Schitterend boek
van een kneusje
Dompel het wiel in een afwasteil
PZC
Samuel Beckett-feest in Den Haag
Beurs boeken en prenten in de Rai
kunst cultuur
11
Giuseppe
di Lampedusa
VRIJDAG 21 FEBRUARI 1992
Giuseppe Tomasi, prins van Lampedusa.
Ongetwijfeld zal II Gattopardo van
Giuseppe di Lampedusa de literiare
wereldgeschiedenis ingaan als een van de
belangrijkste romans van de twintigste
eeuw. Het werk verscheen in 1958, een jaar
na de dood van de auteur, een volstrekt
onbekende Siciliaanse aristocraat. Het was
direct een bestseller in Italië en ook in
vertalingen werd het een wereldsucces.
Bovendien bleek het geen eendagsvlieg, het
werd een moderne klassiek. Twintig jaar
na het verschijnen waren er meer dan een
miljoen exemplaren verkocht, waren er 121
uigaven verschenen en was het 32 maal
vertaald, zo kan men in het boek van
Andrea Vitello Giuseppe Tomasi di
Lampedusa, uit 1987 lezen. Sindsdien groeit
de faam nog steeds.
Nederland maakte snel kennis
met Giuseppe di Lampedusa:
reeds in 1959 kwam De Tijgerkat
uit, in 1962 gevolgd door de verha
lenbundel De Senator en de Sire
ne, beide bij "Van Loghum Slaterus
in Arnhem. Ik besprak de werken
op 2 jan. 1960 en 1 sept. 1962.
Over Lampedusa en zijn werk ver
schenen uiteraard diverse boeken.
Een der beste en levendigste is The
Last Leopard, A Life of Giuseppe di
Lampedusa door David Gilmour.
Letterlijk alles is in Lampedusa's
geval uitzonderlijk. Het zou op
zich al dramatisch genoeg zijn dat
een zieke man van zestig jaar die
waarschijnlijk wist dat hij weldra
sterven zou, het weldoorwrochte
manuscript van zijn debuut tot
tweemaal toe met een afwijzing
van een uitgever terugkrijgt. Een
boek dat dan, een jaar na zijn dood,
tot zo'n ongelooflijk wereldsucces
zou worden. Toch is dit dus ge
beurd. Het wordt allemaal nog on
waarschijnlijker als men het leven
van Lampedusa - voor zover mo
gelijk - leert kennen. Want deze
man was geen schrijver, hij was al
lereerst een hartstochtelijk litera
tuurliefhebber, een verwoed lezer
met formidabele kennis van de
west-europese en Russische litera
tuur. Een levensdilettant, eerlijk
gezegd tot kort voor zijn dood een
kneusje. Wanneer hij niet uiteinde
lijk met dit schitterende boek te
voorschijn was gekomen zou zijn
leven jammerlijk mislukt zijn ge
weest.
Giuseppe Palma werd in 1896 ge
boren als zoon van Giulio Tomasi
di Lampedusa. Na de dood van zijn
vader, in 1934, kreeg hij de titel
prins van Lampedusa. Dat stelde
weinig voor: het schaarsbevolkte
eilandje Lampedusa voor de Afri
kaanse kust was al vroeg in de 19e
eeuw door de familie verkocht en
,het geslacht was steeds verder ver
armd, de bezittingen waren diep in
verval. Een ouder zusje stierf in
1897. Giuseppe bleef nadien enig
kind en zou ook de allerlaatste van
het geslacht worden. Vandaar de
titel van Gilmour's boek: The Last
Leopard. Het wapenschild van de
familie toont namelijk een katach
tig dier dat in het Italiaans gatto
pardo genoemd wordt. Dat is be
slist géén luipaard leopardo in het
Italiaans), maar een soort grote
wilde boskat, waarschijnlijk de
serval, zodat de Nederlandse titel
van het boek De Tijgerkat nog niet
zo slecht gekozen is.
Het huwelijk van Giuseppe en Licy
is een van de wonderlijkste in de
literatuurgeschiedenis. Vrijwel ze
ker is het een 'mariage blanc' ge
bleven, en de pasgehuwden leef
den vrijwel nooit samen. Ze schre
ven elkaar eindeloos brieven. Licy,
die een ziele-dokter uit de school
van Freud was, bleef in haar Balti-
sche kasteel tot het in de Tweede
Wereldoorlg door de Russen ver
woest werd. Giuseppe zat op Sici
lië onder de plak van zijn mama die
hem altijd als een klein kind, ja, als
een meisje is blijven behandelen,
ze adresseerde hem vaak in het
vrouwelijk in brieven. Daarente
gen ondertekende de zeer domine
rende Licy doodleuk met 'ton pe
tit' of zij de mannelijke rol speelde.
En op foto's zie je dat bazige: on
vervaard stapt de forse vrouw met
stevige pas op straat, timide ge
volgd door een kleiner lijkende
man die een pakje shag draagt.
Kinderen kwamen er niet. Kort
om: voer voor psychologen.
Impotent
Niemand is er tot nu toe achter ge
komen hoe de zaken op seksueel
gebied lagen, de dagboeken van
beide echtgenoten zwijgen er blijk-
Huwelijk
Het leven van Lampedusa zou al-
leronbenulligst verlopen zijn wan
neer hij eind 1954 in plaats van
midden 1957 gestorven was. Ge
werkt heeft hij eigenlijk nooit, en
kele gevegeteerd. Het familiefor
tuin stond blijkbaar nog net toe
dat hij een herenleventje leiden
kon, veel reizen, en boeken kon
verzamelen. Dat heeft hij gedaan.
En die boeken lezen, grondig lezen,
becommentariëren. Het enige uit
zonderlijke in zijn leven is zijn bi
zarre huwelijk geweest. Twee ver
lovingen werden om duistere re
den verbroken. Toen ontmoette hij
Alessandra Wolff, bijna twee jaar
ouder dan hijzelf. Ze had Italiaans
bloed, maar dat was niet te zien. Ze
was een Baltische barones en een
door en door Teutoonse verschij
ning. In 1918 was ze getrouwd met
een homoseksuele Estlandse ba
ron, André Pilar. In 1925 ontmoet
te zij voor het eerst Lampedusa, en
de band die tussen hen ontstond
leidde ertoe dat Licy, zoals haar
roepnaam was, en Pilar scheidden
en dat zij in 1932 in Riga met Lam
pedusa trouwde. Zeer tegen de zin
van Lampedusa's moeder, die de
overheersende plaats in zijn leven
innam. Moeder en schoondochter
zouden elkaar het leven lang ha
ten. maar Pilar bleef levenslang
een vriend van hen beiden.
William Shakespeare.
baar over. Er is verondersteld dat
Lampedusa impotent was, danwel
verminkt werd in de Eerste We
reldoorlog. Zeker is dat hij later
een 20-jarige neef, Gioacchino
Lanza, als zoon adopteerde. Een
knappe jongen die goeddeels mo
del heeft gestaan voor de Tancredi
in De Tijgerkat, zoals Don Fabrizio
veel trekken van Lampedusa zelf
kreeg.
Doch nu loop ik vooruit: Lampe
dusa's leven zou waarschijnlijk en
kel uit zeer kritisch lezen van de
wereldliteratuur, uit cafébezoeken
en wat vegeteren hebben bestaan,
wanneer hij niet door een ander fa
milielid, Lucio Piccolo, in juli 1954
meegenomen was naar een literia
re bijeenkomst in San Pellegrino
Terme, Lombardië. Piccolo
schreef gedichten en had met een
bundel een prijs gewonnen, loven
de woorden gekregen van Eugenio
Montale. Er wordt wel veronder
steld dat dit de prikkel is geweest
die Lampedusa heeft doen beslui
ten ook iets in de letteren, zijn le-
Een nieuwe introductie, ver
woordt een van de initiatief
nemers Ton van de Langkruis
het idee achter het Samuel Bec
kett Festival, dat van 8 tot en
met 18 april in Den Haag wordt
gehouden. Het eenmalige evene
ment biedt ruim zeventig buiten
landse en Nederlandse theater
voorstellingen en daarnaast con
certen, f|lm en tentoonstellin
gen.
De geschiedenis van Beckett in
Nederland is rumoerig. Circa
drie jaar geleden wilde de To
neelschuur in Haarlem een van
zijn bekendste stukken Wachten
op Godot op laten voeren door
vier vrouwen, terwijl Beckett
meende dat het voor mannen
was geschreven. Hij verloor een
proces hierover en verbood ver
volgens voorstellingen van zijn
werk in Nederland. Vlak voor zijn
dood in 1989 hief hij het verbod
op.
Het festival wil onder meer het
verschil laten zien tussen diverse
uitvoeringen van de Ier die in
Frankrijk leefde. „In Nederland
wordt op een heel vrije manier
met teksten omgegaan. We heb
ben nu vooral gezelschappen uit
Ierland en Frankrijk uitgeno
digd die uitvoeringen hebben ge
heel in de geest van de schrijver",
aldus Langkruis.
Becketts thema's variëren van
geboorte, dood. ouder worden,
herinnering. „Alles is doorspekt
met de gedachte dat het leven
geen zin heeft, maar dat we er ge
woon maar mee moeten door
gaan. Hij laat mensen zien die de
moed niet opgeven, weet een
zware boodschap op een estheti
sche en komische manier te
brengen."
De voorstellingen worden in ver
schillende theaters in de Hofstad
uitgevoerd. Het Nationale To
neel opent op 8 april in de Konin-
kijke Schouwburg het festival
met e^n uitvoering van Wachten
op Godot. Andere theatervoor
stellingen zijn onder meer Om
trent de Vloedlijn van Toneel
groep De Appel, Een Vrouw van
Annemarie Prins. I'll go on van
The Gate Theatre uit Dublin en
La dernière Bande door Pierre
Chabert.
Bovendien is er een uitgebreid
parallelprogramma. In het
Haags Gemeentemuseum is een
tentoonstelling met werk van
kunstenaars rond Beckett. Er is
onder meer werk van Alberto
Giacometti en Jack B. Yeats. In
de Haagse Kunstkring is werk te
zien van negen ontwerpers die
een meubelstuk maakten voor
de kamer van Murphy, de gelijk
namige roman uit 1938.
De Haagse cineasten Frans
Zwartjes en Albert Wulffers ter
gelegenheid van het festival op
dracht voor een fïlmproduktie.
In het Haags Filmhuis is ook on
der meer Film te zien met Buster
Keaton.
Op muzikaal terrein brengen
studenten van het Koninklijk
Conservatorium uitvoeringen
van door Beckett geïnspireerd
werk door hedendaagse compo
nisten. Het World Wide Video fes
tival, dat tegelijk met het Bec
kett-festival valt. zal produkties
vertonen die geïnspireerd zijn op
de Ierse schrijver.
Samuel Beckett.
Daarnaast zijn er diverse work
shops, lezingen en een sympo
sium. Radio en televisie zenden
tijdens het festival werk van en
over Beckett uit.
venslange liefhebberij, te preste
ren. Hij had al eerder overwogen,
iets als een familiegeschiedenis te
schrijven, en nu zou het succes van
zijn neef in deze schuwe maai- zelf
bewuste man een gevoel van naij
ver hebben gewekt: dat kan ik ook.
Hij wist dat hij de allerlaatste van
zijn geslacht was en hij had alle il
lusies verloren. Maar hij zou die ab
solute neergang schilderen, die
van zijn eigen familie, van zijn in de
oorlog verwoeste paleis en andere
bezittingen, het verval van een he
le maatschappij, van Sicilië. De'
man die zich geschoold had bij de
grootste schrijvers, bovenal aan
Shakespeare en Stendhal, begon
in 1955 in superieure stijl aan een
tijdloos meesterwerk. Hij stuurde
het in nog niet geheel voltooide
staat aan een uitgever en kreeg een
beleefde weigering. Een herziene
versie werd, kort voor zijn dood,
opnieuw geweigerd. Lampedusa
stierf, liet een brief na voor de jon
ge Lanza waarin hij liet weten dat
hij het prettig zou vinden als de ro
man ooit gepubliceerd werd, 'maar
niet op mijn kosten'. Zelfs die ver
nedering heeft hij dus onder ogen
gezien. Een jaar verstreek. Er slin
gerde nog ergens een doorslag van
het manuscript rond bij een lectri-
ce van een uitgeverij. Zij wist niet
eens de naam van de auteur, maar
achtte het boek wel geschikt en
ried het bij een ander aan. Zo
kwam de zaak op gang, met het be
kende gevolg.
Weduwe
Licy heeft haar man een kwart
eeuw overleefd, ze stierf in 1982, ze
venentachtig jaar oud. Zij behoor
de helaas tot het beruchte slag
schrijvers weduwen dat een ramp
voor de literatuurgeschiedenis
vormt. Ze knoeide in Lampedusa's
teksten, weigerde biografen te hel
pen en was zo slordig dat ze zelfs
een versregel van Keats niet over
schrijven kon. Volgens haai1 produ
ceerde de nachtegaal in diens 'Ode
to a nightingale' geen 'Provencal
song' maar 'provincial noise'. Een
giller die helaas ook in de Neder
landse vertaling terechtgekomen
is.
Gilmour's boek, hoewel slechts 200
pag. tellend, is op sommige plaat
sen uitputtend uitvoerig, op ande
re wat schraal. Zo zou men graag
wat meer over Lampedusa's lief
desleven wilen weten, en zijn al de
breed uitgesponnen literatuur
overzichten zoals Lampedusa die
voor vrienden maakte, niet alle
maal belangwekkend. Boeiend is
het fotokatern met overwegend
amateuristische kiekjes. De ver
vallen villa's en paleizen met Frie
se koeien kauwend tussen huisvuil
in de toegangspoort en grote bo
men, groeiend op de daken. Of de
foto's van Giuseppe, twaalf jaar,
een brave jongen in een wit pak
met een ronde witte hoed o, of van
Giuseppe twintig jaar, in militair
uniform - nog steeds zag hij er re
delijk uit. Later werd hij te zwaar,
pafferig, 'een ouwe man' zoals hij
zichzelf eens omschreef, zonder
enige gratie of distinctie. Hij woog
meer dan honderd kilo, was toch
maar van middelmatige lengte en
hij liep er vaak slordig bij, met een
uitpuilende tas, Proust prijkte tus
sen courgettes en snoep.
Licy werd in haar nadagen erg ex
centriek, men zag haar door Rome
dwalen, Russische gedichten de
clamerend tegen haar even oude,
stokdove zuster Lolette.
Algehele ondergang van een nobe
le familie - maar de boeken bleven,
onvergankelijk en prachtig.
Hans Warren
David Gilmour: The Last Leopard. A Li
fe of Giuseppe di Lampedusa. Quartet
Books. London. 15.95.
Er is ook een Amerikaanse EditiePan
theon, £22.-,
De beste manier om heel jonge
kinderen de wereld te leren kennen
is ze eropuit sturen. Maar omdat niet
alles daar onmiddellijk voorhanden is
en wij wel eens geen tijd hebben als zij
in Wonderland overal op en in en
overheen willen, zoeken we ons heil
graag bij informatieve boeken. In de
wetenschap bovendien dat schrijvers
en illustratoren in staat zijn moeilijke
begrippen of ingewikkelde samenhang
uit te leggen in eenvoudige woorden en
heldere voorstellingen.
Voor kinderen in de onderbouw
van de basisschool brengt uit
geverij Zwijsen de nieuwe reeks De
wereld op zak-Start. Elk van de
vier tot nu toe verschenen deeltjes
(Appels, De auto, Alle kleuren en
Mooi weer?) bevat naast elf pagi
na's van stevig, ondoorzichtig
plastic ook negen transparante
bladzijden. Omdat op de doorzich
tige sheets twee afbeeldingen van
hetzelfde object over elkaar afge
drukt zijn, is het al bladerend mo
gelijk de voorstelling op de naast
liggende linker- en rechterpagina
te veranderen.
De formule werd eerder toegepast
in onder andere enkele beeldscho
ne spiraalboeken van de Zweedse
uitgeverij Sprall. Echter—hoe bij
zonder ook, de gebruikswaarde
van de Startboekjes is gering. Het
eenvoudigste (over het mengen
van kleuren) is tevens het doelma
tigste. Maar waarom zou je een
boek gebruiken om te laten zien
hoe een appel er uit ziet als je die
doormidden snijdt? En waarom
werden wel een appel en een peer
op ware grootte afgebeeld, maar
alle andere vruchten of veel te
klein of veel te groot?
Het deeltje over de auto en andere
vervoermiddelen op wielen is niet
beter. De illustraties in een onhan
dige en geforceerd naïeve stijl la
ten een paar keer zelfs zulke regel
rechte onzin zien, dat kleuters met
een gezond verstand al snel zullen
ontdekken dat ze een aardig speel
goedje in handen hebben, maar
ook niet meer dan dat. Hoe infor
matief is een boekje waarin hen
wijs gemaakt wordt dat je een
gaatje in een lekke fietsband zoekt
door het hele wiel uit de voorvork
te draaien en in een klein afwasteil
tje te dompelen?
Denkkracht
De beweeglijkheid van kleuters is
zo groot dat ze via allerlei wonder
lijk logische systemen oplossingen
bedenken voor problemen waar
mee ze zichzelf van harte confron
teren. Voor ouders die hun kind
willen stimuleren op de eigen
denkkracht te vertrouwen, maar
niet een-twee-drie weten hoe ze dat
kunnen aanpakken, verscheen in
1990 bij Zirkoon een interessante
serie die inmiddels zestien deeltjes
telt.
Een ogenblikje op.... biedt talrijke
mogelijkheden tot activiteiten die
ook in groep 1 en 2 van het basison
derwijs een belangrijke rol spelen
bij het ondersteunen van de denk
ontwikkeling. Net als in de eerder
verschenen deeltjes over Cijfers,
Illustratie uit: Een ogenblikje op winkelen (Zirkoon)
Horen, Kleuren, Maten, Seizoe
nen, Tegenstellingen, Tellen,
Thuis, Tijd, Voelen en Vormen val-
ien in Kleding, Natuur, Vervoer en
Winkelen de zorgvuldige fotografie
en de grote verscheidenheid aan
fraai gekleurde voorwerpen op.
Groei
Dat diersoorten er allemaal een ei
gen manier van groot worden op
na houden, is van tijd tot tijd aan
leiding voor nieuwe uitgaven
waarin hetzelfde weer eens op een
andere manier getoond en onder
woorden gebracht wordt. Met Kijk
hoe ik groei start Van Reemst een
serie over de ontwikkeling van die
ren vanaf hun onooglijke begin tot
het moment dat ze op eigen benen
kunnen staan. De eerste vier delen
met veel wit en haarscherpe, snoe
zige foto's laten duidelijk zien dat
de reeks afkomstig is van de Engel
se uitgeverij Dorling Kindersley,
die een kip met zoveel gouden eie
ren in huis moet hebben dat zelfs in
Nederland verschillende uitgevers
een graantje kunnen meepikken
zonder anderen te kort te doen.
In Eendjes, hondjes, kikkers en
Poesjes valt niet veel nieuws te ver
wachten. De informatie beperkt
zich tot het allernoodzakelijkste,
maar stimuleert kinderen wel
voortaan met andere ogen te kij
ken naar dieren die tot dan toe
vooral bestonden, omdat ze ge
aaid, gevoederd of met afgrijzen
bekeken konden worden. Een aan
trekkelijk extraatje in elk van de
laaggeprijsde maar verzorgd uit
gegeven boeken is de piepkleine
stripachtige randversiering aan de
boven- en onderkant van iedere
pagina.
Jan Smeekens
De wereld op zak-Start: 4 delen door di
verse auteurs en illustratoren. Zwijsen.
Tilburg19,95 per stuk.
Een ogenblikje op...: 16 delen. Zirkoon,
Amsterdam: 12,50 per stuk.
Kijk hoe ik groei: 4 delen. Van Reemst,
Amsterdam12,90 per stuk.
In het Rai-Congrescentrum in
Amsterdam wordt van don
derdag 27 tot en met zaterdag 29
februari de 13e Europese Anti
quarische Boeken en Prenten
Beurs gehouden. Ruim vijftig an
tiquaren - afkomstig uit Neder
land, Zwitserland. Zweden, De
nemarken, Duitsland, Engeland,
Frankrijk, Canada en de Ver
enigde Staten - tonen er anti
quarische boeken en grafiek. De
beurs is een trefpunt van verza
melaars. museumdirecties en an
tiquaren.
Naast toppers op het terrein van
architectuur, historie en natuur
zijn er ook werken, die betrek
king hebben op de geschiedenis
van Zeeland. Het Arnhemse anti
quariaat Gysbers en Van Loon is
vertegenwoordigd met een drie
delige verkorte versie van Zee-
lands Chronyk, die volgens de
ondertitel is Gesteld tot dienste
van den Jeugd, in vragen en ant
woorden. Historisch Antiqua
riaat Van der Steur uit Haarlem
exposeert een manuscript uit de
negentiende eeuw, waarin de 47
onderwijzers van de lagere scho
len in Zeeland zijn vermeld. In
het werkje wordt aandacht be
steed aan de schrijfstijl van de
leerkrachten. Van G. de Feyter is
een in 1806 getekende kaart te
zien, die betrekking heeft op de
Polder van Everinge tot aan het
haventje van Ellewoutsdijk.
N. I. Visscher vervaardigde in
1720 een handgekleurde kaart
van Zeeland met latijnse teksten
en aanduidingen. De kaart is te
vinden in het antiquariaat van
de Gebroeders Haas uit het Duit
se Bedburg-Hau. Tenslotte heeft
het antiquariaat Lemmers in Lis-
se een collectie originele kaarten
verworven, afkomstig uit Toon-
neel der Steden van de Ver-
eenighde Nederlanden van Joan
Blaeu, vervaardigd in 1619. In de
verzameling zitten kaarten van
Veere, Vlissingen, Zierikzee en
het eiland Tholen.
13e Europese Antiquarische Boeken
en Prenten Beurs in het Rai-Congres
centrum. Europaplein, Amsterdam:
27feb. 16 tot 21 uur. 28 en 29 feb. 11 tot
18 uur; entree f 12.50 per persoon incl.
catalogus off 15,- voor een passepar
tout.
Illustratie uit:
Kijk hoe ik groei
(Van Reemst)