stinkt
Waar chemie is, daar
het
Met begeleider naar de controle
Donike wil altijd gelijk hebben
L I tóa-
sport VRIJDAG 17 JULI 1992 23
Dopingjager manfred donike
Dopinggebruik in de sport
Professor Manfred Donike in zijn laboratorium. „Doping is niet gevaarlijk, het is zelfmoord."
wierf faam met het zogenaamde steroï-
denprofiel en klom op tot het echelon van
de sportpotentaten.
De hedendaagse Donike heeft macht. Hij
is de gunsteling en beschermeling van
IOC-baas Samaranch en geniet sinds 1975
aanzien als prominent lid van de medi
sche commissies van het IOC en de IAAF.
Donike bepaalt welke middelen op de ver
boden lijst komen en welke moeten wor
den afgevoerd. Die monopolie-positie is
opmerkelijk. Want het laboratorium van
Donike is commercieel deels afhankelijk
van doping. Hoe meer verboden middelen
op de lijst, hoe meer er gecontroleerd moet
worden en hoe vaker de kassa rinkelt. „Ik
doe onderzoek omdat het mijn innerlijke
overtuiging is dat doping de mens
schaadt. Bovendien is het competitiever
valsend. Daarom moet doping worden uit
geroeid."
Meerdere petten
Manfred Donike noemt zichzelf onafhan
kelijk, maar draagt meerdere petten. Dat
leidt regelmatig tot verwarring en een ver
strengeling van belangen. Zoals in de af
faire Krabbe. Donike speelde voor do
pingjager, politie-agent, aanklager en
rechter tegelijk. „Er is gemanipuleerd en
dat kan alleen met medeweten van de at
letes zelf. Krabbe is schuldig, dus moet ze
hangen", zo luidde samengevat zijn von
nis.
Professor Manfred Donike wordt door de sportwereld ge
respecteerd en gevreesd. Aan zijn wetenschappelijke
kwaliteiten neemt niemand aanstoot. De kritiek richt zich
vooral op zijn heksenjacht. „Sommige wielrenners zijn bang
voor hem", weet de Belgische prof Paul Haghedooren, een
van de weinige actieve sporters, die zijn mening over Donike
durfde te geven.
Professor Jacques van Rossum, farmacoloog in Nijmegen,
vindt Donike een prima collega. „Hij is de grote initiator van
het anabolenonderzoek en de ontwikkelaar van waterdichte
opsporingsmethoden. Hij is echt kundig. Donike speelt niet
voor rechter. Hij geeft genuanceerde informatie en plaatst
daarbij zijn persoonlijke kanttekeningen. Atleten zijn overge
leverd aan de willekeur van de bond en niet aan die van Do
nike."
Mr Emile Vrijman, directeur van het Nederlands Centrum
voor Dopingvraagstukken, is een andere mening toegedaan
„Ik vind dat Donike door zijn positie in verschillende medi
sche commissies nogal wat dingen door elkaar gooit. Donike
is hoofd van een laboratorium, dat geacht wordt objectief te
analyseren. Maar op het ene moment is als wetenschapper
bezig en dan vindt hij iets wat vanuit dopingstandpunt niet
meer als bewijs kan dienen en dan zet hij dat petje van me
disch commissielid op. Vervolgens probeert hij dan zijn
vondst te introduceren als een bewijsmiddel."
Marita Koch, voormalige topatlete uit de DDR en veelvuldig
beticht van dopinggebruik. vindt dat Donike in de affaire
Krabbe niet tactisch heeft gehandeld. „Zijn doel, het bestrij
den van doping in de sport, vind ik goed. De methoden die hij
daarbij gebruikt, vind ik dubieus. Donike wil altijd gelijk heb
ben en krijgen."
Vrijbrief
Profwielrenner Paul Haghedooren dankt een dopingvrijbrief
aan Donike. „Mijn lichaam maakt meer testosteron aan dan
normaal. Daarom werd ik positief bevonden en een halfjaar
geschorst. Na lang soebatten heeft Donike me uiteindelijk
aan een aantal tests onderworpen. De onderzoeken overtuig
den hem en ik kreeg een vrijgeleide. Wielerprofs zijn bang
voor Donike. Die man vindt altijd wel wat."
De Belgische professor Debackere heeft zijn vriend al vaker
gewezen op diens dubbelrpl. „Ik ben een paar keer verrast
geweest dat Donike als leider van een IOC-lab, mensen die
door een ander IOC-lab positief zijn bevonden, wil bescher
men. Hij zet af en toe de analyse op de helling en wijkt daar:
mee af van zijn principes."
Jos Hermens, manager van onder meer Katrin Krabbe, hult
zich liever in stilzwijgen over Donike. „Ik heb namelijk al een
kort geding aan de broek van die man. Hij is machtig. Daarom
vind ik het ook verstandig dat de sporters geen commentaar
geven. Alles wat je zegt kan namelijk tegen je gebruikt wor
den."
Zijn stem is zacht, zijn oordeel hard. Doni
ke wilde Krabbe te grazen nemen met me
thoden die juridisch gezien niet door de
beugel kunnen. De speurder voerde in al
zijn ijver een voor wetenschappelijke
doeleinden geopende B-proef als bewijs
aan De golf van kritiek die vervolgens
over hem heen kwam. was verpletterend.
Maar hij bleef standvastig, „In moreel op
zicht is het onaanvaardbaar dat de atletes
niet gestraft worden. Hoe kun je dat uit
leggen aan de jeugd, die de sport schoon
wil bedrijven De vrijspraak betekent een
flinke klap in de strijd tegen doping."
Revanche
Donike zint op revanche. Zijn goede naam
is in het geding. Het imago van zijn lab
staat op het spel. Het standbeeld van Do
nike is al langer aangetast. Hij verricht als
wetenschapper uitstekend werk. maar
aan de integriteit van de Keulse professor
wordt al geruime tijd getwijfeld. Der Spie
gel onthulde in 1989 dat Donike met een
aantal sportbonden contracten had geslo
ten voor aanvullende dopingtests. Daar
mee konden sporters tijdig gewaar
schuwd worden dat ze positief waren. De
Duitse gewichtheffer Radschinski. in 1986
gepakt en veroordeeld wegens illegale do-
pinghandel. heeft zelf toegegeven twee
maal te zijn getipt. De clientèle financier
de dus als het ware zijn eigen achtervol
gers.
Dubbelrol
Donike ontkent zijn dubbelrol uiteraard
in alle toonaarden. Hij noemt de aantij
gingen ..quatsch, onzin en uit de lucht ge
grepen." Hij voelt zich gegriefd en ten
diepste beledigd. „Waar zijn de bewij
zen?". bromt hij. De kritiek verstomt ech
ter nauwelijks. Ook op zijn analyses zijn
aanmerkingen. Een moedwillig gesabo
teerde dopingstaal werd door Donike als
negatief aangemerkt. Daarnaast wordt er
in het laboratorium geknoeid met urine-
proeven. Dat 'voordeel' hadden de positie
ve gewichtheffers Tömas Rheinhardt en
de Nederlander Yves Vivaldi. Beide spor
ters moesten worden gerehabiliteerd, om
dat er procedurefouten waren gemaakt.
Donike bestrijdt doping, terwijl er in de
sportmedische instituten in het diepste
geheim gevorst wordt naar nieuwe won-
derpreparaten Der Spiegel zegt dat er
zoiets als een alliantie van het zwijgen be
staat. De regie zou in handen zijn van
functionarissen en sportmedici.
„Quatsch, allemaal leugens", zegt Donike
opnieuw.
Manfred Donike heeft een waardevolle
bijdrage geleverd aan de dopebestrijding.
Geen pil is snel genoeg, geen middel ge
heim. Manfred Donike zegt een ophelde
ringsquotiënt van bijna de volmaakte
honderd procent te hebben. Maar over
zijn nevenactiviteit als lid van de medi
sche commissies wordt hoe langer hoe
meer gediscussieerd. De onafhankelijk
heid van Manfred Donike is in het geding.
„Ik bezig met een heksenjacht? Wat een
nonsens. Van een jacht tussen gebruikers
en bestrijders is geen sprake. Ik accepteer
dat beeld van de egel die een haas achter
volgt niet."
Donike controleert, Donike rapporteert.
Hij maakt daarbij evenwel de fout spor
ters als Katrin Krabbe al meteen aan zijn
eigen schandpaal te nagelen. Dan ver
momt de wetenschapper zich als recht
spreker. „Waar chemie is. daar stinkt
het." Donike kan het weten.
Frans Dreissen
aar chemie is daar stinkt het." Het
is de lijfspreuk van professor
lanfred Donike (59). Hij is biochemicus
indeSporthochschule in Keulen en
ader meer belast met de controle van
[inecocktails. Zijn aanpak van het
apingprobleem doet menige atleet
aiveren. 'De Professor' heeft een fijn
Hwikkelde speurzin voor
rstatiebevorderende middelen en
•niet een reputatie als fanatieke
ipingbestrijder. Hij kan sporters
(wielrenner Paul
aghedooren), hij kan sporters breken
Heten Ben Johnson/Katrin Krabbe),
aar in zijn ongecontroleerde en
ijebreidelde almacht, zo beweren boze
ogen, gaat Donike als gerenommeerde
zijn boekje regelmatig te buiten,
kfanatiek? Alleen wat de waarheid
Hoe heilig is de dopingpaus
{enlijk
Vroeger, toen hij als actieve wielrenner
zelf nog experimenteerde met de pil
en de ampul verwierf hij de bijnaam 'Die
Spritze'. Tegenwoordig ziet men in hem
eerder de Simon Wiesenthal van de dope.
Manfred Donike, van het ene in het andere
uiterste. „Ik heb gebruikt. Dat klopt. Ik
heb amfetamines geslikt. Tegen ver
moeidheid, verkoudheid en voor de op
bouw van nieuwe krachten. Dat was in het
begin van de jaren zestig. Toen ik twee
maal de Tour en een aantal zesdaagsen
reed. Destijds zaten we 24 uur in het zadel.
Controles en dopingreglementen beston
den nog niet."
Profwielrenner en scheikundestudent Do
nike heulde met de wolven. Maar niet voor
lang. „Het spul had bij mij niet het ge
wenste effect. Ik heb nachten niet gesla
pen."
Zelfmoord
Manfred Donike heeft sindsdien een ande
re kijk op stimulantia. „Doping is niet ge
vaarlijk. het is zelfmoord." Sinds het
Olympisch comité hem in 1969 vroeg om
de dopingcontroles van het Olympisch
spektakel in München voor zijn rekening
te nemen, is Donike geobsedeerd door de
jacht op overtreders. Hij ontwikkelde ge
raffineerde methoden om zelfs het klein
ste restje anabolica („zeg maar spierbe-
mesting") op te kunnen sporen. Hij perfec
tioneerde de analyse-apparatuur, ver
Regels dopingonderzoek verscherpt
De Olympische deelnemers, die door
het lot worden aangewezen voor een
dopingcontrole, krijgen met een 'scha-
duwbegeleider' te maken. Ruim 350 vrij
willigers zijn door het organisatiecomité
COOB'92 aangesteld om de betreffende
atleten niet uit het oog te verliezen, tot zij
hun urine hebben ingeleverd. Om een
nieuwe affaire-Krabbe te voorkomen, zijn
de afgelopen weken de regels waaraan de
controles moet voldoen, extra aange
scherpt.
De dopingcontroles bij de Zomerspelen
zijn in handen gelegd van het Institut Mu
nicipal d'Investigacio Medica <IMIM) in
Barcelona, een van de 21 laboratoria in de
wereld die door het IOC zijn geautoriseerd
voor het uitvoeren van dergelijke contro
les. „Wij gaan uit van ongeveer 1800 con
troles". zegt de verantwoordelijke dokter
Jordi Segura. „Dat is dus twaalf procent
van alle atleten. De drie medaillewinnaars
plus de nummer vier zullen hoe dan ook
een plasje moeten inleveren. Bij team
sporten zijn dat twee door het lot aange
wezen deelnemers van de eerste vier
teams."
Daarnaast zal het lot zo'n 1000 andere at
leten aanwijzen voor een dopingcontrole.
Dat houdt in dat ook deelnemers, die niet
verder komen dan de voorronden, in aan
merking komen. Op deze manier ver
wacht dokter Segura een representatief
beeld te krijgen van het gebruik van ver
boden stimulerende middelen.
Zodra het lot een deelnemer heeft aange
wezen voor dopingcontrole, krijgt een van
de vrijwilligers opdracht om de atleet met
een brief op de hoogte te stellen. De spor
ter is verplicht door het zetten van een
handtekening akkoord te gaan. Doet hij
dat niet. dan wordt hij automatisch uitge
sloten van de Spelen.
Politieagent
Vanaf het moment dat de vrijwilliger het
briefje heeft overhandigd, moet hij bij de
atleet blijven tot deze in het vertrek is,
waar de controle wordt uitgevoerd. Deze
speciale ruimtes bevinden zich in alle
sportaccommodaties. De vertrekken heb
ben slechts een toegang, voor de deur
wordt een politieagent geposteerd. Alleen
de arts. een controleur, de vrijwilliger, de
atleet en een van diens begeleiders mogen
naar binnen. In de ruimte is een ontspan
ningskamer met een televisie, een paar
makkelijke stoelen en een frisdrankenau
tomaat om de atleten die niet direct een
plas kunnen doen, op hun gemak te stel
len.
Als de sporter zo ver is, vult hij een aantal
formulieren in en begeeft zich met zijn be
geleider naar een toilet om te plassen. De
arts en een toezichthouder volgen dit ge
beuren via een spiegel. Deze maatregel is
ingevoerd om enerzijds de privacy te ga
randeren. maar anderszijds fraude uit te
sluiten.
In het bijzijn van de atleet, zijn begeleider,
de arts en de toezichthouder wordt vervol
gens de urine verdeeld over twee flesjes
van verschillende kleur, met respectieve
lijk een inhoud van 50 en 25 cm3. De flesjes
worden daarna verzegeld en onder politie
toezicht naar het IMIM in het olympische
ziekenhuis Hospital del Mar gebracht.
Ook het laboratoriumpersoneel kan niets
uithalen met de urinemonsters. Elk flesje
krijgt een code. zodat de analisten niet we
ten van wie de urine is die zij onderzoeken.
In het geval van een positief resultaat,
wordt de code doorgegeven aan de medi
sche commissie van het IOC. onder voor
zitterschap van de Belgische prins Ale
xander de Merode. Deze stelt weer het
hoofd van de ploeg van het land van de
betrapte atleet op de hoogte. In overleg
met de betreffende atleet kan dan worden
besloten een contra-expertise aan te vra
gen met het tweede urinemonster. Als ook
die staal positief blijkt te zijn. volgt uit
sluiting van de Spelen en verwijdering uit
de uitslag.
Alles is zo georganiseerd, dat zowel de
controle van het eerste monster als dat
van de eventuele contra-expertise niet
meer dan 24 uur in beslag neemt. „Maar"
zegt dokter Segura, „wij hopen dat het
niet zover zal komen. In ieder geval ver
wachten we niet meer dan vijftien posi
tieve gevallen."
Ruud de Wit
Doping verdeeld in groepen
Anabole steroïden: spierversterkende
middelen. Bevorderen de aanmaak van eiwit en
gaan afbraak hiervan tegen. Helpen bij de opbouw
van spiermassa en kracht. Zorgen tevens voor
sneller herstel van het spierweefsel na intensief
trainen en na spierblessures.
Stimulantia: amfetaminen die de sporter gevoel
van zelfvertrouwen geven of vermoeidheidsgevoel
verminderen. Ook gebruikt om tijdens een wedstrijd
meer initiatief te nemen.
Narcotica: verdovende middelen die op het
centrale zenuwstelsel werken. Geven het gevoel
pijn beter aan te kunnen en veroorzaken gevoel van
welbevinden, "je lekker voelen".
Dluretica: vochtafdrijvende middelen, gebruikt
wanneer een sporter in korte tijd lichaamsgewicht
wil verliezen. Voorkomt dat boksers en
gewichtheffers in te zware gewichtsklasse
terechtkomen.
Beta-blockers: medicamenten waarmee de
hartslag vertraagd kan worden. Vooral
concentratiesporters als schutters en moderne
vijfkampers die een schietonderdeel kennen,
kunnen er baat bij hebben.
Hieronder de Top-10 van de meest gecontroleerde Olympische takken
van sport en het aantal betrapten
In het pre-Olympisch jaar 1991.
Wielrennen
i 113
(1,08%)
Gewichtheffen
De meest gebruikte middelen
testosteron -
(137*1
nancffdone -
(165x)
sianozoiol
meJenoJane -
(52*)
- anabole steroïden (552x)
soort en aantal
van aangetroffen
middelen In 1991
stimulantia (221 x)
narcotica (72x)
I diuretica (47x)
blockers (10x)
|5 (0,40%)
Schaatsen
I 5 (0,43%)
Wereldwijd werden in totaal 84.088
sporters op dopinggebruik
gecontroleerd, waarvan er 805
positief werden bevonden.
In procenten Is dat 0,96% (circa 1
op de 100).
Qua percentage springt het gewicht
heften er met 1,79% bovenuit, gevolgd
door wielrennen met 1,08%. Maar cfit is
nog weinig in vergelijking met de niet-
Olympische sport bodybuitdng (15,9%).
Vergelijking aangetoond dopinggebruik Olympische en niet-Olympische sporten
totaal aantal controles
Olympische sporten
Aantal positief
bevonden atleten
loopt terug
1988 1989 1990 1991
Hoewel uit de cijfers links een duidelijke
afname van geconstateerd dopinggebruik
blijkt, zegt dit niet zoveel over het
dopinggebruik zelf. De laatste jaren is het
gebruik van groeihormonen en epc - een
synthetische vorm van bloeddoping - sterk
toegenomen. Bloeddopping zelf is evenmin
aan te tonen.
Niet - Olympische sporten
American football
Powerllftlng
Bodybuilding
totaal aantal betrapten
115
(0,59%)
Rugby
S13 5 (0,79%)
Gecontroleerde niet-Olympische
takken van sport en aantal
betrapten in '91.