zc
Stuwdam beschermt
én bedreigt Chinezen
Russische kolonie in
hartje Potsdam
i Peng wil
angtze
bedwingen
reportage
31
Alexandrowka
Marseillaise
ZATERDAG 4 APRIL 1992
STUWDAM IN RIVIER DE YANGZTE
RUSLAND
I n het midden van China is
een grootscheepse
volksverhuizing op handen.
Meer dan één miljoen mensen
moet wijken voor de bouw-van
's werelds grootste en duurste
stuwdam, die in de rivier de
Yangtze komt te liggen.
Volgens een voorzichtige
raming belopen de bouwkosten
20 miljard gulden. De bouw
van de Drie-klovendam zal
achttien jaar duren. China zal
dan de grootste
waterkrachtcentrale op aarde
herbergen.
Een van de meest bewonderde
landschappen in het dal van de
langste rivier in China zal zijn
adembenemende trekken
kwijtraken. Deskundigen in
China en daarbuiten hebben
zware kritiek geuit op de
voorgenomen bouw van de
dam, die drie bergkloven zal
afsluiten en die kan leiden tot
de grootste door
mensenhanden veroorzaakte
ramp in de geschiedenis.
Doof voor alle bezwaren heeft
premier Li Peng vorige week
de bouwplannen ingediend bij het
volkscongres, het Chinese parle
ment dat nu voor zijn jaarlijkse zit
ting bijeen is in Peking. De bijna
3000 parlementsleden moeten offi
cieel hun goedkeuring geven aan
het gigantische project. In prak
tijk staat al vast dat de dam er
komt, omdat de autoriteiten in Pe
king er toe besloten hebben en het
parlement slechts een ceremoniële
functie heeft.
Maar uit het parlement is geen
unanieme steun te verwachten
voor de stuwdam. Een aantal par
lementariërs heeft al laten weten
te zullen tegenstemmen. Het
steekt hén vooral dat de regering
hen gebrekkig geïnformeerd heeft
over de gevolgen van het project.
De regering geeft in haar rappor
ten opmerkelijk weinig informatie
over de negatieve kanten van het
project. Zij laat het bij algemeen
heden zoals: „Herhuisvesting en
belasting van het milieu zijn vitale
onderwerpen". Peking benadrukt
de grote voordelen: miljoenen
mensen zullen beter beschermd
zijn tegen de jaarlijkse overstro
mingen en de waterkrachtcentrale
zal miljarden kilowatt-uren
stroom gaan leveren.
De huidige premier Li Peng wil van geen bezwaren horen wanneer de Een van de meest bewonderde landschappen in het dal van de langste rivier in China zal door de aanleg van
plannen voor de bouw van de Drie-klovendam aan de orde komen. de dam drastisch veranderen foto's AFP
Door de bijna twee kilometer lange
dam in de Yangtze-rivier zal een
kunstmatig meer ontstaan dat 600
kilometer lang is; grofweg de af
stand van Amsterdam tot aan de
Zwitserse grens. Het waterbassin
jaagt meer dan één miljoen men
sen uit hun huizen en van hun land
naar gebieden hogerop in de heu
vels. Hen is een verhuispremie van
7000 yuan (bijna 2500 gulden), een
stukje landbouwgrond en aan
plant van nieuwe sinaasappelbo
men in het vooruitzicht gesteld.
Op het eerste gezicht een rijke be
loning voor een boer die - in een
van de armste gebieden van China
- gemiddeld 200 yuan (70 gulden)
per jaar verdient.
Echter, nog afgezien van de vraag
of de overheid haar belofte na
komt, de omstandigheden waar
onder de sinaasappels moeten
worden" gekweekt worden veel
moeilijker. Er doemen onder meer
transportproblemen op, aldus cri
tici. De sinaasappels zouden wei
eens te duur en onverkoopbaar
kunnen worden.
Deskundigen vrezen dat de bouw
van de dam onherstelbare schade
zal aanrichten aan het milieu. Dui
zenden bomen moeten geveld wor
den en tienduizenden hectares
landbouwgrond komen onder wa
ter te staan. De vraag is ook gere
zen of China, nog altijd een ontwik
kelingsland, zich het uitermate
kostbare project financieel wel
kan veroorloven. Waar moet het
land de twintig miljard gulden
vandaan halen? Het antwoord van
de regering: door de uitgifte van
obligaties en aandelen, het aan
gaan van leningen en het aantrek
ken van kapitaal uit het buiten
land.
Tekort
China krijgt echter alleen al dit
jaar een recordbedrag van 7,5 mil
jard gulden te behappen aan finan
cieringstekort. Bovendien heeft
zelfs de gouverneur van de provin
cie Hubei - waar de dam komt te
liggen - al gezegd dat de kosten
uiteindelijk best het dubbele kun
nen zijn van het geraamde bedrag.
Economen hebben gesuggereerd
dat het geld beter besteed kan wor
den aan verdere economische her
vormingen. Het duurt twaalf jaar
voordat de elektriciteitscentrale
stroom kan leveren en zal kunnen
bijdragen aan de economische
groei.
De grootste bezorgdheid van wa
terbouwkundigen geldt de duur
zaamheid van de dam die 40 mil
jard liter water - 650 keer de in
houd van het IJsselmeer - moet te
genhouden. Als de wand het be
geeft, ontstaat een ramp die zijn
weerga niet kent. In het gebied
waar het project uitgevoerd moet
worden, is de aardkorst onrustig
en bestaat de kans op aardbevin
gen.
Regelmatig doen zich er aardver
schuivingen voor. In 1985 kwam op
die manier een rotsblok in de
Yangtze-rivier terecht die zo groot
was als een piramide en volgens de
overlevering een golf veroorzaakte
die 36 meter hoog was. Niet alleen
natuurgeweld zou de dam kunnen
breken. De waterkrachtcentrale is
in geval van oorlog een ideaal doel
wit voor een militaire aanval. Een
dreiging van de vijand met vernie
tiging van het complex zou al ge
noeg zijn om 300 miljoen mensen
aan de benedenloop van de river in
opperste paniek te brengen en het
land te verlammen.
De discussies over het bedwingen
van de 6300 kilometer lange rivier-
op twee na de langste op aarde -
zijn niet nieuw. Ze geven boven
dien een aardig beeld van de poli
tieke werkelijkheid in China na het
einde van het keizerrijk begin deze
eeuw. Na een eerste voorstel tot
het leggen van een dam in de jaren
'20 namen de nationalisten van
Tsjang Kai-Sjek tien jaar later
Amerikaanse ingenieurs in de arm
om veldonderzoek te doen in het
gebied. Ze besloten hiertoe nadat
bij overstromingen 200.000 men
sen waren omgekomen.
Na dramatische overstromingen
in 1954 ging de communistische re
gering van Mao Zedong in zee met
Sovjet-Russische waterbouwkun
digen. Tienduizend technici waren
begin jaren '60 druk met rekenen
en tekenen. Sinds die tijd is het
project de ijskast ingegaan en er
uit gehaald naar gelang het politici
in Peking goeddunkte.
De huidige premier Li Peng heeft
de plannen weer uit de kast ge
haald. De in Moskou opgeleide in
genieur Li - begin jaren '80 minis
ter van energie - heeft al eerder
stuwdammen en elektriciteitscen
trales ontworpen. Hij is een ferm
voorstander van de Drie-kloven
dam en heeft alles op alles gezet
om zijn kabinet en de hoogste
ambtenaren ook zo ver te krijgen.
De zware overstromingen vorig
jaar zomer kwamen voor de voor
standers van de bouw op een uitge
lezen moment en zijn van beslis
sende invloed geweest op de be
sluitvorming: er moest nu einde
lijk iets ondernomen worden tegen
de elk jaar terugkerende verwoes
tende activiteiten van de Yangtze
-rivier. Rapporten van deskundi
gen, ook die op verzoek van de re
gering zijn geschreven en die de ne
gatieve kanten van de Drie-klo
vendam aangeven, zijn gemaks
halve in de kast gelaten.
Alternatieven om met de bouw
van een aantal kleinere goedko
pere dammen de schade voor mens
en milieu te beperken, hebben
geen gehoor gevonden. Nu het
volkscongres deze dagen het licht
op groen zal zetten voor de Drie-
klovendam ziet het er naar uit dat
spoedig een begin zal worden ge
maakt met de verhuizing van de
bewoners uit het gebied.
Of zal de start van de bouw om wel
ke reden dan ook misschien toch
nog verhinderd worden? Berich
ten uit de stad Wanxian melden in-
plaats van nerveuze inpakactivi-
teiten van haar 260.000 bewoners,
gebouwen die in de steigers staan
en in aanbouw zijn. De stad zal bij
uitvoering van de stuwdam rond
de eeuwwisseling onder water ver
dwijnen. De bewoners zijn er op dit
moment in ieder geval nog niet van
overtuigd dat ze na veertig jaar
discussies ver weg in Peking, nu
hals over kop hun biezen moeten
pakken.
Yvonne van der Heijden
De trapgeveltjes van de huizen in de Nederlandse wijk, het „Hollandische Viertel", in de vroegere Pruisische
garnizoensstad Potsdam zijn intussen in ons land ook een begrip. Zeker sinds het bezoek van koningin
Beatrix. Dat leverde weliswaar niet de gehoopte miljoenen voor de restauratie op. maar het gebaar werd zeer op
prijs gesteld. De tientallen huizen die de soldatenkoning Friedrich Wilhelm de Eerste tussen 1734 en 1742 liet
bouwen in een vergeefse poging nijvere Nederlanders te lokken, rotten sinds het koninklijke uitstapje in een
minder snel tempo weg. Maar Potsdam biedt behalve deze wijk en natuurlijk het slot Sanssouci nog een
exotische verrassing: Alexandrowka.
Potsdam, zondagmorgen elf
uur. Van bovenop een kleine
heuvel dringen flarden meesle
pend. melancholiek Russisch ge
zang door. Het komt uit een verval
len. donkerbruin houten gebouw
met prachtig houtsnijwerk aan de
gevel. De deur staat op een kier.
Binnen is het schemerig en warm.
Iconen aan de muren, de gezichten
van twintig, misschien dertig men
sen zijn vaag te herkennen in het
licht van de vele dunne kaarsen. Ze
luisteren naar priester Anatolji
Koljada uit Kiev. Tegenover het
huis annex kerk van deze ortho
doxe geestelijke staat de eigenlij
ke kerk. Een fraai gebouw, maar
veel te groot om door de kleine, ar
me gemeente te kunnen worden
onderhouden. Op de begraafplaats
stenen met Russische namen. On
der aan de heuvel dertien typisch
Russische dorpshuizen, rijk ver
sierd met houtsnijwerk.
Moedertje Rusland in het hart van
de vroegere Pruisische garnizoens
stad Potsdam? Een ogenblik voel
je je in ieder geval een paar dui
zend kilometer oostelijker, terug
in de tsarentijd. Een ogenblik
maar. dan halen stinkende auto's
en een tram die zich krijsend door
een bocht wringt, de dromer terug
naar het heden.
Een zonnige zondagmorgen in
1992 in Potsdam, de hoofdstad van
de deelstaat Brandenburg onder
de rook van Berlijn. Wat hier zo
Russisch aandoet, is Alexandrow
ka, een kleine nederzetting met
een groot verleden. De dertien hui
zen liet de Pruisische koning Frie
drich Wilhelm de Derde in 1826
bouwen voor de leden van zijn
Russische koor. Vandaag de dag
leven en werken er naast andere
Duitsers nog altijd nakomelingen
jaagt Friedrich Wilhelm nu achter
de Fransen aan om erbij te zijn als
Napoleon zijn Waterloo vindt. Zijn
zanglustige gevangenen zijn nu
wapenbroeders geworden die met
het Eerste Garderegiment mee
marcheren.
Huwelijk
van deze Russische zangers in Ale
xandrowka.
Terug in de tijd. 1812. Het is oorlog.
Napoleon trekt met 600.000 man
ten strijde tegen Rusland. De Prui
sische koning moet een legerkorps
afstaan voor de veldtocht. De eer
ste slag wordt gewonnen en levert
de Pruisen flink wat krijgsgevan
genen op. Friedrich Wilhelm laat
uit zijn oorlogsbuit een 62 koppen
tellend boerenkoor recruteren.
Maar als de mannen voor het eerst
hun meeslepende liederen laten
weerklinken, heeft Pruisen al de
fronten gewisseld. Met de Russi
sche tsaar Alexander de Eerste
De Pruisisch-Russische alliantie
wordt, zoals in die tijden gebruike
lijk. door een huwelijk bezegeld.
Friedrich Wilhelm schenkt de Rus
sische grootvorst en latere tsaar
Nicolaas de Eerste de hand van
zijn dochter Charlotte. In 1819 laat
hij vlakbij zijn eigen zomerresiden
tie in Potsdam een blokhuis bou
wen. Hij noemt het Nikolskoe. ver
taald 'Van Nicolaas'. Tussen 1834
en 1837 verrijst vlak ernaast de
Russisch orthodoxe kerk Sint Pe
ter en Paul met zo'n karakteris
tieke Russische uivormige toren.
Maar Friedrich Wilhelm vergeet
ook zijn zangers niet. In 1825 wo
nen er nog twaalf van de eens 62 in
Potsdam. Een aantal is gestorven,
anderen zijn door heimwee ge
plaagd naar Moedertje Rusland
vertrokken. Om de rest een rustige
oude dag te bezorgen, geeft de ko
ning opdracht een kolonie te bou
wen naar het model van een Rus
sisch militair dorp. Twaalf huizen
voor de hofzangers, een voor de be
velvoerend officier. Kapitein
Snethlage. die eerder het blokhuis
Nikolskoe had gebouwd, gaat met
100 militaire timmerlieden aan de
slag. Op een kleine heuvel wordt
de Alexander-Newskikerk ge
bouwd plus pastorie, waar nu pope
Anatolji Koljada preekt.
Havel-Russen
Om het de 'Havel-Russen', zoals de
ex-zangers naar de kleine rivier in
Potsdam worden genoemd, hele
maal naar de zin te maken, mogen
ze van de koning een maagd in de
stad uitzoeken. Tsaar Nicolaas de
Eerste komt in 1829 hoogstper
soonlijk naar Potsdam voor de
feestelijke inwijding van kerk en
kolonie.
Nu. 163 jaar later, wonen er nog al
tijd Timojefs. Wolgins en Sjisjkovs
in de houten huizen, die hun over-
overgrootvaders eens met hun ge
zang hebben verdiend. Makkelijk
hebben ze het niet gehad. Een van
de voorwaarden was dat het huis
alleen aan mannelijk erfgenamen
verder gegeven mocht worden. In
1942 werd er door de nazi's nog een
vrouw uitgezet nadat haar man
was gestorven en zijn geen zoon
had gebaard.
Maar ook de communistische
machthebbers vilden de Havel-
Russen. als relikwieën uit de tsa
rentijd. eigenlijk weg hebben.
Sjisjkov herinnert zich dat er in
1952. toen de communistische
SED alle privé-bezit wilde nationa
liseren. een man voor de deur
stond. ..Hij zei: 'Jullie moeten er
uit. Dit is nu mijn huis'." De Russi-
sche-Duitsers gaven zich niet zo
maar gewonnen. Ze schreven brie
ven aan alles en iedereen. De toen
malige Oostduitse president Wil
helm Pieck wilde blijkbaar zijn
Russische broodheren in Moskou
Eén van de huizen die de
Pruisische koning
Friedrich Wilhelm de Derde
liet bouwen voor de leden
van zijn Russische koor.
foto Hans Hoogendijk
niet tegen zich in het harnas jagen
en besloot in 1953 dat ze mochten
blijven.
De Havel-Russen werden daarna
geduld. Meer niet. De eens door de
koninklijke Pruisische tuinarchi
tect Lennee aangelegde wegen
structuur in de vorm van het Rus
sisch Andreas-kruis werd vernield,
geld of materiaal voor het onder
houd van hun huizen kregen de be
woners niet. Kort voor de val van
de Muur werden nog tientallen ge
zonde, meer dan 100 jaar oude lin
den geveld. Nu hopen de Timojefs.
Wolgins en Sjisjkovs op betere tij
den.
Veranderd
Voor pope Anatoljij Koljada lijken
die al te zijn aangebroken. Zijn
huis-kerk mag dan wel bijna op in
storten staan, er komen meer gelo
vigen naar zijn diensten. Jaren
lang was zijn kleine gemeente een
geestelijk eiland in een atheïsti
sche zee. Aan de voet van de heu
vel liggen niet alleen de dertien
huizen van Alexandrowka. maar
ook de kazernes van een Russische
divisie. Daar wonen nog steeds
duizenden soldaten en hun gezin
nen. Vaak zag de geestelijke de
kinderen spelen en de vrouwen de
was doen of met elkaar keuvelen.
Maar zijn kerk, hoe kort de weg er
heen ook was, bleef onbereikbaar.
Nu is alles veranderd. Nog loopt
het geen storm, maar Anatoljij
Koljada is gelukkig over elke gelo
vige die de weg naar zijn huis weet
te vinden.
De kerkdienst zit erop. Een laatste
kruis voor het gebouw. De deur
blijft open voor toeristen en niews-
gierige 'ossies' die nu eindelijk ook
deze vroeger verboden zone mogen
betreden. Binnen zit een oude. ge
rimpelde baboesjka achter haar
kaarsje en een kartonnen doos met
een gleuf. 'Voor de restauratie van
onze kerk' staat erop in het Rus
sisch en in het Duits.
Hans Hoogendijk
Mag een volkslied bloed
dorstig zijn. oproepen
tot oorlog en rieken naar
racisme? Het lijkt een wat
vreemde vraag maar in
Frankrijk houdt de kwestie
de gemoederen nu al iveken
bezig. Sinds de achtste fe
bruari, om precies te zijn.
Tijdens de openingscere
monie van de Olympische
Winterspelen in Albertville
zong de tienjarige Severine.
nadat ze eerst een vredes
duif had opgelaten, met een
van emotie en zenuwen
overslaande stem over
'bloederige vaandels',
'bloeddorstige soldaten die
onze zonen en makkers ko
men wurgen'en over 'onzui
ver bloed dat onze akkers
bevloeit'.
Het bizarre contrast tussen
de vredesduif en de wrede
tekst van de Franse natio
nale hymne ontging het me
rendeel van de twee miljard
televisiekijkers omdat de
kennis van de Franse taal
buiten de landsgrenzen an
no 1992 niet meer is wat het
ooit geweest is Maar in
Frankrijk zelf kwam een
polemiek op gang die nog
steeds voortiooekert.
Volgens een heel legertje
pacifisten, anti-racisten en
andere wereldverbeteraars
kan Frankrijk aan het eind
van de twintigste eeuw niet
meer voor de dag komen
met een dergelijk volkslied.
De tekst van de Marseil
laise moet hoognodig aan
gepast worden, zo betogen
ze in krantenkolommen, in
radio- en televisiedebatten.
Het regent sindsdien voor
stellen voor nieuwe strofes
die minder bloeddorstig
zijn en die een wat kame-
raadschappelijker geest
uitademen. Maar een over
grote meerderheid van de
Fransen wil daar niets van
weten.
De Marseillaise mag dan
misschien een tikkeltje te
bloeddorstig wezen, het is
tegelijkertijd een cultureel
monument dat uit de tijd
van de Franse revolutie
stamt. De wrede strofes
moeten gezien worden te
gen de achtergrond van een
Frankrijk dat kort na de re
volutie van diverse kanten
mflitair bedreigd werd.
De Marseillaise geeft aan
dat de Fransen tot het uiter
ste wilden - en willen - gaan
om de verworvenheden van
die revolutie te verdedigen,
aldus de 'hou de Marseil
laise zoals-ie is'-lobby.
Tussen de twee meest ex
treme kampen bevindt zich
nog een niet te verwaarlo
zen groep pragmatici die de
kool en de geit willen spa
ren.. Verander niets aan de
tekst van de Marseillaise,
maar kies een ander, lieflij
ker volkslied, zo betogen zij.
Een voorstel dat evenmin
veel kans van slagen heeft.
De Marseillaise geniet na
melijk een uitstekende be
scherming. In de Franse
grondwet is vastgelegd dat
de Marseillaise de enige
echte nationale hymne is.
Zonder een tweederde
meerderheid in het parle
ment kan er nog geen punt
of kpmma veranderd wor
den in de tekst. En een der
gelijke meerderheid is de
eerstkomende tweehon
derd jaar waarschijnlijk
nog niet te vinden in het
land van 'Allons enfants de
la patrie'.
De voorstanders van een
kameraadschappelijkere
Marseillaise blijven echter
hopen. Ze beroepen zich on
der andere op de auteur
van de hymne zelf, Rouget
de Lisle. In 1834. vlak voor
zijn dood. stuurde hij het
handgeschreven origineel
van de Marseillaise naar
een vriend met een begelei
dend briefje. ..Het staat u
vrij mijn verbale uitwassen
met een schaar te corrige
ren", zo schreef Rouget de
Lisle. En als zelfs de auteur
ermee akkoord is...
De Russisch orthodoxe kerk Sint
Peter en Paul met zo'n karakteris
tieke Russische uivormige toren.
fpSP
