De rode stippen zijn bepalend
Een goed ritme is genoeg
nieuwe
MUZIEK
PZC
Nieuwe Muziek
als inkoopbureau
-flVAL-
£S
Voices
en rhythms
of Latin
America
Kleuren
drinken
in de
Music
Hall
kunst cultuur
19
VRIJDAG 19 JUNI 1992
Hij buigt de vraag naar de lijnen in het programma voor
het komende festival Nieuwe Muziek om tot een
beschouwing over programmafilosofie. Pardon, over zijn
programmafilosofie. Eigenzinnigheid en vernieuwing: het
zijn nog steeds de trefwoorden die directeur Ad van 't Veer
van Nieuwe Muziek Zeeland na de bereiding van zestien
festivals in Middelburg hanteert. „Je houdt tendenzen bij en
je kiest. Je zet rode stippen bij de dingen die je zelf
aanspreken."
Ad van 't Veer (links) met Luca Francesconi.
foto Camilla van Zuylen
Bij Ad van 't Veer zijn de keuzes, die
rode stippen, altijd sterk door per
soonlijke voorkeur bepaald. „Ik sla be
wust dingen over. Dat kan ook moeilijk
anders, want zo'n festivalprogramma
komt via één persoon tot stand. En ik heb
altijd scherp geprobeerd te zoeken naar
een nieuwe klank. Die trof en tref ik nog
aan bij Xenakis, bij Cage, bij Stockhau-
sen, bij Boulez of bij Morton Feldman. In
het Holland Festival hebben we net de No-
no-rage achter de rug. Een componist, van
wie in Middelburg weinig muziek heeft ge
klonken. Ik zeg niet, dat Nono geen ver
nieuwend werk heeft geschreven, maar
naar mijn indruk was het te vaak vernieu
wing om de vernieuwing."
Reserves bij Van 't Veer zijn er ook over de
Fransman Olivier Messiaen. „Ik had deze
keer een project willen opnemen, waarin
zijn Préludes voor piano uit de jaren der
tig centraal hadden gestaan. Muziek met
een vernieuwende uitstraling die ik mis in
veel van zijn latere werken. Wonderen van
klank, vaak. Maar als je een van zijn orgel
werken hebt gehoord, kun je raden hoe
het volgende gaat."
Jong en oud
Buiten de hem dierbare groep componis
ten van 'de oude garde', heeft Van 't Veer
gaandeweg de festivals een stip gezet bij
wat hij omschrijft als 'een aantal nieuwe
boys': de Italiaan Luca Francesconi, vorig
jaar in een hoofdrol tijdens het fesival, is er
het duidelijkste voorbeeld van. Daar
naast vindt Van 't Veer het werk van Ne
derlanders als Huib Emmer, Rob Zuidam,
Louis Andriessen ook, zeer de moeite
waard om in zijn programmering op te ne
men; zoals dat ook geldt voor componis
ten als David del Puerto, Gerard Bophy
en Calliope Tsoupaki: mensen aan wie de
eerste festivalzaterdag, 27 juni is gewijd.
„Het is interessant en leerzaam om de ver
nieuwers van de oude generatie te com
bineren met de muziek van een groep ver
se, opkomende componisten. Voor die
confrontatie heeft Nieuwe Muziek in het
verleden een podium beschikbaar gesteld
en dat gebeurt ook nu. Het is de moeite
waard om daar je energie in te steken."
Xenakis
Is de 70-jarige Xenakis met twee werken
niet een beetje karig bedeeld, dit keer?
Van 't Veer: „Ik wilde aan Xenakis wel
meer doen, maar zat financieel niet zo
makkelijk. Gaudeamus, landelijk bezig
met nieuwe muziek, heeft voor een vier
daags Xenakis-festival in Amsterdam in
november wel subsidie van WVC gekre
gen. Dus heb ik meegeholpen om het pro
ject in Amsterdam voor te bereiden. Xe
nakis moet blijven klinken. Geen herha
ling om de herhaling, maar om de luiste
raar aan zijn nieuwe, vaak visionaire klan
kwerelden te laten wennen, om de mensen
te overtuigen van de waarde van het pro-
dukt. En dan nog: wat tot klinken komt is
vooral zijn muziek voor betrekkelijk
kleine bezettingen. Niemand durft het ei
genlijk aan een groot opgezet orkestwerk
te laten uitvoeren. Te duur. Het trekt geen
volle zalen. Hij moet waarschijnlijk eerst
dood zijn, voor-ie bejubeld wordt. Zie No-
De lijnen in het programma voor het ko
mende festival
NM-directeur Van 't Veer signaleert er
vier:
de - al gememoreerde - aandacht voor
jonge componisten, mede in relatie tot
muziek van een generatie die al langer in
Middelburg te horen is geweest, zoals Xe
nakis, Cage, Stockhausen en Rzewski;
een duidelijke plaats voor improvisa
tie, jazz en gecomponeerde muziek in het
grensgebied tussen beide, met optredens
op drie festivalzaterdagen en een vrijdag
van het Martin van Duinhoven Ensemble
(27 juni), Loos (3 juli), Future Shock (4 juli)
en het Willem Breuker Kollectief als af
sluiting van het festival op 18 juli. „Geen
enkel ander festival brengt die combina-
tie tussen geïmproviseerde en gecompo
neerde muziek tot stand. Het is een vorm
van kruisbestuiving, die in Middelburg al
lang wordt toegepast. Deze keer opnieuw
met alle groten in huis", vindt Van 't Veer.
tussen maandag 6 juli en vrijdagavond
10 juli is er, de traditie getrouw, een work
shop. Die is ditmaal gewijd aan de stem en
de ritmes van Latijns Amerika en staat
onder leiding van Estrella Acosta (stem),
Roberto Freiere en Leonardo Amuedo
(percussie en/of gitaar);
één concert, zaterdag 11 juli, is gewijd
aan cello-werken van vrouwelijke compo
nisten. De vermaarde celliste .Frances-
Marie Uitti speelt muziek van Saariaho,
Tanaka, Ore, Goebaidoelina en Globokar.
Het is het restant van een project, dat aan
vrouwelijke componisten zou worden ge
wijd, maar dat wegens het niet doorgaan
van een project-subsidie van WVC moest
worden geschrapt.
Domper
Welk van de geschrapte plannen wegens
het uitblijven van subsidie gaat Van 't
Veer het meest aan het hart?
Dat het projecten Vrouwen als Componist
en de Préludes van Messiaen niet door
gaan, vindt Van 't Veer spijtig. Maar het
meest raakt hem, dat de plannen voor de
openingsavond met vijf harmonie-orkes
ten van binnen en buiten Zeeland moes
ten worden stopgezet. Ze zouden onder
meer werk van Francesconi spelen, en de
Markt zou de lokatie voor het spektakel
zijn.
Van 't Veer: „Ik vind het prima, dat er als
nog subsidie naai- het Festival van
Zeeuwsch-Vlaanderen is gegaan. Coördi
nator Henk Scholten doet daar goeie din
gen. Maar onbegrijpelijk is, dat er niets
voor Middelburg overbleef. Als er nou één
manier is om nieuwe muziek breed onder
de aandacht te brengen, dan is het door
harmonie- en fanfareorkesten er bij te be
trekken. Daar had WVC onmiddellijk op
moeten inspringen, vind ik. Dat dat niet
gebeurde, was een verschrikkelijke dom
per."
Biedt, voor de toekomst, sponsering een
oplossing voor wegvallende WVC-subsi-
dies?
De reactie is gedecideerd: „Nee, sponse
ring biedt onvoldoende soelaas. Het is na
tuurlijk een opsteker als, zoals dit jaar,
een makelaarsbureau als Kiewiet
Schulting uit Middelburg een flinke duit
in de zak doet om de cultuur in de eigen
omgeving een zetje te geven. Maar voor
een organisatie als Nieuwe Muziek is het
eigenlijk uitgesloten om op sponsering 'te
drijven'. De animo zal daar te gering voor
zijn, je haalt nu eenmaal geen enorme aan
tallen mensen binnen. Sponsering biedt
Nieuwe Muziek geen soelaas om een eigen
gezicht te blijven tonen."
Heeft Nieuwe Muziek, door de nauioe sa
menwerking met de IJsbreker en met
GaudeamiLS voor de organisatie van de
meeste concerten in het aanstaa?ide festi
val, toch al niet het karakter van een in
koopbureau aangenomen?
Van 't Veer: „Ja. En daar geef ik ook niet
om. De afgelopen twintig jaar, via Jeugd
en Muziek al, trok ik componisten en uit
voerenden naar Middelburg, die pas later
landelijk en internationaal bekendheid
kregen. Xenakis is er een voorbeeld van.
Feldman eveneens. Willem Breuker
treedt nu in het normale Uit-programma
op. En het Kronos Quartett, deze maand
in het Holland Festival zo bejubeld, trad
zes jaar geleden al in het Middelburgse
festival op. Er zijn nu, door het hele land,
verschillende circuits, waarbinnen
nieuwe muziek aan bod komt en-van dat
aanbod maak ik gebruik. De dingen die
mij treffen, leen ik van bestaande organi
saties. Een inkoopbureautje, en ik haal el
ders mijn krenten uit hun pap. Daar is
niets mis mee. Ik loop misschien iets meer
in de pas dan vroeger. Da's de leeftijd mis
schien. En het besef dat we niet zonder die
4,5 ton van de provincie kunnen."
Kees Cijsouw
Clave. De naam van een Cubaans
instrument. Simpeler kan het niet.
Twee stokjes van ruim twintig
centimeter lang. Het ene ligt over de
nagels en de gestrekte duim van de
halfgesloten linkerhand. Het andere
schept, gespeeld door de rechterhand,
een temperamentvol, levend ritme. Clave
is ook de naam van het basisritme van
Cubaanse muziek, vergelijkbaar met
andere Latijns Amerikaanse ritmen:
Pakkend en vrolijk.
Wie kennis wil maken met de ziel van
de muziek uit Zuid-Amerika, kan
kennismaken met Estrella Acosta. In
het kader van het Festival Nieuwe Mu
ziek leidt ze een workshop Voices en
rhythms of Latin America van maandag
6 tot en met vrijdag 10 juli.
Estrella Acosta werd geboren in Cuba.
Als klein kind verbaasde ze haar groot
moeders visite door dramatische zangs
cènes uit films na te spelen en te zingen.
Toen ze negen was kreeg ze zang- en gi
taarlessen in de traditie van de Cubaan
se volksmuziek. Dat duurde niet lang
want al op haar elfde trok Estrella met
haar familie naar de Verenigde Staten,
eerst Miami en daarna Texas.
„Ik miste de muziek van Latijns Ame
rika helemaal niet. Er was in de Verenig
de Staten zoveel moois: De Supremes,
Aretha Franklin, Stevie Wonder, zingen
deed ik toch wel." Estrella ging culturele
antropologie studeren maar vond pas la
ter de weg terug naar de muziek van haar
geboorteland.
In 1979 begon ze als zangeres op te tre
den. Het klimaat in Austin, Texas, was
perfect voor een beginnend muzikante.
Er werd veel live-muziek in de meest uit
eenlopende stijlen gespeeld. Estrella
raakte gefascineerd door Billie Holiday
en de Brazillianen Joao Gilberto en Tom
Jobin. Ook de meer jazzy muziek van
Airto Moreira en Hermeto Pascoal in-
Estrella Acosta, met links Beto Freire en rechts Leonardo Amuedo.
foto Arjen Gorter
sprireerde haar nu ze in een grote groep
zong. „We speelden Brazilliaanse volks
muziek en samba's. Ook later, toen ik in
eigen, kleinere groepen ging spelen, was
het repertoire, op wat stukken van Billie
Holiday na. Brazilliaans."
Een verblijf van een halfjaar in Brazillie
bracht Estrella nog dichter bij de essen
tie van de Latijns Amerkaanse muziek
maar nog steeds was ze niet terug bij
haar Cubaanse muzikale wortels. Dat
kwam, vreemd genoeg, pas in Neder
land.
„Acht jaar geleden ben ik, via een vriend.
in Nederland komen wonen en ik zie me
zelf zo gauw niet meer weggaan. Het mu
zikale klimaat is hier fantastisch, in te
genstelling tot het gewone klimaat. In
Nederland kan ik goed werken op het po
dium en in workshops als deze. Ik wil
best naar Zuid-Amerika maar dan alleen
om er te reizen. Om toch weer terug te
keren naar Nederland want dat is het
beste land om in te leven."
Het waren de Nederlanders die Estrella
aan het hoofd gingen zeuren waarom ze
geen Cubaanse muziek speelde. „Tij
dens een autorit van en naar een concert
in Groningen deed de bassist Eric Cal-
mes niets anders dan bandjes met Cu
baanse muziek draaien. En de hele tijd
maar vragen: 'Wat voor ritme hoor je
hier, waar voor clave is dit?'. Ik droomde
die nacht alleen van claves en toen ik
wakker werd was ik erachter hoe het in
elkaar stak. Ik heb een jaar thuis lopen
oefenen om tegelijk te kunnen zingen en
de clave te bespelen."
Sindsdien zingt Estrella ook Cubaanse
muziek in verschillende orkesten maar
vooral ook in haar eigen band Estrellas
de Ahora. Daarin wil ze de invloeden van
Brazilliaanse en Cubaanse jazz-muziek
samensmelten tot een eigen geluid waar
in ook Afrika nog herkenbaar is. Het be
valt Estrella wel dat de muzikanten in
haar band overal vandaan komen. „Bra
zillie, Curagao, Argentinië, de Verenigde
Staten, Uruguay en Nederland: ieder
heeft zijn eigen achtergrond die door
klinkt in de muziek - vooral de geïmpro
viseerde muziek - die we maken."
Twee van haar bandleden doen in Mid
delburg mee met de begleiding van de
Workshop. de gitarist Leonardo
Amuedo en de percussionist Beto Freire.
„We zijn niet van plan om moeilijke din
gen te gaan doen. Het plezier in het mu
ziek maken moet, net als bij de beleving
van muziek in het algemeen, voorop
staan. We beginnen met een kennisma
king met de verschillende ritmes. Dat
kan door met je lichaam aan de slag te
gaan: Een beetje dansen, klappen en zin
gen om een gevoel te krijgen hoe het rit
me, de basis in elkaar zit. Ikzelf zal de
deelnemers leren hoe ze hun stem als een
percussie-instrument kunnen gebrui
ken, Leonardo en Beto gaan verder met
de instrumentalisten. Later in de week
wordt er harmonie en een melodielijn in
gebracht. We hebben een uitvoering van
een stuk door alle deelnemers op vrij
dagavond voor ogen. Niet als doel van de
workshop want dat blijft het plezier."
Swing
Estrella houdt haar workshop in nauwe
samenwerking met SWING, de Stich
ting Workshops In Nederland voor
Geïmproviseerde muziek. Gerard van
Schie. één van de initiatiefnemers, vroe
gere voorzitter en sinds een jaar coördi
nator bij SWING, heeft bemoeienis met
talloze workshops in het hele land. „Uit
gangspunt is voor ons altijd de toegan
kelijkheid. Wij vragen geen conservato
riumdocenten om de boel te leiden, maar
altijd mensen die ook op het podium ac
tief zijn."
Een minimale kennis van muzikale prin
cipes is dus voldoende om de zang ert de
ziel van Latijns Amerika te beleven. Zo
als de clave, twee houten stokjes, de ba
sis kan vormen voor muziek met invloe
den vanuit Afrika, Europa en Amerika,
kan een muziekliefhebber in Middelburg
gedurende vier dagen een Wereldreis
maken. Estrella Acosta: „Om van mu
ziek te genieten heb je niet zoveel nodig.
Een goed ritme is genoeg."
Mieke van der Jagt
Schilderkunst.. Zijn daar
woorden voor? Hoort
hoe wetenschap en kritiek
erover schrijven! „Van de
schilderijen van Bob Pin
gen kun je bijna drinken",
noteerde de één. Zij moest
zich 'er uit losrukken' om
weer bij haar 'verstand te
komen'. Anderen proefden
'pure schilderkunst', 'spon
taan, maar toch beheerst'.
En laafden zich aan de ly
riek van 'fraaie genuanceer
de kleuren', 'fris en ge
waagd'.
Wandschilderingen van de
Vlissingse kunstenaar Pin
gen lijken 'moeiteloos tot
stapd gekomen, maar wij
zen op bevlogen vakman
schap'. Zij brengen 'uiter
sten subtiel in evenwicht',
getuigen van 'stille schoon
heid', overstijgen 'aanlei
ding en plek en zijn er toch
uitstekend op toegesne
den'. Zijn doeken zijn een
'synthese van gevoel en re
de'. Zij 'kloppen als mem
bramen', ook al zijn ze
'prachtig strak van huid'.
Soms 'ademt' er eentje - oh.
dubbele bodem - 'een hoe
rige decadente sfeer'. Ook
subtiliteit vraagt om een te
genwicht.
En wat vindt de kunstenaar
zelve? Hij staat op de stei
ger en werkt 'in kleuretap-
pes naar de toeschouwer
toe'. Met brutale discretie.
Hij daagt uit. Zijn er hier
nog mensen die een 'zin
tuiglijke ervaring' durven
te ondergaan? Steekt
kwetsbaar de nek uit. Wat
komt er nu weer uit de verf?
En brengt ingetogen het
einddoel Esthetica in zicht.
Pingens 'arbeid baart
kunst', schreef ooit Zee-
lands museum-directeur
Istvan L. Zsénassy, alvo
rens plotsklaps te verdwij
nen. „Oppervlaktekunst",
verbetert de schilder zelf.
Want een schilder, een ech
te schilder, maakt behang,
plakt het tegen de muur en
voilé: een 'wensdroom van
kleur, vorm en ruimte -
wordt realiteit'. Er zijn er
die daar anders over den
ken. Zoals conceptuelen en
andere neo's. Maar ach, wat
weten die nu van de arbeid?
Zij hebben slechts ideeën:
louter herinneringen aan
kunst. En dansen kunnen
ze ook al niet.
Wensdromen dus. Sensuele
sensaties die het aardse al
ledaagse ontstijgen. Of, zo
als de schilder onlangs zelf
op zijn uithangbordje
schreef: 'onechte paradij
zen'. Want het essentiële in
het werk van de kunstenaar
speelt zich in ongrijpbare
ruimte af. Dichtbij de
vraag: kunnen illusies be
houden blijven?
De directie van het Festival
Nieuwe Muziek kwam, zag
en gaf Pingen de opdracht
om de muren van zijn cen
trum, de Kloveniersdoelen,
te decoreren. De schilder
explodeerde in paars, oran
je, groen en geel. Zondige
kleuren, die een zuinige
ruimte transformeerden in
een 'Music Hall'.
De Antwerpse poëet van de
'metafiziese jazz', Paul van
Ostaijen, moet die gebeur
tenis zo'n driekwart eeuw
geleden voorvoeld hebben,
toen hij zijn grafische ver
sregels schreef:
„PLOTS, binnen de kring-
van haai1 moedeloosheid,
begon de stad te leven. Mu
sic Hall ligt vol vaag verlan
gen, in zijn elektriekspaar-
zaamheid. Mensen in span
ning vóór het banale won
der. Music hall. een ballon
die barsten gaat."
Henk Postma
Bob Pingen: Wensdromen
in 'oppervlaktekunst'.
