m
Bruisende Spoorwegen
leren leven met de dood
Meer rails,
meer treinen
PZC reportage
0 WWfilSSW ZATERDAG 28 MAART 1992
3 e Spoorwegen zijn springlevend.
Met meer rails, meer treinen,
ninder wissels en meer
^gelijkvloerse kruisingen moet het
ukken over een aantal jaren
edereen een zitplaats te garanderen,
lok in de spits. In de bouwputten
an de spoorwegen mag het bruisen
ran het leven, de NS blijft een bedrijf
raarin je moet leren leven met de
lood. Op de dag van het
fscheidsinterview met president-
lirecteur drs Leo Ploeger
lijvoorbeeld.
De Spoorwegen zijn springlevend,
alom activiteit. Het is of je door één
grote bouwput rijdt. Maar het is ook een
bedrijf waar je met de dood moet leren le
ven. Die dag is in Hoofdgebouw 2 van de
NS Robert Kool, een zestienjarige jongen,
verongelukt. Op de eerste dag van zijn sta
ge in de bouw verloor hij zijn evenwicht en
viel zestien meter. Een bedrijfsongeval.
Wat verderop, in Hoofdgebouw 3, is drs
Leo Ploeger, de scheidende president-di
recteur van de NS, even stil. De dood went
nooit. En het was nog maar een kind.
- Zegt de naam Leo Tjebbes u iets?
De reactie komt zonder enige aarzeling.
„Hij was wel erg dood hè". Ploeger praat
zacht, bijna onverstaanbaar. De ogen zijn
geloken. Alsof hij in zichzelf kijkt. „Het
was een afschuwelijke episode. Ik denk
niet dat ik het ooit vergeet."
Het was feest op de dag van de dood van
de achtjarige Leo Tjebbes. De Spoorwe
gen bestonden 150 jaar. „De koningin zou
naar het feestterrein komen, waar een
soort spoordorp was ingericht. Er reed een
treintje. Er was een bergwand die je kon
beklimmen. We hadden onze buren, meis
jes en jongens van de School van Punten
burg. uitgenodigd. Dat leek ons leuk.
Treintjes, de koningin, een dorp helemaal
voor je zelf. Er was goed over nagedacht.
Dat het feest niet alleen voor grote men
sen moest zijn."
„We hadden de openingsceremonie ge
had. Met de koningin lopen we over het
feestterrein terug naar de koninklijke
trein. Ik zag die klimwand, een nep Alp en
ik dacht: wat een rotding. Maar er stond
een instructrice bij en de kinderen hadden
veiligheidslijnen om, zoals bergbeklim
mers. Dat is goed geregeld, dacht ik. Want
als NS'er denk je altijd het eerst aan veilig
heid. Veiligheid is essentieel voor ons be
drijf, onlosmakelijk ermee verbonden."
Jaargenoten
Ploeger voelt zich verbonden met de ko
ningin. Dat komt omdat ze jaargenoten
genoemd kunnen worden. Toen hij presi
dent-directeur van de spoorwegen werd.
al weer 12 jaar geleden, werd zij koningin.
„Dat schept, onuitgesproken, een band.
Nou gaan wij beiden aan iets moeilijks be
ginnen," zei hij in een interview in de
Volkskrant. Hoewel Beatrix en Claus wei
nig met de trein rijden, zijn ze zeer geïnte
resseerd in de spoorwegen. Ze hebben er
in ieder geval meer oog voor dan de men
sen die de auto tot norm hebben verheven.
Die vanuit die norm denigrerend spreken
over openbaar vervoer.
Toen hij Beatrix persoonlijk naar de feest-
trein had gebracht, hoorde hij dat de klim
wand is omgewaaid. Er was een dode. er
waren gewonden. „Ik ben bij de ouders
van Leo geweest. Ik heb ook de begrafenis
bijgewoond. We besloten het feestdorp in
ieder geval tot de begrafenis gesloten te
houden. Aanvankelijk heerste een stem
ming van: zo kun je toch geen feest vieren,
we moeten maar helemaals niets doen."
Hij pauzeert, een vrij lange stilte. „Dat
was een eerste inschatting. Zorgvuldig
hebben we alles afgewogen. Tot ik vast
stelde dat we niet om het jubileum heen
konden, dat het door moest gaan, maar
wel in alle opzichten sober. Intussen heb
ben we de contacten met de ouders en met
de school onderhouden. Want voor de hele
schoolbevolking was het een ramp."
- De moeder heeft de spoorwegen verwe
ten meer oog te hebben voor de koningin
dan voor de veiligheid.
Heel even verstrakt hij. Ja, dat is gezegd.
„Het is niet uitgewerkt, raakt niet uitge
werkt. Ik begrijp dat de moeder het zo
voelde, dat ze het zo wilde zien." Hij is vol
strekt op de hoogte van de situatie in het
getroffen gezin, tot op de dag van van
daag. zo blijkt, maar wil daar niet te diep
op ingaan. Hij zegt alleen: „Het zusje was
zo intens verbonden met haar broertje. Ik
had zeer met haar te doen."
IJzeren dingen
Hij put zich niet uit in rechtvaardigingen,
verklaringen. Natuurlijk draagt hij Bea
trix een goed hart toe. Maar haar boven
veiligheid stellen, is voor hem onbestaan
baar. Veiligheid staat voorop. Zonder dat
geen NS.
Ploeger leeft met de mogelijkheid van on
gelukken. Een helm. schoenen met stalen
neuzen en een veiligheidsvest horen bij
zijn vaste uitrusting. Hij heeft ze onder
handbereik. „Treinen zijn zware ijzeren
dingen die een hoge snelheid ontwikke
len. Die dingen moeten elkaar niet raken.
De beveiliging wordt steeds gemoderni
seerd, geperfectioneerd. Er gaat geen dag
voorbij of op dat punt wordt iets gedaan.
Ons bedrijf kent nogal wat risico's, maar
we némen geen risico's, we doen er alles
aan om ze te voorkomen."
Een aanzienlijk aantal automobilisten
neemt dagelijks onverantwoorde risico's.
Verkeersrampen in de mist zijn er het ge
volg van. De keren dat een machinist een
risico neemt, zijn op de vingers van één
hand te tellen. De machinist wéét hoe de
dood er uit kan zien. Daarom is hij altijd
waakzaam, in zijn achterhoofd zit gegrift
dat 'het' elk moment kan gebeuren. Ie
mand werpt zich opeens voor de trein. Er
zijn trajecten waar die kans onevenredig
groot is. Iedere machinist weet precies
waar. Maar in werkelijkheid kan het over
al zijn. Bij de officiële opening van station
Driebergen-Zeist overkwam het de ma
chinist van de feesttrein. Terwijl de mu
ziekkapel speelde zagen de genodigden
het voor hun ogen gebeuren.
De machinist moet leren daarmee te le
ven, denkt Ploeger. Het hoort bij het be
roepsrisico. Maar wennen doet het nooit.
Hij denkt dat het helpt als je weet dat een
medemens min of meer bewust kiest om
zo een eind aan zijn leven te maken. Dat
de trein uiteindelijk als het minst slechte
middel, de minst slechte mogelijkheid, is
gekozen. „Treinen trekken aan. Het is een
cleane methode. De trein, dat daverende
ding," heeft hij eens gezegd.
Ongelukken
Hij verbaast zich er elke keer weer over
met hoeveel onevenredig lijkende aan
dacht ongelukken met treinen in de kran
ten worden beschreven. Altijd die aan
stormende trein. De arme auto die gegre
pen wordt door de trein. Alsof de automo
bilist er in het geheel geen invloed op kan
uitoefenen, automatisch het slachtoffer is.
Maar ook dat heeft te maken met de mas
sa. de tomeloze kracht, de snelheid. Het
ijzeren monster.
- Het ijzeren monster is in toenemende
mate ondencerp van kritiek. Vertraagd,
te vol. Maar wat erger is: onveilig voor
passagier en conducteur. We hoeven het
maar over Harlingen te hebben.
NS-topman Ploeger: het duurt nog jaren voor we al onze klanten goed kunnen
bedienen. foto Marc van der Kort
„Het doodsteken van de conducteur was,
hoe erg ook, een incident. Niet één van de
vele doden die door structureel geweld in
de trein viel. Vreselijk dat een conducteur
in de trein het slachtoffer werd. Maar het
had ook elders kunnen gebeuren. De da
der liep met een mes op zak, had er al eer
der iemand mee bedreigd, had ook fysiek
geweld gebruikt bij de sociale dienst in
Leeuwarden."
- Nog altijd ondanks alles een schattig
treintje, die Wadloper?
„Maar het is waar. voetbalvandalisme, de
discotrein, het bestond vroeger allemaal
niet. Als je nog niet eens zo lang geleden
als zwartrijder werd betrapt, ging je je met
een rooie kop in een hoekje zitten scha
men. Nu kan de conducteur een klap voor
z'n bek krijgen. Conducteur is vandaag de
dag een moeilijk vak. Hij wil aan de ene
kant hulp. maar. als solist van huis uit,
aan de andere kant de zaken zelf oplossen.
De conducteur heeft een sterke korps
geest, een heel eigen groepscultuur. Ze
kunnen ook veel zelf oplossen, zeker nu ze
zich gesterkt weten door een training in
agressiebeheersing.
Mentor
„Toen wij tijdelijk extern bewakingsper
soneel met bepaalde treinen wilden mees
turen, wilden de conducteurs daar weinig
van weten. Tegelijk wilden ze meer steun.
Iemand waar ze tegen konden aanpraten,
een ervaren oudere conducteur, een soort
mentor. De portofoon is een aanvullende
vorm van veiligheid; daarmee kan de con
ducteur zich verzekeren van fysieke on
dersteuning. via de machinist de hulp van
spoorwegpolitie inroepen."
„Onze voortschrijdende beschaving gaat
met heel bijzondere verschijnselen ge
paard. Zo kan het gebeuren dat voetbal
supporters met enige regelmaat een trein
vernielen. En. incidenteel, studenten ook.
Bij het inwijden van de OV-studenten-
kaart bleek de studiebeurs niet zo krap,
dat er geen geld overschoot om zich vol
slagen lam te zuipen. Maar goed. dat was
een uitschieter, want de meeste studenten
blijken plezierige reizigers te zijn."
„De Spoorwegpolitie telt een dikjee zes
honderd man. Toen ik bij de spoorwegen
kwam waren het er nog geen zestig. Ze
heetten toen ook Spoorwegrecherche. Ze
hadden weliswaar uniformen maar die
trokken ze alleen bij bijzondere gelegen
heden aan. Hun werk richtte zich vooral
op diefstal van lading. Van graffiti had nie
mand toen nog gehoord."
- De Spoorwegpolitie moet worden uitge
breid?
„Nee. Het is ook niet zó onveilig in de trei
nen en op de stations als we elkaar aan
praten Er gebeurt in Amsterdam CS wel
iswaar wat meer dan bijvoorbeeld op een
klein stationnetje 's morgens in de vroeg
te. Maar Amsterdam CS staat toevallig in
Amsterdam, moeten we ons realiseren.
Meer zakkenrollers, meer junks soms dan
elders. En daar kunnen wij niet alles aan
veranderen. Toch. ook als reizigers zich
onveilig voelen, moeten we daarmee reke
ning houden. Dat doen we dan ook."
„We meten dat gevoel, een continu consu
mentenonderzoek. Als meer dan vijf pro
cent van de reizigers vindt dat de sociale
veiligheid in de trein onvoldoende is, vin
den we dat er reden voor alarm is, dat er
iets moet gebeuren. Het aantal dat zich
echt onveilig voelt ligt daar onder, heeft
de neiging te dalen. Ook op sommige sta
tions voelen mensen zich onveilig. Dat
kan van perron tot perron verschillen. Het
kan een unheimisch gevoel zijn, waaraan
tocht, schemer, schaduwen, vaal licht bij
dragen. Daaraan kun je in een aantal ge
vallen wat doen."
Dagrapport
Zijn sober ingerichte kamer met een enkel
mooi meubelstuk, zoals het halfronde bu
reau. hoort bij Ploeger. Verre van het type
van de captain of industry. Alleen al van
het woord gruwt hij. Net als van mensen
die populair willen doen. zich manifeste
ren. De president-directeur van NS heeft
de naam afstandelijk te zijn. meer oog te
hebben voor economie en techniek dan
voor mensen. Maar dat lijkt niet waar.
Emoties uit hij missschien niet zo. maar
hij ondergaat ze zichtbaar. De dood laat
hem niet koud. zeker niet de dood in zijn
bedrijf. De dood van die jongen, op de dag
van het interview, daar zit hij duidelijk
mee.
Ploeger en HGB 3. die somber ogende ko
los van baksteen, hebben iets met elkaar
gemeen. Een schijn van ongenaakbaar
heid, ontoegankelijkheid. Maar binnen is
het warm. ruim en licht. Hij zegt de paleis
achtige trappen die naar de hoofdingang
van HGB 3 voeren immer te mijden. Via
de zij-ingang gaat hij onopvallend naar
zijn kamer.
Daar staat een enkel treintje. Een treintje
in een fles. Zo'n treintje kregen de leden
van de vaste kamercommissie in '82 om
even de aandacht te vestigen op de knel
punten van NS, de bottlenecks. Een nood
zakelijk voorwerp, toen. Daarom bewaart
hij het. Verder is hij niet zo dol op treintjes.
In mei gaat hij weg, na in '56 bij NS te zijn
gekomen 'om een baan te hebben'. Hij be
gon bij personeelszaken. En hij bleef om
als allerhoogste in die sober ingerichte ka
mer te eindigen In die kamer spelt hij elke
dag, zonder mankeren, het dagrapport
van de hoofdverkeersleiding. Een door-
"snee verslag die dag. Vertragingen, vooral
in de spits, vooral op de knelpunten. En al
mag 95 procent van de treinen stipt op tijd
rijden en iedereen een redelijk comforta
bele zitplaats bieden, tevreden is Ploeger
niet.
„Weer zo veel honderd reizigers die er de
pest in hebben, aansluitingen missen, af
spraken niet kunnen nakomen. Het is na
tuurlijk mooi dat het openbaar vervoer
sinds Neeliè Smit-Kroes serieus wordt ge
nomen, maar het duurt nog jaren voor we
echt iedereen service kunnen bieden. Elke
dag dat het langer duurt is een dag te
veel."
-Is dat niet belangrijker dan al maar snel
ler. In tien uur van Amsterdam naar Lon
den. moet dat nou
Ploeger, enthousiast ..Dat is toch mooi.
We zijn een klein land. Het gaat er om dat
we bereikbaar blijven. Want het is natuur
lijk prachtig dat we één van de beste
spoorwegsystemen ter wereld hebben, ze
moeten wel naar ons toe blijven komen."
Hij bedoelt maar: zeg niet nee tegen de
TGV.
Pieter van de Vliet
