Vergeten polders aan de
achterkant van Zeeland
Met Romy Schneider
in de fietsenstalling
reportage zaterdag28maart 1992 22
levend
verleden
Sporen van toen. Herkenbare tekens van een vervlogen tijd.
In de rubriek Levend Verleden spreken ze van vroeger.
Het gebouwtje Tavenu, de vroegere fietsenstalling/garage/bioscoop van Haamstede.
fotografie Wim Riemens
Haamstede had in de jaren
vijftig zijn eigen 'cinema
paradiso'.
In het gebouw Tavenu, waar nu
flipperkasten, fruitautomaten
en computerspelletjes de ver
veelde toerist staan op te wach
ten, heerste in de jaren vijftig
het witte doek. W.J. Bom, de ei
genaar van het naastgelegen ho
tel Bom en J.F.J. van den Berge
van foto Berge zorgden er voor
dat de Schouwenaren zich op
eenvoudige klapstoeltjes kon
den vergapen aan illustere film
helden als Laurel en Hardy,
Bing Crosby, Bob Hope. James
Dean, Doris D en natuurlijk Ro
my Schneider in haar lieflijke
rol als Sissi.
De naam Tavenu prijkt sinds
een ijverige schilderbeurt niet
meer boven de ingang van het
karakteristieke pandje naast
hotel Bom. De verflaag is sym
bolisch voor de veranderende
tijden. Want ooit was Tavenu
centrum van het Haamsteedse
dorpsleven. Er werden boeren
bruiloften, zanguitvoeringen en
toneelavonden gehouden, maar
bovenal kreeg Tavenu naam als
bioscoop, voor een klein dorp
als Haamstede een bijzonder
heid.
Fietsenstalling
Eind jaren veertig lieten de
filmenthousiasten Bom en Van
den Berge tijdens de bonte ker
misdagen de dorpelingen voor
het eerst kennismaken met het
fenomeen film. De fietsenstal
ling en garage van het hotel
werd omgetoverd in een bio
scoop. Bom plaatste z'n 16 mm
projector aan de ingang van de
stalling en hing het witte
scherm midden in de garage. In
1947 stonden verschillende
films op het programma, zoals
'M'n prinses wordt geschaakt'.
De cowboyfilm 'Rawhide' en
'Luchtheld tegen wil en dank'.
De klapper was echter 'Rade
maker in moeilijkheden', een
speelfilm die Bom en Van den
Berge zelf hadden vervaardigd.
In deze film gaat jachtopziener
Jan Kunst op zoek naar bakker
Rademaker die enkele eieren
van zilvermeeuwen buit had ge
maakt.
Later ontgroeide de film het pre
dikaat kermisattractie. Toen
Bom in 1954 de filmprojector
van de Zierikzeese bioscoop kon
overnemen, kwamen er vaste
filmavonden in Tavenu. Deze
projector werd niet aan de
straatkant opgesteld. Voor een
voorstelling moesten daardoor
alle klapstoeltjes worden omge
draaid. Op het podium werden
zo'n vijftig stoeltjes neergezet
die als balkonplaatsen aan de
filmliefhebbers werden ver
kocht. De Haamstedenaren
hadden graag anderhalve gul
den over voor deze bevoorrechte
plek. maar toeristen uit de
Randstad, gewend aan het plu
che van de grote bioscopen, ke-
In de polders op de grens tussen Zeeland en Brabant heerst rust.
ken wel raar op als ze na het ko
pen van een balkonkaartje wer
den verwezen naar het toneel.
Maar ach, wie weet beschouw
den de badgasten uit Amster
dam of Rotterdam de bioscoop
wel als een toeristische attrac
tie. De Westhoek bood toen im
mers nauwelijks vertier. De toe
risten kwamen voor de zee,
strand, duinen en bossen. Meer
niet. Dat er in Haamstede films
werden vertoond was meeege-
nomen, ook al waren deze films
de afdankertjes van andere bio
scopen, zoals van die in Zierik-
zee. De dorpelingen maalden er
echter niet om dat de films die in
bioscoop Bom werden gedraaid
al maandenlang elders in roula
tie waren geweest. Voor hen was
elke voorstelling een première.
In Zierikzee was weliswaar ook
een bioscoop, maar daar kwa
men alleen de Schouwenaren
die in het exclusieve bezit waren
van een auto.
Licht aan
Voor toeristen waren in de West
hoek weinig premières te bele
ven. Zij konden in Haamstede
voor de tweede keer een film be
kijken, en daarbij kregen zij ook
het polygoonjournaal opnieuw
voorgeschoteld, met nieuwsflit
sen die drie weken eerder in de
Randstad waren vertoond.
Maar er wachtte de argeloze toe
rist nog een verrassing: om het
half uur ging het licht aan om de
filmbanden te verwisselen, want
Bom had maar één projector.
De toeristen zorgden er wel voor
dat de zaal. die ongeveer 150
klapstoeltjes kon bevatten, drie
keer per week aardig vol zat.
's Winters was de bioscoop heel
wat leger. Bom draaide dan al
leen op zaterdagavonden zijn
films en bij voldoende belang
stelling werd de film van de
week maandagavond herhaald.
Het publiek kwam uit alle lagen
van de bevolking, al viel er voor
jongeren wat minder te genie
ten. Sommige films waren voor
veertien jaar of ouder, andere
waren niet toegankelijk voor
personen onder de achttien jaar,
zoals 'De man met de wassende
beelden'. Politieman De Mooy
kwam af en toe eens kijken of er
geen knapen van een jaar of vijf
tien stiekem naar binnen waren
gekropen. Maar Bom waakte
zelf ook over zijn publiek en des
noods zette hij de jeugdigen
hardhandig de zaal uit.
In 1964 is het afgelopen met ci
nema Tavenu. Bom kreeg het te
druk met zijn hotel, maar bo
vendien bracht de televisie de
bioscoop een genadeloze klap
toe. Sindsdien is het witte doek
niet meer teruggekeerd in
Haamstede.
Maar Bom en Van den Berge ga
ven Haamstede een blijvende
herinnering aan die filmdagen.
Tientallen films die zij zelf
maakten zijn bewaard gebleven
en liggen nu in blikken op zolder
bij familieleden. Bom begon
reeds eind jaren dertig met het
vastleggen van belangrijke ge
beurtenissen. zoals de oorlog, de
watersnoodramp en de laatste
rit van de stoomtram. Wellicht
kan ooit, met de vertoning van
dit ongetwijfeld unieke mate
riaal, de Haamsteedse filmtradi
tie herleven.
Jaap Versluis
Een vergeten stukje
Zeeland. Tussen het
Schelde-Rijn-kanaal en de
provinciegrens met Noord-
Brabant. De meeste bewoners
van de polders in deze strook
niemandsland spreken met een
Brabants accent, doen hun
boodschappen in Woensdrecht
of Bergen op Zoom, maar zijn
wel degelijk officiële Zeeuwen.
Officieel ja, want op de vraag
of ze zich Zeeuw voelen
antwoorden ze 'als het zo
uitkomt'.
Dat typeert een beetje de aard
van de mensen in dat gebied.
Ze hebben het gevoel alsof ze noch
bij Zeeland noch bij Noord-Bra
bant horen. Een voorbeeld: ze
staan in het Zeeuwse telefoon
boek. maar hebben het netnum
mer van Woensdrecht. En de PTT
weigert hun verzoeken om ook in
het west-Brabantse telefoonboek
afgedrukt te worden. De boerderij
en die op het grondgebied van Zee
land staan krijgen hun post be
zorgd door een 'Zeeuwse' PTT-
auto. Hun directe buren, die op
Brabants grondgebied wonen,
krijgen de post van een Brabantse
PTT-er. „Als ze niet uitkijken rij
den die PTT-wagentjes elkaar van
de weg, want het is niet zo breed
hier", merkt een van de bewoners
op.
Hun vaders en opa's waren eigen
lijk pioniers. Ze begonnen boerde
rijen in gloednieuwe polders. Som
mige van die polders zijn pas deze
eeuw bedijkt, zoals de Völckerpol-
der in 1904, de Kreekrakpolder in
1923 en de Paviljoenpolder zelfs
rond 1970. Misschien is het een rest
van die pioniersmenaliteit, die nog
een beetje een stempel drukt op de
inwoners van dat stukje vergeten
Zeeland. Ze zijn er gewend hun ei
gen zaakjes te regelen. Ze hebben
hun eigen kleine waterschapjes, al
zal dat niet lang meer duren. En ze
hebben er rust.
Völckerdorp
De polders, vooral figuurlijk zo ver
verwijderd van Zeeland, zijn het
eenvoudigst met behulp van een
landkaart terug te vinden. Ze zijn
goed te zien uit de auto, vanaf de
Kreekrakbruggen, rijdend in de
richting Bergen op Zoom Het is de
smalle streep land met als linker
en rechterbegrenzing respectieve
lijk de Ooster- en Westerschelde.
Iets verderop vormt het tracé van
de Zoomweg-zuid die momenteel
aangelegd wordt de oostelijke
grens. Links ligt de Hogerwaard-
polder met twee boerderijen. Aan
de rechterkant van de snelweg de
overige polders. Als je er niets te
zoeken hebt, rijd je er zonder meer
voorbij. Wie naar een van de pol-
dertjes wil moet een ingewikkelde
omweg maken onder de Kreekrak
bruggen door of via de Bathse-
brug. Je komt dan bijvoorbeeld
langs het Zeeuwse gehucht Völc
kerdorp in de Völckerpolder. Een
schilderachtige verzameling van
een tiental witte huisjes.
Mevrouw Michielsens: „Als je in
Rilland naar de Damesweg vraagt
weet bijna niemand die te liggen,
terwijl we toch onder de voorma
lige gemeente Rilland-Bath val
len. Maar in Woensdrecht kennen
ze ons allemaal."
Het is historisch gezien eigenlijk
Brabantse grond, zo blijkt uit een
uitleg van ing. P. van der Maas.
hoofd van de technische dienst
van het waterschap Noord- en
Zuid-Beveland. De slikken en
schorren van het voormalige Kree
krak zijn vanuit de Brabantse Wal
(de heuvel waarop Ossendrecht
ligt) ingedijkt. In 1884 ontstond de
Damespolder, in 1897 de Anna Ma-
ria-polder. in 1904 de Volckerpol-
der en ten noorden van de Kree-
krakdam in 1912 de Hoogerwaard-
polder.
Het is niet alleen vanuit die histo
rie. maar ook vanuit de praktijk
dat het eigenlijk voor de hand had
gelegen om deze polders bij Noord
-Brabant te voegen. Een groot deel
van het oppervlakte- en grondwa-
Het waterbeheer ontrukt een stukje niemandsland aan de vergetelheid.
De bewoners zijn er niet blij mee...
ter van de Brabantse Wal stroom
de naar beneden in de richting van
Zeeland en bereikte vroeger via
sloten en doorlaatsluizen in de
nieuwe polders de Ooster- en Wes
terschelde. Dat is nog steeds zo. al
leen stroomt het water van de Bra
bantse Wal nu in een sloot die
langs het Schelde-Rijn-Kanaal
loopt en uit die sloot via een lei
ding van het waterschap Noord- en
Zuid-Beveland onder het kanaal
door de Westerschelde in. En het is
die buis die in de toekomst nog wel
eens voor beroering in het verge
ten deel van Zeeland kan gaan zor
gen.
Touwtrekken
Aan de mensen zelf zal het niet lig
gen. Het gaat prima zo, al jaren,
vertelt P. H. J. Michielsens uit de
Damespolder. Toch zijn er veran
deringen op til. Al vanaf 1954 zijn
de provincies Noord-Brabant en
Zeeland aan het touwtrekken over
twee uiterst kleine waterschappen
in dat gebied. Dat zijn de Hoger-
waardpolder en de Damespolder.
De grenzen van die waterschappen
lopen exact gelijk aan de grenzen
van de gelijknamige polders. Der
gelijke kleine waterschappen zijn
tegenwoordig op zich al bijzonder,
maar zeker als ze voor een deel in
Zeeland en voor een deel in Noord-
Brabant liggen. En ook al regelen
de polderbewoners hun zaken al
jaren naar ieders volle tevreden
heid: in de twee provinciehuizen
wordt daar anders over gedacht.
Het lijkt nog het meeste op het
oude kinderspelletje 'landjepik'.
Uit een ambtelijke notitie van de
provincie Zeeland blijkt dat beide
provincies niet tot een 'voor partij
en bevredigende oplossing konden
komen' en dat zelfs de hulp van de
minister van verkeer en water
staat moest worden ingeroepen.
Die kwam uiteindelijk met een
compromis waar de provincies
zich bij hebben neergelegd. De wa
terschappen Damespolder en Ho-
gerwaardpolder worden bij het wa
terschap Noord- en Zuid-Beveland
gevoegd en in ruil daarvoor mag
het Hoogheemraadschap west-
Brabant (verantwoordelijk voor de
waterzuivering in west-Brabant)
de baas spelen in het Zeeuwse deel
van het Markiezaatsmeer.
Michielsens is lid van het dagelijks
bestuur van het waterschap Da-
mespoler. Zijn buurman C. G. M.
van Lakwijk is dijkgraaf. Verder is
J. Goense lid van het dagelijks be
stuur. In de polder staan 6 boerde
rijen. Daar wonen de ingelanden.
Hoofdingelanden zijn er niet, want
daarvoor wonen er niet genoeg
mensen in de polder, lacht dijk
graaf Van Lakwijk. Eens in het jaar
is er vergadering. Dan komt een
tiental mannen in een nabij gele
gen café in Woensdrecht bijeen en
worden de zaken weer geregeld. De
pachters hebben van de eigenaren
van de grond een volmacht om te
stemmen, zodat alle mannen uit de
polder present kunnen zijn. Een
west-Brabants café is voor zoiets
een mooie gelegenheid. Een eigen
gebouw, een polderhuis, heeft het
waterschap niet. „Nee", zegt Mi
chielsens. „Zulke dingen drijven
de kosten op." Zou er dan toch iets
van een Zeeuwse inborst inzitten?
Van Lakwijk en Michielsens zijn
best tevreden over het werk van
hun waterschap. Het geschot is
laag. zo'n 50 gulden per hectare.
Maar nu is al duidelijk dat het
duurder wordt door de fusie. Het
geschot gaat met sprongen om
hoog en wordt uiteindelijk meer
dan verdubbeld. En waarom? De
afgelopen jaren zijn alle wegen in
het waterschap nog geasfalteerd.
Zo'n 3.5 kilometer: de Damesweg,
de Damesdwarsweg en de Sophia-
weg. Weg met de kinderkopjes. En
het grondwaterpeil is ook altijd
prima in orde. Zodanig dat er geen
klachten zijn uit de naburige pol
ders. Dat houdt Michielsens zelf in
de gaten bij het sluisje in de naast
gelegen Volckerpolder. Een kost
bare zuiveringstaak heeft dit wa
terschap niet. De boerderijen lozen
ongezuiverd op de poldersloten.
En ook dure zeeweringen ontbre
ken. Dat maakt het allemaal over
zichtelijk.
„Het functioneert best. Maar ja. de
fusie is door de provincie opgelegd.
Als we het tegen hadden kunnen
houden, was het er nooit van geko
men". zucht Michielsens nog eens.
En of het in de toekomst ook alle
maal wel goed zal gaan, valt nog
maar te bezien. Als de boeren nu
een dam naar hun land willen aan
leggen, regelen ze dat onderling.
Dan komt weer die Brabantse ge
moedelijkheid boven. In de toe
komst moeten ze toestemming
vragen aan het waterschap. Dat
betekent eerst een schriftelijk ver
zoek indienen, dan komt het amb
telijk apparaat in werking, mede
werkers van het waterschap ko
men een kijkje nemen, dan moeten
er zogenaamde leges-kosten be
taald worden en op den duur valt
dan een beslissing of het nu wel of
niet mag. Dat zijn ze dus niet ge
wend. Maar het zal op den duur wel
wennen.
„Als we maar geen problemen krij
gen met het grondwaterpeil. Dat
moeten we goed proberen te rege
len als ons waterschap wordt opge
heven." Van Lakwijk en Michiel
sens kijken elkaar instemmend
aan. Aan hen zal het niet liggen.
Het gaat al jaren goed. Waar ze
bang voor zijn is een meningsver
schil tussen het waterschap Noord
-en Zuid-Beveland en het west-
Brabantse waterschap De Agger.
Dan zitten zij er tussen.
Meetopstelling
De eerste tekenen zijn er al. In de
oude uitwateringssluis nabij de
boerderij van de broer van Michiel
sens wil het waterschap Noord- en
Zuid-Beveland een watermeetop
stelling plaatsen. Michielsens ver
moedt dat het Zeeuwse water
schap controle wil krijgen op de
hoeveelheid water die afkomstig is
van de Brabantse polders. En daar
zou in de toekomst wel eens on
enigheid over kunnen komen,
voorspelt hij.
Het hoofd technische dienst Van
der Maas van het waterschap
Noord- en Zuid-Beveland legt uit
dat tussen het Zeeuwse en het Bra
bantse waterschap inderdaad een
zogenaamd waterakkoord wordt
opgesteld in het kader van de op
heffing van de twee kleine water
schappen. Daarvoor is het nodig
de hoeveelheid water te meten die
Brabant in Zeeland loost. Maar
oude rechten zullen gewaarborgd
blijven, verzekert Van der Maas.
Als alles bij het oude blijft voorziet
hij geen problemen. Anders wordt
het als in west-Brabant ineens bre
de sloten aangelegd worden. Dan
komt er veel meer water richting
Zeeland en dat zou wel eens pro
blemen op kunnen leveren.
De officiële samenvoeging van de
waterschappen Damespolder en
Hogerwaardpolder met het water
schap Noord- en Zuid-Beveland
zou 1 januari 1993 een feit moeten
zijn. Provinciale staten moeten
zich er nog over uitspreken. Ze krij
gen dan onder meer een verslag on
der ogen waarin de volgende tekst
staat: 'De vertegenwoordigers van
De Damespolder en De Hoger
waardpolder staan niet achter het
te nemen opheffingsbesluit. Bo
vendien hebben zij bezwaar tegen
de wijze, waarop - buiten hen om -
in beginsel tot opheffing van de in
terprovinciale waterschappen is
besloten.'
René Schrier
Langs deze weg bereikte de filmoperateur de projectieruimte.
Völckerdorp, een Zeeuws gehucht op van oorsprong Brabantse
grond. fotografie Lex de Meester
ERGEN OP ZOOM
HOOGERHEIDE
