De meter gaf
een hart
van peperpoek
Bij vuurwerk
is Hollanders
niets te dol
Deuken in het
heerlijk avondje
PZC
Feest
reportage
20
Slot
ZATERDAG 28 DECEMBER 1991
Geen Sinterklaas, maar
Sint Maarten. Geen
cadeautjes op 5 december,
maar op nieuwjaarsdag.
Vuurwerk? Kopen kan, maar
afsteken mag pas na
toestemming van de politie.
Belgen en Nederlanders geven
zo hun eigen invulling aan de
feestdagen.
Dit is de laatste aflevering van
Zeeland - Vlaanderen, de serie
reportages die de Gentenaar/
Het Nieuwsblad en de
Provinciale Zeeuwse Courant
maakten over het leven in het
grensgebied.
Wout Bareman bericht uit het
winkelhart van Gent. Zijn
Vlaamse collage Eric de Keyzer
verbaast zich over de
Nederlandse vuurwerkgekte.
In de Veldstraat in Gent renden
mensen elkaar omver. Ze deden
kerstinkopen. De 73-jarige Marcel
Machiels bekeek het met- een glim
lach. Jarenlang was hij deken van
Veldstraat Center, de 'baas' van de
middenstand in wat min of meer de
Kalverstraat van Oost-Vlaanderen
is. „Vroeger piekten we de laatste
week van november en de eerste
van december. Vlak voor Sin
terklaas dus. Maar dat is voorbij.
Het is nu vooral kerst."
Net als in Nederland verlegt het 'ca-
deautjesfeest' zich in Oost-Vlaan-
deren langzamerhand van Sin
terklaas naar Kerstmis. Machiels
stelt het nuchter vast. Zoals hij ook
hoofdschuddend constateert dat de
sfeer aan het veranderen is. „Vroe
ger stond je in de Sinterklaasperio
de met je neus tegen de etalageruit
van de grote winkels; kijken naar
snoeperijen en speelgoed. Maar die
spirit is zo goed als verdwenen. Ze
beginnen er ook altijd te vroeg mee,
met die versierde etalages. Begin
november meneer, onbegrijpelijk.
Zo maak je dingen kapot. Maar voor
de handel is het natuurlijk goed."
Machiels spreekt van 'de christelij
ke sfeer' en 'vervlakking.'
We praten met Gentenaars over al
die feesten die in Vlaanderen wor
den gehouden. Nee, niet over de rat-
tenschieting in Zaffelare, over al die
Ommegangen, Praalstoeten, over
de Kattefeesten en Processies
Maar over de tijd van Halfoogst Calf
'oest) tot Sinte Maarten en van Sin-
te Maarten tot Driekoningen. Sin
terklaas en Kerstmis, Oud en
Nieuw. Gentenaars in de december
maand. Natuurlijk, ze eten en drin
ken en geven elkaar de hand, gaan
bij elkaar op bezoek, maar eten ook
steeds vaker in restaurants. Opval
lend is wel dat ze dat op andere da
gen doen dan net over de grens, in
Nederland. Ze hebben trouwens
ook nog kerststallen en voeren
kerstspelen op. En ook dat zie je aan
de andere kant van de grens bijna
niet meer.
In Het Pand. onderkomen van de
Rijks Universiteit van Gent. zakt
wetenschapsvoorlichter Marcel de
Cleene onderuit in een mooie, brui
ne fauteuil. Hij heeft de naslagwer
ken er bijgehaald, spreekt over Sint
Nicolaas, het kerstmannetje en Wo-
dan. „Sint Nicolaas op 6 december
en Santa Claus met Kerstmis waren
de brengers van geschenken en in
de oudheid was de Jul-tijd ongetwij
feld de periode, waarin Wodan ge
schenken gaf, want dan werd zijn
belangrijkste feest gevierd. Tot de
geschenken die hij gaf behoorde in
de eerste plaats de vruchtbaarheid.
Vooral in dit opzicht had hij als op
volgers Ruprecht, Santa Claus,
Sint Nicolaas en Zwarte Piet, waar
bij vooral de eerste en de laatste de
kenmerken van een onderwereldfi
guur dragen." College: „Ook Sint
Maarten is een bereden heilige en
bovendien wordt in zijn legende nog
nadrukkelijk de aandacht geves
tigd op zijn mantel, die evenals de
mantel van Wodan in zijn mythen
een belangrijke rol speelt." In de
steden wordt vooral Sinterklaas ge
vierd, op het platteland kom je Sint
Maarten vaker tegen, weet De
Cleene zeker.
Commercie
Welnee, zegt vertegenwoordiger Os
car Desmedt (40) uren later vanach
ter een versierde kop koffie in een
etablissement aan het Fr. Laurent-
plein midden in de stad. „In de
meeste streken wordt vooral Sin
terklaas gevierd. Ja, misschien in
de streek van Aalst... dat ze daar
meer aan Sint Maarten doen..."
Desmedt zegt het verbitterd; „De
commercie krijgt steeds meer de
overhand bij die feesten. Dat irri
teert me mateloos. Daardoor gaat
veel van de beleving van feesten als
Sinterklaas en vooral Kerstmis ver
loren. Het zijn allang niet meer de
feesten, zoals ik die als kind beleef
de. 't Is die commercie. Stel je toch
voor. Er zijn hier dorpen in de buurt,
waar de middenstand op één dag
vier Sinterklazen laat uitrukken.
Wat moetje daar als kind mee... De
winkeliers maken zelfs niet eens
meer goeie afspraken met elkaar."
Verschillen. Oudejaarsavond is in
Vlaanderen uitgaansavond bij uit
stek. Met volle dancings en andere
horecagelegenheden. Op Nieuw
jaarsdag staat het diner op het pro
gramma. Desmedt: „Maar meestal
kunnen de mensen dan niet veel
hebben. Vanwege de vorige avond
natuurlijk... Op kerstavond - en ik
geloof dat we daarin ook afwijken
van Nederland - gaan de meeste
mensen uit eten. Eerst een diner en
dan naar de middernachtmis. Veel
mensen die je er anders nooit ziet,
gaan dan naai' de kerk. Vanwege die
sfeer; ja, veel mensen proberen dat
kerstfeest toch nog wel als iets reli
gieus te zien. Maar dus wel eerst
naar het restaurant, terwijl het toch
eigenlijk een familiefeest is."
Braaf zijn
Ook een verschil: het schrijven en
voorlezen van een Nieuwjaarsbrief
op Nieuwjaarsdag. Leerlingen van
de lagere scholen schrijven er een
voor hun ouders, hun peter en me
ter. Desmedt: „Het is weieens zielig
om te zien. Moest m'n dochter op
een stoel gaan staan, midden in de
kamer en dan duurde het een kwar
tier voor iedereen stil was. En ze
stond daar dan maar. Wat ze in die
brieven schrijven? Ha, dat ze belo
ven weer een heel jaar braaf te zijn.
We hadden vroeger ook het gebruik
van een hart van peperkoek, dat
meestal door de meter werd ge
schonken. Maar tegenwoordig is
het voornamelijk geld. Ik kreeg
vroeger honderd frank en dan voel
de ik me de koning te rijk. Mijn
dochter krijgt nu duizend frank.
Tja..."
Wetenschapsvoorlichter De Cleene
legt de hand op het hoofd en zegt:
„Drie Koningen, in januari... Tot
een paar jaar geleden liep ik met
twee kameraden nog langs de deu
ren. En pas op, ik ben nu vierenveer
tig hè! We gingen, verkleed, vooral
bij vrienden langs. Dan dronken we
wat en gingen weer verder. Dat ken
nen jullie in Holland niet. Ja, wel de
rommelpot natuurlijk, maar dat
wordt ook minder." Desmedt slaat
op tafel en lacht: „Hier in Gent zijn
er Turkse kinderen, die ontdekt
hebben dat je met die Drie Konin
gen-lopen flink wat geld kunt opha
len. Moet je je voorstellen. Dat zijn
Islamietjes hè. Meestal kennen ze
maar twee zinnen van een liedje. En
maar zingen... het ene café uit, het
andere weer in. Ze beginnen er al
mee in november. Dat is toch om te
lachen!"
Eerste communie
En dan heb je de eerste communie
en de plechtige communie. De
Cleene: „Ja, ook dat is veranderd.
Het eerste communiefeest was,
toen ik nog klein was, eigenlijk nog
een beetje in mineur. Dat is nu ook
al anders, waarschijnlijk ook door
de commercie. De plechtige
communie is hier bij ons eigenlijk
een half huwelijk. Iedereen komt,
en iedereen eet mee." Desmedt:
„Ja, ik kreeg destijds drie wens
kaarten, m'n dochter krijgt er nu
veertig. Krijgt ze die niet, dan telt ze
niet mee."
In de Veldstraat wordt het lang
zaam rustig. Winkels sluiten, res
taurants en cafés lopen vol. Des
medt wijst naar de etalages en
maakt zich weer boos, „De herfst is
amper aangebroken of ze beginnen
alweer met dat gedoe. In Antwer
pen. Brussel en Gent struikel je
over de Sinterklazen en Kerstman
nen Al die belachelijke mannetjes.
Op die manier gaat die mooie, kin
derlijke betekenis verloren. Het is
plat commercieel. Ik heb het mee
gemaakt bij een voetbalwedstrijd.
Moest Sinterklaas de aftrap doen
en daarna gooide hij sinaasappelen
in het publiek. Ik heb er een gepakt
en hem keihard teruggegooid.
Trouwens, vroeger kwam Sin
terklaas nooit thuis over de vloer.
Hij kwam door de schoorsteen, als
je sliep..."
Maar wat is er dan veranderd. En
waarom? Het komt door de com
mercie. dus. Machiels. De Cleene en
Desmedt zijn er heilig van over
tuigd. Omdat alles steeds duurder
en luxueuzer moet in die december
maand. wordt er ook steeds meer
overleg gepleegd voor de geschen
ken worden gekocht. Machiels: „En
dan is het niet onlogisch datje met
Sinterklaas alleen nog een kleinig
heidje geeft en de dure cadeau's be
waart tot Kerst, want dan is het
toch allemaal sfeervoller. Er komt
wat meer lijn in die geschenkenre
gen van december. Bovendien, wat
kunnen we ons nog wens; we heb
ben alles al!"
Oh ja, hoe zit dat in Vlaanderen met
bijvoorbeeld de Paasviering? De
Cleene: „Wij verstoppen nog steeds
eieren. In de tuin, in de schuur... En
ik ging als volwassene ook nog al
tijd bij m'n moeder eieren zoeken."
Desmedt kent dat. „Tot m'n veer
tiende bracht ik m'n vakanties
vaak door bij familie in Wallonië.
Bij een groot-tante, op een enorme
boerderij. In die weide lagen altijd
eieren verstopt. Je was tijden aan
het zoeken. En als de andere kinde
ren ergens anders gingen zoeken, in
de schuur of zo. rende je ze snel ach
terna. Omdat je bang was dat zij
leukere dingen zouden vinden. La
ter. thuis hier in de buurt van Gent,
verstopten m'n ouders ook eieren.
Maar daar was niks aan, in dat klei
ne tuintje. Ik hoor het m'n broer nog
zeggen: 'Je kunt hier de eieren zo
zien liggen...'."
Wout Bareman
Die gekke Belgen, noemen de
Hollanders ons. maar zodra de
klok op oudejaarsavond twaalf uur
slaat, reppen zij zich, door een col
lectieve gekte bevangen, naar bui
ten om elk hun eigen vuurwerkje af
te steken. „En het wordt nog elk
jaar gekker, dit jaar zal in Neder
land voor 45 miljoen gulden (810
miljoen frank) aan vuurwerk ge
spendeerd worden," zegt Jaap
Schieman uit Axel, die al vijftien
jaar nachthuilers, bloempijlen. fon
teinen, draaiende zonnen en ander
knallend of sierlijk vuurwerk ver
koopt.
Fascinerend
Heer Schieman is van vele markten
thuis, maar de vuurwerkhandel is
een oude favoriet. „Als kleine jon
gen al stak ik graag vuurwerk af. Al
hoewel vier of vijf winkels in Axel
vuurwerk verkochten, zag ik toch
een gat in de markt. Nou, vijf jaar
later bleef ik vrijwel als enige over.
Ik blijf het ook nu nog mooi vinden,
het is altijd weer fascinerend om te
zien. Elk jaar breng ik voor mezelf
uit de groothandel iets speciaals
mee, dat niet te koop is. Je kan wel
zeggen dat ik een echte liefhebber
ben, van het soort waarvan men
zegt 'dat ze een tik gehad hebben'."
Vuurwerk bij de jaarwisseling is vol
gens Schieman terug te voeren tot
het oeroude ritueel om 'de boze
geesten van het oude jaar te verja
gen met vuur en het nieuwe netjes
in te zetten'. Maar de Hollander die
tegenwoordig rotjes laat knallen of
sierpijlen de lucht injaagt, is de sa
crale beweegreden al lang vergeten.
Hij steekt gewoon vuurwerk af om
dat het een feestelijke gebeurtenis
is.
Regels
Vuurwerk is een zaak van explosie
en verbranding en ermee spelen is
niet zonder gevaar. De Nederlandse
overheid probeert de vuurwerkdrift
zo veel mogelijk in te dammen. Zo
mag er slechts tijdens een zeer be
perkte periode vóór 31 december
vuurwerk verkocht worden. In Ter-
neuzen dit jaar drie en in Axel
slechts twee dagen. Bovendien
moet het afgeschoten worden op
oudejaars- of nieuwjaarsdag. Er
geldt ook een leeftijdsgrens. De wet
verbiedt verkoop aan kinderen jon
ger dan twaalf. Maai' de gemeenten
mogen de lat nog hoger leggen. Zo
moet je in Zeeuwsch-Vlaanderen
achttien zijn. „Tja, in de provincie is
er nog meer betutteling, de grote
steden zijn vrijer," merkt Schieman
droogjes op.
Ook het lawaai is sedert 1980 aan
banden gelegd. Een beetje te veel,
vindt Schieman, maar hij geeft toe
dat het voordien de spuigaten be
gon uit te lopen. „Wij hebben zelf
nog van die kubusjes verkocht, nou,
als je die in een grote plas water leg
de, was nadien alle water weg." De
overheid kijkt ook toe of de ver
kochte artikelen wel veilig zijn. Zo
moet de ontsteking altijd via de
lont gebeuren. De zogenaamde
'strijkers', die men aansteekt door
de ingebouwde solferkop over iets
te strijken, zijn verboden, evenals
het 'onberekenbaar vuurwerk', dat
in het wilde weg vliegt. Alles moet
gekeurd worden voor het in de ver
koop gaat. Het meeste spul wordt
ingevoerd uit China, 'omdat het
veel handenarbeid vergt'.
Maar de Nederlander blijft verwoed
vuurwerk kopen. Vroeger kwam het
er op aan zo hard mogelijk te knal
len, maar sedert enkele jaren voert
het siervuurwerk met zijn kleurrij
ke lichteffecten de boventoon. Elk
jaar zijn er nieuwigheden. Dit jaar is
dat bijvoorbeeld de 'Happy Gar
den', die begint met een keiharde si
rene en daarna een driekleurenfon
tein van sterren en glitter laat zien.
Of wat dacht u van de 'Dancing
Ball', die gekleurde ballen hoog in
de lucht schiet. De laatste jaren
wint het vuurwerk dat zich aan de
grond afspeelt veld, en daarbij moet
men denken aan draaiende molens
en zonnen.
Kosten
Wat kost al dat geflonker en ge
schitter? Wie alleen wat knallen wil
horen, is relatief goedkoop uit, met
prijzen van 10 frank voor een pakje
'Japanse kanonslagen' van tien
stuks, tot 70 frank voor een pakje
'Ladycrackers' met 700 schoten
Maar wie de buurt 'oh's' en 'ah's' wil
ontlokken met spectaculair klank
en lichtspel moet wat dieper in de
zak tasten. Er is een bescheiden 'Co-
lourpijl' voor 10 frank cent, maar
een 'Draaiende Zon' komt gauw op
55 frank en voor het grote werk zo
als de Heliosraket mag u op 220
frank rekenen. Het kon ook nog
duurder. Jarenlang had Schieman
een klant die steevast twintig pijlen
van rond de 1.000 frank kocht. De
gemiddelde klant besteedt tussen
de 800 en 1000 frank. De vuurwerk
liefhebbers vallen uiteen in twee ca
tegorieën. Je hebt de 'kenners', die
selectief en geïnteresseerd kopen
Zij raken niet uitgepraat over het
onderwerp en steken elkaar graag
de loef af. Daarnaast zijn er veel
mensen die vuurwerk kopen om
'mee te doen' of 'voor de kinderen'.
Zij kopen vaak een gevarieerd pak
ket dat hen de moeite van het zelf
kiezen bespaart.
Rest nog de vraag waarom Vlamin
gen geen vuurwerk afsteken. Jaap
Schieman vermoedt dat het te ma
ken heeft met de meer introverte
aard van de Vlaming, die volgens
hem met minder uiterlijk vertoon
pleegt te feesten. Ook de wetgeving
zal er wel mee te maken hebben
Want in Belgie mag de burger wel
heel het jaar door vuurwerk kopen,
maar om het af te steken heeft hij
toestemming nodig van de politie
diensten.
Eric de Keyzer
Vroeger was Sint Nicolaaas het
familiefeest, met geschenken
voor iedereen, kinderen en volwas
senen. Weken van tevoren was men
bezig met het maken van leuke 'sur
prises' en bedenken van toepasselij
ke rijmpjes. Maar tegenwoordig leg
gen ook Hollanders steeds vaker de
pakjes onder de kerstboom. Terwijl
Kerstmis vroeger vooral een reli
gieus feest was. Ikzelf vind dat maar
niks, zo'n pakje onder de kerst
boom. Daar kun je toch geen leuk
versje bij verzinnen." Folkloreken-
ner Ed Steijns is niet meteen geluk
kig met de evolutie in de eindej aar
stradities.
Steijns ziet met weemoed in het
hart Sint Nicolaas aan belang in
boeten. Vroeger waren de mensen
weken in de weer om het 'heerlijk
avondje' van 5 december voor te be
reiden. Het speel- en snoepgoed
voor de kinderen en de cadeautjes
voor de volwassenen werden tot
'surprises' gemaakt door ze te ca
moufleren met een verpakking die
de bestemmeling het raden gaf naar
de echte inhoud. Het geschenk ging
vaak vergezeld van een versje dat
op het lijf van de ontvanger was ge
schreven. Weken voordien haalde
men de Sint en zijn Zwarte Pieten
feestelijk in bij hun aankomst uit
Spanje. Als de avond dan gekomen
was. ging men bij elkaar zitten
wachten tot de goedheiligman in
persoon aan de deur kwam kloppen
of de pakjes door de schoorsteen liet
'rijden'.
Vandaag viert men nog altijd Sin
terklaas, maar het is allemaal veel
minder geworden. Het is niet langer
meer het familiefeest bij uitstek.
Kerstmis komt opzetten als een ge
duchte concurrent. Ed Steijns her
innert zich dat daar in zijn jeugd
weinig werelds plezier mee gemoeid
was. De kerstperiode stond geheel-
in het teken van de geloofsbeleving.
Op kerstavond kroop hij vroeg on
der de wol omdat het daags nadien
vroeg opstaan was voor de in het
Latijn gezongen mis van vijf uur.
Ook op de tweede kerstdag was er
een kerkdienst, maar dan niet meer
zo vroeg. Eten en drinken waren in
die dagen zeker nog geen hoofd
zaak. Het enige extraatje dat men
zich permitteerde, na de vroegmis,
was zelfgebakken krentenbrood
met 'ast', een fijn stukje gekookt
varkensvlees van de ruggegraat.
Kerstbomen, die voortkomen uit
heidense gebruiken, zag je toen nog
niet in een kerk. Wel een grote kerst
stal, en thuis een kleintje. Nadien is
daar de versierde boom bijgekomen
en nu komen er steeds vaker pakjes
onder te liggen.
De gebruiken rond de jaarwisseling
veranderden al evenzeer. Vroeger
bakte men oliebollen op oudejaars
avond en dat was het zowat. Men
bleef niet eens op tot middernacht.
Maar op de eerste dag van het jaar
ging men familie en buren een ge
lukkig jaar wensen. In Zeeuwsch-
Vlaanderen ging dat vaak van 'Zoa-
lig nieuwjoar en al da wenselijk is',
waarop de aangesprokene repli
ceerde met 'Joa, vans gelijken'. De
regel was dat de jongeren naar de
ouderen toekwamen. Kinderen kre
gen van hun grootouders of ooms en
tantes wel wat zakgeld, maar grote
geschenken werden er niet gegeven.
Ook in 1991 is nieuwjaar, anders
dan in Vlaanderen, nog geen ge
schenkendag. Wel wordt er duchtig
gefeest. Familieleden, vrienden of
kennissen komen thuis bij elkaar
om er een gezellige avond van te
maken. Eens de laatste seconde van
het oude jaar weggetikt is, gaan zij
naar buiten om met zijn allen een
groot vuurwerk te bouwen en de
eerste wensen uit te wisselen. Na
dien trekt men naar de cafés om te
vieren tot in de vroege uurtjes. De
meeste herbergen doen de deuren
trouwens maar open tot één uur 's
nachts. De traditionele 'reveillons'.
zoals die in België bestaan, zijn nog
niet ingeburgerd. Maar de laatste
jaren winnen de feestmalen in res
taurants, vooral tijdens de kerstda
gen', gestaag veld.
Eric de Keyzer
Kerstin Gent.
foto's Camile Schelstraete
Winkelen in de Veldstraat, de 'Kalverstraat' van Gent.
Jaap Schieman: vuurwerk blijft boeien.
