De nieuwe Hitchcock?
Paul Vlaanderen is niet vergeten
PZC
Het succes
van Sluizer
Juffrouw Kachel
trekt aan oren
en slaat gericht
kunst cultuur
25
Het hoorspel
in beeld
VRIJDAG 28 FEBRUARI 1992
De Nederlandse regisseur
George Sluizer heeft alle
reden om momenteel innig
tevreden in zonnig Hollywood
rond te wandelen. Deze week
won hij met zijn onlangs
voltooide 'Europese' werkstuk
Utz de acteer- en juryprijs van
het Filmfestival van Berlijn.
Zoiets heeft de laatste acht jaar
geen enkele Nederlandse
cineast meer gepresteerd.
Tweede heuglijk feit is dat Jeff
Bridges en Kiefer Sutherland
hebben getekend om de
hoofdrollen te spelen in de
Amerikaanse remake die
Sluizer gaat regisseren van zijn
eigen film Spoorloos. Deze
maand begonnen in de staat
Oregon de opnamen voor The
Vanishing.
Bij 20-th Century Fox is het en
thousiasme over Spoorloos
van George Sluizer nog aanmerke
lijk toegenomen nu onlangs meer
dere enquêtes onder Amerikaanse
critici zijn film hebben uitgeroe
pen tot de op een na beste buiten
landse produktie van 1991. In de
'poll' van de National Film Critic's
Association bleef Sluizers film
maar één enkele stem achter op
Kieslovski's La Double Vie De Vér-
onique.
De film Spoorloos werd begin 1991
in Amerika uitgebracht onder de
titel The Vanishing. Speciaal dat
macaber einde, waai1 de nominale
held levend wordt begraven, werd
door de critici als buitengewoon
schokkend ervaren. Een krant
kopte: Vanishing act makes
Lambs look tame. Die compromis
loze finale de uiterste conse
quentie van het willen weten wat
er met de verdwenen vriendin ge
beurd was zal overigens niet
worden gehandhaafd in de Ameri
kaanse remake. Fox mikt met de
Amerikaanse versie van poorloos
op een brede markt en houdt dan
allereerst rekening met het eigen
Amerikaanse publiek.
George Sluizer: „Dan dient een
thriller absoluut een happy end te
hebben. Een grimmig einde zoals
de oospronkelijke versie van
Spoorloos had, dat vindt men on
verdraaglijk. Dat is nu een keer zo.
Als je een film voor Hollywood wil
maken, dan moetje bereid zijn om
je aan hun spelregels te houden.
Anders kun je er beter niet aan be
ginnen."
Vertrouwen
„Ik ben de eerste regisseur die zijn
eigen film overnieuw mag maken
bij een 'major studio'. Want Bes-
son, Beineix, Serrault, Yves Ro
bert, die hebben hun 'remakes' al
lemaal uit handen moeten geven.
Van begin af aan, of halverwege.
Dat ik wel mijn gang mag gaan is
een teken dat ze geen angst heb
ben, maai' juist bijzonder vertrou
wen, wat ook blijkt uit het feit dat
ik mag meebeslissen over de cas
ting. Het vinden van geïnteresseer
de mensen is geen enkel probleem
want er waait een goede roep over
dit project."
„De Amerikaanse versie van The
Vanishing wordt dus wel een ande
re film dan Spoorloosdat is niet
Armin Mueller Stahl in Utz, de in Berlijn bekroonde film van George Sluizer.
George Sluizer: Succes in Europa èn Amerika.
anders. Zij waren in het begin nog
al bezig over het respect dat ze
hadden voor mijn integriteit en zo.
Toen heb ik ze uitgelachen en ge
zegd dat ik te oud ben om gevleid
te worden. Want over zes maanden
praat men dan anders. Want had ik
wel vastgehouden aan dat zwart
gallige einde, dan was mij later ver-
komen want ook met Fatal Attrac
tion is gebeurd. Dan is er zo'n
sneak preview waar men naar de
film zit te kijken. Daar zeggen
mensen dan wie er dood had ge
moeten en wie er moeten blijven le
ven. En dat wordt dan alsnog aan
gepast. Dan laat men doodleuk het
publiek bepalen hoe jouw film er
uiteindelijk uit komt te zien."
Uitdaging
„De belangrijkste attractie voor
mij om dit te doen is niet om het
zelfde verhaal op een andere ma
nier te vertellen, maar om andere
acteurs te regisseren in vergelijk
bare rollen. Dat zie ik als een inte
ressante vakmatige uitdaging. Die
nieuwsgierigheid heb ik wel. Dat
zal mij heel veel over mezelf vertel
len, binnen mijn regisseren. Die
verhouding karakter-personage
acteur-regisseur, die band heb ik
nu gehad met Johanna ter Steege,
met Donnadieu en Gene Bervoets.
Ik ben er zeer nieuwsgierig naar
hoe die relatie zal worden onder ge
wijzigde omstandigheden, in een
groter klimaat, met andere ac
teurs, met andere factoren en een
andere werkwijze. Dat zie ik als
een bijzonder avontuur."
„En om eens te werken met ruime
re middelen. Ik heb zo moeten
schrappen en schrapen bij Spoor
loos, ik hoop dat het toch zo is dat
ik nu bepaalde ideeën beter kan
uitwerken. En als ik dit tot een
goed einde breng, werkt het door.
Dan verruimt het mijn mogelijkhe
den voor het verwezenlijken van
andere plannen. Je status klimt.
Mensen geloven je eerder. Ik heb
drie jaar zitten sappelen met een
klein project. En nu is er ineens ie
mand naar me toe gekomen die me
2,5 miljoen dollar biedt öm mee te
financieren. Dat betreft een verfil
ming van The Tenants, van Mala-
mud, een van zijn laatste boeken.
Over twee schrijvers die samen in
één huis wonen. Een joodse schrij
ver en een zwarte schrijver. Twee
mannen die hetzelfde beroep uit
oefenen, eikaars grootste vijanden
zijn en tegelijkertijd solidariteit
voor elkaar kunnen opbrengen."
„En er is nog een andere project.
Dark Blood. Een Engels script dat
evenwel in Amerika zou moeten
worden opgenomen. Dat geld
komt ook al bijna los, als gevolg
van het succes van Spoorloos en
de wetenschap dat Fox mij nu dit
vertrouwen geeft."
„Ook Dark Blood is een relatief
kleine film. Over drie mensen in
een woestijn, een 'huis clos'-situa-
tie. En er is nog een andere 'major
studio' die me iets heeft aangebo
den, maar ik ben er niet zeker van
of ik dat wel meteen wil. Omdat
het te zeer lijkt op wat ze dan van
mij kennen. Wéér een grimmige
thriller. Ze zien mij als een nieuwe
Hitchcock. Maar ik wil graag af
wisselen; de ene keer inademen en
daarna uitademen. Ik wil niet een
robot worden voor een bepaald
specialisme."
Hoewel George Sluizer in Holly
wood had moeten blijven totdat de
opnamen voor The Vanishing vol
tooid waren, mocht hij een paar
dagen weg. Naar Berlijn, om er de
wereldpremière bij te wonen van
Utz. Een Engels-Duits-Italiaanse
produktie die is gebaseerd op een
roman van Bruce Chatwin, spe
lend in Praag, en handelend over
een verzamelaar van Meissen-por-
selein. George Sluizer: „Het is een -
nogal aparte film, omdat hij ver
haalloos is. Het is meer een stem
mingsfilm, een kaleidoscoop. Het
thema van de film is, als ik het een
beetje ironisch mag zeggen, de per
versiteit van kunst-verzamelen. Je
kunt ook zeggen dat het gaat over
iemand die is geobsedeerd door
kunst, zo lang het maar niets met
het leven zelf te maken heeft. Die
film is als een soort prisma, een
kristal. Je verandert de lichtinval
een beetje en dan veranderen er in
eens allerlei facetten en ziet alles er
ineens heel anders uit."
Humoristisch
„We hebben Utz gemaakt met een
leuk team. Paul Scofield is een
schat en die man is zo serieus in
zijn werk, zo humoristisch en be
scheiden, een genot om mee samen
te werken. Dat ging heel goed. Ar
min Mueller-Stahl, die was een
beetje lastig in het begin. Hij heeft
te veel films gemaakt, met ook
slechte regisseurs ertussen, waar
door hij aanvankelijk zo een beetje
de houding had van 'regisseurs zijn
allemaal slecht'. Dat zat er een
beetje in. En dan tegelijkertijd een
tikkeltje pronken met het feit dat
hij al met Costa-Gavras gewerkt
heeft en met Barry Levinson. Ik
had hier en daar dialogen een
beetje bijgeschreven en dan zei hij
plompverloren: 'Nou, dat kan ik
niet uitspreken!' Met dat soort din
gen, was het soms duwen en trek
ken. Je vraagt hem iets te doen en
dan doet hij toch iets heel anders.
Maar ik moet zeggen, na verloop
van tijd ging het steeds beter.
Kreeg hij toch meer vertrouwen en
aan het eind at hij uit mijn handje.
En nu heeft hij drie dagen geleden
de film gezien en is hij zeer happy.
En zegt hij: 'Goh, die film is veel
beter geworden dan het script!' En
daar moet ik hem gelijk in geven."
Pieter van Lierop
Een tentoonstelling in geluid. In het
Amsterdamse Theatermuseum is
onder de titel Anders dan Schouwspel
een overzichtstentoonstelling te zien en
te horen over het Nederlandse
hoorspel. In twee ruimten van het
museum is een poging gedaan de
geschiedenis van het radiodrama
gestalte te geven.
Het hoorspel heeft met de
komst van televisie de aan
sluiting met het grote publiek ver
loren. De gloriejaren van het Ne
derlandse radiodrama liggen in de
jaren vijftig met series als Sprong
in het Heelal, de Familie Doorsnee
en Paul Vlaanderen. In de daarop
volgende jaren neemt de televisie
de centrale plaats in de huiskamer
over van de radio. De hoorspelen
trekken steeds minder luisteraars
maar worden ook diverser. Bij de
Vara wordt radiodrama met een
sterke maatschappij-kritische in
slag uitgezonden, de NCRV richt
zich op het experimentele hoor
spel en de VPRO parodieert maat
schappelijke onderwerpen in korte
hoorspelen.
In 1985 lijkt het hoorspel de
doodsklap uitgedeeld te krijgen.
De hoorspelkern van de NOS, waai
de omroepen gezamenlijk een be
drag aan gaven en waaruit men
vrijelijk radiodrama kon putten;
wordt opgeheven. Het geld waar
mee de hoorspelen werden gefi
nancierd, wordt overgeheveld
naar de televisie. Het hoorspel is
een dure .manier van radiomaken.
En de omroepen staan op het
standpunt dat radio niet al te veel
mag kosten.
Door de vasthoudendheid van een
handjevol hoorspelmakers blijft
het radiodrama bestaan. Hoorspe
len worden tegenwoordig steeds
vaker in coprodukties met andere
omroepen, waaronder de Belgi
sche BRT. gemaakt. En nu menen
de hoorspelmakers een opleving in
Hoorspel Paul
Vlaanderen, met
(vlnr) Jan van Ees,
Eva Janssen en
Robert Sobels.
foto Ned.
Omroepmuseum
de belangstelling voor het radio
drama te bespeuren. De laatste
hoorspelweek (november 1991) le
verde de nauwelijks verwende
hoorspelmakers zoveel respons op,
dat het idee voor een kleine over
zichtstentoonstelling over het Ne
derlandse radiodrama ontstond.
Leander Tijdhof had net een scrip
tie geschreven over de geschiede
nis van het radiodrama en werd ge
vraagd de tentoonstelling samen
te stellen.
De expositie begint met het hoor
spel Nieuwjaars-wensch uit 1924
van Willem Vogt. Voorzover be
kend was het de wereldprimeur
van het radiodrama. Van de hoor
spelen uit de begintijd is vrijwel
niets bewaard gebleven. Slechts
enkele fragmenten van de radio
serie Ome Keesje, een verschrom
peld mannetje dat over de hele we
reld stripachtige avonturen beleef
de, konden nog op tijd uit de afval
containers van het tegenwoordige
NOB gevist worden. Zo'n fragment
is dan ook te beluisteren op de ten
toonstelling. De meeste fragmen
ten uit hoorspelen in het Theater
museum dateren van na de oorlog.
Naast de overzichtstentoonstel
ling zijn verschillende attributen
uitgestald, waarmee de fantasie
werd omlijst, zoals de regenmachi
ne en de windmachine. En het ge
luidspaneel compleet met kraken
de deur, gordijntje, een wc-raam,
schuiven en een bel. Ook de grind
bak waarmee menig spannende
scène van suspense werd voorzien,
kan betreden worden.
Cor Scheltis
Tentoonstelling: Anders dan Schouw
spel. Het Hoorspel in Nederland. In het
Theatermuseum aan de Herengracht
I6S in Amsterdam. Tot 3 mei te zien en te
beluisteren.
Toon Teilegen (1941) debu
teerde in 1966 met toneel
werk. publiceerde tussen 1980
en 1991 acht bundels met poë
zie voor volwassenen, maar
schrijft sinds 1984 ook voor kin
deren. Voor zijn dierenverha
len in Toen niemand iets te
doen had kreeg hij in 1988 de
Gouden Griffel, twee jaar later
voor de bundel Langzaam zo
snel als zij konden een Zilve
ren.
Vrijwel gelijktijdig met Mis
schien waren zij nergens ver
scheen zijn dagboek van een
schooljongen Juffrouw Kachel.
Met de 21 verhalen in het vijfde
boek over de eekhoorn en de
andere dieren lijkt Toon Telle-
gen het bos aan de rand van de
vijver bij het weiland langs de
rivier voorgoed achter zich ge
laten te hebben. Zou hij in die
paradijselijke wereld uitgeke
ken zijn? Of is hij het jongetje
dat nu met juffrouw Kachel
eindelijk een al jaren open
staande rekening vereffent:
„Als ik later schrijver wordt
danga ik geen boeken schrij
ven over kabouters of eenzame
jongetjes of dieren, maar dan
schrijf ik over slechte mensen
en hoe het met ze afloopt.
Als ik vijftien ben begin ik een
boek te schrijven. Pas als ik een
echte goede schrijver ben
schrijf ik een boek over Juf
frouw Kachel, Ik ben benieuwd
hoe dat afloopt!" (pag. 70).
Er is alle reden te veronderstel
len dat Tellegens nieuwste
boek autobiografische elemen
ten bevat. Zijn naam komt twee
keer op het omslag voor: ge
woon, maar ook in handschrift
onder het strafiverk waarvan
in het boek sprake is. Boven
dien staal op pagina 71 te le
zen: Als ik heel goed kan voet
ballen kom ik in het Neder
lands Elftal. Dat is mijn liefste
wens. In mijn gedachten ge
beurt het soms. Samen met Abe
en Clavan en keeper Land
mail." Hoeveel voetballertjes
zouden dat vandaag de dag
willen nu in Milaan een heel
wat sterker tot de verbeelding
sprekend drietal rond loopt?
Waterdruppel
Juffrouw Kachel is een onder
wijzeres van het slag dat leer
lingen jarenlang in het hoofd
blijft spoken. Ze slaat, tilt je
aan twee oren omhoog en laat
de waterdruppel aan haar neus
precies in je schrift vallen zodat
de inkt doorloopt en ze je weel
een klap kan geven, omdat je
knoeit. Een van de dertig kin
deren in haar klas heeft zichzelf
opgelegd een dagboek over
haar tirannie bij te houden.
want dat lijkt de enige manier
om - dood of levend - van haar
verlost te worden. Hoe erg het
allemaal is mag blijken uit het
feit dat voor de schrijver ervan
niets ergers te bedenken valt
dan met zijn juf te moeten trou
wen (hij zou niet eens haar
hond willen zijn) en dat ze hem
dan zoent.
De jongen weet van zichzelf dat
hij nog te jong is om wraak te
nemen. Hij weet ook niet goed
hoe dat moet. maar is bereid al
les te doen als juffrouw Kachel
daardoor maar nooit meer op
school komt. Hij zou van een
toren boven op haar willen
springen; haar op zijn paard
slingeren en ergens in de woes
tijn voor de gieren achterlaten;
haar laten schaken door een
blinde rover, verzengen met
zijn boosheid of door het slijk
halen en laten liggen zodat alle
bietenwagens langs haar rijden
en modder op haar spatten.
Tot de dag dat hij sterk genoeg
zal zijn om haar een klap op het
hoofd te geven of met een ring
aan zijn vinger een stoot tegen
de arm, zal hij het echter met
haar moeten zien uit te zingen.
Zo lang zal het hem niet moge
lijk zijn haar te vergeten.
Wangedrag
De meedogenloze manier
waarop juffrouw Kachel haar
regime handhaaft komt bij de
lezer minstens zo hard aan als
het slaan bij haar leerlingen,
die met hun verhaal ook nog
eens nergens terecht kunnen.
Niet bij het schoolhoofd, maar
ook niet bij hun ouders die het
wangedrag van de feeks afdoen
met opmerkingen als 'Ze heeft
het vooral moeilijk met zich
zelf. Toch is het onmogelijk in
elk van de 112 dagboekbladzij
den niet minstens één keer te
glimlachen. De onbevangen
heid waarmee de jongen zich
zelf sterk schrijft en zijn juf ver
maant. maar zich vertilt aan
veel te grote woorden heeft al
les van 'Nederlands laatste
waarschuwing aan China'.
Hoe het met juffrouw Kachel
afloopt wordt niet verteld. Te
raden valt er genoeg en te wen
sen nog meer. Maar het aller
waarschijnlijkst is dat Toon
Tellegen deed wat hij beter kan
dan (zelfs nu hij er groot genoeg
voor is) terugslaan. En omdat
hij een bekwaam schrijver is,
vond hij een mogelijkheid het
zo op te schrijven als alle kleine
jongetjes en meisjes het zou
den willen schrijven over hun
kwelgeest, maar daar nog niet
toe in staat zijn.
Harrie Geelen maakte bij de
dagboekbladen met behulp
van een computer buitenge
woon angstaanjagende teke
ningen, die echter dwingen tot
blijven kijken-hoe benauwd je
het er ook van krijgt.
Jan Smeekens
Toon TeilegenJuffrouw Kachel
met prenten van Harrie Geelen.
Querido, Amsterdam; 24,90.
Juffrouw Kachel
Als ze doodgaat zal ik haar meteen vergeten.
Als iemand dan aan mij vraagt, in de Voorstraat: ...eh...
juffrouw Kachel... woonde die niet hier....?
dan zeg ik: 'Juffrouw Kachel?? Nooit van gehoord!'
Illustratie van Harrie Geelen in Juffrouw Kachel.
Albert Helman: Mexico zingt (In
de Knipscheer, 135 blz., f29,50).
Persoonlijke selectie uit de Mexi
caanse lyriek sinds de 15e eeuw.
Helman (1903) woonde en werkte
geruime tijd in Mexico.
Y. S. Brenner: Verboden land (We
reldbibliotheek, 348 blz., f39,50,
vertaling uit het Engels door An
ton Oomen). Roman over de roeri
ge jaren van het Joodse verzet te
gen de Britse overheersing aan het
eind van de Tweede Wereldoorlog.
Brenner, die in 1934 met zijn ou
ders van Berlijn naar Jeruzalem
verhuisde, is sinds 1972 hoogleraar
economie aan de Rijksuniversiteit
van Utrecht.
Lu Qun: Zwerftocht (Meulenhoff,
192 blz., f34,50, vertaling K. Rui
tenbeek). Lu Qun (1881-1936) ge
noot niet alleen bekendheid als
schrijver van essays en verhalen,
maar ook als pleitbezorger voor de
westerse literatuur in China. In de
bundel Zwerftocht zijn verhalen
opgenomen uit de jaren twintig.
Bei Dao: Bewaarde Geheimen
(Meulenhoff, 64 blz,, f32,50, keuze,
nawoord en vertaling Maghiel van
Crevel). Nieuwe, grotendeels in
ballingschap geschreven gedich
ten van de Chinese auteur Bei Dao
(1949). Dao geldt als de belangrijk
ste hedendaagse dichter van de
Volksrepubliek China, In Neder
land publiceerde hij eerder de ro
man Golven.
Patrick Modiano: Trouwboekje
(De Arbeiderspers, 168 blz., f34,90,
vertaling Edu Borger). Roman uit
1977 over de herinneringen van een
jonge vader aan zijn ouders en
jeugd.)