De abdij vertelt
ilpv
II
[istorama
Rj
PZC
reportage
ZATERDAG 4 APRIL 1992
a| foto Wim Riemens
O pve kop van de schrijvende broeder: een kunstwerkje! Het vaandel
van Augustinus op canvas: zo écht, zo knap via een ingewikkelde
•omputermethode op het doek gebracht! De teksten op de lessenaars:
<S ïistorisch verantwoord tot op de komma! De videofilm: prachtig,
nformatief, mooi, en in vier talen!
flet Historama, het nieuwe historisch abdijproject in Middelburg,
ivordt woensdag 15 april door mr Pieter van Vollenhoven geopend,
'rojectleider/interim-manager Piet Klip praat met accenten en
itroeptekens. Uniek, publieksvriendelijk, léérzaam, stijlvol!!!!
Tot het openingsfeest wordt er hard gewerkt aan de inrichting van het
ïieuwe visitekaartje van Middelburg, de opvolger van het verouderde
dank- en lichtspel. „Op het scherp van het mes", zegt Piet Klip.
Volgende week is de vuurdoop, dan
moet het Historama in de klooster
gangen en de crypten van de Middelburg
se abdij proefdraaien. Tot dan lopen schil
ders in en uit, zijn de electriciens in de
weer, wordt de luchtvochtigheid in één
van de kleine crypten op een aanvaard
baar niveau gebracht. En het wordt de
hoogste tijd om uit te proberen of de ge
luidsinstallatie naar behoren functio
neert. Ook zal - geen onbelangrijk detail -
de laatste hand aan de kiosk voor. de
kaartverkoop moeten worden gelegd.
Het Historama. Een intrigerende bena
ming voor een nieuwe presentatie van een
stukje Middelburgse, Zeeuwse geschiede
nis. Het project is een combinatie van ten
toonstelling, animatiefilm en hoorspel:
poppen en afbeeldingen, verklarende tek
sten, licht- en geluidseffecten en video
film. Uniek voor Nederland, misschien
zelfs voor Europa, zeggen projectleider
Piet Klip en vertegenwoordigers van
Toonder Studio's, die het Historama be
dachten en vorm gaven. De abdijmanifes
tatie enig in Europa? Als alleen al in de
met souvenirwinkels vergeven straat naar
het topje van de Normandische Mont-
Saint-Michel meerdere 'historama's' - be
leef de geschiedenis van de berg! - naar de
gunst van het passerend publiek dingen,
dan móeten er ondernemers zijn die al
eens eerder een list hebben bedacht.
Het plan om de Middelburgse abdij op een
eigentijdse manier aan het publiek te pre
senteren ontstond drie jaar geleden. Het
veel geroemde klank- en lichtspel, dat van
1960 tot 1988 het verleden van de abdij
toelichtte, was versleten en verouderd.
Een opknapbeurt zou in de papieren lo
pen. Nadeel van dat spel was bovendien
dat het aan het hoogseizoen was gebon
den, precies de periode van de lange lichte
avonden als gevolg van de instelling van
de zomertijd.
Dus moest er een ander initiatief komen.
De provincie was in voor nieuwe geluiden.
De bestuurders hadden in de loop van de
jaren tachtig alle delen van het majes
tueuze abdijcomplex verworven. Met de
huisvesting van de afdeling voorlichting
en het Roosevelt Studiecentrum, de aan
passingen en verft aaiingen in het Groen
marktgebouw en de ingrijpende - zeer om
streden - verbouwing van de statenzaal
en commissariswoning hadden de Zeeuw
se machthebbers al laten zien dat ze een
eigen stempel op Zeelands Hof wilden
drukken. De recente herinrichting van het
abdijplein maakt eveneens deel uit van
het grote streven.
Vooraanstaand
En zoals dat gaat als er over nieuwe plan
nen wordt gedacht, dook er ook nu weer
een aantal vooraanstaande Zeeuwen op
dat serieus werk wilde maken van een ab
dijpresentatie als opvolger van het klank
en lichtspel. M. P. de Bruin, voormalig
hoofd van het Zeeuws Documentatiecen
trum en zeer thuis in de abdijhistorie, de
Middelburgse gemeente-archivaris drs
P. W. Sijnke en oud-provincievoorlichter
J. J. Tevel waren de mannen die de schou
ders onder het karwei wilden zetten. In di
recteur Bert Kroon van Toonder Studio's
werd een initiatiefrijke partner gevonden,
die erom bekend stond dat hij meer wil èn
kan dan museumpje spelen.
Op hem richtte zich de kritiek, toen de
Stichting Middelburgse Abdij Manifesta
tie (MAM) voor het voetlicht trad. Toon
der Studio's werd vlak voor de Tweede
Wereldoorlog door Marten Toonder, de nu
in Ierland teruggetrokken geestelijke va
der van Bommel. Poes en Panda, opge
richt. Later maakte het bedrijf professio
nele voorlichtingsfilms voor bedrijven en
overheden. Ook de provincie Zeeland liet
zich meerdere malen in beeld brengen
door de studio van Kroon. Verder maakte
de Toonder-onderneming naam met Post
bus 51-spotjes en de creatie Loeki de
Leeuw, die nog altijd het verbindende ele
ment is tussen de reclamespots op de tele
visie.
Ollie B. Bommel op het Abdijplein, Loeki
de Leeuw in de Kloostergang, het waren
kansen voor open doel voor de critici van
"V/.
'r'W
De Middelburgse abdijbewoners stonden bekend om hun fraaie collectie zelf ver- De Kloostergang, waar momenteel het Historama wordt ingericht.
vaardigde handschriften. foto Lex de Meester foto Wim Riemens
het abdijproject. De in de MAM vertegen
woordigde initiatiefnemers verweerden
zich met verve. Niks geen kermis in de
crypte, maar een integer, stijlvol verbeeld
verhaal over de abdij en de geschiedenis
van Zeeland, dat was hun opzet. En ze
hielden stand, ook toen de sectie cultuur
behoud van de culturele raad zich tegen
de manifestatie uitsprak. Provincie, ge
meente Middelburg. Anjerfonds Zeeland
en het Prins Bernhardfonds subsidieer
den. bedrijven in de regio sponsorden, zo
dat het benodigde bedrag van ruim een
miljoen gulden op tafel kwam.
Integriteit
Nu de opening van het Historama voor de
deur staat is de tijd gekomen om te kijken
wat het project daadwerkelijk inhoudt.
Interim-manager Piet Klip heeft de kri
tiek van de sceptici goed in zijn oren ge
knoopt en grossiert in weidse woorden,
die elke twijfel aan de integriteit van de
presentatie op voorhand moeten uitslui
ten. Historisch verantwoord, stijlvol,
boeiend, sfeervol. ..Ik daag iedereen uit.
als we straks de deuren openen, de kwali
teit van het gebodene te bekijken. Ons
doel was de geschiedenis van de abdij op
een goede manier te vertellen en de gebou
wen op een aantrekkelijke wijze toegan
kelijk te houden. Ik ben ervan overtuigd
dat we een bijdrage leveren aan het imago
van Zeeland en Middelburg."
In de Kloostergang en de crypten was af
gelopen week een indruk te krijgen van
wat het historama zal bieden. Uiteraard
nog zonder uitgekiende belichting en zon
der begeleidende geluidseffecten. Maar
het vaandel met Augustinus en Norbertus
van Gennep, die begin 12e eeuw het eerste
klooster van de orde van de Premonstra
tenzers of Norbertijnen in Noord-Frank
rijk stichtte, is bij binnenkomst al een in
drukwekkende blikvanger. In de crypten
zijn her en der kleinere doeken opgehan
gen. waarop historische beelden om aan
dacht vragen. De zes poppen, die schrij
vende. etende en zingende monniken
voorstellen - ..Mooi he", zegt Klip. ..het
zijn echte kunstpoppen" - staan te wach
ten tot ze op hun aan kettingen opgehan
gen tafelbladen worden gezet. Karakter
poppen. één van de specialiteiten van de
Toonder Studio's. De abt kijkt gebiedend,
de lachende bakmeester is met brood en
maatbeker in de weer.
Uit het door Toonder-medewerkers ge
schreven draaiboek van het historama
blijkt dat er voor een chronologische wan
deling door de geschiedenis is gekozen.
Bezoekers krijgen, voor ze aan de bezichti
ging beginnen, eerst een videofilm te zien
die als introductie dienst doet. Daarna
kan met zevenmijlslaarzen door eeuwen
historie gestapt. De schorren en slikken.
Nehalennia. Willibrord, de Noormannen,
de abdij als geestelijk en wereldlijk
machtscentrum, de verwoestingen en
branden, strijd tegen Spanje, bloei en ver
val in de 17e en 18e eeuw. de Franse Tijd,
restauraties van Frederiks en De Lussa-
net de la Sabloniere. het provinciebe
stuur.
..Veel Zeeuwen", zegt Klip. ..hebben geen
notie van de geschiedenis van hun provin
cie. Wij willen voor een groter publiek -
voor scholieren hebben we lesbrieven -
duidelijk maken wat er aan de hand is ge
weest, Het maken van een publiekstrek
ker heeft niet voorop gestaan. Een aan
trekkelijke presentatie van de abdijge
bouwen. daar gaat het om. We sluiten aan
bij de sfeer van het complex, ik weet zeker
dat we op die manier een mooie parel rij
gen aan de ketting van attracties die Zee
land al te bieden heeft. Natuurlijk is het de
bedoeling ook de toeristen een alternatief
te presenteren voor zee en strand. Sei
zoenverlenging, waarom niet? En we den
ken uiteraard aan de dagrecreanten. Als
mensen naar het Historama komen, zijn
ze meteen in Middelburg en kunnen ze
eens over hét Spijkerbruggetje hangen, op
het ramschip kijken, het Zeeuws Museum
bezoeken en misschien ook nog even Mi
niatuur Walcheren meenemen. Waar,om
zou ons project niet mogen bijdragen aan
de BV Zeeland?"
Ramingen
Dat de spoorwegen het Historama opne
men in het programma van de NS-dag-
tochten, strookt met dat uitgangspunt
van de initiatiefnemers. Middelburg heeft
nu eenmaal een gave abdij, en mag daar
trots op zijn. Ramingen van het aantal be
zoekers zijn vooraf moeilijk te maken. Vol
wassenen betalen 6 gulden entree, voor
groepen, kinderen en ouderen zijn er gere
duceerde tarieven. Het eerste jaar wordt
op minstens 30.000 bezoekers gerekend,
na vier jaar zouden er 70.000 belangstel
lenden per jaar de kassa moeten passeren.
Klip: „Als het moet kunnen we zeker 300
mensen per uur venverken. Dat is niet de
bedoeling. Met de geplande aantallen zou
voor ons goed te werken zijn. zouden we
Schrijvende broeder, één van de
middeleeuwse bewoners van de Middel
burgse abdij.
foto Lex de Meester
zelfs geld over hebben voor onderhoud en
zouden we de manifestatie kunnen aan
vullen met exposities op het door de
Kloostergang omsloten Muntplein. Wis
selende tentoonstellingen houden de
spanning in het geheel, een herhalingsbe-
zoek moet de moeite waard zijn." De ab
dijmanifestatie zal jaarlijks van 1 maart
tot 1 november geopend zijn. „Een hori
zontale programmering", vertelt Klip,
„maandag tot en met zaterdag van 10 tot 6
uur, zondag van 12 tot 6 uur. Een totaal
van 54 uur per week, dat is toch ontzet
tend mooi?"
Het Historama wil meer zijn dan een door
snee-museum; belééfde abdij, lijkt de dik
buikige monnik op folders en affiches te
zeggen. Gregoriaanse muziek in de crypte
met de poppen moet de gewijde sfeer op
roepen. Over het flakkerend rood licht in
de ruimten waar de aandacht gevestigd
wordt op de verwoestingen van de abdij
kan ook geen misverstand bestaan. Be
zoekers mogen de hand leggen op door de
hitte gesinterde bakstenen. Ook komt er
een opstelling bij een kruisgewelf, waar
met stenen een gewelf kan worden nage
bouwd. Het oorlogsgeweld, dat de abdij
meerdere malen heeft getroffen, zal niet
met het geluid van ontploffende granaten
en gierende bommenwerpers worden op
geluisterd. De aanwezigheid van provin
ciale kantoorruimten pal boven de crypte
heeft bij die keuze een rol gespeeld. Bert
Kroon liet zich in een eerder interview op
timistisch uit over de suggestieve werking
van bommen en granaten: „Je laat het gie
ren van een granaat horen, dat geluid kan
tot een afschuwelijke muziek worden ge
smeed. Op die manier geef je de mensen
een illusie. Ik vind dat zeer verantwoord."
Zover komt het dus niet. Een sonoor beie
rende klok zal nu voor de illusie moeten
zorgen.
Een fascinerende ontdekkingstocht door
een machtig monument. Het is te vroeg
om te zien en te horen of die reclametekst
op de Historama-folders de lading dekt.
Mr Pieter van Vollenhoven zal over ander
halve week als één van de eersten zijn oor
deel kunnen geven.
Uitzicht
Los van alle bijvoeglijke naamwoorden
van de wervende teksten staat vast dat de
manifestatie iets bijzonders zal zijn. De
vraag of de presentatie niet te veel aan
sluit bij de dikwijls verguisde televisiecul
tuur kan nog niet worden beantjvoord. En
hoe het zit met de aandacht voor de totale
abdij is evenmin duidelijk. Het afgedank
te klank- en lichtspel en de dagelijkse
rondleidingen in het complex beperkten
zich in elk geval niet tot de Kloostergang
en crypten, maar vroegen aandacht voor
alle onderdelen van de abdij. Kan de ma
nifestatie van Kroon, Klip en alle andere
enthousiaste medewerkers ook dat brede
uitzicht bieden?
Zoals het er nu naar uitziet is het Histo
rama een verantwoorde eerste kennisma
king met de geschiedenis van Zeeland en
de abdij. Wie meer wil, wie diepgravender
informatie wenst, zal toch zijn toevlucht
moeten nemen tot literatuur.
Manager Klip vermeldt het trots: „We
hebben 36 canvas-doeken in metalen fra
mes. en 45 tekstdragers die de geschiede
nis vertellen. Een bééldend verhaal, geen
aangekleed stripverhaal. Laat dat nu voor
eens en altijd uit de wereld worden gehol
pen: het Historama is geen kermis. De
monniken van de Norbertijner abdij in
Averbode, met wie we nauw hebben sa
mengewerkt. zijn ook enthousiast. We wil
den stijl; ik durf te zeggen dat we die doel
stelling hebben gehaald. Om een goed ver
haal te vertellen hebben we ons beperkt,
we brengen alleen de kernpunten van de
geschiedenis. Is het niet zo. dat de meester
zich nog altijd in de beperking toont?"
Jan van Damme
