pzc
Idealen zijn mooi, maar...
reportage
ZATERDAG 28 MAART 1992 2 3
Wordt het piloot, of toch maar brandweerman? Elk
kind heeft een periode in zijn leven dat hij droomt
over de toekomst. Voor Hayati Akdag was de keuze niet
moeilijk: Politicus. Gebrand, bezeten is hij om situaties
te veranderen.
„Je moet de wereld kunnen wijzigen." Zijn streven
bracht hem meermalen in conflict met zijn omgeving. Hij
botste met de oproerpolitie in zijn vaderland, bracht
maanden door achter de tralies en voerde een verbale
strijd met zijn vader over ideologieën. In zijn pogingen
zich te profileren in de Middelburgse PvdA-fractie
kwam het andermaal tot een meningsverschil. Hij is een
warm, maar kritisch pleitbezorger van de minderheden,
een groepering die in het verleden is doodgeknuffeld
door de Nederlanders.
Wellicht ook om die reden is hij uitgenodigd om mee te
discussiëren in het nationale minderhedendebat van
minister Dales. Terug naar Turkije wil hij alleen als hij
op politiek niveau aan de slag kan. Een portret van een
Turks politicus in Zeeland.
Qp een prikbord aan de wand van
zijn krapbemeten kantoor
ipeldde hij in 1986 een poster vast.
Als iemand roept, alle buitenlanders
erug naar hun land van herkomst
iké, dat zou kunnen
naar dan wel consequent
Imerika voor de Indianen
izië voor de Aziaten
lustralië voor de Aboriginals
hiid-Afrika voor de zwarten
)e Zuidpool voor de pinguins
Nederland weer onder water'
Hij stuitte tijdens een cursus, opgezet
om medewerkers van een gemeente
lijke sociale dienst ('minimaal hbo-ni-
veau') te leren omgaan met minderheden,
op vooroordelen. Zij zijn het kaf, daaraan
moetje geen aandacht besteden, kreeg hij
te horen. Om ze met hun bekrompen
zienswijze te confronteren, vertoonde hij
een videofilm van de Anne Frank-stich-
ting en deelde het affiche uit. „Ik ben", zal
hij later zeggen, „continu aan het worste
len om de situatie van de migranten te
verbeteren."
Nee, helemaal gewend raakt hij nooit aan
vooroordelen. Achttien jaar al woont hij in
Nederland. Bijna dagelijks - als hij de
kranten openslaat - staren vette krante
koppen hem aan. Is het niet Frits Bolke-
stein die de buitenlanders het land wil uit
zetten na het plegen van een misdrijf, dan
is het wel BVD-topman A. Docters van
Leeuwen die waarschuwt dat de grootste
dreiging voor de nationale veiligheid te
verwachten is uit de fundamentalistisch-
islamitische hoek.
Mismoedig constateert Hayati Akdag
(38), één van de twee provinciaal consu
lenten buitenlanders, dat onwetendheid
en populaire uitspraken scoren in de me
dia en het nog altijd winnen van waarhe
den. „Geloof je nu echt dat een doorsnee
buitenlander problemen wil krijgen met
de samenleving? Welnee. Hij wil met we
derzijds respect en begrip naast de Neder
lander leven."
De integratie gefaald? Nonsens, vindt hij.
Zolang de buitenlanders niet dezelfde po
sities hebben verworven op het gebied
van arbeid, onderwijs en rechtspositie
kun je niet spreken van integratie. „De
werkloosheid onder hen is veel hoger. De
achterstand in het onderwijs is enorm. De
leefsituatie onder buitenlanders is veel
slechter. Eerst moeten alle fundamentele
voorzieningen zijn geïnstalleerd, zodat de
allochtonen de achterstand kunnen inha
len en uiteindelijk een zelfde positie kun
nen krijgen als de Nederlanders. Als de
buitenlanders daarna nog niet geïnte
greerd zijn, zeg ik: inderdaad, er is iets
mis, de integratie heeft gefaald. Onder de
Nederlanders heb je a-sociale gezinnen,
maar onder de buitenlanders ook. Waar
om zou je tegen hen geen dwangmaatrege
len mogen treffen als de voorzieningen er
zijn? Ik zou - als stok achter de deur - geen
seconde twijfelen."
Doodgeknuffeld
Hayati Akdag.
foto Wim Riemens
Nederland kent pas sinds 1982 een min
derhedenbeleid. Daarvoor werd de aan
wezigheid van 'gastarbeiders' beschouwd
als een welkom fenomeen van tijdelijke
aard. Nederland, zegt Akdag, heeft de mi
granten doodgeknuffeld. Moest een brief
je naar de werkgever worden opgesteld?
Drie vrijwilligers stonden klaar om het
kattebelletje te schrijven en te verzenden.
Moest de Turkse buurvrouw soms naar de
dokter? Buurman stond klaar met de auto
om haar te brengen en het woord te voe
ren.
„Ik heb via mijn werk nog nooit meege
maakt dat de minderheden niet willen in
tegreren. Als mensen te maken krijgen
met vreemdelingenhaat, gaan ze op zoek
naar veiligheid en zekerheid bij hun eigen
land- en lotgenoten. Dan kun je inderdaad
de conclusie trekken dat de mensen niet
willen integreren. Als je je onveilig voelt,
leef je het liefst onder je eigen mensen.
Daar word je beschermd. Daar word je ge
holpen. Het heeft ook grote nadelen. Als
een Turk naast zijn landgenoot leeft,
praat hij dagelijks met hem. Hij gaat voor
zijn levensmiddelen naar een Turks win
keltje. Voor zijn vrijetijdsbesteding gaat
hij naar een Turks café. Die mensen trel£
ken dan inderdaad de conclusie: Waarom
zou ik Nederlands moeten leren?"
De grootste werkloosheid onder de mi
granten is te vinden onder de tweede ge
neratie. Jongeren, die de middelbare
school hebben afgemaakt, maar deson
danks niet aan de bak komen „Als ie
mand pas na twee jaar Nederlands kan le
ren - in de grote steden is sprake van een
grote wachtlijst - denkt hij ook dat het
geen zin meer heeft, omdat zijn landgeno
ten die wel Nederlands spreken ook geen
werk hebben Dat werkt ontzettend de
motiverend."
Het is niet helemaal juist, zegt hij. dat de
minderheden zich nog niet hebben aange
past. Zij hebben in Nederland een enorme
ontwikkeling meegemaakt. Ze betalen
huur. weten hoe ze met een telefoon moe
ten omgaan en rijden op fietsen. „Een
Turk uit Oost-Turkije heeft in zijn dorp
nog nooit een fiets gezien. Ja. één keertje
misschien als de acrobaten kwamen om
op hun fietsen kunstjes te vertonen. Maar
hier leren ze fietsen. Dat geeft de Neder
lander geen voldoening. Waarom niet?
Die dingen zijn voor een Nederlander niet
toereikend. Nederlanders verwachten
veel meer. Ze verwachten dat buitenlan
ders leven als de Nederlanders. Als je die
dingen niet ziet - en de buitenlanders heb
ben al stappen genomen om te participe
ren in de Nederlandse samenleving -
werkt dat de integratie tegen."
Spreiding
Het proces van samen leven zou veel ge
makkelijker gaan als de buitenlanders
verspreid door de steden wonen. „Dan
worden de mensen ook eerder geconfron
teerd met Nederlanders. Dan moeten ze
de taal wel leren om te kunnen commu
niceren. Je kunt van een Nederlander niet
verwachten dat hij de Turkse of Arabische
taal gaat leren." Meermalen drong hij bij
de vier grote Zeeuwse gemeenten aan op
een spreidingsbeleid. Tot op heden zonder
succes. „Als een woningbouwvereniging
een buitenlander een woning zou aanbie
den. tegen dezelfde huur. maar in een wijk
waar weinig buitenlanders wonen, denk je
dat hij zou weigeren? Tuurlijk niet. Hij
kijkt ook naar de voor- en nadelen. Geloof
me. een doorsnee-buitenlander is niet
dom! Hij zou 'm onmiddelijk accepteren'."
Hoewel hij inmiddels jaren werkt met mi
granten. verbaast hij zich nog steeds over
een gebrek aan beleid. „Wat ik altijd heb
gemist is dat de Nederlandse overheid
geen waterdichte afspraken heeft ge
maakt met de betrokken landen. Ik zou
het bijvoorbeeld schitterend vinden als de
migranten vooraf informatie krijgen over
Nederland, over de maatschappelijke si
tuatie. de aanpassingen, noem maar op.
Het is best mogelijk dat mensen op basis
van die informatie besluiten dat het immi
gratieproces voor hen te moeilijk is en dat
ze besluiten om maar niet te gaan. Als ze
informatie krijgen zijn ze voorbereid op
moeilijke situaties."
Zelf had hij geen enkele moeite om zich
aan te passen. Hij vertelt dat hij na een
lezing kennismaakte met een oudere Mo-
lukker. die zich in de jaren vijftig had ver
baasd dat 'lange, blonde' Nederlanders
achter de vuilniswagen liepen. „In zijn
land was dat het laagste beroep wat je je
maar kunt voorstellen." De enige 'cul
tuurshock' die hij zich kan herinneren is
de goedgevulde Nederlandse winkels en
de tolerante houding van de politie. „Ik
was in Amsterdam met een Portugese stu
dent affiches aan het plakken over de An
jerrevolutie. toen wij de politie tegen kwa
men. Ik dacht dat ik er geweest was. Tot
mijn verbazing hielp die agent ons."
Tralies
Hij wordt in 1954 geboren als oudste in een
gezin met drie jongens en twee meisjes. De
familie Akdag woont in Karaman, de pro-
vinciehoofstad. Zijn vader beheert en ver
pacht land Op het plaatselijke lyceum
ontpopt hij zich als een politiek actief
scholier. Ondanks een verbod treedt hij
toe tot de CHP, de Republikeinse Volks
partij. Als de studentenstrijd vanuit Pa
rijs in 1969 overslaat naar Turkije is hij één
van de vele duizenden jongeren die zich
openlijk verzetten tegen een verbod op
boektitels die het regime niet welgevallig
zijn. Beschuldigd van het gooien van een
molotovcocktail naar de oproerpolitie
verdwijnt hij in maart 1970 zonder enige
vorm van proces voor drie maanden ach
ter de tralies. „De daders hebben ze nooit
kunnen vinden. Ze hebben gewoon het he
le groepje opgepakt."
In die tijd botst hij ook regelmatig met
zijn vader. Overtuigd van zijn idealen pro
beert hij zijn vaders landarbeiders te over
tuigen van hun belangwekkende rol in de
klassestrijd. Hij zet ze op. Stelt hen voor
om a#n het einde van het jaar. zoals ge
bruikelijk is. niet drie schapen te vragen
voor bewezen diensten maar tien „Vanuit
mijn idealen moest de rijkdom eerlijk ver
deeld worden. Ik vergeet nooit de woede
van mijn vader. Hij zei: 'Je manipuleert ie
dereen Wat is dat voor flauwekul. Wat ik
heb. wat ik verdien, is allemaal voor jullie.
En nu ga jij stoken'. Er zijn momenten ge
weest dat ik niet naar huis durfde. Ik ging
pas als het donker was en mijn vader al op
bed lag. Ik was zeer idealistisch. Wilde de
mensen wakker schudden. Zij zeiden te
gen mijn vader: 'Jouw zoon komt bij ons
met rare praatjes Ik ging hen verwijten
maken. Vertrouwde hen niet meer. Zij be
seften niet dat ik voor hun belangen op
kwam. Ik vond het een stelletje schapen.
Zonder hersens."
Zijn vader zag de politieke activiteiten
van zijn zoon met argusogen aan. „In de
periode dat ik sociaal-democraat was.
werd ik onmiddellijk geassocieerd met
het communisme. Een middenweg be
stond niet. Ik was een klassiek marxist. Ik
bén nog steeds marxist. Communisme
was in de volksmond - nog steeds trou
wens bij een groot deel van het volk - een
eng, goddeloos begrip." Zijn vader, zegt
Akdag. ondersteunde zijn idealen, maar
zag meer in de weg der geleidelijkheid.
„Hij zei bijvoorbeeld: 'Zo zit de wereld nu
eenmaal in elkaar'. Ik vond dat paterna
listisch. Je moet de wereld kunnen wijzi
gen."
Boetekleed
Na de militaire coup in 1971 worden hon
derden linksgerichte studenten aange
houden. De militairen beschuldigen dui
zenden van 'subversieve activiteiten' De
oproerpolitie krijgt de vrijheid om zonder
enige aanklacht huiszoekingen te verrich
ten en personen op te pakken. Omdat wel
duidelijk is dat Hayati Akdag politiek ac
tief is. valt de oproerpolitie zijn ouderlijk
huis binnen. In een dichtgespijkerde
ruimte onder de parketvloer worden ver
boden boeken van Marx en Engels gevon
den. Jk moest het boetekleed aantrekken
om mijn broertjes en zusjes te sparen. Ik
was de oudste. Zo hoort dat In mijn ogen
was ik ook de oorzaak van alle ellende."
Bijna negen maanden brengt hij door in
de gevangenis. Wie de film Midnight Ex
press' in herinnering oproept, heeft onge
veer een beeld van wat zich afspeelde in
Turkse gevangenissen. „Je hebt één voor
deel: je kunt met veel mensen in de tuin
praten. Verschillende kamers bestaan
met. Als politiek gevangene had je het he
lemaal niet prettig. De grootste ellende is
datje besmet was. Men keek extra naar je.
Je had collaborateurs onder de gevange
nen. Je moest oppassen met wie je sprak
Zijn invloedrijke familie weet hem uitein
delijk vrij te krijgen.
Achteraf lacht hij om de verbale strijd met
zijn vader Relativeert hij de puberale op
standigheid. Idealen hebben is mooi.
maar ideeën opdringen aan mensen die
daar niet vatbaar voor zijn, niet overtuigd
willen worden van de noodzaak van de
klassestrijd. is niet de juiste weg. Het
drukte - jaren later - een stempel op zijn
werk. Projecten ontwikkel je niet over de
hoofden van mensen, maar samen mét
mensen. Zijn omgeving noemt hem een
pragmaticus Hij gaat uit van de feiten,
idealen, ideologieën spelen een onderge
schikte rol
Na zijn middelbare schooltijd kiest Akdag
voor een studie politieke economie aan de
Universiteit van Ankara. Na zijn kandi
daatsexamen zendt de overheid hem uit
om zich in het buitenland verder te be
kwamen Hij kan kiezen tussen Denemar
ken. Engeland of Nederland Akdag kiest
voor de Vrije Universiteit in Amsterdam
Na weer een nieuwe machtswisseling
raakt hij zijn studiebeurs kwijt. „Als in
Turkije een nieuw kabinet aantreedt, ver
dwijnen ook gelijk alle ambtenaren." Hij
verhuist naar Den Haag, waar hij in dienst
treedt bij een remigratieproject. Hij inter
viewt migranten die terug willen naar hun
land van herkomst en legt daar de basis
voor zijn verdere loopbaan.
Conflict
Nog tweemaal komt hij in conflict met de
Turkse overheid Als hij voor het links
geörienteerde dagblad Milliyet een ver
haal schrijft waarin hij de besteding van
Nederlandse ontwikkelingsgelden in Tur
kije in twijfel trekt, belandt hij andermaal
achter de tralies. In 1977 bezoekt hij voor
een korte vakantie zijn ouders. Als hij van
af het vliegveld in Ankara naar Nederland
wil reizen, wordt hij gearresteerd en ge
blinddoekt weggevoerd. „Vijf dagen heb
ben ze me geïntimideerd Me vragen ge
steld. Wie ik was? Wat voor activiteiten ik
in Nederland ontplooide tegen Turkije?
Na vijf dagen hebben ze me zonder enige
vorm van proces netjes teruggebracht
naar het vliegveld." In 1984 moet hij in mi
litaire dienst In plaats van de afgespro
ken vier maanden, stuurt defensie hem
voor anderhalf jaar naar de grens met
Rusland. „Dat heeft mijn hele carrière
planning verstoord."
Via de Stichting Begeleiding Buitenland
se Werknemers Dordrecht komt Akdag
uiteindelijk aan het einde van de jaren ze
ventig in Zeeland terecht bij de Stichting
Buitenlandse Werknemers Zeeland Hij
verhuist naar Oostburg en wordt lid van
de PvdA, hoewel de PSP meer beant
woordt aan zijn idealen. „Binnen de PSP
zou ik minder invloed kunnen uitoefenen
om de positie van de minderheden te ver
beteren. De PvdA heeft liberalen, maar
ook echte socialisten als lid. De partij was
toen de op één na grootste van het land.
De macht van het getal was op dat mo
ment voor mij belangrijker." Hij voelt zich
niettemin nog steeds thuis bij de PvdA.
„Maar nog steeds hoor ik - vanuit mijn
ideologie - aan de linkervleugel."
Hij trouwt met een Zeeuwse, krijgt twee
kinderen Akdag voedt ze - voorzover mo
gelijk - tweetalig op. Religie speelt een on
dergeschikte rol. „Mijn vader heeft ons
nooit gedwongen onze religieuze verplich
tingen na te komen. Hij heeft nooit ge
zegd: jullie móeten. Ik ben opgevoed als
moslim, maar ik ben net zo veel moslim
als een doorsnee-Nederlander christen is.
Op tijd wil ik mijn borreltje kunnen drin
ken. Ik ben een liberale, kritische moslim.
Als je gelooft, geloof je. Op mijn manier
kóm ik ook de verplichtingen van de islam
na. Vijf maal per dag bidden doe ik niet.
Alleen tijdens de religieuze feestdagen ga
ik naar de moskee. De opvoeding van onze
kinderen zal doorslaggevend zijn voor
hun toekomstvisie."
Politiek
Het afdelingsbestuur West-Zeeuwsch-
Vlaanderen vraagt hem zich in 1986 kan
didaat te stellen voor de gemeenteraads
verkiezingen. Hij weigert uit praktische
overwegingen. „Ik wist dat ik op den duur
moest verhuizen naar Middelburg, omdat
ik werk kreeg bij de Stichting Zeeland." In
1990 doet de partij andermaal een beroep
op hem. Hij twijfelt. „Tijdens het gesprek
met de kandidatenstellingscommissie
heb ik gevraagd: word ik kandidaat van
wege mijn achtergrond of vanwege mijn
kwaliteiten? Als ze me om mijn achter
grond hadden gevraagd, had ik gewei
gerd. Als ik gekozen zou worden, wilde ik
ook het liefst met andere portefeuilles dan
de minderhedenkwestie belast zijn. Als
het gaat om een multi-culturele samenle
ving. moeten ook de Nederlanders hun
verantwoordelijkheid dragen."
Het moet een bittere deceptie voor hem
zijn geweest dat de politiek niet alles kan
regelen. Tot twee maal toe ('afschuwelijk
dat een politiek besluit wordt genegeerd')
moet hij een bittere pil slikken- als burge
meester mr C. Rutten besluit het honora
rium van Deltanutsbedrijven te accepte
ren en als korpschef K. de Vos op zijn stre
pen gaat staan en de vreemdelingen
dienst toch onderbrengt bij zijn eigen
korps, hoewel een raadsmeerderheid de
dienst bij het bureau burgerbevolking wil
hebben. „Je kunt wel zeggen dat de poli
tiek alles bepaalt, maar niet als mensen
zich verschuilen achter juridische regel
tjes."
Pas na lang aandringen wil hij antwoord
geven op de vraag wat voor hem het diep
tepunt was in zijn nog korte periode als
Middelburgs raadslid. Omdat de kwestie
is uitgepraat met de fractie schroomt hij
niet een kritisch oordeel te geven over het
eerste half jaar. Hij stelde zich bijvoor
beeld meerdere malen de vraag of het niet
beter was te stoppen met het raadswerk
voor de PvdA. Of het niet juister zou zijn
onafhankelijk van de fractie te opereren.
„Ik had het gevoel dat alles werd bepaald
en besloten door de oude garde. Ik heb
zelfs overwogen af te treden Ik heb wel 's
gedacht: wat doe ik hier eigenlijk? Als de
nieuwelingen naar een bestuurs- of com
missievergaderingen gingen om over een
bepaald onderwerp het woord te voeren,
werd onmiddelijk ingegrepen, werden ze
afgekraakt door de oude garde. Dat kan
niet. Dat mag niet gebeuren Want wat ge
beurt er dan? Als iemand van alle kanten
zo'n grote mond krijgt, denkt hij een vol
gende keer: bekijk 't maar. Als we op zo'n
manier doorgaan, kom ik niet meer."
Tevreden
Een stevige discussie met de fractievoor
zitter voorkwam dat het conflict naar bui
ten kwam. Wel heeft de verkokerde partij
cultuur sporen achtergelaten bij Akdag.
Hij is dan ook uiterst tevreden dat het
PvdA-congres deze maand de rijen sloot
door Rottenberg en Vreeman te aanvaar
den als politiek leiders „Juist die zoge
naamde intellectuelen - de mensen die
dachten er alles vanaf te weten - zijn ge
stopt. In moeilijke periodes verwacht je
juist dat ze de partij door dik en dun trouw
blijven. Daarom neem ik het hen kwalijk -
zij zijn naar mijn mening ook geen echte
socialisten - dat zij als eersten de hand
doek in de ring hebben gegooid." In Mid
delburg. vindt hij. is sprake van een af
spiegeling van de landelijke politiek. „We
zeuren in het gemeentehuis wel dat we
van de ene naar de andere vergadering
moeten rennen met dikke pakken papier
onder onze armen, maar hoeveel is nu her
kenbaar voor de mensen? De mensen kij
ken zeer argwanend naar de politiek. Zij
moeten - in het kader van de sociale ver
nieuwing - een rol spelen, zodat ze einde
lijk ook dingen kunnen herkennen." Het
raadswerk is. beklemtoont hij, een eerste
stap. Als je geen politieke ambities hebt.
zei hij ooit. moet je je niet beschikbaar
stellen „Dan kun je na vier jaar ook be
danken. omdat je je werk hebt gedaan. Ik
ben jong. Stel dat in de toekömst een mi
grant kamerlid zou zijn. of wethouder, of
gedeputeerde. Stel dat in de toekomst een
migrant burgemeester zou zijn. Waarom
niet van Vlissmgen? Of van Middelburg?
Een migrant kan toch ook een burgerva
der zijn voor de bevolking? Als de partij
me zou vragen, zou ik met weigeren."
Het idee om ooit naar Turkije terug te
gaan i 'als ik niet met een Zeeuwse was ge
trouwd was ik allang weg uit Zeeland') is
een beetje achterhaald „Ik heb geen dui
delijke plannen om te remigreren. Ik doe
mijn werk hier met plezier. Ik zou alleen
naar Turkije teruggaan als ik daar op poli
tiek niveau aan de slag zou kunnen. Ik ben
lid van de SHP, de socialistische volkspar
tij. Als zij een beroep op mij zouden doen,
zou ik teruggaan."
Ab van der Sluis