We voelen
ons sterk
Ons eigen landje, maar een deel van Vlaanderen
PZC
Het nieuwe elan van
^eeuwsch-Vlaanderen
reportage
V
Jarenlang kon je er de klok op gelijk zetten. Middelburg hoefde maar
een plan te lanceren en Zeeuwsch-Vlaanderen voelde zich
chtergesteld, misdeeld. Oud-burgemeester Carel Ockeloen van
'erneuzen was de kampioen-klager, die zich ergerde aan de
egentenmentaliteit in de Zeeuwse hoofdstad.
[et tij is gekeerd. Zeeuwsch-Vlaanderen voelt zich niet langer het
uiken Calimero, dat alleen op een zeurderig toontje 'jij is groot en ik is
lein' te berde kan brengen. Vervaging van de grenzen en de Euregio
ebben bij bestuurders en ondernemers ten zuiden van de
festerschelde een nieuw elan doen ontbranden. Zeeuwsch-Vlaanderen
eeft Middelburg nodig, zeker. Maar dat geldt ook andersom:
liddelburg wil Zeeuwsch-Vlaanderen niet kwijt. En dat is een lekker
evoel.
ZATERDAG 28 MAART 1992 2 5
Zicht op Zeeland vanuit Zeeuwsch-Vlaanderen: Wordt de afstand onoverbrugbaar?
Ridder Carel trok ooit ten strijde, maar
kwam al snel tot de conclusie dat hij
zich beter kon terugtrekken achter de vei
lige slotgracht om er z'n eigen boontjes te
doppen. „In Middelburg zien ze me als een
rotte kool bij de groentevrouw", verzucht
te oud-burgemeester Carel Ockeloen van
Terneuzen jaren geleden, na wéér een ver
loren discussie in de abdij van Middel
burg. Voorzitter Guust Ververs van de Ka
mer van Koophandel en Fabrieken in
Zeeuwsch-Vlaanderen kreeg blosjes op de
wangen toen hij in het najaar van '90 ver
kondigde: „Als de relatie Zeeuwsch-
Vlaanderen - Zeeland zo slecht blijft doen
we er goed aan ons om te draaien. Zeeland
de rug toe te keren en ons op Vlaanderen
te richten." Netjes protesteren tegen aller
lei zaken die de regio dupeerden, had toch
geen zin. En de Hulster wethouder Ben Pi-
cavet: „Ik heb altijd de indruk dat ze
Zeeuwsch-Vlaanderen in Middelburg als
een verloren hoek beschouwen." Kortom.
Zeeuwsch-Vlaanderen telde maar weer
eens 100.000 stiefkinderen. Wéér eens,
want die klaagzang werd de afgelopen
tientallen jaren om de paar jaar aangehe
ven. Zeeuwsch-Vlaanderen stiefmoeder
lijk behandeld, in de vergeethoek, achter
gesteld.
Voorbeelden te over. Het getreuzel met de
Westerschelde Oeververbinding, de onwil
om de doorgaande wegen ('het zijn toch
eigenlijk veredelde karresporen') dras
tisch te verbeteren, krakkemikkige veer
boten met stijgende tarieven, terwijl de
Zeelandbrug tolvrij wordt, de Zeeuwse
Kabeltelevisiemaatschappij die
Zeeuwsch-Vlaanderen eerst niet wilde be-
kabelep maar nu pleit voor een drastische
verhoging van de tarieven, de rellen rond
de reorganisatie van de ziekenhuizen, het
onbegrip bij de bestuurders in Middel
burg over de vrijages van Terneuzen met
Gent-
Ridder Carel in '83: „Zeeland is voor die
mensen, zo lijkt het wel, alleen maar de
overkant..." Ridder Carel in '89: „Ach, we
lijden daar niet onder. Wij zijn hier natuur
lijk wel zo zelfbewust dat we onze eigen
zaken wel regelen." Zo was Ockeloen. De
buik vooruit, de vuisten gebald in de zak
ken, wegsjokkend uit de abdij, met de
pont en vervolgens richting Terneuzen.
Om daar z'n plan te trekken. In die dagen
viel het woordje 'afscheidingsbeweging'.
Monaco
Zeeuwsch-Vlaanderen een status-aparte?
In '83 droomde een collega-journalist bij
die gedachte even weg. Hij schreef: „De
staatsvorm is een republiek, maar dan wel
één met het leefklimaat van het vorsten
dom Monaco. Belastingen worden afge
schaft. belastingkantoren en meer van die
boze gebouwen worden in gebruik geno
men als eroscentra en gokhuizen. Die
gaan een voorname bron van inkomsten
vormen. Niet-Zeeuws-Vlamingen worden
met zachte doch dwingende hand naar el
ders verwezen: in de haven van Breskens
wordt voor onbepaalde tijd een Russische
onderzeeër gestationeerd om protesten
van Westerse mogendheden in de kiem te
smoren. De aanmeldingen voor Navo en
Burgemeester mr A. A. L. G. M. Kessen
van Hulst: Minder afhankelijk van
Middelburg.
Ik KIHB. J
Secretaris drs A. A. D. Saman van de
Kring van Werkgevers in de Kanaal
zone: Sterke economische relatie met
België.
De Temeuzense burgemeester drs
R. C. E. Barbé: Middelburg, prima,
maar...
Voorzittere G. Ververs van de Kamer
van Koophandel en Fabrieken in
Zeeuwsch-Vlaanderen: Niet op hol
slaan.
Verenigde Naties liggen in concept ge
reed, evenals de ontwerpen voor een eigen
munt- en postzegelstelsel. En de veren, die
worden vrij..." En wiens conterfeitsel zou
op die eerste zegel dienen te verschijnen?
Natuurlijk! Dat van president Barbé. Al
zou de zegel daardoor wel wat groter uit
vallen dan de standaard-afmetingen...
Genoeg gedroomd. De tijden zijn veran
derd. Zeeuwsch-Vlaanderen voelt zich
niet langer 'Calimero', dat tuttige kuiken
dat altijd maar weer klaagde dat iedereen
groter was en hij maar klein. En dat dat
toch niet eerlijk was. De regio heeft de hal
ve eierschaal afgezet en in een hoek ge
worpen. Bestuurders en ondernemers in
de ooit zo geplaagde streek rechten
plotsklaps de schouders en blikken zelfbe
wust de wereld in. Treden ook de dames
en heren van gedeputeerde staten zelfver
zekerd tegemoet. De tijd van klagen is
voorbij. De oorzaak? Een groeiende eens
gezindheid, het besef dat je moet uitgaan
van je eigen kracht én vooral de Euregio-
gedachte. Burgemeester mr A. A. L. G. M.
Kessen van Hulst: „Ik kan en ik wil de pro
vincie niet passeren. Het zou dwaas zijn
als je je ogen zou sluiten voor het feit dat je
'Middelburg' gewoon nodig hebt. omdat
het Rijk nu eenmaal geld doorsluist via de
provincie. Dat mag je niet negeren na
tuurlijk. Maar het is inderdaad wel zo dat
ik tegenwoordig heel wat ontspannener
met de provinciebestuurders om de tafel
schuif. Waarom? Omdat we een alterna
tief achter de hand hebben: België!"
Lobby
Kessen, z'n collega drs R. C. E. Barbé van
Terneuzen, voorzitter Ververs van de Ka
mer van Koophandel en Fabrieken, secre
taris drs A. A. D. Saman van de Kring van
Werkgevers in de Kanaalzone, ze zitten
stuk voor stuk op dezelfde lijn. Zeeuwsch-
Vlaanderen presenteert zich steeds na
drukkelijker als één, sterke regio. Ver
koopt zich ook zo in Den Haag. Brussel
en... Middelburg. Er is zelfs sprake van een
Zeeuws-Vlaamse lobby richting Den
Haag en Brussel. En waar in het verleden
werd geklaagd over een falende Zeeuwse
lobby, lijkt de Zeeuws-Vlaamse flink wat
vruchten af te werpen, getuige de Euregio
-gelden die in het vooruitzicht worden ge
steld.
Gedeputeerde ing J. I. Hennekeij, zelf
Zeeuws-Vlaming maar al jaren 'vergroeid'
met het Middelburgse, beaamt het: „De
standpunten die ons vanuit Zeeuwsch-
Vlaanderen bereiken zijn de laatste tijd
meer eensluidend. Ik vind dat uitermate
belangrijk. Dat eeuwige gekreun van wel
eer vanuit Zeeuwsch-Vlaanderen... Och,
gekreun hoor je ook in andere delen van
Zeeland. Dan is het gewoon een kwestie
om daar samen met die betrokken be
stuurders een oplossing voor te vinden.
Denk maar aan de vorming van het stads
gewest Vlisburg. Dat is toch ook gelukt. Ik
denk dat Zeeuwsch-Vlaanderen absoluut
niet te klagen heeft over gebrek aan aan
dacht van onze kant. In tegendeel zelfs.
En die vrijages van Zeeuws-Vlaamse ge
meenten met de Belgen stuiten bij ons
ook niet op bezwaren. Ik ben daar nogal
nuchter in en ik juich die samenwerkings
vormen toe. Je kunt er waarschijnlijk je
voordeel mee doen, al denk ik dat. op het
moment dat zich een groot bedrijf wil ves
tigen in de Kanaalzone, Gent en Terneu
zen toch weer als concurrenten tegenover
elkaar zullen staan."
Burgemeester Barbé van Terneuzen: „In
Zeeuwsch-Vlaanderen heeft heel lang het
beeld overheerst dat in het provinciale be
leid onvoldoende rekening werd gehou
den met alle mogelijke potenties die onze
regio heeft. Het idee van: we worden on
voldoende gehoord en onvoldoende geho
noreerd in het beleid. Nou, ik heb zelf in
Middelburg gezeten en ik vind dat je dat
beeld wat moet nuanceren. Want er wordt
wel degelijk geprobeerd rekening te hou
den met de wensen en verlangens in dit
gebied."
Zelfbewust
„De fysieke afstand tussen de bestuurlijke
circuits speelt een uiterst belangrijke rol.
Besturen is immers niet alleen wet maken
of regelgeving uitvaardigen, een belang
rijk onderdeel wordt ook gevormd door de
informele circuits. Die van Walcheren en
van Zeeuwsch-Vlaanderen zijn bijna vol
strekt gescheiden. Ik denk dat dat een van
de fundamentele oorzaken is van een ze
kere verwijdering. Maar wat zie je nu in
derdaad gebeuren? Ik kan het niet weten
schappelijk onderbouwen hoor, maar het
is een indruk: het verdwijnen van dat Cali-
mero-effect. In Zeeuwsch-Vlaanderen
groeit in toenemende mate het besef dat
de grens plotseling veel minder een bar
rière vormt en dat er met die Vlamingen
misschien aardige dingen te regelen zijn.
Het zich onderbedeeld voelen is zich aan
hpt transformeren dankzij de ontdekking
van die andere kant van de grens. Blijk
baar was die grens tot voor kort toch meer
dan zomaar een streep op de kaart, toch
ook een fysieke barrière. We krijgen nu
plotseling veel meer mogelijkheden. Nu
ontstaat er dan ook een zelfbewuste hou
ding. Zo van: prima Middelburg, maar we
hebben andere potenties en mogelijkhe
den en die zullen we proberen te benut
ten!"
Dat groeiend zelfbewustzijn bevordert de
eensgezindheid, zo blijkt. Barbé denkt dat
het feit. dat nu meer gewicht wordt toege
kend aan het periodieke overleg van de b
en w's van de acht gemeenten, dat saam
horigheidsgevoel heeft versterkt. Samen
sterk, inderdaad. Ververs van de Kamer
van Koophandel: „Die kleinschaligheid
werkt in ons voordeel. De lijnen hier zijn
erg kort: we treffen elkaar bijna dagelijks,
we kunnen düs snel actie nemen. En we
zijn allemaal gewend voor onszelf te knok
ken. Die mentaliteit heerst er nu. We zijn
ons bewust van onze kracht. En nu de
grens vervaagt, kloppen we aan bij onze
zuiderburen om zaken te doen. Dat moet
je niet structureren, nee. je praat ermee
van mens tot mens."
Saman van de Kring van Werkgevers:
„Barbé heeft gelijk met die fysieke af
stand tussen Zeeuwsch-Vlaanderen en
Middelburg. Dat gaf inderdaad het gevoel
dat er nogal veel vanuit Middelburg werd
geregeld. Ockeloen had het dan altijd over
'die regentenmentaliteit'. Je ziet nu dat de
Euregiovorming formeel weliswaar wordt
geleid vanuit Middelburg en de Vlaamse
hoofdsteden, maar dat de dingen toch al
lemaal in Zeeuwsch-Vlaanderen gebeu
ren. Kijk, je kunt niet om Middelburg
heen. Maar ik verwacht eerder geld uit
Brussel - in het kader van die Euregioge-
dachte - dan van elders. En wat de econo
mische relatie betreft: die is er minder met
Walcheren dan met België."
Open armen
Kessen slaat zich, in de wat rommelige
burgemeesterskamer in het stadhuis van
Hulst, niet op de borst. Maar constateert
wel, tevreden achteroverleunend: „Jaren
geleden al heb ik gewezen op de mogelijk
heden die de andere zijde van de grens
biedt. Daar werd aanvankelijk wat
schampertjes om gelachen. Maar heb ik
gelijk gekregen of niet? Wij worden daar
door wat minder afhankelijk van Middel
burg en ik vind dat wel een plezierige ge
dachte. Bestuursrechtelijk kun je er na
tuurlijk niet omheen, maar het wordt wel
allemaal wat leuker. Het proces is nu van
dien aard dat iedereen inziet dat wij hele
maal geen geïsoleerd gebied zijn, com
pleet ahankelijk van Middelburg. We kun
nen ook de andere kant op, die van de Bel
gen. En die ontvangen ons met open ar
men. Gek eigenlijk, want wij hebben veel
minder te bieden dan zij zelf."
Ververs: „Logisch dat wij ons steeds ster
ker voelen, met die contacten met België
achter de hand. Het zwaartepunt is zich
naar het zuiden aan het verleggen, nieuwe
industriegebieden in Zuid-Frankrijk.
Zuid-Duitsland. de verbinding met Enge
land. de ontwikkelingen op de linkeroever
bij Antwerpen. Het zakt allemaal naar het
gebied onder de Westerschelde. Maar we
moeten natuurlijk ook weer niet op hol
slaan. We moeten blijven samenwerken
met Middelburg en niet denken dat wij
vanuit Zeeuwsch-Vlaanderen de lakens in
fotografie Camile Schelstraete
de rest van de provincie nu weieens zullen
uitdelen. We mogen nooit vergeten dat we
toch eigenlijk maar heel kleinschalig
zyn."
Ook burgemeester Barbé voelt er niets
voor met Middelburg te breken. „Nee,
staatsrechtelijk zou dat onjuist zijn; het
kan trouwens helemaal niet. Bovendien
blijven we Nederlanders En Zeeuwen.
Waar het om gaat is dat wij. door geza
menlijk te opereren, veel meer kansen
kunnen creeren. liefst met steun van Mid
delburg Ze knikken allen. Nee. met Mid
delburg mag je niet breken. Ververs is heel
wat genuanceerder dan een paar jaar gele
den toen hij opriep 'de Walcherse lobby'
massaal de rug toe te keren. De Kamer
van Koophandel heeft zelfs hele goede
contacten opgebouwd met de ambtena
ren ten provinciehuize. „Alles wat je sa
men kunt doen. moetje doen. We moeten
Middelburg nu geen trap na geven, want
we hebben elkaar toch nodig." Saman
blijft, ondanks de sterk veranderende si
tuatie. kritische kanttekeningen plaatsen
bij zaken als de gebrekkige aan- en afvoer-
wegen van de WOV in Zeeuwsch-Vlaande
ren en het 'achterlijke' wegenstelsel in de
hele regio. „Maar doen alsof Middelburg
niet bestaat, dat kan natuurlijk niet, ook
al vind ik dat men zich daar zo nu en dan
weieens wat bescheidener zou mogen op
stellen. Nu gedragen ze zich nog te vaak
alsof ze een provincie besturen die tien
keer zo groot is als Zeeland..."
Kessen: „Kijk, het ideaalbeeld is natuur
lijk één Euregioraad in het grensgebied,
met verregaande bevoegdheden. Maar
dat is dan ook het absolute idaalbeeld.
Een provincievrij Zeeuwsch-Vlaanderen,
naar het voorbeeld van Rotterdam, zou
ook leuk zijn. Kijken ze tenminste niet
meer over je schouder mee. Maar ach, de
contacten met Middelburg zijn goed, dus
waarom moet je die dan op een laag pitje
zetten. Je hebt elkaar tóch nodig."
Tenslotte Barbé. De buik vooruit als Oc
keloen. maar minder een straatvechter,
meer de man van 'de stille diplomatie': „Ik
merk in Middelburg een zekere zorg, hoe
moet ik het uitdrukken... Zo van: Ja,
wordt door het handelen van Zeeuwsch-
Vlaanderen de totale Zeeuwse eenheid
niet verstoord. We hebben die regio hard
nodig om één vuist te maken richting Den
Haag en als ze dan richting België gaan.
gaat dat dan niet ten koste van de rest... Je
zou bijna zeggen: het omgeklapte Cali-
mero-effect... Ik hoor het regelmatig in ge
sprekken. Opmerkingen als 'jullie verge
ten toch niet dat jullie Zeeuwen zijn. Dat
hoor je steeds vaker. Vroeger was het:
Daar heb je die Zeeuws-Vlamingen weer.
ze voelen zich weer ondergeschoven. En
nu: Jullie vergeten toch niet dat jullie bij
Zeeland horen hè? Nou. dat vergeten we
helemaal niet. Maar men kan ons het
recht niet ontzeggen - 't is zelfs een plicht
- te streven naar optimale voorzieningen
voor ons gebied, voor onze bevolking. We
hebben nu ontdekt dat we aan de andere
kant van de grens hele goeie vrienden heb
ben. Fijn toch?"
Wout Bareman
Begin jaren tachtig liet het dagelijks
bestuur van de provincie, zoals al
tijd druk in de weer met voorbereidingen
voor een vaste oeververbinding tussen
Zeeuwsch-Vlaanderen en Zuid-Beve
land, een ferm geluid horen. De waar
schuwing was gericht aan de minister
van Verkeer en Waterstaat: Krenterig
heid in Den Haag, en dus een streep door
de tunnel- en brugplannen, zou wel eens
kunnen leiden tot een afscheidingsbewe
ging in Zeeuwsch-Vlaanderen.
Ongetwijfeld kregen de Zeeuwse be
stuurders de lachers op hun hand. Een
status-aparte voor Zeeuwsch-Vlaande
ren. wie kon daaraan geloof hechten? In
een landstreek, waar nog begin deze
eeuw het "Van d'Ee tot Hontenisse...
maar deel van Nederland' misschien niet
welluidend, maar wel uit volle borst werd
gezongen, waren slechts weinig voor
standers van een afscheidingsbeweging
te vinden. Ook zonder brug of tunnel
naar de overkant was er vrijwel niemand
die zich van Den Haag en Middelburg
wilde afkeren.
Die gerichtheid op Nederland heeft his
torische wortels. In de middeleeuwen
was de kuststrook - voor zover het land
bedijkt was - deel van Vlaanderen. Tij
dens de Tachtigjarige Oorlog 11568-1648)
kwam de zuidelijke oever van de Wester
schelde in bezit van de noordelijke ge
westen, die na enige aarzeling de Repu
bliek der Zeven Verenigde Nederlanden
vormden. Vanuit handelspolitiek oog
punt was Staats-Vlaanderen, zoals het
gebied toen werd genoemd, een uiter
mate belangrijke aanwinst. De Wester
schelde als levensader van de handels
metropool Antwerpen kon effectief wor
den afgeknepen.
In de laatste jaren van de onafhankelijk
heidsstrijd werd al duidelijk dat er in
Den Haag en Amsterdam machtsspel
letjes werden gespeeld. Stadhouder en
legeraanvoerder prins Frederik Hendrik
wilde niets liever dan Antwerpen op de
Spanjaarden veroveren. Omdat Hol
land. dat van alle gewesten het meeste
geld voor de krijgsvoering beschikbaar
stelde, steeds net op tijd de geldkraan
dichtdraaide, heeft de prins nooit echt
het beleg voor de Sinjorenstad kunnen
slaan. De Hollanders waren Antwerpen
liever kwijt dan rijk. Met het slot op de
Schelde hadden ze voldoende mogelijk
heden om de aartsrivaal te ringeloren.
Gevolg van die politiek was dat Staats-
Vlaanderen eeuwenlang van Vlaanderen
werd los gescheurd. Als generaliteits
land was het gebied in de 17e en 18e eeuw
weinig meer dan een wingewest. Al tij
dens de oorlog tegen de Spanjaarden
was er sprake van een ware volksverhui
zing. De meeste katholieken vertrokken,
protestantse immigranten namen hun
Het Belgische annexatiespook strekt zijn klauwen uit naar de onschuldige w ichten
Zeeuwsch-Vlaanderen en Zuid-Limburg, die bescherming zoeken bij de Nederland
se maagd. Spotprent van Johan Braakensiek.
plaats in. Alleen in Hulst en de grens-
plaatsjes bleef de katholieke godsdienst
een factor waarmee rekening moest wor
den gehouden.
Vervreemding
Die landverhuizing, gecombineerd met
de barrière van de grens, maakte dat de
kuststrook van Vlaanderen vervreemd
de Nog altijd is er een duidelijk verschil
tussen Zeeuwsch-Vlaanderen en Bel-
gisch-Vlaanderen: De huizenbouw, de
ruimtelijke ordening, de taal... Pas in de
Franse Tijd, van 1794 tot 1813, en vervol
gens tijdens het koninkrijk van Willem I
- Nederland en België samen - tot 1830,
werden de obstakels opgeheven en kon
Zeeuwsch-Vlaanderen nauwelijks meer
als deel van Zeeland worden beschouwd.
De Belgische Opstand bracht de situatie
van voor de Franse Tijd terug, zij het dat
Zeeuwsch-Vlaanderen niet langer als ge
neraliteitsland te boek stond. Sterker
nog. vanuit Middelburg werden pogin
gen ondernomen om de publieke opinie
in de grensregio gunstig te stemmen
door een eind te maken aan de achter
stelling van de katholieken.
Toch bleven de banden met Vlaanderen.
Een groot deel van de landerijen was - en
is - in handen van Belgische grootgrond
bezitters. En de industriële ontwikkeling
van de Kanaalzone is aan Belgisch kapi
taal te danken.
In 1918 en 1919 zagen de zuiderburen hun
kans schoon. Nederland was buiten de
Eerste Wereldoorlog gebleven, België
had het daarentegen zwaar te verduren
gehad. Als compensatie dachten No-
thomb en de zijnen aanspraak te kunnen
maken op Zeeuwsch-Vlaanderen en Zuid
-Limtuirg. In het internationale verdeel-
en heers-festijn na afloop van de eerste
grote wereldbrand wist Nederland averij
te voorkomen. De massale anti-annexa
tiebeweging in Zeeuwsch-Vlaanderen
was eens te meer een bewijs hoezeer de
inwoners zich met Nederland verbonden
voelden.
Zeeuwsch-Vlaanderen als slot op de
Schelde De vasthoudendheid van Den
Haag heeft al die eeuwen een machtspo
litieke basis gehad. En Nederland kon
voet bij stuk houden, omdat er vanuit
Belgie slechts één keer geprobeerd is een
natuurlijke noordgrens te krijgen. Het
land was óf onderdrukt óf te verdeeld in
zichzelf om ooit een stevige vuist te ma
ken. Dat heeft de Nederlanders zonder
meer in de kaart gespeeld.
Die verdeeldheid is er nog Maar met de
vorming van een Europese binnenmarkt
veranderen de uitgangspunten. Waar
grenzen vervagen is geen ruimte meer
voor domme machtspolitiek.
Jan van Damme
