Het blijven kunstfilms Geanimeerde propaganda uit Rusland Animaties van Paul Driessen L PZC kunst cultuur WSBBw VRIJDAG 24 APRIL 1992 ER M De enige animatie-festivals waar Paul Driessen niet in de prijzen valt, zijn de festivals waar hij zelf in de jury zit. Paul Driessen is waarschijnlijk Nederlands meest bekroonde cineast. Een keer kwam het zelfs voor dat hij in de korte film-competitie van Cannes vertegenwoordigd was met twee films: een inzending namens Nederland en een namens Canada. Paul Driessen heeft weer een film af. Een middellange van 24 minuten dit keer, waar wel een kortere versie van beschikbaar komt: The Water People. Tijdens het Holland Animation Film Festival (vandaag, vrijdag, tot en met zondag in Utrecht) gaat de film in wereldpremière, maar dingt niet mee naar de prijzen, want Driessen zelf zit in de jury. Als hommage zal het festival een retrospectief vertonen van het totale Driessen-oeuvre. Foto links: Paul Driessen: „Film heeft meer dan een cartoon: beweging, richting, snelheid, lengte." foto Cees Zorn Foto onder: In de wereld boven water zie je in sommige scènes alleen de bovenste delen van de figuurtjes. 5 mi ).V- De film The Water People is spe ciaal gemaakt voor het Hol land Village in het Japanse Naga saki en bestemd voor vertoningen in een speciale animatie-bioscoop. De Japanse opdrachtgevers blij ken het Paul Driessen en zijn pro ducent Nico Crama knap lastig ge maakt te hebben. Paul Driessen: „Oorspronkelijk was er sprake van alleen een lange versie, van 24 minuten. We waren al zo een beetje halverwege, toen de opdrachtgevers een ontdekking deden: wanneer ze voorstellingen zouden geven van een film met de helft van die lengte, konden ze twee keer zo veel voorstellingen geven. En daarmee zouden ze dan ook twee keer zo veel geld kunnen verdienen, hetgeen belangrijk zou zijn om rond te komen met de ex ploitatie van die bioscoop. Toen moesten wij dus bekijken of we hetzelfde verhaal konden vertellen in de helft van de tijd." „Dat was niet makkelijk, want dit valt niet meer op te lossen met een beetje sneller snijden. Dus ik be sloot om er een week tussenuit te gaan en het hele verhaal opnieuw te ontwerpen. De korte versie van Water People is omgegooid en er zijn grote stukken uit. Maar voor de essentie maakt het in feite niet zo veel uit." Water „Het betrof een vrije opdracht en ik had al lang het plan om een ver haal te tekenen dat met water te maken heeft. De reden houdt ver band met mijn voorliefde voor het maken van een soort 'puzzels'. In dit geval kon ik boven èn onder wa ter tekenen. Je ziet op het ene ni veau alleen de hoedjes en op het andere niveau alleen de mannetjes die eronder lopen. Of je hebt alleen beentjes en op het andere niveau de mensen die daar boven aan vastzitten." „Daaromheen zit het verhaal van de koning, een vader en een zoon die elkaar helpen om water te krij gen uit dat Water People-land Daar gaat het eigenlijk om, hè: dat je water hebt binnen een dijk, in plaats van buiten een dijk. En dat die mensen die Nederlanders zouden kunnen zijn leven als een soort amfibieën." „Al die prijzen die ik heb gewon nen, betekenen geen extra inkom sten. Met telkens weer een paar prijzen erbij krijg je wel net iets makkelijker subsidie voor een vol gend project. Voor de verkoop van films maken die bekroningen ech ter niets uit. Animatie brengt heel weinig op. Het blijven kunstfilms. Bioscopen kom je helemaal niet meer binnen en televisie betaalt maar zo weinig, dat is niet interes sant. Je haalt er nooit de kosten uit." Terugkijkend op zijn eigen oeuvre, heeft Paul Driessen zo zijn eigen fa vorieten: „Vreemd genoeg, een paar van mijn eerste Canadese films: Air en Old Box. Als ik kijk wat ik mensen die mijn werk niet kennen, het liefst laat zien, dan be hoort ook Treinhuisje tot de favo rieten. En Ter Land. Ter Zee. In De Lucht; een beetje afhankelijk of ik het lekker groot kan laten zien, want dat is speciaal bij die film be langrijk. The Water People, vind ik nu ook leuk geworden. Vaak moet je zelf ook maar afwachten hoe het uitvalt. Speciaal als je er met zo veel verschillende mensen aan hebt zitten werken. In dit geval is het heel dicht bij de bedoelingen terecht gekomen. Dit vind ik een heel leuke film om anderen te laten zien." Wie één keer een Paul Driessen- film ziet, zal de volgende film van de Hagenaar moeiteloos herken nen, aan het aparte type absurde humor en aan de sliertige figuur tjes. „Ik heb vroeger cartoons gete kend, vanaf toen ik heel klein was al. Ook bij mijn cartoons was er ei genlijk al die stijl die nog steeds karakteristiek is voor mijn werk. Ik wilde eigenlijk ook dóór met cartoons. Cartoons hebben, wat film óók heeft: een plot. Dus watje dan doet, is beginnen met de ont knoping van de plot en dan terug werken. Ik ben er wel enigszins vanaf geraakt. Omdat er ook an dere manieren zijn. Niet al mijn films zijn gemaakt vanwege het geintje aan het einde. En film heeft tegelijkertijd ook.' meer dan een cartoon: beweging, richting, snel heid, lengte." „Ik ben eigenlijk van cartoon tot animatie gekomen doordat op de Nederlandse tv de STER-reclame van start ging. Er was een kleine cartoonstudio in Hilversum, waar een Amerikaan de leiding had. Die man was zelf een hele goede ani mator en zag wat in mijn teken stijl. Die huurde mij in en toen heb ik heel snel leren animeren. Mijn ideeen bleken bruikbaar." Via die studio leerde Paul Driessen weer andere mensen kennen. Hij werd uitgenodigd om in Londen te werken en van daaruit ging hij door naar Canada: „En daar heb ik snel begrepen dat die National Film Board Of Canada de meest interessante plek is om naartoe te gaan, om er de films te doen die ik wilde maken." Binnenkort steekt Paul Driessen andermaal de oce aan over naar Canada. Omdat hij houdt van reizen en omdat hij naar eigen smaak al weer te lang heeft vast gezeten in Nederland. Pieter van Lierop Nu het bolsjewistisch rijk uit elkaar is gespat en nog dagelijks doorgaat verder te fragmenteren, is het ontspan nen kijken naar de propaganda -filmpjes waarmee eertijds de marxistische heilsgedachte werd uitgedragen. Dat is één manier om het programma te beschouwen dat Holland Ani mation aanbiedt van propa gandafilms uit de voormalige Sovjet-Unie. Meer relevant in juist dit festivalkader wordt het echter wanneer men daar bij een open oog bewaart voor de grafische aspecten van de aangeboden films die immers in het regelrechte verlengde liggen van de negentiende- eeuwse pamfletkunst. De oudste film van het pro gramma is tevens een van de meest curieuze, want afkom stig van Dziga Vertov die naast Eisenstein de vroegste coryfee geweest is van de Sovjet-ci nema. Als maker van onder meer De Man Met De Filmca mera, 43 bioscoopjournaals uit. de jaren 1918-1919 en Kino Pravda is hij een belangrijke grondlegger geweest van de do cumentaire school vanuit con structivistische ideeen. Hij was een fervent liefhebber van de 'candid camera' en etaleerde een drang naar het toepassen van alle technische kunstgre pen die met het medium film mogelijk zijn. Hij experimen teerde al volop met split screen, slow motion, freeze fra mes, superimposition en ani matie. Maar dat hij zich ook heeft bezondigd aan propagan distische tekenfilmpjes, was nieuw voor mij. Soviet Toys duurt tien minuten en werd door Vertov vervaar digd in 1924. Het is een werkje van bijna aandoenlijke primiti viteit. Het confronteert ons meteen met de clichés waarvan het in alle later gemaakte films zal blijven krioelen. Het kapi talisme wordt gepersonifieerd door een welgedane, kale bur ger als een moddervet varken dat voortdurend schranst. Een Hollebollegijs die kotst als hij vol zit en dan onmiddellijk op nieuw met schrokken begint, tot hij niet meer kan lopen. Als men dan op zijn buik trapt, ko men er geldstukken uitgerold. Hij is nog los van zeden ook en hij laat zich dienen door onder ling bakkeleiende priesters. Maar de Russische soldaat en de Russische arbeider slagen erin deze schraperige veelvraat een toontje lager te laten zin gen. Opvallend fraai intussen is de lijnvoering van rastekenaar Khodatajev. ook in zijn tweede (van 1935 daterende) film De Carrière Van Fialkina. De landschappen zijn met Aziati sche subtiliteit in hele lichte toetsen raak neergezet, terwijl opstomende slagschepen en vliegtuig-eskaders puur knap zijn gestileerd en in beweging gebracht. Imperialisme Het kolonialisme, ofwel impe rialisme in Sovjet-jargon, wordt andermaal aan de kaak gesteld in Black White; in driedubbel opzicht een zwart- wit-filmpje. De makers heten L. Amalrik en I. Ivano-Vano, die op dramatisch gezag van Maja- kovski illustreren hoe de wes terse blanken de beest uithan gen op tropische plantages, waar negers worden gebruikt als werkvee en ook nog de schoenen mogen poetsen van hun uitbuiters. Maar het laat ste shot toont het Lenin Mau soleum op het Rode Plein (hoe lang zal dat er trouwens nog blijven staan?) waaruit zich de heilsleer verspreidt die Afrika en Latijns-Amerika de redding in het vooruitzicht stelt. Interessanter is wat Babisjen- ko in 1941 vervaardigde: We Werden Verslagen. We .Zijn Verslagen En We Worden Ver slagen. Het lijkt een wat merk waardig motto om de Russen mee op te roepen, wat de be doeling van het filmpje was. tot meer strijdlust tegen de opruk kende Duitsers, die op dat mo ment Moskou tot op 20 kilome ter waren genaderd. De kreet van de filmtitel wordt evenwel geacht uit de mond te komen van juist de Duitsers, die door Babisjenko opnieuw een ne derlaag krijgen voorspeld, zo als ze ook van een koude ker mis terug waren gekomen toen ze Rusland hadden aangeval len tijdens de Eerste Wereld oorlog en eerder in 1242. In dat jaar namelijk waren Teutoonse ridders, gezegend door de paus, opgetrokken naar de stad Nov gorod. waar prins Alexander Nevski hen op een bevroren meer verpletterend wist te ver slaan. Die heroïeke episode wordt in herinnering geroepen via een 80 seconden durende, getekende samenvatting van Eisensteins fameuze epos Ale xander Nevski. waaruit we scè nes geciteerd zien worden en ook enige hoofd- en bijpersona ges zien optreden. Allemaal in tekenfilm-vorm dus. Goebels Goebels Tells Truth (gemaakt door Fyodorsjenko in 1944) ademt al de 'winning mood'. We zien een raak getypeerde karikatuur van de Duitse pro paganda-minister Goebels uit zijn nek kletsen tegen een ach tergrond van journaalbeelden van vele tienduizenden Duitse krijgsgevangenen die haveloos en moedeloos door de straten van Moskou worden gevoerd. Allengs begint het Goebels- poppetje weg te smelten, tot er alleen nog een sputterend plas je water van over is. Interes sant hier is dus speciaal de combinatie van 'live action', met cartoon-effecten. Het pièce de resistance van dit programma heet Stock Hol ders. De film dateert van 1967 (wat ook in de Sovjetunie ei genlijk een periode van dooi ge weest is) en bedoelt de bedrieg lijkheid van de Amerikaanse welvaart aan de kaak te stel len. We worden voorgesteld aan een rijzige he-man met de naam John Hunter. Hij heeft op afbetaling een schitterende bungalow gekocht waar hij lui en whiskey drinkend naar de tv kan kijken. Hij is eigenaar van een fonkelende automobiel en amuseert zich op Broadway (aan iedere arm een mieterse meid in bont» of gaat kijken naar stockcar-races waar die decadente Amerikanen puur voor de lol auto's in de prak rij den. Maar de vreugde duurt niet lang. John Hunter komt snel in de problemen bij het af lossen van zijn huizenhoge schulden. Hij raakt een been en zijn baan kwijt. Hij wordt slachtoffer van de woekeraars, de welig tierende misdaad, het alom tegenwoordige geweld, de ontbrekende sociale voor zieningen en de Ku Klux Klan. De film is verrukkelijk om naar te kijken, omdat tekenaar Ro man Davidov onmiskenbaar meer overtuigingskracht en speeltijd besteed heeft aan het uitstallen van de verboden vruchten, de luxe verworven heden van de Amerikaanse maatschappij, dan aan de mo ralistische afgang van John Hunter. Menig Rus moet bij het zien van Stock Holders lik kebaardend beseft hebben hoe dolgraag hij zou willen verhui zen naar de Verenigde Staten, zij het met de stellige intentie dan heel goed uit te kijken voor de woekeraars. Pieter van Lierop Soviet Toys van Vertov. foto's Maarten Hin

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1992 | | pagina 15