Een dikke nek heeft
hij nooit gekregen
Er is veel slechtheid
Het publiek moet zweten
Armenië door de tranen heen
Femme fatale
Kim Basinger
Het 4 mei
project
Jazzfunk
van
Defunkt
kunst cultuur vrijdag 1 ME11992 19
Dat legde de basis voor zijn car
rière. Hij kwam in contact met
de grootsten uit de jazzwereld.
Toen pas nam hij de bijnaam
'Toots' aan, naar die van de sa
xofonist Toots Mandello. Na een
jaar speelde Toots al in het or
kest van Benny Goodman, het
begin van zijn succesverhaal.
Daarna speelde hij met groten
als Grapelli en Django Rein-
hardt, die hem ook nog de gitaar
leerde bespelen.
Ook speelde hij met Charlie Par
ker. George Shearing en Miles
Davis. Zijn 'Bluesette werd een
wereldhit. Later volgden de
popartiesten, die graag een be
roep op hem deden. Stevie Won
der beschouwt hem als zijn
voorbeeld, maar Toots begeleid
de ook Paul Simon. Billy Joel en
Michael Jackson, al ging het
soms maar om een paar referein-
tjes. Hij speelde ook in Carnegie
Hall.
Een 'dikke nek', zoals de Belgen
zeggen, heeft hij er niet door ge
kregen. Als hij het leuk vindt
speelt hij ook net zo goed voor
niks. Hij woont deels in New
York. deels in Grimbergen bij
Brussel. Geregeld wipt hij even
over naar Brussel om er te spe
len, zoals volgende maand in de
Brusselse Jazz Rallye, of om
Vlaamse artiesten zoals Johan
Verminnen te begeleiden.
De keizer van het mondmuziekske.
fotoCamileSchelstraete Hans de Bruijn
Stephane Grapelli noemde
hem ooit „de muzikant die
met het kleinste instrument de
grootste muziek maakt". Een
andere bewonderaar had het
over Zonder concurrentie is
hij Belgié's beroemdste zoon.
Op alle continenten is zijn
naam bekend en speelt men zijn
muziek. En onder die 'men' ho
ren vele groten uit de jazz- en de
popmuziek.
Deze week werd Jean-Baptiste
Thielemans zeventig jaar. Maar
zo kent niemand hem. Wel als
'Toots'. Grijs haar inmiddels,
maar onmiskenbaar Toots. met
zijn donkere bril en het dunne
snorretje. Vorig weekeinde was
In een Parijse hotelsuite zit Kim
Basinger erbij als de onschuld
zelve. Als 'the cat who ate the ca
nary'. zoals ze in het Engels zeg
gen. Final Analysis-regisseur Phil
Joanou deelt het aanhalige gezel
schap van de blondine uit Georgia:
een vrolijke zenuwpees. Ze blijkt
warempel haar wilde haren te heb
ben geknipt. Zo maar voor de ver
andering of in verband met een
nieuwe filmrol?
Kim Basinger: „Vanwege een
nieuwe rol èn omdat ik het een
goed idee vond. Emotioneel heb ik
al twee jaar geleden afstand ge
daan van dat lange haar. Ik kon al
leen geen goede schaar vinden op
het goede moment. Zes weken ge
leden is het er toch van gekomen."
--Kun je dat eigenlijk naar iville-
keur doen? Ik bedoel, het is voor
stelbaar dat men u voor een Jïlm
gecast heeft met de onwillekeurige
voorstelling van Kim Basinger met
inbegrip van dat iveelderige krul
haar. En vervolgens verschijnt u
op de set met een steil page-kopje?
„Zoiets kan inderdaad een verras
sing inhouden waar men niet blij
mee is. Ik heb het meegemaakt
toen ik gevraagd werd voor Blind
Date. Daar wilden ze me juist an
ders hebben: met donker haar.
Dus ik nam braaf een spoeling,
maar eentje die langzamerhand
weer verdween met elke keer dat ik
onder de douche ging. Dus ik be
gon aan die film, zo donker als Ma
ria in West Side Story. En geleide
lijk veranderde dat in rood en ver
volgens steeds lichter. Ik was een
soort toverbal. Daar gingen ze on
gemakkelijk van kijken, maar ze
reageerden laconiek, zo van 'Nou,
als Kim er zo bij wil lopen, dan doet
ze maar'. Anders was het bij The
Man Who Loved Women. Ik had ge
zegd dat ik er wel iets vanaf wilde
halen, maar die operatie liep uit de
hand en dat werd toen heel kort
haar. Ze waren razend. Maar ja, het
is m i j n haar, per slot van reke
ning. Daar doe ik mee wat ik wil.
De enige restrictie die ik in acht
neem is om het niet halverwege de
opnamen af te knippen."
Onvergetelijk is Kim Basingers
komische optreden in Blind Date
geweest, als een meisje dat niet te
gen drank kan en die door tóch te
drinken de ene calamiteit na de an
dere veroorzaakt, waar vooral Bru
ce Willis voortdurend dupe van
wordt. Nu in Final Analysis speelt
Kim andermaal een vrouw die niet
tegen drank kan. En dit keer vallen
er lijken.
„Ja, het begint op typecasting te
lijken, niet? Heb je een meisje no
dig dat niet tegen drank kan?
Vraag Kim Basinger! Maar ontoe
rekeningsvatbaar gedrag gaan
vertonen na het gebruik van zelfs
maar een beetje alcohol, dat is een
pathologische afwijking die se
rieus is en echt bestaat. Ik heb het
zelf eens meegemaakt dat we zaten
te tafelen met in ons gezelschap
een meisje dat niet tegen wijn kon.
Met wodka had ze nooit proble
men, maar ze nam één glas rode
wijn en ze ging finaal tegen de vlak
te. Zware ademhalingsstoomis-
sen. We moesten met haar naar een
ziekenhuis om haar maag te laten
leegpompen. Ze was er bijna ge
weest."
Vergiftiging
Regisseur Phil Joanou mengt zich
in het gesprek: „Het script voor Fi
nal Analysis is geschreven door
Wesley Strick. dat is de man die
ook het script voor Scorsese's re
make van Cape Fear vervaardigd
heeft. Voor het script van onze film
heeft Wesley samengewerkt met
Robert Berger, een New Yorkse
psychiater. Omdat deze film nogal
met psychiatrie te maken heeft.
Berger bezit kennis over echte ge
vallen van deze zeer serieuze afwij
king. Het enige verschil met de
praktijk is dat pathologische ver
giftiging door alcohol in werkelijk
heid helemaal niet zo controver-
siëel als in deze film gesuggereerd
wordt. In de rechtzaalscènes laten
wij twijfel zaaien over de mogelijk
heid van het fenomeen. Dat ge
beurt als spanningselement. Om
dat we te maken hebben met een
geval dat de perfecte moord zou
kunnen zijn."
Kim Basinger: „Het dubbelzinnige
van de rol, dat is natuurlijk precies
wat ik er zo aantrekkelijk aan
vond. Die vrouw dient zo gespeeld
te worden dat het publiek haar ac
ceptabel moet kunnen vinden als
beklagenswaardig slachtoffer; ge
trouwd met een hele nare kerel en
dan ook nog psychiatrisch patient.
En tegelijkertijd moet die vrouw
eveneens overtuigend zijn als wel
licht toch een vreselijk geraffi
neerd kreng dat een gefingeerde af
wijking probeert te gebruiken als
alibi voor een lang tevoren geplan
de moord- Wie van die twee vrou
wen is ze? Op die vraag hangt de
hele film."
Boosaardigheid
„En Final Analysis heeft een erg
goed, buitengewoon intelligent ge
schreven plot. De kille boosaardig
heid achter deze misdaad vind ik
niet onwaarschijnlijk. Ik denk dat
er in het werkelijke leven een hoop
scherpzinnig bedachte slechtheid
bestaat die nog veel krasser is.
Maar je hoort er meestal niks over.
juist omdat die geniale slechteri
ken kunnen zorgen dat ze niet te
gen de lamp lopen, want daar gaat
het juist om. Ze komen ermee weg.
Sommige gewetenloze breinen be
zitten een bijzonders sluwheid in
het bedenken van manieren om
anderen te manipuleren."
--Hoe heeft Kim Basinger zich op
de rol voorbereid?
„Ik heb me helemaal niet voorbe
reid. Dat is iets wat ik ook altijd al
zo geforceerd vond tijdens mijn ac-
teer-opleiding. Dan moest ieder
een om de beurt laten zien hoe men
een bepaalde rol interpreteert.
Dan kreeg je eerst enige tijd om je
mentaal voor te bereiden. Ik speel
de dat braaf mee, ik deed alsof ten
minste. Maar als het mijn beurt
was, vroeg ik mezelf af: 'Voel ik me
nu anders dan daarstraks?' En het
antwoord was: 'Helemaal niet!' Al
lemaal aanstellerij. Als voorberei
ding op Final Analysis heb ik vijf
minuten gekeken naar een scène
uit een oude film waarin Olivia de
Havilland gek wordt en alsmaar
rondholt met een kandelaar. Ik
probeer me wel een idee te vormen
over hoe ik iets ga spelen, maar ik
houd het tegelijkertijd op een af
stand alsof ik me er eigenlijk tegen
verzetten wil. Speciaal in deze film
zitten nogal wat scènes waarvan ik
tevoren dacht: dit wil ik helemaal
niet doen, want dan geef ik me te
veel bloot. En zo zit ik 's ochtends
nog steeds te broeden en me men
taal te verzetten als een klein meis
je dat niet in het tuig wil. En ik rea
liseer me steeds beter, tot in de
tails van de scène die aan de beurt
is, waarom ik het niet wil doen. Als
een assistent-regisseur me komt
halen, dan ga ik naar de set alsof
het gaat om mijn executie. Maar
op het moment dat de camera gaat
draaien, floept het er zo uit."
Pieter van Lierop
hij even in Brussel om het thuis
front de kans te geven om zijn
veij aardag te vieren. Zondag
vloog hij alweer terug naar New
York, waar hij alweer negenen
dertigjaar woont.
Maar Toots Thielemans is een
Brusselaar in hart en nieren ge
bleven. Een 'ketje', zoals ze dat
hier noemen. Geboren in de
Hoogstraat, in het hart van de
Marollen. de oude volkswijk
waar Brussel op zijn Brusselst
is. Op nummer 241. zijn geboor
tehuis. werd zaterdag een kope
ren plakette ter ere van Toots
aangebracht. Alsof Brussel hem
zonder zo'n ding zou kunnen
vergeten.
Niet de minsten uit de muziek
waren ervoor naar Brussel geko
men. Quincy Jones was er (met
zijn nieuwe liefde Nastassja
Kinski), en Michel Legrand. Er
was een gelukwens op video van
Ray Charles. En eerder op de
avond kreeg Toots in een thea
ter een drie uur durende lofzang
over zich heen, alsof hij zojuist
een Oscar had gewonnen. Belgié
weet zijn weinige sterren te eren.
Thielemans is al decennia een
beroemdheid. Toen hij negen
was kreeg hij van zijn ouders een
accordeon, de mondharmonica
leerde hij pas op zijn zestiende
bespelen. Een muzieknoot heeft
hij nooit leren lezen. Zijn muzi
kale kennis kwam van het luis
teren en naspelen van de radio
en grammofoonplaten. Hij
speelde al jong in allerlei orkest
jes en trok in 1948 met een oom
naar Amerika.
foto G PD
Noem het gerust engagement. Hoe
moet je anders de drijfveer
noemen, die Frank Deiman wekelijks
van Enschede naar Groningen doet
reizen om er een koor te dirigeren.
Deiman doel dat uit betrokkenheid bij
de bijzondere projecten, die bet koor,
genaamd 'Vereniging Het 4 mei
project', nu al twaalf jaar onderneemt.
„Elk jaar organiseren we iets wat te
maken heeft met de strijd tegen
fascisme, racisme en sociaal onrecht.
We noemen dat 'Het 4 mei-project'.
Want wij vinden dat 4 mei er niet
alleen is om te herdenken, maar ook
om te waarschuwen: koppen er bij, nu
is er ook wat aan de hand. Dit jaar
richten we ons op Armenië."
Haag en Groningen en draaien er
films in Rialto Amsterdam en Sim-
plon en USVA Groningen.
Instrumentatie
De keuze voor Avedissians orato
rium stelde 'Het 4 mei-project'
voor een bijzonder probleem de
instrumentatie. „Het is niet alleen
een mooi zangstuk, maar er hoort
ook een orkest bij met Armeense
instrumenten. Die kun je in Ne
derland niet vinden. Misschien
een. maar zeker geen compleet or
kest. We waren het snel eens: er
moest een orkest uit Armenie ko
men."
Per telefoon en fax bleek dat niet
te regelen. Zodat Deiman naar Ar
menië trok om de afspraken te ma
ken. Het Volksmuziekensemble
van het Conservatorium uit Jere-
wan komt nu naar Nederland.
„Wat ik daar tegenkwam, was echt
prachtig. Het is een cultuur waar je
nog nooit van hebt gehoord. Een
hele rijke cultuur ook. Ik heb er
veel bladmuziek gekregen. Die ga
ik zeker uitvoeren Het is een heel
eigen muzikale taal. Aan de ene
kant zijn er Arabische invloeden,
maar er is ook meerstemmigheid,
die je in Arabische muziek juist
niet vindt. Armenië heeft een grote
koortraditie, die je eigenlijk alleen
noordelijker aantreft. Ze zitten dus
net op de grens en dat maakt hun
muziek zo interessant."
Deiman is inmiddels zes jaar diri
gent van 'Het 4 mei-project'. ..Ik
had ooit een actie-liederen-koor.
De tijd van de kernenergie-demon
straties. Het koor van 'Het 4 mei
project' had een goede naam in de
actiewereld. Het grote verschil is.
dat er hier een stevige basis aan
ten grondslag ligt. Elk jaar weer
werken we naar een serie concer
ten als deze toe. Het wordt alle
maal ook behoorlijk uitgediept
We hebben in het verleden video
films gemaakt, lesprogramma's
voor scholen geschreven. De
vluchtigheid ging me op een gege
ven moment tegenstaan, maar bij
'Het 4 mei-project' is er van vluch
tigheid geen sprake
Dynamisch
Elke week van Enschede naar Gro
ningen reizen had hij er bij nader
inzien wel voor over „Het koor be
staat uit 75 mensen in de leeftijd
tussen 20 en 40 Het is jong en dy
namisch. Bij een oratorium vereni
ging ligt de leeftijd gemiddeld wel
25 jaar hoger Deze samenstelling
is prettig om mee te werken. Het is
vooral zo interessant om de uitda
ging. die het koor zelf steeds
zoekt,"
En "4 mei' is bereid ver te gaan. Zo
leerde het koor dit jaar zelfs Ar
meens om het Oratorium uit te
kunnen voeren. Het vormt het
sluitstuk van het concert, waarin
ook andere Armeense liederen -
uit de verzameling van Komitas
ten gehore worden gebracht
„Het Oratorium zelf is heel wee
moedig. Niet nationalistisch in de
zin van: Armenië zal zus en zo.
maar er spreekt vooral een verlan
gen uit naar het verloren land. Dat
geeft me ook de gelegenheid even
te zeggen dat wij met deze actie
voor Armenië niet de Armeniërs
willen steunen in de agressieve
strijd, die ze nu voeren. Iedereen is
het er over dat wat er nu gebeurt in
Azerbejdzan. Armenie en Nagorno
Karabach niet goed is. maar nie
mand heeft de oplossing. Het is
niet onze bedoeling de strijd te
steunen. We willen alleen maar be
reiken dat de genocide van 1915
niet wordt vergeten."
Theo Hakkert
Frank Deiman: Het oratorium is heel weemoedig.
foto Werner Rauwerdink
J 7 at hebben Sean Connery, Robert
W Redford, Jack Nicholson, Bruce
Willis, Burt Reynolds, Mickey Rourke,
Jeff Bridges en Sam Shepard nog meer
gemeen behalve de status van superster
in Hollywood? Stuk voor stuk hebben ze
zl ooit in een film kunnen ontdekken dat
m verliefd worden op langlokkige Kim
H Basinger doorgaans catastrofale
ie gevolgen heeft. Alec Baldwin die zich
ook buiten de context van The Marrying
Man aan Kim verslingerde, kreeg
1k gedemonstreerd hoe dan een hele
■x filmproduktie ontregeld kan raken. En
J Richard Gere bleek zijn les van No Mercy
niet te hebben geleerd en moet nu in
Final Analysis (Nederlandse première 22
mei) opnieuw ontdekken hoe liefde voor
dj Kim fataal kan uitpakken. Kim Basinger: Ik ga naar de set alsof het om mijn executie gaat.
1 T~V efunkt gaf rond 1980 zowel de jazz
l mJals het dansen een nieuwe
- dimensie. Maar Defunkt is niet zomaar
een jazzband en Defunkt is niet zomaar
een dansband. Defunkt is. in de
j woorden van trombonist en bandleider
Joseph Bowie, een 'concept'. En
bovenal: Defunkt is herboren.
Defunkt begon als experiment,
zegt Bowie op de toon van de
man die de toekomst zo rooskleu
rig tegemoet ziet. dat hij met een
onbekommerde nonchalance over
het verleden kan praten. „We ko
zen voor een mix van jazz met
funk, soul en rock'n'roll. De strak-
1 ke structuren van de rock. gecom
bineerd met de improvisatie van
de jazz. We waren een funkrock-
band die niet vast zat aan het gege
ven dat hetzelfde nummer iedere
keer twee minuten en drieëndertig
seconden moest duren. Dat lieten
we open. We gaven de muzikanten
ruimte voor persoonlijke state
ments. Dat idee maakte Defunkt
voor mij tot een concept en dat is
het nog steeds."
Hij is de jongste broer van free jazz-
trompettist Lester Bowie, de man
die in de jaren zestig het Arts En
semble of Chicago oprichtte. Ook
de in 1955 in St. Louis geboren Jo-
Defunkt met (zittend) trombonist/zanger Joseph Bowie.
foto G PD
seph manifesteerde zich jarenlang
in het jazzcircuit. Maar het werd
hem meer en meer duidelijk dat hij
iets anders wilde. Hij wilde zijn pu
bliek zien zweten en dansen. In
1978 vertrok Joseph Bowie naar
New York. waar hij via een blues
band bij de groep van 'no wave'-sa-
xofonist James White terecht
kwam. Al spoedig had hij zijn draai
en de ideale muzikale formule ge
vonden. Defunkt. Het 'concept'.
Op het titelloze debuutalbum uit
1980 is Josephs andere broer, de te
norsaxofonist Byron Bowie te ho
ren, die de plaat ook produceerde.
En op een maxisingle die volgde,
de onweerstaanbare dansklassie-
ker The Razor's Edge', spelen de
broers Lester. Byron en Joseph Bo
wie zelfs alledrie. Daarna ver
schijnt het al even opwindende al
bum Thermonuclear Sweat met de
gitaristen Vernon Reid en Kelvyn
Bell. die later in de jaren tachtig fu
rore zouden maken met de groe
pen Living Colour en Kelvynator.
Defunkt was rond 1982 een band
die stijf stond van het talent en de
klasse, maar ook van de dope.
Opvallend
ziet hij zijn nieuwe plaat Crisis als
de werkelijke nieuwe start. Nog al
tijd swingende en zwetende jazz
funk. maar de teksten gaan niet
langer alleen over het opwindende
nachtelijke leven op de dansvloer.
„Door die drugs was ik zo op mij
zelf gericht", zegt Bowie. „Sinds ik
geen junk meer ben is er veel ver
anderd. Ik ben mij veel meer be
wust geworden van de wereld om
mij heen. Vandaar ook dat ik de
nieuwe plaat Crisis heb genoemd.
De milieuvervuiling. Aids. Maar
ook de politieke crises: Al die Irak
-bullshit waarbij het alleen maar
om de olie gaat. Dat geeft toch wel
aan hoe het met de mensheid ge
steld is. Veel muziek gaat nog
steeds over 'party party'. Ik wil de
mensen duidelijk maken, dat ze
toch ook wel eens wat beter voor
zichzelf zouden kunnen zorgen,
zonder roken, drinken of drugs."
Niet alleen broer Daryl is na tien
jaar weer eens van de partij op Cri
sis. maar de hoes vermeldt ook Jo
sephs vijftien jaar jonge dochter
Nitara. Als achtergrondzangeres.
..Dat was zowel goed voor onze va-
der-dochter relatie als voor haar
ego", verklaart Bowie „Er is al zo
veel bullshit in New York. Dit kan
voor haar een stimulans zijn om
iets positiefs met haar leven te
doen."
Peter Bruyn
Joseph Bowie trok zich terug uit
de muziek, kickte af en probeerde
het in de tweede helft van de jaren
tachtig nog eens. Voorzichtig. Na
drie niet al te opvallende albums
Tourlijst: zondag 3 mei Tilburg iNoor
derlichti. dinsdag 5 mei Haarlem Be
vrijdingspopi middag, dinsdag 5 mei
Amsterdam 'Paradisoi avond, woens
dag 6 mei Rotterdam Parkzichti
De 'Vereniging Het 4 mei-pro
ject' heeft de zaken dit jaar
groots aangepakt. Onder de noe
mer 'Armenie door de tranen heen'
geeft het koor concerten in Para-
diso Amsterdam op 3 mei. de Oos
terpoort in Groningen op 4 mei en
De Flint in Amersfoort op 6 mei.
„Vorig jaar." vertelt Deiman (33).
„kwam er een koorlid met een cd
met daarop een Armeens orato
rium. Het bleek te gaan om het
Oratorium ter Nagedachtenis van
de Slachtoffers van de Genocide
van 1915 van de Armeense compo
nist Khatchatour Avedissian. We
vonden het een mooi muziekstuk
en ook het onderwerp leende zich
goed voor onze aanpak."
Het oratorium werd geschreven
naar aanleiding van de moord op
naar schatting anderhalf miljoen
Armeniërs, die door de Turken in
1915 werd gepleegd. Nooit heeft
Turkije de moord willen toegeven.
Nooit is zelfs rrthar internationaal
erkend dat de slachting heeft
plaatsgehad.
Deiman: „Het is triest dat de inter
nationale gemeenschap de geno
cide nooit heeft erkend. Om de
goede betrekkingen met Turkije
niet te schaden natuurlijk. Wat wij
willen is de mensen er rond 4 mei
op wijzen dat er niet alleen in de
Tweede Wereldoorlog genocide is
gepleegd, maar dertig jaar daar
voor ook al. Het is een vergeten
massamoord."
„Ik belde met Paradiso in Amster
dam. Daar bleek iemand het Ora
torium te kennen. We hebben Ara
rat, de Armeense sociaal-culturele
stichting, benaderd en met z'n
drieën een clubje gevormd." Naast
concerten in Enschede, Amers
foort en Groningen zijn er ook uit
voeringen en manifestaties in Pa
radiso en de Nieuwe Kerk in Am
sterdam. Er is een fototentoonstel
ling met foto's van Armenië in de
jaren voor de slachting. Verder zijn
er lezingen in Amsterdam. Den
