Thomas Verbogt
ook in het Frans
Speurneuzen en dwaalwegen
PZC
Grote
drama's
Shusaku banneling
in niemandsland
Doolhof
Beethovens negende in
zomerfestival Brussel
kunst cultuur
Arnhem krijgt met Images
beeldend-theaterfestival
VRIJDAG 12 JUNI 1992 1 7
Wat toneelliteratuur betreft
stelt Nederland als
exportland nog altijd niet veel
voor, al gaat er de laatste jaren
iets vaker een tekst de grens
over dan voorheen. Van de
auteur Thomas Verbogt heeft
nu het stuk Grote drama's een
Franse vertaling gekregen.
Tijdens een groot
internationaal theaterfestival
in Avignon zal het 17 juli niet
alleen worden opgevoerd, maar
ook via de radio (France
Culture) worden uitgezonden.
Het vertalen van zijn toneel
stuk Grote drama's viel niet
mee, maar net terug uit Parijs ver
telt auteur Thomas Verbogt dat er
toch een „voor 99 procent Franse
kopie" van zijn stuk uit de bus is
gekomen. In Parijs sleutelde Ver
bogt enkele dagen samen met dra
maturg Mike Sens aan diens verta
ling. Sens, die betrokken is bij het
festival in Avignon, is een Neder
lander die al elf jaar in Frankrijk
woont en er, voor hij dramaturg bij
een Parijs' gezelschap werd, werk
te als popzanger en acteur.
Het thema van het onderdeel van
het jaarlijkse festival waarvoor
Verbogts stuk werd gevraagd luidt
dit jaar: 'Beroep: toneelschrijver'
en is toegespitst op toneeltaai en
het vertalen van toneeltaai. Au
teurs uit een groot aantal Euro
pese landen werden uitgenodigd
om met hun werk naar Avignon te
komen. Sens werd gevraagd een
Nederlands stuk te zoeken. Hij las
diverse teksten, maar belde ook
zijn vader in Nederland (eveneens
acteur) op met het verzoek een
taalgericht stuk te zoeken. Via de
ze laatste weg kwam hij aan Grote
drama's.
Tuimelend
Het was overigens juist de taaige
richtheid van Verbogts werk, die
het vertalen er niet gemakkelijker
Thomas Verbogt: dagen sleutelen aan de vertaling van een zinsnede.
op maakte. Verbogt: „Qua taal
probeer ik stukken zo hecht moge
lijk te schrijven, zodat understate
ment en directheid elkaar nogal
tuimelend aflossen. Voor veel
woorden bleken nauwelijks equi
valenten te zijn in het Frans. Di
rectheid hebben ze wel in hun con
versatie, maar understatements
gebruiken ze veel minder. In Grote
drama's wordt zoiets gezegd als:
'Niet meer denken, alleen maar be
denken. Toveren kan niet, betove
ren wel; gaan niet meer, wel be
gaan.' We hebben er twee dagen
hard aan gewerkt om daar goede
oplossingen voor te vinden. Ik ben
tevreden dat we er zo dicht moge
lijk bij gekomen zijn. Het is gelukt'
de intentie over te brengen."
Van 14 juli tot en met de dag van de
opvoering zal Verbogt in Avignon
zijn om met de acteurs aan de tekst
te werken en om met collega's uit
andere landen lezingen te geven en
aan forums en publieksdiscussies
deel te nemen.
Max
Verbogt: „Alle auteurs worden in
één gebouw ondergebracht om het
onderling uitwisselen van informa
tie over de situatie van de toneel
schrijfkunst in de verschillende
landen te bevorderen. Wat ze in
Frankrijk bijvoorbeeld buitenge
woon merkwaardig en ook heel
gunstig vinden, is dat in Nederland
schrijfopdrachten voor toneel wor
den gegeven. In Frankrijk moet
een schrijver meestal met een
tekst gaan leuren. Ook is daar de
betrokkenheid van een schrijver
met een produktie, het contact
met regisseur en spelers, veel min
der. Over zulke zaken zal met el
kaar worden gesproken."
Nog deze week zal de casting voor
de Franse produktie rondkomen.
Wie Max, de enige mannelijke van
de drie rollen, gaat spelen is al be
kend: Dick Annegarn, een Franse
zanger van Nederlandse afkomst.
„Hier is hij onbekend, maar in
Frankrijk is hij zeer populair. Hij
treedt er overal op en heeft al tal
van cd's gemaakt, Ik heb er eentje
meegenomen uit Parijs."
Het toneelbeeld van de produktie
zal sober zijn. „Het wordt meer een
aangeklede 'reading'. Het accent
komt helemaal op de taal te lig
gen."
De Nederlandse première van Gro->
te drama's was 22 februari vorig
jaar in de Schouwburg Arnhem.
Het stuk werd toen in de regie van
Detectiveverhalen voor de
jeugd zijn over het alge
meen simpele puzzeldetectives
waarin zelden bloed vloeit en
vrijwel nooit een moord opge
lost moet worden. Sinds Emiel
en zijn detectives van Erich
Kastner uit 1929 is er in het gen
re nauwelijks iets veranderd.
Trude de Jong moet twee jaar
geleden met 'Moord in Am
sterdam' veel jeugdige lezers een
groot plezier hebben gedaan,
want haar boek over twee vrien
dinnen die in 1910 een gruwelijke
moord ophelderen scoorde in
1991 bij de Nederlandse Kinder
jury heel hoog. Met Moord aan de
Rivièra herhaalt ze zichzelf en
neemt ze tevens een voorsprong
op andere auteurs in de populari-
teitswedstrijd van volgend jaar.
Fransje van Delden en Dientje
Veenstra brengen met Fransjes
ouders de vakantie door in Villa
Bellevue aan de Franse Rivièra.
De twee hebben moeten beloven
dat ze zich nooit meer in duistere
zaken zullen mengen, maar als ze
de bankierszoon Felix van Haar-
en dood op bed vinden en van de
politie horen waarom zo klaar als
een klontje is dat het om zelf
moord gaat, kunnen ze niet nala
ten in te grijpen.
Nijver speurwerk leert hen niet
alleen dat Felix een minder bra
ve jongen was dan ze dachten,
maar ook dat bijna iedereen in
het pension een reden had de re
kening voor de charmeur op te
maken.
Geluk
Trude de Jong biedt 138 pagina's
onbekommerd leesplezier, maar
wie hoopt haar speurdersduo
voor te kunnen blijven of zelfs
maar bij te houden zal licht te
leurgesteld het boek uitlezen. De
schrijfster is de baas en steekt
Fransje en Dientje dan ook regel
matig een handje toe, waardoor
ze tenslotte met wat geluk in
staat zijn het misdrijf op te los
sen.
Net als in het eerste boek over
Fransje en Dientje mag ook in
het tweede Louis Couperus weer
even meedoen. Zijn bijdrage is
minimaal, zoals ook de bekende
en minder bekende aviateurs uit
het begin van deze eeuw nauwe
lijks iets zinnigs te doen krijgen.
en Ivo de Wijs. Eefje is een harts
tochtelijk briefschrijfster, maai
kan het niet opbrengen de brie
ven aan haar vriendje ook op de
bus te doen, want (zegt ze) „Soms
loopt de weg zomaar dood en
soms zit je zomaar gevangen in
een kringeltje. Soms is de weg zo
kronkeliggelig. Soms is het leuk
en soms is het eng."
Met veel genoegen stuurt Alfons
van Heusden het meisje langs
een geheimzinnig kasteel, over
een angstaanjagend racecircuit,
Veel aardiger is het lezen hoe
vanzelfsprekend de twee meisjes
ondanks hun verschil in afkomst
een onafscheidelijk stel blijven.
De doktersdochter die haar hele
leven al zoveel geluk heeft gehad
dat ze nogal eens argeloos onver
antwoorde risico's neemt en het
meisje uit de Amsterdamse Pijp
dat altijd kordaat met beide be
nen op de grond blijft, vullen elk
aar perfect aan.
Tussen neus en lippen dooi
wordt de lezer ook nog geïnfor
meerd over de onbeschaamdhe
den die sommige heren van stand
zich destijds veroorloofden te
genover onschuldige meisjes uit
de lagere klassen. Maar de wijze
waarop Trude de Jong daarovei
haar afschuw kwijt wil, is even
ontspannen als de afscheids
groet van Dientje boven Felix'
graf: „Hou je taai! We komen ei
wel achter!"
Geen detective - wel een dool
hof vol dwaalwegen, hinder
nissen en verwarrende aanwijzin
gen waarvan je pas weet dat ze
dat zijn als je de juiste weg hebt
gevonden, is Even naar de brie
venbus door Alfons van Heusden
door een doolhof en een park,
over wrakke en gevaarlijke brug
getjes een bos in en een wijk door
waar zoveel feestelijks te beleven
valt, dat ze bijna vergeet waar ze
ook al weer naai- toe moest.
Alsof de lezer het al niet moeilijk
genoeg heeft Eefje over de vrolij
ke wirwar van paadjes naar ner
gens leidende weggetjes te hel
pen, werden acht pagina's in het
met lekker veel tekeningen ge
vulde boek ook nog eens horizon
taal doorgesneden. Dat levert be
halve nog meer vrolijk gekleurde
onmogelijkheden ook talloze
verrassende veranderingen in de
voorstelling op. De beste tactiek
om samen met Eefje de geraffi
neerd uitgezette speurtocht naar
de brievenbus tot een goed einde
te brengen is ook de eenvoudig
ste: gewoon op pad gaan en ho
pen dat je onderweg vaak mag
verdwalen.
Jan Smeekens
Trude de Jong: Moord aan de Rivièra
met tekeningen van Juliette de Wit. De
Harmonie, Amsterdam: vanaf 10 jaar.
f23,90.
Alfons van Heusden en Ivo de Wijs:
Eveii naar de brievenbus. Van Goor,
Amsterdam; vanaf 4 jaar, 24.90.
Op hun tenen slopen ze de kamer in.
Het was er aardedonker. Er hing een
vreemde lucht, die Dientje aan oud
jaar deed denken.
„Felix?" fluisterde Fransje. Het bleef
stil.
„Hij is er niet", siste Dientje, „laten
we weggaan!"
Ze wilden zich net omdraaien, toen
een bliksemflits de kamer hel ver
lichtte. In die ene seconde zagen ze
Felix.
Hij was half van zijn bed gegleden.
Zijn armen en hoofd raakten bijna de
grond. Zijn mond stond wijd open
alsof hij schreeuwde zonder geluid.
Zijn zwarte ogen keken hen verbijs
terd aan. Donker bloed stroomde
over zijn witte gezicht. Felix was
dood.
Floor Maas gespeeld door Pleuni
Touw, Lieneke le Roux en Wannie
de Wijn.
De reeds genoemde Max in het
stuk is een geblokkeerd schrijver,
die in twaalfhoeken zijn hele verle
den neerlegde en voor de rest van
zijn oeuvre de rest van zijn leven
zal moeten bedenken. Zijn vrouw
Anna wrijft hem dat graag onder
de neus, wanhopig als zij is bij het
zoeken naar een idee voor het zo
veelste banale tv-spelletje. Verder
is er nog Engel, een journaliste die
Max ooit kwam interviewen en
nooit meer wegging en die niet lan
ger een personage in Max' boek
wenst te zijn, maar 'handelen' als
in daden om te zetten woorden
ontdekt.
Rijk van Rotterdam
In het Kunstenplan 19^3-1996 krijgt
Shusaku's Dormu Dancetheater
lovende kritieken, maar geen geld. De
locatie die choreograaf Shusaku
Takeuchi uitkoos voor zijn
buitenvoorstelling Temenos
(premièredatum: 8 juli) letterlijk een
stukje niemandsland tussen
Amsterdam en Zaandam krijgt er
haast een dubbele betekenis door.
Aan de oever van het Noord
zeekanaal, makkelijk bereik
baar via het water, heel wat moei
lijker over land, wil de Japanse
choreograaf nog eenmaal tot het
uiterste gaan. Voor de produktie
Temenos (vertaald uit het Grieks:
Een Wereld Los van de Wereld) is
nog een budget van krap 240.000
gulden beschikbaar, maar daarna
is het geld op.
In een door architect Casper
Schuuring ontworpen ruimte van
gasbeton-blokken krijgt de toe
schouwer een spel van licht en
dans te zien, waarin behalve de zon
en de maan ook 'lichtkunstenaar'
Joost van Santen (bekend van zijn
Ravensbrückmonument op het
Museumplein) een belangrijk aan
deel heeft. Shusaku Takeuchi
maakt een choreografie voor vijf
tien dansers. De voorstelling - er
zijn er tot 10 augustus 25 gepland
- begint telkens exact een kwar
tier voor zonsondergang.
Waarzeggers
Temenos was in de Griekse oud
heid een tempel waar waarzeggers
door gaten naar de buitenwereld
konden kijken. Zij observeerden
de vogels, want aan de hand van
hun gedrag werd de toekomst
voorspeld. Later werden er goden
en helden vereerd.
De constructie van Schuuring is
een rechtstreekse verwijzing naar
de wereld van de Grieken. Een
vierkante metershoge vesting,
waarbinnen twee congruente
schijven toeschouwer en licht zul
len 'vangen'.
De speelplek bevindt zich in een
stukje ongerept natuurgebied,
waarvan Amsterdam en Zaandam
elkaar tot op de dag van vandaag
het eigendomsrecht betwisten:
Zaandam om er zijn industrieter
rein uit te breiden, Amsterdam
(Noord) om er een recreatiegebied
van te maken. De tijdelijke archi
tectonische creatie moet ook over
dag de moeite van een bezoek
waard worden, 's Avonds vaart bij
wijze van publieksservice achter
het Centraal Station in Amster
dam een boot uit, die toeschou
wers uit de hoofdstad en publiek
dat nog zuidelijker woont naar de
afgelegen locatie zal voeren.
De bootreis over het Noordzeeka
naal duurt 45 minuten en houdt
stil tegenover de petroleumhaven,
het vatenpark en de iets dieper
weggelegen Hemcentrale.
Ron de Haan
Voorstelling: Shusaku Dormu Dan
cetheater speelt 'Temenos' (landschap
van de leegte), een danstarchitectuurI
beeldende kunst manifestatie. Regie:
Shusaku Takeuchi. Uitvoering: Shu
saku Dormu Danstheater. Architec
tuur: Casper Schuuring. Daglichts-
culpturen. Joost van Santen. Muziek
geluid: Nico Langeveld. Speelperiode: 7
juli (try-out). Première: S juli. Voorstel
lingen tlm 9 augustus Aanvang voor
stelling eerste week: 21.50 uurtweede
week 21.40 uur; derde week 21.30 uur,
vierde week 21.15 uur; vijfde week 21
uur.
Fragment van een schets van de Negende symphonie van Beethoven.
Brussel wil deze zomer met een serie
van 15 klassieke concerten faam
maken als het 'Noordelijk Avignon van
de muziek'. De stad hoopt dat, volgens
Cultuurschepen Freddy Thielemans, te
bereiken met prestigeuze uitvoeringen
op de Grote Markt en het Atomium.
Hoogtepunten van het acht
tiende Brusselse zomerfesti
val moeten de drie uitvoeringen
worden van Beethovens negende
symphonie met koor. Die concer
ten worden verzorgd door het
Brussels Festivalorkest, waarvan
de vijftig musici al een aantal jaren
achtereen worden gerecruteerd uit
Belgische orkesten, en het in 1958
gestichtte 'Koor van de Europese
Gemeenschappen' van Brusselse
EG-ambtenaren. Het thema van
de Negende van Beethoven, 'Ode
aan de blijdschap', geldt als de
hymne van de EG.
Daarnaast worden op verschillen
de locaties in de stad concerten
verzorgd door het Jongerenorkest
van Nederland, het Norwegian
String Quartet en het Hedendaags
ensemble Michel Lysicht.
Ook de programmering van het
Brussels festival ontsnapt dit jaar
niet aan de herdenking van het de
ontdekking van Amerika, vijfhon
derd jaar geleden door Columbus.
Het openingsconcert op zaterdag
27 juni in het Atomium staat in het
teken van Amerikaanse componis
ten als Gerhswin en Bernstein. Het
slot van de concertreeks, op zon
dag 20 september in het Konink
lijk Circus, wordt gevormd door
Dvoraks 'symphonie van de
Nieuwe Wereld'.
Peter de Vries
Beeldend theater uit de hele wereld,
van traditioneel poppentheater uit
verre landen tot computergestuurd
objecttheater uit het Westen, dat is de
opzet van een nieuw internationaal
festival, dat vanaf november dit jaar
tweejaarlijks in Arnhem zal worden
gehouden. Het festival kreeg de naam
Images.
Het Arnhemse festival Images -
op z'n Frans uitgesproken -
omvat de wedergeboorte van twee
elders in het land ter ziele gegane
festivals: het jaarlijks poppenthea
terfestival in Dordrecht en een
eveneens jaarlijks Utrechts festi
val met meer eigentijds poppen
theater. beeldend theater en ob
jecttheater. WVC subsidieerde
beide festivals jaarlijks met
175.000 gulden, maar het laatste
oordeel van de Raad voor de
Kunst over de manifestaties was
negatief. Staflid van de Schouw
burg Arnhem Henk Boerhof werd
gevraagd een advies uit te brengen
over hoe het verder zou moeten
met de festivals. Zijn advies luid
de: kom op een vaste plaats met
een tweejaarlijks festival, waar
voor meer geld dan 175.000 gulden
beschikbaar is.
Boerhof: „Met dat bedrag kun je
geen behoorlijk festival op poten
zetten. Je moet een co-financiering
zien te krijgen, met bijdragen van
het rijk, een provincie en een ge
meente. WVC heeft nu, op advies
van de Raad voor de Kunst, twee
ton toegezegd, Ik ben vervolgens
naar de gemeente Arnhem gegaan
en die wilde een tweejaarlijks festi
val wel met één ton subsidiëren en
daarna bleek ook de provincie Gel
derland bereid elke twee jaar een
ton af te staan. Met een subsidie
basis van in totaal 400.000 gulden
per festival moet iets te maken
zijn."
Door de late toewijzing van het fes
tival Images aan Arnhem - het spe
ciaal hiervoor opgerichte festival
bureau onder leiding van Boerhof
kon pas 1 april dit jaar aan de slag
gaan - was er onvoldoende tijd om
nog exclusieve produkties op te
zetten. Wel kwam er van het Prins
Bernhard Fonds een extra finan
ciering van 178.000 gulden om tra
ditioneel mondiaal poppentheater
naar Arnhem te halen. Het gaat
hierbij om produkties uit Taiwan
en Mali.
Dè eerste aflevering van Images,
van 5 tot en met 15 november in de
drie zalen van de Schouwburg Arn
hem, Theater aan de Rijn, Intro-
dans Studiotheater, Parktheater,
Pardoestheater en Arnhemse To
neelschool, zal theaterprodukties
presenteren uit de Volksrepubliek
China. Afrikaanse landen. Canada
en Europese landen. 'Images', dat
drie afleveringen financieel gega
randeerd weet (in 1992, 1994 en
1996), moet qua programmering
half Nederlands en half internatio
naal worden.
Wat Boerhof betreft kan het begrip
'beeldend theater' breed opgevat
worden. De genres object- en pop
pentheater werden al genoemd,
maar bewegings- en muziekthea
ter en zelfs 'gewoon' toneel, dans
en mime kunnen ook. Het gaat
hem om internationaal theater,
waarbij je „geen 200 talen hoeft te
spreken om de voorstellingen te
kunnen begrijpen." GPD
