Opgepast, zelfs
de suikerklontjes
hebben oren
Maak het licht schoon
met een jeneverdoek
Spy Shop
reportage zaterdag 4 april 1992 24
Enkele ogenblikken alleen gelaten
in de Spy Shop, omringd door
alles wat de techniek op dit moment
te bieden heeft op het gebied van
gluren en afluisteren, grijpt een
gevoel van onbehagen de bezoeker
naar de keel. Op drie kleine tv-
schermen ziet hij zichzelf van
verschillende kanten in beeld
gebracht. Elke beweging wordt
geregistreerd.
Een hand uitsteken naai- gindse achter-
uitkijkbril. waardetransportkoffer
met hoogspanningshandvat of zendertjes
in balpen, pijp, oorknopje en asbak, zou
kunnen leiden tot brute overmeestering.
Een hand, tastend op weg naar een plek
waar heftige jeuk is ontstaan, wordt ij
lings tot stilstand gebracht. Bevroren
wacht de bezoeker op de komst van de ei
genaar, die in een belendend vertrek een
gesprek aan het voeren is. Of zit hij daar
op zijn gemak in een fauteuil te kijken
naar mogelijke lichamelijke onvolkomen
heden van zijn gast?
Maar dan gaat een deur open en ver
schijnt een donkerharige, gebruinde man.
Glimlachend: „Ik ben zo bij u." Beschei
den gouden kettingen om hals en pols,
spijkerbroek, kleurrijk overhemd dyna
misch geopend. Dick Offringa (45). succes
boy pur sang.
Hij laat een wat schichtig kijkende jonge
man uit. Die overhandigt hem, in ruil voor
enkele voorwerpen in etui. een handvol
bankbiljetten, waarbij een duizendje.
Dick zegt, met warmte in zijn stem: „En je
weet het: als er bij de installatie proble
men zijn dan kun je me altijd bellen."
Hij wijst ons vervolgens een comfortabele
zitplaats in de kleine Spy Shop. schenkt-
koffie in en legt uit: „De vader van die jon
gen - een heel bekende man, maar ik noem
geen namen - vertrouwt zijn vrouw niet.
Een paar jaar geleden vroeg hij me wat ap
paratuur in zijn huis aan te brengen, om
haar te observeren. Normaal gesproken
doe ik dat nooit, installeren, want ik wil
met het oog op de wet op de privacy, die
niet de verkoop, maar de handeling straf
baar stelt, overal buiten blijven. Maar
voor die ene keer maakte ik een uitzonde
ring. Zijn vrouw was met vakantie, zei hij
Nou, ik sta daar bezig te zijn met die hele
troep, komt ineens die dame thuis. Ellen
de natuurlijk. Maar nu, vanmorgen, komt
dus de zoon. Opnieuw problemen met die
vrouw, zijn moeder dus. En nu gaan zijn
vader en hij het zelf installeren. Ik kijk wel
uit."
Spijkerkop
Dick priemt met zijn wijsvinger in de rich
ting van een stopcontact: „In dat gaatje
zit de ene videocamera waarmee u daar
net werd opgenomen en in dat gaatje
(wijst op schroefgat in een luidspreker
box) de andere. Een lens zo groot als een
spijkerkop. Ik zag u al rondkijken: waar
zitten die camera s?"
De PPS (Personal Security Systems) Spy
Shop van Dick Offringa is onopvallend ge
huisvest in het pand Postjesweg 41 in Am
sterdam. Toch behoort de zaak in 'vak
kringen' tot de bekendste ter wereld. In
Europa bestaan slechts enkele concurren
ten (Londen, Hamburg en Parijs) en je
moet echt naar Japan of Amerika om aan
vergelijkbaar technisch vernuft te komen.
De Spy Shop heeft, uit eigen keuken, ook
verfijnde varianten op bekende systemen.
De winkel is zwaar beveiligd Je kunt er
alleen op telefonische afspraak terecht,
nieuwsgierige passanten vinden de deur
gesloten.
Offringa doet een groot deel van zijn za
ken schriftelijk af: via de bestelbon in de
catalogus, een imposant boekwerk in
kleurendruk, waarvoor je tevoren 35 gul
den moet overmaken; een bedrag dat ove
rigens wordt terugbetaald als een bestel
ling wordt geplaatst. „Ik heb ontzettend
veel met nieuwsgierigen te maken, met
verzamelaars ook. Daarom ben ik 35 gul
den gaan vragen voor die catalogus. Dat is
de kostprijs. Er is alleen al tweeduizend
uur gaan zitten in het schrijven van de
teksten en het maken van de foto's."
In de winkel hangt een bord met het op
schrift: 'Mijn werk is zo geheim dat zelfs ik
niet weet waar ik mee bezig ben' Grapje.
Want Dick was al een keer of vijf op de tv
en hij maakt daarvan trots melding in het
voorwoord van zijn catalogus. Onder de
kop 'Mini-zenders, een plaag of een zegen'
gaat hij in dat voorwoord uitvoerig in op
alle mogelijke voordelen die het afluiste
ren kan bieden en op de wettelijke hinder
nissen die genomen of omzeild dienen te
worden. Als voordelen noemt Dick be
scherming van personen tegen kidnap
ping. het lokaliseren van lawineslachtof
fers, het waken over patiënten, kleine kin
deren en bejaarden en natuurlijk de be
scherming van eigendommen.
wenk kan worden vastgesteld of in een
ruimte afluisterapparatuur aanwezig is
(8900 gulden).
Suikerklontje
Onschadelijk
„Een afluisterapparaat kan een gevaarlijk
wapen zijn. Maar het moordt niet en is on
schadelijk in vergelijking met de metho
den en bedoelingen van de georganiseer
de misdaad. Ik bied apparatuur aan om je
daarmee tegen de criminaliteit te be
schermen, al ben ik nadrukkelijk niet ge
specialiseerd in alarmsystemen. Ik ver
koop niet alleen afluisterapparatuur,
maar ook van alles om afluister- en obser-
vatie-apparatuur op te sporen."
-- Behoort ook de onderwereld tot uw
klantenkring?
„Ja. boefjes die zich belaagd voelen voor
al. Ze willen weten of ze worden afgeluis
terd of bespied. Maar de grote jongens ko
men hier niet zelf. Dat gaat via-via. Ie
mand maakt een afspraak, zoekt iets uit.
betaalt cash en gaat weg. Ik vraag dan
rtiet naar namen. Er zijn ook politiemen
sen die spullen van me betrekken, maar ze
maken zich meestal niet als zodanig be
kend. En ik heb aan zeker vier ambassa
des - van rijke, maar niet zo ontwikkelde
landen - apparatuur geleverd. Ze kopen
het liever discreet hier dan dat ze het uit
een ander land laten komen."
Offringa demonstreert ons een attaché
koffer, waarmee heimelijk video-opna
men kunnen worden gemaakt via een vrij
wel onzichtbaar gaatje in 'een der zijkan
ten. Ook geluid wordt haarscherp opgeno
men. In de koffer zit een monitor ter groot
te van een visitekaartje. „Je zet 'm naast je
op de bank neer en hij registreert alles wat
er tegenover je gebeurt. Kan drie uur lang
geluid en beeld opnemen. Kost 13.500 gul
den. Ik heb er pas een verkocht aan een
Belgisch detectivebureau."
Vervolgens geeft hij een demonstratie met
een spuitbus waarmee na een keer spuiten
de inhoud van een enveloppe zichtbaar
wordt gemaakt. Uitgevonden als middel
tegen 'bombrieven'. Is niet goedkoop: 395
gulden. En nu we toch bezig zijn: wat te
zeggen van een infrarode schijnwerper die
een pikdonkere ruimte hel verlicht zonder
dat het licht zichtbaar wordt? Zo kun je
ook in het donker opnamen maken. Veel
gevraagd - vooral voor de autotelefoon - is
de telefonische stemveranderaar iveel
toegepast om afluisteren van autotele
foon te bemoeilijken), autovolgsystemen
met magneet aan de bodem, de leugende
tector en niet te vergeten de wandstetho-
scoop (inzake de buren) of de parabolische
richtmicrofoon inclusief booster en hoofd
telefoon (inzake de overburen, gesprek
ken tot op 100 meter te volgen) en de laser
richtmicrofoon die een bereik heeft van
500 meter en dwars door ramen meeluis
tert. Zeer geavanceerd is ook een linnen
tas vol apparatuur waarmee in een oog-
Dick Offringa zit al van kinds-af in de elek
tronica. Zijn broer Chris heeft een winkel
in telefoonbeantwoorders aan de Kinker
straat in Amsterdam. „We wilden eigen
lijk samen een discotheek in Haarlem be
ginnen. Ik werkte daar al als discjockey.
Maar juist voor we de boel zouden overne
men. brandde het pand af. Toen besloten
we ons spaargeld in de elektronica te ste
ken. Op een gegeven moment ben ik zen
dertjes uit Japan gaan importeren, niet
groter dan een suikerklontje. We plaat
sten agressieve advertenties: 'Je luistert
met een suikerklontje je buurman af. Ik
was ze meteen kwijt en ik ben het toen gro
ter gaan aanpakken
„Mijn succes had natuurlijk wel navol
ging. maar de concurrenten hielden het
niet lang uit. Want dit is echt een speciali
teit, hè. Iets waar je in moet groeien. De
toelevering is het moeilijkst. Deze handel
omvat world wide een heel kleine gemeen
schap. In het begin was afluisterappara
tuur het belangrijkst, nu is video sterk in
opkomst. De mogelijkheden wordt steeds
groter. In een Veronica-documentaire
over George Orwell heb ik daarover al
eens het mijne gezegd. Wat video betreft is
het een groot voordeel dat beeld in tegen
stelling tot geluid wordt aangemerkt als
wettelijk bewijsmateriaal. Draadloze ca
meraatjes hebben de toekomst."
- 7At u er niet mee dat echtelieden of buren
elkaar bespioneren?
„Nee dat zal mij een biet zijn. Ik wil geen
betrokkenheid. Daarom verhuur ik ook
geen spullen en laat ik het installeren aan
de mensen zelf over. Ze krijgen een hand
leiding in het Nederlands en desgewenst
wat adviezen. Zo kwam er laatst een eige
naar van een transportbedrijf hier. Had te
maken met diefstallen in zijn bedrijf. Kon
de daders maar niet te pakken krijgen. Ik
heb hem een cameraatje geleverd voor on
zichtbare inbouw in een muur. De recor
der had een opnamecapaciteit van zestien
dagen. Nou, dat had succes."
- Hoe druk heeft u het?
„Als ik drie of vier keer per dag iets ver
koop heb ik het hartstikke druk gehad. De
nadruk ligt in deze branche niet op de
kwantiteit, maar op de kwaliteit. Soms
praat ik uren voor een grote bestelling."
- Wel eens problemen gehad met de justi
tie?
„Een keer een boete van driehonderd gul
den, omdat ik in een advertentie zou heb
ben aangespoord tot afluisteren en een
keer een boete, omdat ik de Telegraaf- en
Telefoonwet had overtreden door een kof
fertelefoon te verkopen waarmee je overal
gratis kon bellen."
Behoedzaam
In zijn catalogus demonstreert Offringa
behoedzaamheid met betrekking tot de
Telegraaf- en Telefoonwet. Bepaalde ty
pes draadloze observatie- en peilappara
tuur, die alleen mogen worden geleverd
aan machtiginghouders zendinrichtingen
'Klasse 3'. zijn voorzien van een merkte
ken. Dat zijn er nogal wat. Offringa wijst er
op dat niet-vergunninghouders ze wel mo
gen kopen in geval van aantoonbare ex
port, waarbij dus exportdocumenten
moeten worden overlegd.
- Komt het afluisteren en begluren van
buren volgens u veel voor?
„Nee. Voor spelletjes is de apparatuur ge
woon te duur. Ik verkoop zestig procent
aan zakenlieden, effectenkantoren bij
voorbeeld, die hun computerruimte wil
len beveiligen tegen spionage. De rest aan
particulieren en boefjes. Mijn ervaring
met particulieren is dat er meestal sprake
is van een dringende reden. Een man die
zijn vrouw niet meer vertrouwt, is rade
loos. Verkoopt desnoods zijn onderbroek
om aan de juiste apparatuur te komen."
Dirk de Moor
Dick Offringa in zijn Spy Shop. Hij toont een koffertje waarmee video-opnamen kunnen worden gemaakt. foto Michael Kooren
Geen schipper mag de geelbruine
bakstenen torens bij Dishoek
over het hoofd zien, wil hij veilig op
de rede van Vlissingen aankomen.
Het hoge en lage licht van Kaapdui
nen, zoals ze bekend staan bij de
loodsen en bij andere zeevarenden,
zijn een oriëntatie op de vaargeul. De
bakstenen torens staan er pas sinds
1949, maar de historie van de kust
lichten bij Dishoek gaat veel verder
terug. Zeker tot het jaar 1800, toen de
torens nog bestonden uit metalen
pannen waarop open vuren werden
gestookt.
De open vuren werden vrij snel afge
schaft en vervangen door houten
driepoten met een dichte petroleum
lamp. 'Mochten op het glas van den
toestel vlekken aanwezig zijn dan
neemt men die weg door middel van
een linnen doek gedoopt in genever',
meldt een lichtwachtersinstructie
uit 1897. Pagina's lang waren de aan
wijzingen van het Loodswezen voor
een zo goed mogelijk beheer van de
lampen. De petroleum moest helder
zijn en mocht niet te snel ontbranden
in verband met brandgevaar. Inmid
dels is alles geautomatiseerd. Sche-
merschakelaars zorgen ervoor dat de
elektrische lampen bij zonsonder
gang aangaan en bij zonsopgang
weer doven.
Vanaf 1867 zit er een Brandes als
lichtwachter. Hoe de familie op Wal
cheren verzeild is geraakt, weten
lichtwachter-in-ruste A. F. K. Bran
des (70) en zijn zus N. Brandes (61)
niet. Misschien heeft overgrootvader
de geest gekregen toen hij als militair
uit Den Bosch gelegerd was op Wal
cheren. Hoe het ook zij, hij werd aan
gesteld als lichtwachter en was in die
functie verantwoordelijk voor het
onderhoud van de kustlichten.
Mevrouw Brandes kan zich nog goed
herinneren hoe haar vader iedere dag
met twee vijf-literjerrycans petro
leum het duin op moest. „In de zomer
brandden de lichttorens de hele
nacht op die hoeveelheid, maar in de
winter moest de brander al om vier
uur 's middags aan. De lamp kon pas
de volgende morgen om negen uur
uit. Dat betekende dat mijn vader,
opa en overgrootvader 's avonds om
tien uur nog eens het duin op moes
ten om de brander met vijf liter bij te
vullen."
Smeekbeden
Twaalf dagen per jaar waren de licht-
wachters langs de Zeeuwse kust vrij.
Smeekbeden van de Bond van perso
neel werkzaam bij de Betonning en
Verlichting in Nederland om die
twaalf dagen in ieder geval zo te ver
delen dat er een week aaneengeslo
ten vrije tijd overschoot, hielpen tot
de oorlog niet. De torens moesten
schoon zijn, de vrije tijd kwam op de
tweede plaats. „Je zorgde als licht
wachter dat je je zaakjes op orde had.
Dat betekende dat je dagelijks in
touw was met schoonmaakwerk-
zaamheden. Je was niet de hele dag
bezig, maar je moest wel altijd op je
post zijn."
De problemen met vandalisme zijn
niet van de laatste jaren, blijkt uit de
correspondentie tussen de bazen van
het Loodswezen. In 1932 maakt de
lichtwachter melding van de vernie
lingen die dagjesmensen aanbren
gen aan de duinen. De toeristen doen
hun behoefte tegen het hek bij de
lichttoren, ze vertrappen het helm
gras zodat een grote kaalslag ont
staat en de jongeren zijn baldadig.
Boosdoener is een café bij Dishoek
dat het gemeentebestuur zo gek
heeft weten te krijgen een trap aan te
leggen over het duin. Het Loodswe
zen besluit een afrastering aan te
brengen.
Het onderhoud was niet steeds naar
de zin van de bazen bij het Loodswe
zen. Voor de oorlog had Zoutelande
een eigen lichtwachter op kustlicht
de Sergeant. De toren is identiek aan
de Kaapduinse lichten en staat onge
veer vier kilometer verderop. De ar
chieven verhalen van een ruzie in
1933 tussen de lichtwachter bij Zou
telande en de directeur van het
Loodswezen. De wachter voerde 260
uur op voor het schuren, schilderen
en teren van het torentje. De direc
teur is daar met over te spreken. „Ik
kan mij niet voorstellen dat U met dit
werk 260 uren zijt bezig geweest. De
uren voor dergelijk werk door Uw
voorganger in rekening gebracht wa
ren gewoonlijk beduidend minder
schrijft hij. „Wanneer ik de uren om
zet in werkdagen dan zoudt U met
een en ander, ruim een maand ach
tereen bezig zijn geweest."
Woest schrijft de lichtwachter in niet
geheel vlekkeloos Nederlands terug
dat hij overlegd heeft met de bouw
kundig opzichter, „Die zeide dat er
de laatste jaren niet veel aan gebeurd
was, en dat ik het netjes doen moest
en maar eerlijk mijn uren af moest
schrijven, hetgeen ik gedaan heb,
verder moet U zelf weten wat U er
voor betaald."
Duitsers
Brandes kan zich nog een ander
soort vervuiling herinneren uit die ja
ren. De lichttorens waren toen in
handen van de Duitsers. Het gewone
scheepvaartverkeer was ontregeld.
Alleen de Duitsers maakten spora
disch gebruik van de kustlichten. Ze
werden zo vaak mogelijk verduisterd
om de vijand geen richtpunten voor
bombardementen te geven. De Ne
derlandse kustwachters bleven ver
antwoordelijk voor het onderhoud,
maar de Duitsers vertrouwden hun
de bediening niet meer toe. Drie
Poolse dwangarbeiders moesten de
branders aansteken, maar ze deden
dat uitermate slecht. „Ze hadden
geen verstand van de spullen en ze
probeerden de Duitsers te saboteren
door de lonten verschrikkelijk te la
ten walmen. De lichtopbrengst was
uiterst slecht door alle walm. maar
mijn vader kon de boel wel elke keer
schoonmaken."
Na de oorlog hebben de metalen
staanders nog drie jaar dienst ge
daan. met gasflessen en asbestkous-
jes. In 1948 nam het Loodswezen de
beslissing dat er hogere torens moes
ten komen, zodat ze ook overdag als
baken gebruikt konden worden.
Daarom zijn de kustlichten uitge
voerd in banden van gele en rode
baksteen. De torens zouden worden
opgetrokken in bakstenen van tij
dens de oorlog in puin gegooide hui
zen uit Koudekerke en Zoutelande.
Later viel de beslissing dat ze van
nieuwe stenen moesten worden ge
maakt. De lichtwachterswoning is
wel gebouwd met het puin.
De torens kostten 20.992 gulden. Dat
was inclusief de elektrische verlich
ting, die bediend kon worden vanuit
de lichtwachterswoning. Het onder
houd werd daardoor veel eenvoudi
ger. Brandes hoefde nog maar een
dag per week aan zijn lichtwachter-
staak te besteden. Vanaf 1976 is de
lichtwachtersfunctie officieel opge
heven. maar Brandes woont nog met
zijn zus in de woning. Hij gaat iedere
dag even het duin op om te kijken,
want lichtwachter ben je voor het le
ven.
Ynte Hoekstra
Lev End
ver Leden
fotografie Wim Riemens
Spreken van Toen. In de rubriek Levend Verleden wordt de historie
verhaald van tastbare overblijfselen. Vandaag: de kustlichten bij
Dishoek.
