»zc
Regisseur Paul Verhoeven
jaagt Amerika in gordijnen
Erotische thriller
>asic Instinct
Willy Alberti had gelijk
kunst cultuur
17
VRIJDAG 24 APRIL 1992
"V at hij in Amerika met Basic Instinct zijn derde nummer 1-hit op rij
-/heeft gehaald, doet Paul Verhoeven deugd, maar hij kan het
elativeren ook. Want inmiddels is die toppositie al weer twee keer door
■te- en andere film overgenomen, hoewel Basic Instinct nog steeds veel
eld oplevert. Buitengewoon verguld evenwel is de in Hollywood
de|verkzame, Nederlandse regisseur met de uitverkiezing om met zijn
rotische thriller op 7 mei het Festival van Cannes te openen: „Dat is
'tjmmers voor artistieke films het meest prestigieuze podium ter wereld,
erwijl ik nooit geacht werd een artistieke cineast te zijn. De Vierde
Ian negen jaar geleden is geweigerd voor Cannes en toen we destijds
'urks Fruit voor deelname hadden aangemeld, reageerden de heren
lelfs beledigd omdat we 'zoiets ordinairs' durfden in te sturen."
Paul Verhoeven is even terug in Am
sterdam om zeker te stellen dat de Ne
derlandse première van Basic Instinct (op
8 mei. daags na de Europese premiere in
Cannes) niet onopgemerkt voorbij zal
gaan.
Opmerkelijk is trouwens de thematische
verwantschap tussen De Vierde Man en
nu Basic Instinct. Want Renée Soutendijk
speelde toen ook al een fatale vrouw die
verzuchtte: „Iedereen van wie ik houd.
gaat dood. Erg hé?" En ook toen werd al
de vergelijking uitgesproken over de
vrouwtjesspin die na de copulatie de man-
netjesspin doodsteekt. En ook toen al was
er sprake van een man en een vrouw die bij
elkaar in bed terechtkomen hoewel een
van de twee verondersteld werd homose-
xueel te zijn. Die overeenkomsten blijken
puur toevallig te zijn.
Paul Verhoeven: „Ik heb Basic Instinct
zelf wel eens getypeerd als een verameri
kanisering van De Vierde Man. Je kunt dit
verhaal zien als een niet-occulte versie
van De Vierde man, maar dan 'straight',
op zijn Amerikaans gemaakt. Toch zaten
al die elementen al verwerkt in het script
van Joe Eszterhas dat mij ter verfilming
werd aangeboden. Ik heb er zo goed als
niets aan veranderd. Maar het is allicht
niet toevallig, dat ik andere scripts heb ge
weigerd en juist dit script heb geaccep
teerd."
Stempel
Het is wèl waar dat het makkelijker is om
je eigen stempel te zetten op een film als
deze, die gaat over mensen en hun relaties
en gedrag, dan op een film als Total Recall
die zo veel zwaarder technisch bepaald
wordt door het gebruik van special effects.
Hoewel ik vind dat het met Robocop ook
wel aardig gelukt is. Beter dan bij Total
Recall, dat een verhaal had dat veel moei
lijker is te vertellen. Bovendien maakt het
ook nogal wat uit als je te maken krijgt
met een hoofdrolspeler als Arnold
Schwarzenegger. Die heeft op het doek
zo'n uitgesproken eigen impact, dat het
gewoon nodig was om het oorspronkelijke
script daarop aan te passen. Dat soort din
gen zijn bij Basic Instinct niet nodig ge
weest.
In Amerika ben je er met Basic Instinct in
geslaagd iedereen - producenten, keur
ders, critici en actie-groepen - de gordij
nen in te jagen?
„Het was alsof ze een rood waas voor de
ogen hadden gekregen uit irritatie, woede
of voornamelijk morele gekwetstheid en
ze daardoor die film in een totaal verwron
gen perspectief hebben gezien. Alsof ze
zijn gaan zitten met dat vooroordeel 'Nu
gaan we naar een homofobe film kijken!'
En toen kregen ze daarvoor in de plaats
een oplazer met die heterosexuele seks en
pal daarna komt er dan die vrouw die zegt
dat ze het wel jammer vind dat haar
vriend dood is, omdat ze het altijd wel lek
ker gevonden had om met hem naar bed te
gaan. Dat is van een plompverloren di
rectheid die de critici deed duizelen: een
vrouw die zo praat. Zoiets zet onmiddelijk
verkeerd bloed in Amerika. Daardoor zijn
ze ook naar de rest van die film blijven kij
ken op een andere manier dan iemand
doet die niet van de kook raakt als een
vrouw recht voor zijn raap zegt dat ze al
leen vanwege de seks in een man geïnte
resseerd was."
De film is bijna feministisch?
„Precies. Dit is een vrouw die situaties
naar haar hand zet en die met mannen
omgaat zoals Amerikaanse mannen het
maar heel gewoon vinden als zij zo met
vrouwen omgaan. Hier kun je beslist voor
vrouwen iets emancipatorisch in zien. Dat
is zo. En wie dan opmerkt dat het niet pre
cies een aardig beeld is van zo'n sterke
vrouw, die zal toch moeten toegeven dat
ook Michael Douglas als haar tegenpool
evenmin het ideaal is van een aardige
man. Basic Instinct is niet een film over
aardige mensen die met aardige dingen
bezig zijn. Eerder het omgekeerde. Geen
van de personages wordt met warmte ge
tekend. Dit is een film die zich volledig in
de schaduwkanten afspeelt. Maar je moet
heel krom kijken om er vijandigheid je
gens homoseksuelen of jegens vrouwen in
te herkennen."
Met Joe Eszterhas, de script-schrijver van
Basic Instinct, heb je een conflict gehad
dat zo hoog opliep dat die toch zeer gere
nommeerde scenarist aan de kant werd
geschoven.
„Michael Douglas en ik hadden een paar
ideeën die afweken van wat Eszterhas
voor ogen had gestaan en achteraf heb ik
me gerealiseerd dat Estzterhas eigenlijk
veel meer gelijk had dan ik. En ik had mijn
Scène uit Basic Instincts met hoofdrolspelers Michael Douglas en Sharon Stone.
mening, zoals'ik dan gewoon ben om te
doen, niet onder stoelen of banken gesto
ken en gezegd: 'Dit en dat vind ik klote!'
Op zijn Amerikaans had ik moeten zeg
gen: 'Ik geloof dat ik een probleem heb
met deze scène. Kunnen we daar mis
schien nader over praten?' Maar dat had
ik niet gedaan. Maar het ergste was dat ik
had gezegd: „Er zit zo veel heteroseksuele
seks in, maar het gaat ook over een lesbi
sche relatie, dus moet er ook lesbische
seks in!' Dat was mijn stelling waar Esz
terhas het meeste op flipte. Achteraf
moest ik ontdekken dat het erin brengen
van lesbische seks. dramaturgisch ge
woon niet klopte. Daar ben ik tijdens het
herschrijven achter gekomen en toen heb
ik het weer laten vallen. Maar Eszterhas
was pisnijdig. Toen heb ik later in kranten
toegegeven dat Joe eigenlijk gelijk had ge
had. Toen hebben we het weer goed ge
maakt."
Met Michael Douglas zat je voortdurend
op dezelfde lijn. Behalve één keer, toen
zou Douglas jou een oplawaai hebben ver
kocht. Hoe zat dat?
„Nee. dat is een apocrief verhaal. Dat ging
over twee dingen die niets met elkaar te
maken hadden. Ik had 's morgens al een
beetje een bloedneus, door spanningen, of
weet ik veel. Maar het was opnieuw gaan
bloeden toen ik me drie keer op de grond
had laten vallen om aan actrice Jeanne
Tripplehom te laten zien hoe ze dood
moest neervallen. Dat is het verhaal. Maar
dat was wel op dezelfde dag dat Michael
ineens pisnijdig op mij werd, omdat hij
vond dat ik eigenlijk nooit vertelde hoe
goed hij wel was. Tegen die vrouwen zei ik
wèl vaak dat ze het fantastisch gedaan
hadden, omdat ik dacht dat die zoiets no
dig hadden, omdat die zo onzeker waren
en zo veel moeite hadden hun rol bij el
kaar te krijgen, wat ook moeilijk was."
„Arnold Schwarzenegger heeft ook geen
feedback nodig. Daar heb ik ook nooit te
gen gezegd: „Goed gedaan hoor, Arnold!'
Tegen hem zei ik öök: „Dat was o.k. Next
shot!' Want die dacht dan: „Dat is dan
prachtig, we schieten lekker op.' Want Ar
nold komt ook uit Europa, net als ik In
Europa zijn we niet gewend om elkaar de
hele dag op de schouders te slaan en te
zeggen hoe fantastisch het allemaal is. Bij
Amerikanen is alles: „great!, fantastic!, I
love this!, You're wonderful!' Zo gaat het
de hele dag. Maar ik doe dat niet zo erg.
Maar Michael Douglas heeft dat kennelijk
toch nodig. En daar hebben we dan die
ene keer bonje over gehad. En dat werd
door een krant gecombineerd met het ver
haal van de bloedneus. Boze Michael zou
mij een bloedneus hebben geslagen. On
zin!"
Cameraman
Een speciaal genoegen was het voor Paul
Verhoeven om weer eens te kunnen
werken met Jan de Bont, de cameraman
die in Pauls Nederlandse tijd verantwoor
delijk geweest is voor de fotografie van
Turks Fruit, Keetje Tippel en De Vierde
Man. Zowel De Bont als Verhoeven zijn in
Amerika enorm gegroeid, zowel qua repu
tatie als puur vakmatig, maar volgens
Paul konden ze de verstandhouding van
vroeger probleemloos weer oppikken
„Alsof we intussen precies even veel ge
leerd, even veel meegemaakt hadden,
even zeer op de hoogte waren geraakt van
filmpolitieke toestanden, van het het ge
doe met de producenten, de situatie op de
set en de dingen waar je wel en waar je met
te veel op in moet gaan. waar je afstand
moet houden en waar je erin moet sprin
gen zodat je niet allerlei gevechten levert
die niet nodig zijn, maar alleen de gevech
ten aangaat die wèl nodig zijn. Het was
echt een fantastische samenwerking.
Nooit een onvertogen woord gevallen,
geen enkele irritatie of probleem, terwijl
dat vroeger in Nederland nog wel eens an
ders was. Ik was bijzonder geïmponeerd
door de totale greep die Jan heeft op watje
allemaal met licht kunt doen. Dat is ook
het belangrijkste eigenlijk. Want camera
bewegingen, dat is het simpelste. Maar lef
hebben met licht, of hoe donker je het
maakt. Vroeger had Jan altijd al een nei
ging om vrij donker te werken. Van de eer
ste weken met Keetje Tippel herinner ik
me dat het zelfs echt te donker was. Hij
gebruikt dat vroegere 'clair obscur' nog
steeds heel duidelijk in een hoop dingen,
maar nu is het een Amerikaans 'clair ob
scur' geworden en dat is toch nog tamelijk
helder. Een soort Amerikaanse briljantie,
met een Rembrandteske ondertoon. Dat
heeft hij superieur onder controle, op het
scherpst van de snede, Heel gewaagd, op
het randje van de onderbelichting soms,
maar hij maakt er nooit ook maar een en
kel foutje mee."
Bij vorige gelegenheden liet Paul Verhoe
ven zich nog wel eens ontvallen eventueel
bereid te zijn om weer eens in Nederland
een film te maken. Daar lijkt momenteel
geen sprake meer van te zijn. De plannen
voor de lang gekoesterde wens om een his
torische film te maken over Jan van Ley-
den en diens religieuze sekte in midde
leeuws Munster, heeft hij nog niet uit zijn
hoofd gezet. Maar dat zou dan niet meer
een Nederlandse maar 'Europese' produc
tie moeten worden; tegen de tijd dat er in
Europa veel meer geld voor het maken
van films beschikbaar gemaakt wordt. De
onzalige ervaring met Flesh Blood heeft
Paul Verhoeven juist niet genezen van de
aspiratie om nóg eens een middeleeuws
epos te willen maken: „Over Keetje Tippel
ben ik achteraf niet zo tevreden, die film
had in artistiek opzicht veel beter kunnen
zijn. Maar dat gaat nog veel sterker op
voor Flesh Blood die zowel in artistiek
als commercieel opzicht tekort is gescho
ten. Daar zou ik me dolgraag voor willen
revancheren!"
Pieter van Lierop
Viktor Jerofejev: Anna's li
chaam (Arena, 225 blz., 39,50, ver
taling Arie van der Ent). Zeventien
verhalen van de Russische auteur
Jerofejev (1947) over zeer uiteenlo
pende onderwerpen, waaronder
het verhaal Het Leven met een
idioot, dat Jerofejev tot libretto be
werkte voor de gelijknamige opera
die op 13 april in Amsterdam in
première ging.
Ingmar Bergman: Beelden
(Meulenhoff, 438 blz., 59,50, ver
taald uit het Zweeds door Karst
Woudstra). Na Latema magica
(1987) het tweede autobiografische
boek van de grote Zweedse film
kunstenaar en toneelregisseur
Ingmar Bergman in vertaling. Het
boek wordt geïllustreerd met circa
225 foto's van opnamen uit zijn
films.
Joe Keenan: Piekfijn (De Har
monie. 368 blz.. 37,50. vertaling
Wiebe Buddingh'). Tweede komi
sche roman van de Amerikaan Joe
Keenan. Evenals in zijn debuut
Daar komt de bruid! gaat het ver
haal over de dwaze avonturen van
twee vrienden.
Ega de Queiroz: De stad en de
bergen (De Arbeiderspers, 264 blz.,
45.-. vertaling Harrie Lemmens
en van een nawoord voorzien door
J. Rentes de Carvalho). Vertaling
van De Queiroz' (1845—1900) ro
man over een jongeman, telg van
een oude Portugese adellijke fami
lie, die samen met een jeugdvriend
een bezoek brengt aan de plaats
waar zijn wortels liggen.
Zana Muhsen: Nog eenmaal
mijn moeder zien (De Kern, 224
blz., 27.50, vertaald uit het Engels
door Lilian Schreuder). Verhaal
van een vijftienjarig meisje, dat sa
men met haar zusje tijdens haar
vakantie bij familie in Jemen, door
hun vader wordt verkocht als
bruid aan Arabische families. Na
acht jaarlukt het een van de meis
jes vrij te komen.
Frances Fyfield: Vuurdood (De
Arbeiderspers, 259 blz., 29.90,
vertaling Inge Kok). Psychologi
sche thriller in de Crime de la Cri
me-reeks over een vrouwelijke ju
rist die betrokken raakt bij de
moord op een jonge vrouw
Helen Zahavi: Dirty Weekend
(Arena. 210 blz., ƒ39.50. vertaling
Annelies Eulen). Schokkende ro
man over een vrouw die besluit
zich niet langer te laten intimide
ren door haar mannelijke belagers.
Dirty Weekend is de eerste roman
van de Engelse schrijfstr HelenZa-
havi (1956).
Sara Paretsky: Brandmerk (De
Arbeiderspers. Crime de la Crime.
406 blz.. ƒ29,90, vertaling Ruud
Rook). Tweede boek van de Ameri
kaanse crime-auteur Paretsky in
vertaling. Evenals in Giftig bloed
speelt de elegante privé-detective
Warshawski een hoofdrol bij het
oplossen van het misdrijf.
Na Laterna magica (1987) gaat het tweede autobiografische boek Beel
den van de Zweedse filmkunstenaar en toneelregisseur Ingmar Berg
man in vertaling.
vertaald
Twee zonen, vrouw en ik: 'n
hecht verbond. Zoveel ge
negenheid is vast niet pluis.
Mijn mond, bijna een halve
eeuw. nog bij zes wangen kind
aan huis. Dit zijn regels uit de
onlangs verschenen dichtbun
del As van de koning, niet bla
zen! door Cees van Hoore (43).
De uitgave bevat nogal wat ge
dichten over het gezinsleven,
gedichten om te tonen 'hoe sa
men wij waren'. Het is het derde
poezieboek van Van Hoore, hij
maakte in 1983 zijn debuut met
Groot licht, twee jaar later
kwam Een bon-vivant in de do
denstad uit.
In de kleine wereld van de Ne
derlandse poëzie kan de waar
dering heel grillig uitvallen. Het
is mogelijk dat tamelijk onbe
duidende debutanten bejubeld
en bekroond worden. Aan de an
dere kant kan het gebeuren dat
het stil blijft rond dichters van
belang. Naar mijn indruk zou er
best wat meer ophef gemaakt
mogen worden over het boeien
de poëtisch oeuvre van Van
Hoore. Wanneer men zijn dicht
werk oppervlakkig overziet,
lijkt het of hij zich ontwikkeld
heeft van iemand die verre rei
zen maakte naar iemand die
zich beweegt in het beperkte do
mein van zijn gezin. Er bestaat
nogal een contrast tussen ge
dichten over Maleisië en Birma
die in de eerste bundel te vinden
zijn en de huiselijxe verzen die
men in de nieuwe bundel aan
treft.
Bij nadere beschouwing is de
overgang aanzienlijk minder
abrupt. De opdracht aan Saskia
is een constante. In de nieuwe
bundel is een aantal reisgedich
ten opgenomen, terwijl in de ou
dere bundels de oriëntatie toch
ook niet zo grootschalig blijkt te
zijn. Een van de mooiste gedich
ten uit Groot licht heet dan wel
'Hotel Lansersee', het gaat over
zijn taak als afwasser aldaar:
'Hevig verlang ik er nu naar:
eenvoudig werk waarbij ik zin
gen kan'. In het meest ontroe
rende gedicht uit Een bon-vi-
vant in de dodenstad herdenkt
hij zijn hond Flush. De Holland
se gedichten vormen eveneens
een vast onderdeel van de bun
dels. Heel aardig in dit genre is
uit As van de koning, niet bla
zen! deze mijmering 'Paraplu':
'O, plastic regenkapje. vaak
eenzaam ontvouwd. O, droevig
waaier van Neerlands vrouw.
Nee. dan jij paraplu, klein
zwart gewelf- onder jou raakten
ouders elkaar weer vanzelf.
Maar het blijft toch vooral een
bundel over het leven met zijn
vrouw en hun twee zonen. Een
leven met zoveel geluk dat de
dichter kwaad op zichzelf kan
worden. Een leven met zoveel
geluk dat de dichter heel bang
wordt het te verspelen. Doods
angst bepaalt verschillende ge
dichten, bijvoorbeeld ook 'De
wachter slaapt'.
Twee blauwe gympjes in de gang.
Twee bootjes in mijn haven
Van zotets kan ik bang en
heel erg vader raken
Ik zet mijn schoenen ernaast,
bordeelsluipers, ook blauwe.
Helaas, ik heb al de maat die ik
tot aan mijn dood zal behouden
Weg zijn en toch naast hem staan -
kan datDe nacht drukt mij op bed.
Elk etmaal al zo'n uur of zes dat ik
geen stap over mijn vloer meer zet
Van Hoore heeft een precair the
ma gekozen. Sentimentaliteit
dreigt voortdurend, maar hij
weet altijd op het nippertje het
evenwicht te bewaren 'Er is
angstig veel en mij valt het ten
deel', bedenkt hij zich bij het be
luisteren van het door Willy Al
berti beroemd geworden levens
lied: 'De glimlach van een kind
Doetje beseffen datje leeft.(de
complete tekst is te vinden in
Vic van de Reijts bundel Toen
wij van Rotterdam vertrokken
Zo'n toespeling maakt de zaak
nog riskanter, maar ook hieruit
weet hij zich te redden door een
elegante confrontatie van filoso
fie en volkswijsheid: 'Nietzsche.
Schopenhauer, Cioran- ik ben
nog steeds hun man Maar als
ik naar mijn jongens kijk. voel
ik: Willy Alberti had gelijk'.
H.W.
Cees van Hoore: As van de koning,
niet blazen! - 56 pag. 24.90 - De
Harmonie. Amsterdam
Paul Verhoeven geeft hoofdrolspeler Michael Douglas regie-aanwijzingen.