Het blijven
kunstfilms
Geanimeerde
propaganda
uit Rusland
Animaties van
Paul Driessen
L PZC kunst cultuur
WSBBw VRIJDAG 24 APRIL 1992
ER
M
De enige animatie-festivals waar Paul
Driessen niet in de prijzen valt, zijn de
festivals waar hij zelf in de jury zit. Paul
Driessen is waarschijnlijk Nederlands meest
bekroonde cineast. Een keer kwam het zelfs
voor dat hij in de korte film-competitie van
Cannes vertegenwoordigd was met twee films:
een inzending namens Nederland en een
namens Canada.
Paul Driessen heeft weer een film af. Een
middellange van 24 minuten dit keer, waar
wel een kortere versie van beschikbaar komt:
The Water People. Tijdens het Holland
Animation Film Festival (vandaag, vrijdag,
tot en met zondag in Utrecht) gaat de film in
wereldpremière, maar dingt niet mee naar de
prijzen, want Driessen zelf zit in de jury.
Als hommage zal het festival een retrospectief
vertonen van het totale Driessen-oeuvre.
Foto links: Paul
Driessen: „Film
heeft meer dan
een cartoon:
beweging,
richting, snelheid,
lengte."
foto Cees Zorn
Foto onder: In de
wereld boven
water zie je in
sommige scènes
alleen de
bovenste delen
van de figuurtjes.
5 mi
).V-
De film The Water People is spe
ciaal gemaakt voor het Hol
land Village in het Japanse Naga
saki en bestemd voor vertoningen
in een speciale animatie-bioscoop.
De Japanse opdrachtgevers blij
ken het Paul Driessen en zijn pro
ducent Nico Crama knap lastig ge
maakt te hebben.
Paul Driessen: „Oorspronkelijk
was er sprake van alleen een lange
versie, van 24 minuten. We waren
al zo een beetje halverwege, toen
de opdrachtgevers een ontdekking
deden: wanneer ze voorstellingen
zouden geven van een film met de
helft van die lengte, konden ze
twee keer zo veel voorstellingen
geven. En daarmee zouden ze dan
ook twee keer zo veel geld kunnen
verdienen, hetgeen belangrijk zou
zijn om rond te komen met de ex
ploitatie van die bioscoop. Toen
moesten wij dus bekijken of we
hetzelfde verhaal konden vertellen
in de helft van de tijd."
„Dat was niet makkelijk, want dit
valt niet meer op te lossen met een
beetje sneller snijden. Dus ik be
sloot om er een week tussenuit te
gaan en het hele verhaal opnieuw
te ontwerpen. De korte versie van
Water People is omgegooid en er
zijn grote stukken uit. Maar voor
de essentie maakt het in feite niet
zo veel uit."
Water
„Het betrof een vrije opdracht en
ik had al lang het plan om een ver
haal te tekenen dat met water te
maken heeft. De reden houdt ver
band met mijn voorliefde voor het
maken van een soort 'puzzels'. In
dit geval kon ik boven èn onder wa
ter tekenen. Je ziet op het ene ni
veau alleen de hoedjes en op het
andere niveau alleen de mannetjes
die eronder lopen. Of je hebt alleen
beentjes en op het andere niveau
de mensen die daar boven aan
vastzitten."
„Daaromheen zit het verhaal van
de koning, een vader en een zoon
die elkaar helpen om water te krij
gen uit dat Water People-land
Daar gaat het eigenlijk om, hè: dat
je water hebt binnen een dijk, in
plaats van buiten een dijk. En dat
die mensen die Nederlanders
zouden kunnen zijn leven als een
soort amfibieën."
„Al die prijzen die ik heb gewon
nen, betekenen geen extra inkom
sten. Met telkens weer een paar
prijzen erbij krijg je wel net iets
makkelijker subsidie voor een vol
gend project. Voor de verkoop van
films maken die bekroningen ech
ter niets uit. Animatie brengt heel
weinig op. Het blijven kunstfilms.
Bioscopen kom je helemaal niet
meer binnen en televisie betaalt
maar zo weinig, dat is niet interes
sant. Je haalt er nooit de kosten
uit."
Terugkijkend op zijn eigen oeuvre,
heeft Paul Driessen zo zijn eigen fa
vorieten: „Vreemd genoeg, een
paar van mijn eerste Canadese
films: Air en Old Box. Als ik kijk
wat ik mensen die mijn werk niet
kennen, het liefst laat zien, dan be
hoort ook Treinhuisje tot de favo
rieten. En Ter Land. Ter Zee. In De
Lucht; een beetje afhankelijk of ik
het lekker groot kan laten zien,
want dat is speciaal bij die film be
langrijk. The Water People, vind ik
nu ook leuk geworden. Vaak moet
je zelf ook maar afwachten hoe het
uitvalt. Speciaal als je er met zo
veel verschillende mensen aan
hebt zitten werken. In dit geval is
het heel dicht bij de bedoelingen
terecht gekomen. Dit vind ik een
heel leuke film om anderen te laten
zien."
Wie één keer een Paul Driessen-
film ziet, zal de volgende film van
de Hagenaar moeiteloos herken
nen, aan het aparte type absurde
humor en aan de sliertige figuur
tjes. „Ik heb vroeger cartoons gete
kend, vanaf toen ik heel klein was
al. Ook bij mijn cartoons was er ei
genlijk al die stijl die nog steeds
karakteristiek is voor mijn werk.
Ik wilde eigenlijk ook dóór met
cartoons. Cartoons hebben, wat
film óók heeft: een plot. Dus watje
dan doet, is beginnen met de ont
knoping van de plot en dan terug
werken. Ik ben er wel enigszins
vanaf geraakt. Omdat er ook an
dere manieren zijn. Niet al mijn
films zijn gemaakt vanwege het
geintje aan het einde. En film heeft
tegelijkertijd ook.' meer dan een
cartoon: beweging, richting, snel
heid, lengte."
„Ik ben eigenlijk van cartoon tot
animatie gekomen doordat op de
Nederlandse tv de STER-reclame
van start ging. Er was een kleine
cartoonstudio in Hilversum, waar
een Amerikaan de leiding had. Die
man was zelf een hele goede ani
mator en zag wat in mijn teken
stijl. Die huurde mij in en toen heb
ik heel snel leren animeren. Mijn
ideeen bleken bruikbaar."
Via die studio leerde Paul Driessen
weer andere mensen kennen. Hij
werd uitgenodigd om in Londen te
werken en van daaruit ging hij
door naar Canada: „En daar heb ik
snel begrepen dat die National
Film Board Of Canada de meest
interessante plek is om naartoe te
gaan, om er de films te doen die ik
wilde maken." Binnenkort steekt
Paul Driessen andermaal de oce
aan over naar Canada. Omdat hij
houdt van reizen en omdat hij naar
eigen smaak al weer te lang heeft
vast gezeten in Nederland.
Pieter van Lierop
Nu het bolsjewistisch rijk
uit elkaar is gespat en nog
dagelijks doorgaat verder te
fragmenteren, is het ontspan
nen kijken naar de propaganda
-filmpjes waarmee eertijds de
marxistische heilsgedachte
werd uitgedragen. Dat is één
manier om het programma te
beschouwen dat Holland Ani
mation aanbiedt van propa
gandafilms uit de voormalige
Sovjet-Unie. Meer relevant in
juist dit festivalkader wordt
het echter wanneer men daar
bij een open oog bewaart voor
de grafische aspecten van de
aangeboden films die immers
in het regelrechte verlengde
liggen van de negentiende-
eeuwse pamfletkunst.
De oudste film van het pro
gramma is tevens een van de
meest curieuze, want afkom
stig van Dziga Vertov die naast
Eisenstein de vroegste coryfee
geweest is van de Sovjet-ci
nema. Als maker van onder
meer De Man Met De Filmca
mera, 43 bioscoopjournaals uit.
de jaren 1918-1919 en Kino
Pravda is hij een belangrijke
grondlegger geweest van de do
cumentaire school vanuit con
structivistische ideeen. Hij was
een fervent liefhebber van de
'candid camera' en etaleerde
een drang naar het toepassen
van alle technische kunstgre
pen die met het medium film
mogelijk zijn. Hij experimen
teerde al volop met split
screen, slow motion, freeze fra
mes, superimposition en ani
matie. Maar dat hij zich ook
heeft bezondigd aan propagan
distische tekenfilmpjes, was
nieuw voor mij.
Soviet Toys duurt tien minuten
en werd door Vertov vervaar
digd in 1924. Het is een werkje
van bijna aandoenlijke primiti
viteit. Het confronteert ons
meteen met de clichés waarvan
het in alle later gemaakte films
zal blijven krioelen. Het kapi
talisme wordt gepersonifieerd
door een welgedane, kale bur
ger als een moddervet varken
dat voortdurend schranst. Een
Hollebollegijs die kotst als hij
vol zit en dan onmiddellijk op
nieuw met schrokken begint,
tot hij niet meer kan lopen. Als
men dan op zijn buik trapt, ko
men er geldstukken uitgerold.
Hij is nog los van zeden ook en
hij laat zich dienen door onder
ling bakkeleiende priesters.
Maar de Russische soldaat en
de Russische arbeider slagen
erin deze schraperige veelvraat
een toontje lager te laten zin
gen.
Opvallend fraai intussen is de
lijnvoering van rastekenaar
Khodatajev. ook in zijn tweede
(van 1935 daterende) film De
Carrière Van Fialkina. De
landschappen zijn met Aziati
sche subtiliteit in hele lichte
toetsen raak neergezet, terwijl
opstomende slagschepen en
vliegtuig-eskaders puur knap
zijn gestileerd en in beweging
gebracht.
Imperialisme
Het kolonialisme, ofwel impe
rialisme in Sovjet-jargon,
wordt andermaal aan de kaak
gesteld in Black White; in
driedubbel opzicht een zwart-
wit-filmpje. De makers heten L.
Amalrik en I. Ivano-Vano, die
op dramatisch gezag van Maja-
kovski illustreren hoe de wes
terse blanken de beest uithan
gen op tropische plantages,
waar negers worden gebruikt
als werkvee en ook nog de
schoenen mogen poetsen van
hun uitbuiters. Maar het laat
ste shot toont het Lenin Mau
soleum op het Rode Plein (hoe
lang zal dat er trouwens nog
blijven staan?) waaruit zich de
heilsleer verspreidt die Afrika
en Latijns-Amerika de redding
in het vooruitzicht stelt.
Interessanter is wat Babisjen-
ko in 1941 vervaardigde: We
Werden Verslagen. We .Zijn
Verslagen En We Worden Ver
slagen. Het lijkt een wat merk
waardig motto om de Russen
mee op te roepen, wat de be
doeling van het filmpje was. tot
meer strijdlust tegen de opruk
kende Duitsers, die op dat mo
ment Moskou tot op 20 kilome
ter waren genaderd. De kreet
van de filmtitel wordt evenwel
geacht uit de mond te komen
van juist de Duitsers, die door
Babisjenko opnieuw een ne
derlaag krijgen voorspeld, zo
als ze ook van een koude ker
mis terug waren gekomen toen
ze Rusland hadden aangeval
len tijdens de Eerste Wereld
oorlog en eerder in 1242. In dat
jaar namelijk waren Teutoonse
ridders, gezegend door de paus,
opgetrokken naar de stad Nov
gorod. waar prins Alexander
Nevski hen op een bevroren
meer verpletterend wist te ver
slaan. Die heroïeke episode
wordt in herinnering geroepen
via een 80 seconden durende,
getekende samenvatting van
Eisensteins fameuze epos Ale
xander Nevski. waaruit we scè
nes geciteerd zien worden en
ook enige hoofd- en bijpersona
ges zien optreden. Allemaal in
tekenfilm-vorm dus.
Goebels
Goebels Tells Truth (gemaakt
door Fyodorsjenko in 1944)
ademt al de 'winning mood'.
We zien een raak getypeerde
karikatuur van de Duitse pro
paganda-minister Goebels uit
zijn nek kletsen tegen een ach
tergrond van journaalbeelden
van vele tienduizenden Duitse
krijgsgevangenen die haveloos
en moedeloos door de straten
van Moskou worden gevoerd.
Allengs begint het Goebels-
poppetje weg te smelten, tot er
alleen nog een sputterend plas
je water van over is. Interes
sant hier is dus speciaal de
combinatie van 'live action',
met cartoon-effecten.
Het pièce de resistance van dit
programma heet Stock Hol
ders. De film dateert van 1967
(wat ook in de Sovjetunie ei
genlijk een periode van dooi ge
weest is) en bedoelt de bedrieg
lijkheid van de Amerikaanse
welvaart aan de kaak te stel
len. We worden voorgesteld
aan een rijzige he-man met de
naam John Hunter. Hij heeft
op afbetaling een schitterende
bungalow gekocht waar hij lui
en whiskey drinkend naar de tv
kan kijken. Hij is eigenaar van
een fonkelende automobiel en
amuseert zich op Broadway
(aan iedere arm een mieterse
meid in bont» of gaat kijken
naar stockcar-races waar die
decadente Amerikanen puur
voor de lol auto's in de prak rij
den. Maar de vreugde duurt
niet lang. John Hunter komt
snel in de problemen bij het af
lossen van zijn huizenhoge
schulden. Hij raakt een been en
zijn baan kwijt. Hij wordt
slachtoffer van de woekeraars,
de welig tierende misdaad, het
alom tegenwoordige geweld,
de ontbrekende sociale voor
zieningen en de Ku Klux Klan.
De film is verrukkelijk om naar
te kijken, omdat tekenaar Ro
man Davidov onmiskenbaar
meer overtuigingskracht en
speeltijd besteed heeft aan het
uitstallen van de verboden
vruchten, de luxe verworven
heden van de Amerikaanse
maatschappij, dan aan de mo
ralistische afgang van John
Hunter. Menig Rus moet bij
het zien van Stock Holders lik
kebaardend beseft hebben hoe
dolgraag hij zou willen verhui
zen naar de Verenigde Staten,
zij het met de stellige intentie
dan heel goed uit te kijken voor
de woekeraars.
Pieter van Lierop
Soviet Toys van Vertov.
foto's Maarten Hin