pzc
Liever een
knor dan een
blije geit
Woldhek heeft het beste voor met vogels
Rijk de Gooyer
peelt Pinter
kunst cultuur
25
VRIJDAG 11 SEPTEMBER 1992
Een repetitieruimte aan de Amsterdamse Da
Costakade. De Nederlandse vertaling van De
Thuiskomst wordt doorgenomen. De centrale vraag:
bekt de vertaling wel goed?
Natuurlijk: Engels is geen Nederlands, en er zullen
misschien wat aanpassingen volgen, maar sjoemelen
met Pinters tekst is hier uit den boze. „Goeie jus ligt
stil", zei Rijk de Gooyer tijdens zijn werk in de film
De Avonden, waarin hij de vader van Frits Egters zo
ontroerend heeft neergezet. Deze wijsheid van de
gestampte pot, die De Gooyer zo vaak aan de eettafel
in zijn ouderlijk huis had gehoord, werd een van de
bekendste one-liners uit De avonden. Bij De
Thuiskomst zal zoiets niet mogelijk zijn. Pinter wordt
naar de letter genomen.
Rijk de Gooyer: Je suster op 'n gaaspedol...
foto Nieuw Aneto
De Gooyer. een van de meest gevraag
de acteurs in den lande, ziet er on
danks zijn zevenenzestig jaren nog steeds
link uit. Een beetje malicieus hoofd heeft-
ie. Geen man tegen wie een skinhead in
een automatiek zou zeggen: 'Hé opa. geef
mij dat kroketje 'ns effe'. Terwijl we aan
stalten maken om naar een Amsterdams
café te gaan, liefst een etablissement waar
hij niet bij elke consumptie 'Foutje, be-
daaankt!' krijgt te horen, klopt hij op zijn
buik. „Kijk nou eens, jongens, ik krijg, ge
loof ik, een Zwitserlever."
Na de rol van Fred Schuyt in In voor- en
tegenspoed en die van de vader van Frits
Egters in De Avonden opnieuw dus een
karakterrol voor De Gooyer. Maar nu een
hele zware. Een rol die ooit door een to
neelgigant als Guus Hermus werd ge
speeld. Hoe is dat zo gekomen?
De Gooyer nipt voorzichtig van zijn jus
d'orange. een verversing die o, groot is
onze wankelmoedigheid. Heer! later
vervangen zal worden door een transpa
ranter soort geel. Dan, wegkijkend: „Olga
Zuiderhoek heeft mij voor deze rol ge
vraagd. 'Okay', zei ik, 'ik wil het doen.
Maar ik heb geen zin om tweehonderd
voorstellingen te spelen. Dat duurt mij te
lang. Dan wordt het een sleur. Ik wil het
niet meer dan vijftig keer doen en dan zo
veel mogelijk in de grote steden. Anders
ga ik op de automatische piloot'. En bo
vendien vind ik dat gereis door het land
heel vervelend. Met die files van tegen
woordig moet je al om vier uur weg. En
dan ben je pas om één uur 's nachts thuis.
Je zit langer tussen de wielen dan op het
toneel."
-Max, de figuur die u moet spelen, lijkt wel
wat op Fred Schuyt.
„Ja, hij is net als Fred Schuyt een kanke
raar. Maar het stuk van Pinter gaat diep
er. Max is veel moeilijker om te spelen. Hij
is echt gek, gestoord. Zijn broers waren
dat ook. Het zit in de familie. Bovendien is
hij een enorme opschepper. Hij zegt dat
hij een kenner is van paarden, dat-ie kind
aan huis was bij de paardenraces. Met één
oogopslag kon hij zien of een paard iets
mankeerde. Hij genas ze, met hypnose.
'Praat mij niet over paarden', zegt-ie te
gen Sam, zijn broer, 'ik weet alles van
paarden, jij kent ze alleen maar uit de
krant. Ik heb hun manen gestreeld'. Dat
liegt-ie allemaal. Maar hij gaat mee in zijn
eigen fantasie."
„Max is een moeilijke rel. Ik ben zelf nog
vrij springerig, ik heb niet de motoriek
van een oudere man. Tim Luscombe zei
tegen me: 'Rijk, niet zo vitaal, die man is
lojiger'. Dat is moeilijk om te spelen. Ik
ben nog snel. Terwijl ik niks aan sport
doe."
Getourmenteerd
„Omdat ik een wat getourmenteerd ge
zicht heb. vragen ze me voor dit soort rol
len. En dat is dan hard werken. Als je echt
een knappe snuiter bent, drijf je op je
schoonheid. Maar zo'n vileine man als
Jack Nicholson bijvoorbeeld, die is niet
echt knap. Die moet het hebben van zijn
talent. Maar dat niveau bereik je als Ne-
derlands acteur natuurlijk nooit. Je hebt
je taal niet mee."
- U speelt vaak losers. Waarom toch? U
bent zelf behoorlijk geslaagd.
„Ik vind 'losers' veel interessanter dan
mensen die succes hebben. Ze werken op
mijn lachspieren, die mensen die zich gro
ter voordoen dan ze zijn. Ik prik er door
heen. Ook in het normale leven. Als er
weer eens eentje zit op te pijpen, wil ik
soms zeggen: 'Meneer, als u allemaal bent
wat u zegt dat u bent, waarom heeft u dan
die foute schoenen en dat foute pak aan?
En waarom moet iedereen weten wat u
doet?"
Kaartje
„Een acteur die niet veel werk had, gaf me
laatst eens zijn kaartje. 'Denk eens aan
me, als je wilt', zei hij. En dan krijg je dat
kaartje en dan staat daarop zijn naam. en
daaronder: 'acteur'. Daar moet ik om la
chen. Want dat houdt in dat je wel moet
weten dat-ie acteur is."
„Je hebt een heleboel acteurs die maar
thuis blijven zitten. Die denken: laten ze
me maar bellen. Maar zo werkt het niet. Je
moet het gaan opzoeken, zelf wat onder
nemen. Met In voor- en tegenspoed van
Johnny Speight heb ik echt lopen leuren
bij de omroepen. Maar iedereen zei: nee,
dat is besmet. De VARA heeft uiteindelijk
na al die jaren de uitdaging aangenomen.
Ik heb er als een bulldog op gezeten. En op
een gegeven moment hoorde ik: Marcel
doet het. En toen het een succes werd, zei
den ze bij de VARA: je had het niet eerder
moeten doen en niet later. Ach, dat gelul
ken ik uit mijn hoofd. Leuk is leuk."
-- Hoe zit het met het schrijven?
„Ze vragen me telkens naar een vervolg op
Gereformeerd en andere verhalen. Maar
ik heb enorm veel moeite om me te con
centreren als ik alleen werk. Ik moet altijd
mensen om me heen hebben. Dus dat lukt
voorlopig niet. Maar misschien begin ik er
wel aan als ik wat minder ander werk heb.
Ik heb stof zat."
Accent
-- Ook over Utrecht, over wijk C?
„Jazeker. Toen de vrouw van de regisseur
Karl Guttmann erachter kwam dat ik
Bartels had gedaan - weet je wel, van
'Goejndaag Baaartels' - kreeg ik een be
paalde rol niet. So what. Met dat Utrecht
se accent verdien ik nog steeds goed mijn
brood. Kijk maar naar: 'Foutje, bedankt'.
Ik kreeg laatst eens een tekst van Reaal
en die beviel me niet. Dat ging over dat
spotje waarin ik in een sportwagen wegrij.
Ik zeg: 'Jongens, dat vind ik niks'. 'Okay',
zei die reclameman. 'Verzin zelf dan maar
wat'."
„Ik dacht: het moet iets rijmends zijn.
Want zowel in Utrecht als in Amsterdam
wordt er altijd gerijmd. Als iemand hier
Als Arie Snoek in Hoge hakken, echte liefde.
zegt: 'Je ligt in mijn bed', dan zegt een Am
sterdammer: Ja, je vader met een jockey
pet'. Het slaat op niks. Dat is het geestige
En toen zei Max Pam ineens: 'Ja, je zuster
op een gaspedaal'. Ik dacht: die moet ik
hebben Je suster op 'n gaaspedol."
- Max moet koken in 'De Thuiskomst'. Dat
komt mooi uit. U kookt zelf ook erg graag.
„Ja. dat klopt. Ik heb het een beetje ge
leerd van Hugh Jans. Ik ga altijd naar de
beste slagers als ik voor mensen moet ko
ken. Maar ik kook nooit voor meer dan zes
mensen Ik ben gek op wild: fazant, eend.
noem maar op. Ik ga af en toe wel eens op
een culinaire strooptocht in Belgie. In Bel-
gie is goed eten normaal. Hier in Neder
land moet je dankbaar zijn dat je geen
voedselvergiftiging oploopt. En dat ge
fluister in een sterrenrestaurant hier -
daar word ik gek van. Het lijkt wel of je in
een soort kathedraal zit. Als je ergens in
Belgié slecht zou koken, mag je daar niet
bestaan als kok. In het eenvoudigste res
taurant eet je goed. En dan die serviele
obers hier. Ik heb wel eens dertig asbak
ken gehad voor een sigaret. Ze blijven
maar nieuwe neerzetten. Terwijl een
beetje smerigheid bij eten hoort."
- Zijn er nog Nederlandse romans ivaar-
van U vindt dat ze verfilmd moeten ivor-
den?
„Kees de Jongen van Theo Thijssen zou
den ze moeten verfilmen Dat is een van
mijn lievelingsboeken. Die prachtige dag
dromen van die jongen. Maar ik heb niet
zo'n hoge pet op van de Nederlandse lite
ratuur. Ik denk dat Vals Licht van Theo
van Gogh erg goed wordt. Theo mag ik
heel graag. En weet je wat ze ook moeten
verfilmen? Pietje Bell. Ik denk wel eens
dat al die Nederlandse cineasten te hoog
grijpen."
Cees van Hoore
Vogels, schrijvers en politici. Dat zijn
de drie onderwerpen van tekenaar
Siegfried Woldhek (Emmen, 1951). Bij
Galerie Jas in Utrecht is recent werk van
Woldhek te zien waarin de drie aspecten
van zijn werk keurig zijn vertegenwoor
digd. Wat daarbij onmiddellijk opvalt is
dat de drie thema's ook drie verschillen
de kanten van zijn kunstenaarschap la
ten zien: liefdevol (ten aanzien van de vo
gels», geïnteresseerd en geamuseerd (de
schrijvers) en kritisch (de politici).
Kortom, als vogel ben je bij Woldhek het
best af. als schrijver loop je niet meteen
gevaar (hooguit blijk je onder zijn pen in
een tamelijk vreemde vogel veranderd),
maar politici zien zichzelf nogal eens te
rug. geportretteerd als vileine schurken
of onnozele halzen.
Woldhek, van origine bioloog en sinds
1990 directeur van het Wereld Natuur
Fonds in Zeist, is als tekenaar autodi
dact. Hij maakt sinds 1976 schrijverspor
tretten voor het weekblad Vrij Neder
land en tekent sinds 1980 politieke kari
katuren voor NRC Handelsblad.
Hoe mooi sommige van de vogeltekenin
gen ook zijn, ik heb op de expositie het
meest genoten van Woldhek's schrijver
sportretten die niet alleen heel knap ge
troffen zijn, maar soms ook bijzonder
geestig. Zo vliegt bijvoorbeeld Jan Wol
kers (lijntekening. 1991) in blote billen en
poedelnaakt piemeltje door het lucht
ruim, als een mollige cupido op leeftijd.
Hartjes
Titel 'Jan Wolkers zwevend'. Ik kan niet
eens uitleggen waarom, maar Woldhek
heeft hier iets essentieels van Wolkers'
schrijverschap getroffen. Misschien de
levenslust die uit zijn boeken spreekt.
Siegfried Woldhek moet wel een enthou
siast lezer zijn, want in zijn tekening
'Multatuli geplaagd door 't Harten' uit
1990 laat hij prachtig zien hoe ambiva
lent de houding van Maarten 't Hart is
tegenover de door hem evenzeer bewon
derde als verguisde schrijver Multatuli.
Terwijl twee 't Hartjes zich knuffelig te
gen de schouders van Multatuli aan-
vleien. springt een derde 't Hartje op de
achtergrond als een ondeugende school
jongen op en neer. De grote schrijver zelf
laat het zich allemaal aanleunen met let
terlijk lede ogen die van flink uitvergrote
wallen zijn voorzien.
Met die ogen is bij Woldhek trouwens
toch iets aan de hand. Zijn de koppen
van de geportretteerden al onevenredig
groot in verhouding tot de rest van het
lichaam, de ogen springen er nog eens
extra uit. Vaak weet Woldhek in vorm en
stand van de ogen zozeer iets karakteris
tieks van zijn onderwerp te vangen, dat
je hem of haar onmiddellijk herkent.
Statements
Heel duidelijk is dat ook in 'Kabinet
Lubbers-Kok' (lijntekening 1989). waar
'Trix' als een lieve, trotse schooljuf te
midden van haar boys poseert Je kunt
moeilijk ernstig blijven als je dat stelletje
ongeregeld zo bij elkaar ziet staan. Alle
maal ondeugende jongetjes, met links
achter twee flinke meiden: Hedy d'An-
cona en Ien Dales. Rechtsachter lukt het
meisje drie. Hanja May-Weggen, nog net
om over de schouder van een van haar
mede-ministers heen te kijken. Ze is uit
sluitend herkenbaar aan: haar ogen.
Dat Woldhek niet alleen hilariteit weet
op te roepen, maar met zijn karikaturen
ook serieuze statements brengt, is met
een duidelijk bij de tekening die als num
mer I is opgehangen op deze qua om
vang bescheiden maar qua invalshoeken
veelzijdige verkoop-expositie. De Zuid-
afrikaanse mimster van buitenlandse za
ken Pik Botha is geportretteerd met
even volle als vuile handen. Met de ene
hand steekt hij een zwarte man de ogen
uit. met de andere hand trekt hij zijn
slachtoffer hardhandig aan zijn tong.
Toelichting verder overbodig.
Veel van Woldheks werk is in boeken op
genomen: Literaire tekeningen (1980) en
Getekende schrijvers (1986). Hij illu
streerde bovendien diverse boeken van
Koos van Zomeren, en een jeugdboek
van Jacq. Vogelaar (Het geheim van de
bolhoeden). De boeken liggen op de ex
positie ter inzage. De tekeningen van
Woldhek die op de expositie hangen, zijn
allemaal te koop. voor zover ze nog niet
van eigenaar zijn verwisseld- Dat laatste
is bijvoorbeeld het geval met de recente
karikatuurtekening van Dirkje Kuik, die
wel te zien is maar al is aangeschaft door
de kunstenares zelf.
Inge van den Blink
Expositie Siegfried Woldhek. tekeningen Te
zien bij Galerie Jas. Nachtegaalstraat 3.
Utrechttot en met 23 september 1992. Open
dinsdag Um vrijdag 10.00-17.30 uur, zaterdag
10.00-17.00 uur.
Met Thom Hoffman in De Avonden.
foto Willem ten Veldhuys
In de film Grijpstra en de Gier met Rutger Hauer.
