk ter wereld. Bij de brand
van 1984 werden de meeste van die ramen
gespaard, maar een ervan sprong door de
hitte. De restauratie ervan vergde vele ja
ren - het raam bleek uit 40.000 delen te be
staan.
Zelfs in dit jaar van de recessie zwol de toe-
ristenstroom opnieuw met tien procent,
en de voorspelling voor de nabije toe
komst luidt: meer van hetzelfde. Vanaf
volgend jaar zal Barley Hall. een minu
tieus gerestaureerd middeleeuws gebouw,
een nieuwe magneet zijn. In het huis zul
len bezoekers middeleeuws voedsel kun
nen nuttigen dat door echte middeleeu
wers wordt bereid en geserveerd.
.Alles is authentiek", zegt initiatiefnemer
Iveson Wheatley. „Water halen we uit de
waterput, want kranen zijn er niet. Het
bier is hetzelfde bier dat 800 jaar geleden-
werd gedronken. En het personeel loopt in
middeleeuwse kleding."
Wheatley houdt niet van kitsch. „Als ik
middeleeuwse kleding zeg. bedoel ik ook
middeleeuwse kleding", zegt hij streng.
„Voor het vrouwelijk personeel betekent
dat: geen ondergoed. Je kunt er niet aan
beginnen onder de oude kostuums onder
goed van Marks and Spencer te dragen.
Want wie ondergoed aantrekt, kan nooit
de juiste instelling hebben."
Relikwie
Een dergelijke compromisloze houding
werd deze zomer niet aan de dag gelegd bij
een ander relikwie uit de middeleeuwen:
de Mystery Plays. Deze theatrale vertol
king van het bijbelse verhaal wordt sinds
de vroege Middeleeuwen in York opge
voerd, maar dit jaar met een paar kleine
wijzigingen. Zo droegen de aartsengelen
een money-belt als vijgeblad en werden de
Betlehemse kinderen gewoon met mitrail
leurs afgeslacht. De kruisiging van Jezus
werd gefilmd door een toerist met video
camera.
In de Middeleeuwen waren de Mystery
Plays in York het voornaamste volksver
maak, samen met de heksenverbrandin
gen. Er waren 46 verschillende toneelstuk
ken, die in de juiste volgorde gezien moes
ten worden. Elk gilde nam een onderdeel
De nauwe straatjes in de binnenstad van York.
foto British Tourist Authority
van het bijbelse verhaal voor zijn reke
ning. waarbij optimaal gebruik werd ge
maakt van het aanwezige vakmanschap.
Zo voerde het gilde der spijkermakers de
kruisiging op en deed het scheepsmakers-
gilde de scène met de Ark van Noah. Elk
gilde had een toneel op wielen dat door
paarden werd voortgetrokken, zodat de
inwoner van York maar op een bepaalde
straathoek hoefde te gaan staan om alle
46 bedrijven aan zijn ogen voorbij te zien
komen.
Vele eeuwen konden de inwoners van
York aldus van de kruisiging en andere
verschrikkingen genieten, totdat de pest
in 1569 zo veel levens eiste dat niet genoeg
acteurs meer konden worden gevonden
Drie decennia geleden werd de Mystery
Plays echter nieuw leven ingeblazen, en
tot op de dag van vandaag worden ze elke
vier jaar opgevoerd.
Deze zomer was de vertolking voor het
eerst binnenshuis, in het oude Theatre
Royal, maar een aantal authentieke ele
menten bleef bewaard. Evenals vroeger
waren de acteurs afkomstig uit het ge
wone publiek. In de traditie van jaren her
offerden 120 timmerlieden, dominees, no
tarissen en andere vaklieden een halfjaar
lang elke vrije avond op om te repeteren,
alleen maar om gedurende een maand el
ke avond vier uur lang onbezoldigd op de
planken te mogen staan.
Betaald
Slechts één acteur werd betaald, maar die
moest zich dan ook 28 keer laten kruisi
gen. „Eerst dacht ik: dit wordt het toneel
stuk van mijn leven", zegt acteur Robson
Green. „Jesus Christus - dat was de enige
rol waar iedereen zich onmiddellijk iets bij
kon voorstellen."
Maar Green had buiten de beulen gere
kend. „Oké, mijn kruisiging was mis
schien niets vergeleken met Sarajevo.
Maar het was nog altijd de voltrekking
van een doodvonnis. Het was het vuurpe-
leton. Elke avond voelde ik de angst die
een jood moet hebben gevoeld in een van
de concentratiekampen als hij naar de
gaskamer werd geleid."
Green bekent: „Nee. ik denk niet dat ik
nog in God geloof."
York Minster, de kathedraal van de Engelse vestingstad.
foto British Tourist Authority
Cees van Zweeden
Je moet de oploop van eigentijdse
bruidsparen en fotografen even omzeilen,
®»ar dan sta je midden in de vaderlandse
Stschiedenis, daar in het Muiderslot. Het is
bet best bewaarde middeleeuwse kasteel van
^'«Ierland en dat is te zien ook - al oogt het na
«laatste restauratie, een jaar of twintig
ftleden beëindigd - heel anders dan ruim
tienhonderd jaar geleden, toen graaf Floris V
van Holland het liet bouwen.
Floris V heeft zelf niet veel plezier aan
het Muiderslot beleefd. De graaf had
namelijk een daverende ruzie gekregen
•net Gijsbrecht van Aemstel. Die wist. sa
men met de edelen Herman van Woerden
en Gerard van Velsen, Floris op 23 juni
1296 tijdens een jachtpartij bij Utrecht ge
vangen te nemen. De samenzweerders slo
ten graaf Floris op in zijn eigen kasteel en
brachten hem vervolgens, bij een poging
mt het inmiddels door boeren en burgers
omsingelde slot te ontkomen, zo zware
verwondingen toe - Gerard van Velzen
sloeg hem beide handen af - dat 'der keer-
'en god' kort daarop stierf.
Alleen Gerard van Velsen moest zijn me
deplichtigheid met de dood bekopen. Hij
zou door de straten van Leiden zijn gerold
in een met spijkers doorboorde ton. wat
leidde tot het spreekwoord: „Hij zit erin
als Van Velsen in het vat" om aan te geven
dat iemand echt in moeilijkheden is ge
raakt.
Van Floris zijn er op het slot niet zoveel
herinneringen overgebleven. Wel zijn er
nog de rood en gele luiken, de kleuren van
de graven van Holland. Maar de inrichting
is in zeventiende-eeuwse stijl, dat wil zeg
gen de tijd dat de dichter Pieter Come-
liszn. Hooft hier slotvoogd was.
Bezichtiging van het Muiderslot is alleen
mogelijk tijdens de rondleidingen die elk
uur gehouden worden. Het aardige daar
van is dat de gidsen bij hun tekst en uitleg
gebruik maken van oude spreekwoorden,
die aan de hand van het tentoongestelde
meteen verduidelijkt worden. Zo bij voor
beeld het 'in de luren leggen'. In Hoofts
tijd leden kinderen vaak aan rachitis,
waarbij hun ledematen door gebrek aan
vitamine D dreigden krom te groeien. De
dikke enkels die hiervan vaak het gevolg
waren, deed het volk spreken van 'enkel
ziekte', wat later werd verbasterd tot 'En
gelse ziekte'
Om dat kromgroeien tegen te gaan. wer
den de kinderen stevig in doeken - luren of
luiers - gewikkeld of 'ingebakerd'. De lu
ren werden vaak warm gemaakt om het
kind tegen de kou te beschermen. Werden
die doeken tè warm gemaakt, dan was het
kind 'te heet gebakerd'.
In de wapenkamer van het Muiderslot
kan men een half peloton geharnaste figu
ren aantreffen - 'gestaalde kaders', om een
communistische term uit het jongste ver
leden nog eens te misbruiken. Ook dat
geeft de rondleidsters de gelegenheid
weer allerlei gezegden los te laten, voor ie
mand in het krijt treden (het met krijt af
getekende strijdperk), iemand die vast in
het zadel denkt te zitten, toch uit dat za
del te lichten zodat hij in het zand moet
bijten, met open vizier strijden, dus met
opgeslagen voorste gedeelte van de helm
het kruit verschieten, enzovoorts. Dat
wordt allemaal verteld tussen een indruk
wekkende collectie antiek wapentuig.
In de prinsenkamer van het slot wordt
duidelijk 'waar op het kussen zitten', dus
aan het bewind zijn. vandaan komt. In de
zeventiende en achttiende eeuw zaten de
regenten gewoonlijk op zo n kussen, bij
voorbeeld wanneer ze zich moesten bezig
houden met hete hangijzers. Wat dat nu
weer is blijkt in de keuken, waar nog zo'n
hangijzer te zien is: het voorwerp waar-
De rondleiding door het Muiderslot voert ook naar de wapenkamer. foto Paul Dijkstra
mee boven het vuur hangende potten ho
ger of lager gesteld konden worden.
Zo'n rondleiding van drie kwartier kan
voor iemand die er gevoelig voor is, niet
alleen een lust voor het oog, maar even
zeer voor het oor worden, zeker wanneer
de gids haar gezelschap - in dit geval een
groep leraren - begint te testen op kennis
van de in het Muiderslot terug te vinden
spreekwoorden en gezegden. Geëindigd
wordt dan met 'tot ziens in de pruimen-
tijd'. waarmee Hooft ooit zijn vrienden ge
dag zij, hen uitnodigend om nog eens
langs te komen als de pruimen rijp waren.
Om de gevolgen van dat pruimen eten
weg te werken, moest men op de balk van
de latrines plaatsnemen, het 'over de balk
smijten', waarna men 'de hoop kon laten
varen' zoals een kien nonnetje er bij een
vroegere rondleiding aan toevoegde
Wie na de rondgang nog even nazit in de
taveerne, hoort alom dat de bezoekers
kennelijk plezier hebben beleefd aan dit
bezoek. En dit soort ongevraagde mede
delingen van de consumenten bewijzen
wel dat een bezoek aan deze historische
plek de moeite waard is.
Chris Kruisinga
Muiderslot. Muiden Toegang 4. voor volicas-
senen. 2.50 voor kinderen Rondleiding van
apnl t!m. september van 10 tot 16 uur, op zater
dagen. zon- en feestdagen van 13 tot 16 uur De
rest van het jaar zijn de rondleidingen van 10 tot
15 uur en inde weekeinden en op feestdagen van
13 tot 15 uur. Gesloten met Kerstmis en op
Nieuwjaarsdag.
Skiën
Voor nog geen 250 gulden
een week skiën in Oosten
rijk. Dat is één van de in het
oog springende jubi
leumaanbiedingen in de
wintersportbrochure van
de 65-jarige NBBS. De reis
moet begin januari worden
gemaakt. Liefhebbers die
pas later in de maand ivil-
len vertrekken, hebben ook
geen klagen, want tot en
met 6 februari blijft de prijs
laag - op z'n hoogst 265 gul
den. De reis gaat naar Zeil
am See en er is door de
NBBS gecalculeerd op ba
sis van logies en ontbijt. Wie
er 's avonds nog een diner
bij wil hebben en drie keer
sauna, dient 165 gulden
meer over te maken. Ande
re jubileumofferte: skibus
reizen in het laagseizoen
waarbij voor 2 Royal Corn-
fortstoelen 65.- moet ivor-
den betaald in plaats van
fllO,-.
Quebec
De NBBS organiseert ook
relatief goedkope winter
sportreizen naar Canada.
Niet naar de meest specta
culaire gebieden aan de
icestkust iBlackcombl
Whistler Mountaint. maar
naar Quebec in het oosten
van het land. De twee 're
sorts' op circa 100 kilome
ter van Montreal doen wat
Noors aan. Ze zijn niet hoog
(Mont Tremblant reikt tot
945 en Mont St. Saveur tot
slechts 463 metermaar vrij
sneeuwzeker. Het pisteplan
is zo slim opgezet dat de
skiër redelijk veel afdalin
gen tot zijn beschikking
■heeft, alleen is het hoogte
verschil ('vertical drop'
wordt dat op het noordame-
rikaanse continent ge
noemd) zo gering dat van
echt lange afdalingen geen
sprake is. De cowboy-sfeer
i totaal anders dan die in de
Alpen, vergoedt veel. Prij
zen ivoor groepen van mini
maal 4 personen) vanaf
1375 gulden per persoon en
er wordt gevlogen vanaf
Brussel.
Boheemse woud
Kras heeft vorig jaar zoveel
succes gehad met goedkope
wintersportreizen naar
Tsjechosloivakije. dat de
reisorganisatie uit Ammer-
zoden het land het komen
de seizoen heeft uitgeroe
pen tot 'speerpunt'. Gevolg,
een negendaagse busreis
naar het in het Boheemse
ivoud liggende Zadov (lo
gies op basis van half pen
sion, een liftabonnement, 5
ochtenden les, 3 excursies -
onder meer naar Praag
wordt in de gids aangebo
den voor prijzen tussen de
698 (laagseizoen) en 779
(hoogseizoen) gulden. De
kosten van een biertje
(f 0,80) en een kopje koffie
(f 0,40) moeten goedmaken
wat Zadov als skigebied
voor gevorderden te kort
komt (4 slepers en 1 stoel-
tjeslift). Het is wel uiterma
te geschikt voor beginners.
Langlaufsafari's
Betrekkelijk uniek zijn de
achtdaagse langlaufsafa
ri's die Kras in Oostenrijk
aanbiedt. Vanuit twee
plaatsjes Brandenberg en
Wörgl) worden lange toch
ten gemaakt onder leiding
van een Nederlandse gids.
Prijzen vanaf559 gulden op
basis van logies en half pen
sion. De busreis (Tourist
Class) is eveneens inbegre
pen, net als drie ochtenden
les. De tocht gaat pas door
als zich 30 of meer deelne
mers hebben gemeld.
Marathon
De marathon van New
York blijft de belangrijkste
bestemming van de Flying
Athletes Stichting (FAST),
de organisatie die Neder
landse trimmers geheel ver
zorgde reizen aanbiedt
naar marathonlopen 'all
over the world'. Er schij
nen. ondanks andere be
richten, nog enkele plaat
sen beschikbaar voor deze
befaamde loop dwars door
Manhattan die dit jaar
plaats vindt op 1 november
prijzen voor deze meer
daagse trip vanaf 2425).
Maar ook kan er nog wor
den ingeschreven voor de
marathons van Athene (18
oktober - prijzen vanaf
1203 guldeni. Parijs 18 ok
tober - prijzen vanaf 315
guldeni. Bangkok 29 no
vember - prijzen vanaf2325
gulden) en Honolulu <13 de
cember - prijzen vanaf3395
gulden).
