Deuken in
het pantser
pzc
Kijk naar mijn mooiste knikker
Polen overleefde
dankzij Chopin
'akkend beeld
iinderarbeid
Jan Ekier
kunst cultuur
VRIJDAG 17 JULI 1992 27
Ïet Amerikaanse Nationale Comité tegen Kinderarbeid
vroeg in 1908 aan Lewis W. Hine het bestaan van
erkende kinderen te fotograferen. De organisatie wilde het
eeldmateriaal als propagandamiddel in de strijd tegen het
ijpende probleem van de kinderarbeid gebruiken. Het
lanon Image Centre in Amsterdam toont nu het resultaat
anHine's werk in de periode 1908-1918. Het comité zal
ivreden zijn geweest: de foto's vormen ook nu nog een
ihrijnende aanklacht tegen een verschijnsel dat elders in
wereld nog steeds op grote schaal voorkomt.
Hine (1874-1940) realiseerde
zich dat hij gevaar kon lopen
bij het vervullen van zijn opdracht
vanwege de wraakzucht van werk
gevers. Hij maakte daarom ge
bruik van vermommingen. Als
straatventer, zwerver, bijbelverko
per of werkloze onderwijzer die
verzekeringen verkocht, slaagde
hij er in overal in het land toegang
te krijgen tot mijnen, molens, fa
brieken en benauwde huiskamers
in sloppenwijken.
De precieze datering van de mees
te foto's viel niet meer te achterha
len en ook is meestal niet bekend
waar de foto's werden genomen.
De zeggingskracht van de beelden
vermindert er niet door: we zien
ook zo wel dat werkende kinderen
langzaam worden gesloopt tot uit
gebluste. vroeg oude volwassenen.
Twee dotjes van meisjes van een
jaar of acht staan nog met stralen
de ogen achter een machine in een
textielfabriek; een foto daarnaast
van twee meisjes die naar schat
ting een jaar of vijf ouder zijn,
toont magere gezichten met een al
dof geworden blik.
Of de kinderen nu met hun moeder
rond de tafel zitten om naaiwerk te
verrichten, of op het platteland be
zig zijn de oogst binnen te halen:
gelachen wordt er zelden. Een foto
Kinderarbeid in de Verenigde Staten.
van meisjes die kranten rondbren
gen is een van de weinige uitzonde
ringen: de drie door de zon besche
nen kinderen kijken breed lachend
de lens in. waarschijnlijk omdat
kranten rondbrengen in vergelij
king met de andere lichamelijke
arbeid niet echt zwaar werk is.
Publieke opinie
Hine groeide uit tot een van de be
langrijkste vertegenwoordigers
van de sociale fotografie in de Ver
enigde Staten. Zijn werk heeft bij
gedragen aan het mobiliseren van
de publieke opinie en leidde ten
slotte tot wettelijke maatregelen
tegen de mensonterende omstan
digheden waarin kinderen moes
ten werken. Terugkijkend op zijn
leven heeft hij zich daar met te
rechte trots over uitgelaten: „Het
heeft veel werk gekost om deuken
in het pantser van de zelfvoldaan
heid te bewerkstelligen, maar het
is het wel waard geweest."
De foto's van Hine zijn afkomstig
uit de Graham Ovenden Collec
tion en werden geselecteerd door
Josph Geraci van The Vintage
Gallery. Deze galerie is sinds enige
maanden ondergebracht in het Ca
non Image Centre.
Geraci voegde een stuk of tien
voorbeelden van sociale fotografie
uit de vorige eeuw toe. zodat dui
delijk wordt in welke traditie we
Hine moeten plaatsen. Thomas
Annan toonde hoe de sloppen van
Glasgow er in 1868 uitzagen en
Frank Meadow Sutcliffe fotogra
feerde in 1885 in Whitby op het
strand een koket meisje met een
vismand op haar hoofd. De Duitser
Aiigust Sander schokt nog steeds
met een foto van twee blinde be
delkinderen uit 1921: het meisje
houdt het jongetje stevig vast. bei
den 'kijken' uiterst gekweld de
lens in. Het is het meest jammerlij
ke tafereel van de expositie.
Peter Henry Emerson liet al in 1888
zien waar ook de werkende kinde
ren van 1992 eigenlijk thuis horen:
op school. Hij fotografeerde vijf
kinderen die in een lommerrijke
tuin vol aandacht zitten te luiste
fotografie Lewis W Hine
ren naar wat een oude onderwijze
res hen te vertellen heeft. Canon
exposeert op de begane grond ook
de surrealistische 'kunstfoto's' van
de hedendaagse Amerikaan John
Hesketh. Zijn foto's scheppen een
imaginaire wereld gebaseerd op
dromen en gevoelens en vormen zo
een sterk werkend contrast met de
sociale fotografie van Hine.
Fran<?oise Ledeboer
Expositie sociale fotografie Lewis W. Mi
ne, Canon Image Centre (Leidsestraat
79, Amsterdam); geopend tot en met 13
augustus, dinsdag tot en met vrijdag
van 12.00 tot 17.45 uur, zaterdag van
11.00 tot 16.45 uur
Deondernemingslust van
y kleine jongetjes en meisjes
inspireert auteurs tot wonderlijke
verzinsels die voor de lezer een
feest van herkenning zijn.
Sjoerd kreeg, toen hij naar de
dierentuin ging. van Harrie
Geelen een vlieger, zijn mooiste
knikker, een echte katapult en
een driewieler mee. Drie van zijn
kostbaarheden ruilt hij achter
eenvolgens met de olifant, het
hert en de krokodil voor een slurf,
een gewei en een staart. Uitge
dost als een onmogelijk beest
jaagt hij thuis zijn moeder de
stuipen op het lijf: „Help!" riep
zijn moeder. „Een eng beest."
..Nee hoor", zei Sjoerd. „Ik ben
het. Sjoerd. Kijk maar, je ziet het
aan mijn mooiste knikker."
De auteur die dit najaar aan het
begin van de Kinderboekenweek
een Zilveren Penseel in ont
vangst mag nemen voor zijn illu
straties in Juffrouw Kachel van
Toon Tellegen, maakte bij het
Piepkleine verhaal sterk versim
pelde tekeningen in tempera
mentvolle kleuren, waarbij het
wit van het papier een belangrij
ke rol speelt. Op de vrolijk ver
sierde schutbladen valt te genie
ten van een raadselachtig 'kan-
telspelletje'.
Jubelientje
In Hans Hagen bezit de Neder
landse jeugdliteratuur een inte
ressante auteur die tot nu toe
met elk nieuw boek voor een ver
rassing zorgde. Hij schreef histo
rische verhalen voor oudere kin
deren. fantasieverhalen voor iets
jongere en met zijn vrouw Moni
que enkele gedichtenbundels
voor peuters en kleuters. Op 6 ok
tober krijgt hij zowel voor Het is
nacht, we gaan op jacht als voor
Het gouden oog een Zilveren
Griffel.
In Jubelientje en haar liefste oma
bundelde hij zestien voorleesver
haaltjes voor kinderen vanaf vier
jaar over een schattig bijdehand
je dat doet wat andere kleuters
ook doen. Of niet doen. maar
graag zouden willen. Zo daagt de
weegschaal in de supermarkt Ju
belientje uit winkeltje te spelen
met tien sinaasappels en acht ap
pels die stuk voor stuk gewogen
en van een prijsstickertje voor
zien worden. Met haar oma een
potje dropjes leeg eten is nog leu
ker als ze er telkens twee tegelijk
neemt. En als het zo warm is dat
ze niet kan slapen maar niet mag
douchen, omdat het daarvoor al
te laat is, krijgt ze haar oma toch
precies waar ze haar hebben wil
door een 'fopplas' in bed te doen.
Liesbet
Zoals Jubelientje het ideale
kleinkind is. zo is haar oma de
beste oma die een kleuter zich
wensen kan: lief. jong van geest
en - net als de meeste opa's - al
tijd in voor een grapje. Kinderen
Illustratie uit Tobias wat doe je daar!
die nu op het eind van groep drie
van de basisschool een jaar lees
onderwijs achter de rug hebben
kunnen de verhaaltjes zelf lezen.
Twee kostelijke meiden zijn ook
Madieke en Liesbet over wie
Astrid Lindgren lang geleden
(1960 en 1976) twee boeken
schreef. De oudste van de twee
begint pas te denken wanneer
het te laat is en de jongste beleeft
nergens zoveel plezier aan als
aan proberen of iets ergens in kan
als ze vrijwel zeker weet dat het
er niet in gaat.
In Liesbet en het erwtje in haar
neus doet Liesbet op de dag dat
er op de Berkenheuvel erwten
soep gegeten wordt iets zo onver
standigs dat ze onmiddellijk
naar de dokter moet. Maar te
voet van de rand van de stad naar
de markt duurt lang genoeg om
eerst nog iets anders te doen. De
ruzie en het knokpartijtje met
een vervelend meisje dat haar zo
maar begon uit te schelden voor
'Snotneus', is later de reden
waarom ze de hulp van de dokter
niet meer nodig heeft.
Het boek is een recente bewer
king door Astrid Lindgren zelf
van een hoofdstuk uit haar 'Ma
dieke van het rode huis'. Het
werd hier en daar gewijzigd en
door Ilon Wikland opnieuw geïl
lustreerd met tekeningen in
kleur.
Tobias
Tobias wat doe je daar! van Si-
mone Kramer is het vierde ge
heel Nederlandse prentenboek in
de al achttien delen tellende serie
'Het balletje rolt'.
Het geestige verhaal over het jon
getje dat elke dag van de week
tot schrik van iedereen wel iets
ontdekt waarvan niet een-twee
drie duidelijk is hoe het in elkaar
zit en daarom met deste meer
aandacht onderzocht wordt,
werd door Jenny Dalenoord rij
kelijk geïllustreerd met vrolijke
tekeningen die uitnodigen tot
ontdekkend kijken en fantase
rend vertellen.
Jan Smeekens
Harrie GeelenToen Sjoerd naar de
dierentuin ging. Van Goor, Amster
dam, f 23.50
Astrid LindgrenLiesbet en het erwtje
in haar neus met tekeningen van Ilon
Wikland. Vertaling Rita Törnqvist-
Verschuur. Ploegsma. Amsterdam48
pag 18.50. Zelf lezen vanaf 6 jaar.
Hans Hagen Jubelientje en haar lief
ste oma met tekeningen van Philip
Hopman Van Goor, Amsterdam. 72
pag 20.-.
Simone Kramer en Jenny Dalenoord
Tobias wat doe je daar.' Ploegsma.
Amsterdam, 18.50.
Jan Ekier iszo'n beetje de
eminence grise van het vijfde
Holland Music Sessions Festival,
dat nog tot 31 juli plaatsvindt in
Amsterdam, Alkmaar en Bergen.
De Poolse jury-voorzitter van het
Chopin-concours Warschau is 79
en nog altijd actief als componist
en docent aan het
conservatorium in Warschau.
Ekier geniet van het
internationale gezelschap
muziekstudenten dat daar in het
conservatorium masterclasses
volgt bij allerlei gelauwerde
docenten, en concerten geeft. „De
sfeer is goed, de studenten
leergierig en Nederland een
heerlijk land."
Zijn vader, zelf pianist, begon
hem al op zijn vierde les te ge
ven. Twee jaar later gaf hij met zijn
twee jaar jongere zusje zijn eerste
concert. „Een Mozart-bewerking
voor vierhandig piano." Als Ekier
vertelt gaat het natuurlijk over
muziek En onvermijdelijk ook
over de veelbewogen recente Pool
se geschiedenis die daarin een gro
te rol speelt.
De jaren van voor de oorlog noemt
hij verre van eenvoudig. Afgestu
deerd aan het conservatorium was
hij pianist in theaters en begelei
der in dansscholen. In 1937 deed
hij mee aan het Chopin-concours.
„Die dag verving mijn zusje mij in
de dansschool waar ik werkte."
De oorlog betekende in 1939 het
einde van het vrije muzikantenle
ven. „Onder de Duitsers werd het
nog moeilijkker om je als musicus
staande te houden. Je speelde in
cafés en verder in het geheim bij
mensen thuis, want veel muziek
was verboden. Muziek van Chopin
bij voorbeeld. Misschien omdat
Robert Schumann ooit eens zei
dat de muziek van Chopin te ver
gelijken is met kanonnen, verstopt
in bloemen."
Opstand
„Inderdaad, met de kracht die uit
gaat van zijn muziek heeft het
Poolse volk zich altijd staande
kunnen houden. Toen bij voor
beeld in 1944 de opstand in War
schau uitbrak heb ik in die twee
maanden een stuk of dertig con
certen gegeven. Voor soldaten,
voor burgers en voor de gewonden
in het ziekenhuis. En altijd weer
vroegen ze Chopin."
„Na de oorlog bloeide het mu
ziekleven enorm op. De Philhar-
monie van Warschau was ver
woest, maar we speelden, waar het
maar kon en overal zal het vol. Het
eerste na-oorlogse Chopincours
speelde zich zelfs in kleine kamer
tjes af. Eerlijk gezegd moet ik vast
stellen dat het politieke klimaat
voor de muziek niet slecht was, an
ders dan voor andere kunsten. Het
is dan ook moeilijk om in muziek
een bepaalde socialistische rede
nering te verpakken."
Authentiek
„Nu de vrije markt weer is ont
staan moet ik zeggen dat het voor
jonge Poolse musici bepaald moei
lijk is een carrière op te bouwen. Je
moet toch de kans krijgen om naar
het buitenland te gaan en daar een
beetje naam te maken. Maar we
hebben er geen geld voor, daarom
vind je bijvoorbeeld op dit festival
geen Poolse studenten."
Ekier werkt al 32 jaar aan de uitga
ve van het complete werk van Cho
pin in een zo authentiek mogelijk
vorm. „Het is daar echt de hoogste
tijd voor. Er zijn in de loop der tijd
zo veel noten in allerlei uitgaven
geslopen, die hij nooit kan hebben
geschreven en die ook absoluut
niet in zijn stijl passen. Ik ga daar
voor terug naar de bron. naar zijn
met de hand geschreven manus
cripten en de door hemzelf verzorg
de eerste uitgaven. En dan heb ik
nog het liefst de boeken die Chopin
zelf met zijn leerlingen gebruikte.
Waarin je zijn eigen notities over
de manier van uitvoering terug
vindt."
Net zoals de barokmuziek uiteen
lopende benaderingen kent. be
staan er ook vele manieren om het
Chopin te interpreteren Heeft
Ekier voorkeuren0 Hij aarzelt en
zegt daar liever geen antwoord op
te geven. Maar uiteindelijk noemt
hij Dinu Lipatti. Maurizio Pollini
en „natuurlijk" Arthur Rubin
stein. „Drie pianisten met elk een
totaal andere stijl, maar ook ieder
op hun eigen manier wel heel
goed."
En Horowitz?
„Een groot virtuoos, maar geen
Chopin-vertolker
Romantisch
Ekier geeft regelmatig masterclas
ses: Duitsland. Frankrijk, Italië,
Zuid-Amerika, China en Japan.
„Het is me opgevallen dat studen
ten muziek heel verschillend inter
preteren. Oosteuropese musici
spelen meer romantisch, met meer
expressie. Westerse pianisten zijn
meer virtuoos, met meer gevoel
voor het klassieke in de muziek."
Holland Music Sessions is een al
ternatief voor de vele moordende
concoursen. Een goede zaak vindt
ook Ekier. „Er valt veel te leren en
de leerlingen kunnen er concerter
varing opdoen. Bovendien is de
winnaar van een concours niet per
se de beste deelnemer. Als er echt
een grote musicus uit een concours
naar voren komt. dan is zuiver toe
val. Aan de andere kant is voor het
winnen van een concours een sterk
karakter nodig, hetzelfde wat je
nodig hebt om een grote carrière
als solist op te bouwen. Ook dan
moet je sterk zijn om overeind te
blijven."
Ekier heeft weinig behoefte om
vooruit te kijken. „Ik ben tevreden
als ik muziek kan maken en lesge
ven. Daarin is het mijn voornaam
ste taak de studenten te laten zien
dat het gaat om enthousiasme. En
dat ze zich spiegelen aan de groot
sten uit ons vak, de mensen die
hun wortels hebben in de vorige
eeuw."
„Ze hebben gek genoeg moeite om
de schoonheid van een melodie te
laten horen en de klank van de
piano tot zijn recht te laten komen.
Ze moeten de eenvoud te zoeken.
Chopin wees daar zelf ook altijd
op. Maar misschien is dat een gave
die zich ontwikkelt naar mate je
ouder wordt. Bovendien is iedere
tijd waarin een nieuwe generatie
opgroeit steeds weer anders. Maar
hoe dan ook: echte kunst zal uit
eindelijk overleven,"
Hans Visser
De openbare masterclasses zang tij
dens Holland Music Sessions worden de
komende dne iveken gegeven door on
deranderen Herman Krebbers, William
Pleeth. Jan Wijn, John Perry en Jürgen
Kussmaul, steeds in het Alkmaars con
servatorium De studenten treden elke
avond op om 21.00 uur in de Ruinekerk
te Bergen In de Kleine Zaal van het
Amsterdamse Concertgebouw geven
jonge talenten recitals op dinsdag, don
derdag en zaterdag, om 20.00 uur.
De Poolse pianist en pedagoog Jan Ekier: Eenvoud...
foto Joop Boek
