En het even werd een leven
Iet late recht van de Góths
PZC kunst cultuur
fcfcV m* WÊÊB mmm VRIJDAG 17 JULI 1992
Móricz Góth, Sari en Ada in het groen, 1904/05
m
Ada Góth-Lówith, Bloemstukje
Sarika Goth in De Goutsbloeme, Veere 1970
De eerste april van 1992
aarzelt naar het voorjaar. In
Veere, waar - naar het woord van
Chris van Schagen de wetten van
haast noch vertraging gelden en
slechts de uren van uur tot uur
tellen - sterft in de prille ochtend
Sarika Góth. Van haar
tweeënnegentig jaren liggen er
vele op Walcheren, in Domburg
en Veere, stadjes die thuishavens
werden temidden van de
Europese woelingen die het
aanzien van deze eeuw bepalen.
De schilderes van de dingen van
alledag ligt er klein maar
soeverein in de kamer die uitziet
op de tuin. De dag neemt, uur
I voor uur, bezit van Veere en de
I tienduizend dingen die van Sari
waren. Het blauw en het groen
worden haar blauw en groen.
Nu lijken ze plotseling het bezit
van velen. Wat tijdloos scheen
wordt actueel. Er komen mensen
in het huis, mensen die de
exposities regelen. En de
veilingen. Het verleden mag nog
even leven, maar een tijdperk
wordt afgesloten. De luiken
blijven open.
Periode
j Leven en werken van de
I kunstenaarsfamilie Góth staan in
Zeeland voor een veelbesproken,
j te weinig bekende periode. Het is
het tijdperk van de grote namen,
schrijvers en schilders, die vérder
geraakten dan de overzeese
wingewesten, die een
klankbodem vonden in Europa en
de wat grotere wereld. Wie het
overToorop, Mondriaan en Van
j Schendel heeft, kan daar
I gedachten over Domburg en een
snel vervlietende allure aan
verbinden. Na de zéér bekenden
volgt de groep van kunstenaars
wier invloed weliswaar minder
verreikte maar die het leven op
Walcheren wat extra kleur gaven.
Er is omstandig gewaagd van
Domburgse scholen en Veerse
poepen. Het ging echter veel w
j rieer om persoonlijkheden die,
ieder voor zich, een spoor trokken
door het Zeeuwse land dat wijder
strekt dan de schaduwval van de
Dom en het Badpaviljoen.
Wie geïnteresseerd is in Het
j Belang van dit al. zal moeten
wachten op een goede
inventarisatie. Er wordt meer
gepalaverd dan getoond. De
kentering is evenwel in zicht. Er
was beweging rond de villa
Loverendale. er is beweging rond
Mondriaan en Domburg. Jan
Heyse en Karei van Veen kregen
hun Veerse expositie. De
|i gemeente Valkenisse
inventariseert het 'historisch
bestand'. Sluis zet Paul Baum in
I het licht. We zagen kort
achtereen de tv-produktie
I Zeeuws Licht en de reprise van de
I »an Schagen-film. Daaruit moge
blijken dat de documentatie meer
an meer aandacht krijgt. Het
materiaal voor een gedegen
retrospectieve komt in zicht. In
jW geheel past de Góth-
rentoonstelling die nu in het
Zeeuws Museum te Middelburg te
aen is voortreffelijk.
De dood van Sarika Góth bracht
hernieuwde aandacht; niet alleen
het oeuvre en de verzamelingen
van Sari, ook het werk van de
vader Móricz en de moeder Ada
werd uit de stilte gehaald. In het
Zeeuws Museum is het niet
anders: een zaal Sarika, een zaal
Móricz en één eenzaam
schilderijtje van Ada vormen
tesamen een familieportret.
Het is een allereerst bescheiden
expositie die past bij de sfeer van
het werk waarvan beschouwing
en verstilling de belangrijke
waarmerken zijn. De snelle
reactie van het Zeeuws Museum
heeft uitstekend gewerkt. Het
museum ruimde er zijn
'zomertijd' voor in, een initiatief
dat diepte geeft aan de opdracht
van dit museum. Doelgerichte
manifestaties als deze
tentoonstelling onderstrepen het
belang van een Zeeuws Museum
als activiteitencentrum. Dat
belang kan en mag niet tenonder
gaan aan overwegingen van
louter financiële aard. Ook wat
kunst en cultuur betreft, geldt het
woord van Cats: wie mooi wil zijn,
moet lijden'pijn. Pijn in de
geldbuidel behoort geen vervolg
te vinden in geestelijke armoede.
De stille rijkdom van het kleine
die in deze zomerexpositie een
treffend kader vindt is er om het
verschil in belangen te
onderstrepen.
Persoonlijk
Móricz Góth, in het westen
Maurice Góth geworden, toont
zich in zijn werk een late
vertegenwoordiger van het
impressionisme in de
schilderkunst: Kunst verdraagt in
beginsel geen grenzen, hoewel-een
aantal uitingen doca- de aard van
onderwerp en weergave door de
eeuwen heen sterk geografisch
medebepaald is geweest. Met
name de abstracte kunst heeft die
grenzen verdrongen. Het
impressionisme is enige tijd een
nogal Frans-bepaalde speeltuin
geweest. De stijgende mobiliteit
van kunstenaars - er werd eind
vorige eeuw in die kring veel
gereisd - heeft voor directe
aanrakingen gezorgd. De
indrukken werden 'meegenomen'
en verwerkt. Dat leidde niet
zelden tot een verzelfstandiging
die in kleine kring doorwerkte en
medebeoefenaars vond. Zo
ontstond later in de balans het
idee van bijvoorbeeld eerï Duits
en een Hollands impressionisme.
De uitgangspunten hebben een zo
vrije uitwerking gekregen, dat die
eigen inbreng bepalend is
geworden voor de signatuur.
Móricz Góth heeft zich maar heel
even laten leiden door het
gegeven dat met name de
spelende mens de bepalende
factor moest zijn fti het spel van
kleuren en toetsen.
Bezonkenheid, de sfeer van
weemoed en verinnerlijking, een
warm palet, aandacht voor het
stille geheim, winnen het van de
zwierezwaai. de bonte
zomerpracht. Zet hij zijn mensen
in het duin. schildert hij zijn
mensen langs de vloedlijn op het
strand; altijd is er die
beschouwelijkheid.
Móricz Góth, aangeraakt door
Wenen, Parijs, de Hollandse
traditie, de schilders van de
Belgische Noordzeekust en -
steeds verder - de Nieuwe Wereld,
blijft de landman van de
Hongaarse vlakte. Schildert hij in
de stad schildert hij mensen, dan
schept hij het kader voor een
nieuw landschap vol gedachten,
de vragen naar de open
weidsheid, luchten, vergezichten.
Dat heeft, in de ogen van een
wereld die op steeds nieuwe
wonderen wacht, niets groots en
meeslepends. Wie nu de
portretten, kleine schilderijen als
de Vrouw in de Duinen, en Sari en
Ada in het Groen ziet. zal Góth
danken voor zijn eigenheid.
Experiment
Zijn vrouw Ada Löwith trok zich
na een korte carrière in de kunst
terug op het bastion van haar
gezin. Zij is in directe zin
ondervertegenwoordigd op deze
expositie.
Over de dochter Sarika. kind van
Europa, is aanzienlijk meer
geschreven. De verleiding tot
vergelijken doet zich voor maar
kan onmogelijk tot een
aanvaardbaar oordeel voeren.
Móricz Góth schilderde tussen
vorm en kleur zuiver op intuïtie,
op zijn ziel. Sarika gaf zich over
aan de studie der effecten: de
verhouding van lijnen, vlakken,
kleuren, de leer van de beweging.
Zo kon ze binnen eens verworven
kennis experimenteren. Ze bleef
daarin trouw aan haar specifieke
opvatting van het palet van
Lhote, de kunstenaar aan wie ze
zich zeer verplicht gevoelde. De
directe omgeving was haar
werkterrein: de huizen van Veere,
de kleine dingen van de straat,
een pop, een glas, een flesje, een
houten eend.
Over dit alles, de schilderijen en
hun makers, schreef Francisca
van Vloten het boeiende cahier
En het leven droom. Het is een
voortreffelijk geschreven extract
van het nu beschikbare
bronnenmateriaal. Men zou
wensen dat het (late) recht dat de
familie Góth op deze wijze is
gedaan, in een nabije toekomst
door anderen wordt gedeeld. De
titel is ontleend aan een gedicht
van Adriaan Roland Holst. In het
gedicht gaat aan die regel een
andere vooraf 'en het even werd
een leven'. Het Zeeuws Museum
toont deze zomer de klare volheid
van wat betrekkelijk moest zijn.
Andreas Oosthoek
(Zeeuws Museum, Abdijplein, Middel
burg, 10-17 uur Francisca van Vloten,
En het leven droom, Zeeuws Katern nr
7) over de kunstenaarsfamilie Góth
Veilingen wertken Móricz en Sarika
Góth Domburg, De Parel, 27 tlm 30 juli.
avondveilingen Huibers in het Hof
Domburg, vanaf 19.30 uur: Den Haag.
Góth-veiling Jan Pieter Glerum>,A 15 sep
tember, Westeinde 12.
Móricz Góth. Aan het strand bij Domburg, 1926. Niet op de tentoonstelling.
Veiling Huibers. Domburg 27 juli 1992.
Móricz Góth, schets zelfportret, New
York 1913.
Bijna een eeuw heeft de
zwerftocht van de
schildersfamilie Góth door Europa
eduurd. Tussen eenheid,
erscheuring, oorlog en vrede
iggen de jaren en afstanden,
eeland, het in bange dagen nieuw
[vonden thuisland, bleef trekken,
efamilie streek er uiteindelijk
leer in Veere.
nkele maanden geleden overleed
[dochter Sarika, de laatste
ttuige van een boeiende periode in
Ie geschiedenis van de Zeeuwse
schilders. Haar vader, de geliefde
Hongaarse schilder Móricz Góth
overleed in 1944, 71 jaar oud. De
moeder Ada Löwith stierf op 73-
jarige leeftijd in 1950.
In Veere, in het huis de
Goutsbloeme, schilderde Sarika en
hield ze zich bezig met haar
omvangrijke collecties kunst en
antiek. De veilingen van haar
nalatenschap en de 1
tentoonstellingen brachten haar
naam, najaren van stilte, weer in
het nieuws.
Sarika Góth, Non Aliter, in de tuin gevonden na de overstroming 1953
