De rekening is vereffend
Restaurants van het Hart voeden 365.000 daklozen
WW
Boris Jeltsin
PZC
reportage
ZATERDAG 28 DECEMBER 1991
Gorbatsjov moet opkrassen". Dat was de meest opzienbarende
opmerking die Boris Jeltsin ruim anderhalfjaar geleden maakte
toen we hem ontmoetten in het Hiltonhotel van Amsterdam. Jeltsin
verweet Gorbatsjov halfslachtigheid. En daarom was diens politiek van
perestrojka (herstructurering) volledig vastgelopen.
En hoe dacht Jeltsin over Gorbatsjovs glasnost (openheid)? In
Amsterdam keek Boris Jeltsin nors in de camera's. Glasnost? Er werd,
monkelde Jeltsin, wel vaak door Michaïl Sergejevitsj Gorbatsjov over
glasnost gesproken, maar als de Sovjet-maatschappij dan inderdaad
onder zijn leiding zo open was geworden, waarom was zijn boek
'Getuigenis van een opposant' dan eerder in het Westen verschenen dan
in eigen land?
Boris Jeltsin: van ver
schoppeling tot de op
een na machtigste man
van de wereld, foto AP
In de haven van Santa Cruz op de Canarische Eilanden verwijderen Russische zeelui
de hamer en sikkel van de schoorsteen van hun cruiseschip. foto EPA
Hij verwachtte thuis nog een hoop
moeilijkheden, Boris Jeltsin. Nadat
zijn boek in vijftien talen was uitgegeven
een boek waarin hij de vloer aanveegde
met het communistische systeem, het
functioneren van het Politburo eri tal van
partijkopstukken persoonlijk - zou hij al
een aantal keren zijn bedreigd. Hij vertel
de 's avonds thuis te zijn opgebeld met de
mededeling dat het verkeerd met hem zou
aflopen als hij niet snel inbond.
Laatst, toen hij naar Japan ging, zou hij te
horen hebben gekregen dat zijn vliegtuig
zou neerstorten. We maakten begin '90 in
de Diamantzaal van het Amsterdamse ho
tel kennis met een Jeltsin die echter van
geen wijken wilde weten. Hij had duidelijk
met Gorbatsjov een rekening te vereffe
nen.
Gekozen president
Jeltsin, die tijdens de persconferentie in
Amstersdam te horen kreeg dat hij bij de
mocratische verkiezingen in Sverdlovsk
bijna 85 procent van de kiezers achter zich
had weten te krijgen, karakteriseerde
zichzelf blijkens zijn boek als een streber,
als iemand die altijd de beste wil zijn. En
als iemand die behoorlijk ijdel is, iemand
die een groot verantwoordelijkheidsge
voel heeft, prikkelbaar is èn koppig, ie
mand die altijd de kunst heeft verstaan ar
beiders voor zich te winnen, en als iemand
die rancuneus is.
Gorbatsjov had hem, zo hield hij stug vol,
als een voetveeg behandeld. Toen hij hem
goed kon gebruiken, wist Gorbatsjov hem
te vinden. Hij werd partijleider van Mos
kou met de opdracht de zaken daar recht
te zetten na jaren van wanbeheer onder
leiding van de corrupte Grisjin, een nagel
aan Gorbatsjovs doodskist.
Maar toen de ongeduldige Jeltsin, die
geen tacticus was, geen strateeg, geen
man van water bij de wijn, toen deze Jelt
sin Gorbatsjov in 1987 schreef dat hij het
in hem niet meer zag zitten omdat de her
vormingen te langzaam gingen, ja toen
kon Jeltsin inrukken. Hij werd vertrapt,
weggehoond. Ineens was het zo dat Jeltsin
te veel dronk, een bullebak was, een popu
list, een gevaarlijk sujet.
Er deed een merkwaardig verhaal de ron
de. Over Jeltsin die in Moskou om on
verklaarbare reden te water was geraakt
en die door zijn vrouw en zoon van het po
litiebureau moest worden gehaald.
Jeltsin kreeg een paar keer achtereen een
hartaanval, hij repte over een aanslag op
zijn leven, had een onduidelijke aanrij
ding in Moskou waarbij hij ternauwer
nood aan de dood zou zijn ontsnapt. En hij
maakte een toernee naar Amerika gedu
rende welke hij zich blijkens een Italiaan
se krant flink zou hebben misdragen. De
krant moest later overgaan tot rectifica
tie.
Ook kwam Jeltsin eens uit Amerika terug
met een vliegtuig vol injectiespuiten om
de nood in eigen land enigszins te lenigen.
Hij bleef in het nieuws en hoe harder de
gevestigde orde hem aanpakte, hoe popu
lairder hij bij de massa werd. Hij werd voor
Gorbatsjov een ware plaag.
Pikant was de volgende passage in Jelt-
sins boek 'Getuigenis van een opposant'.
,.Als ik zie hoe hartelijk Gorbatsjov in het
buitenland wordt ontvangen, dan heb ik
soms medelijden met hem. Want hij moet
weer terug naar zijn land dat wordt ver
scheurd door economische problemen en
interne tegenstellingen. Hij oogt char
mant, maar de andere kant van Gorbats
jov is dat hij zichzelf en zijn ellelange mo
nologen steeds meer is gaan bewonderen.
De macht kreeg hem in zijn greep. Hij ver
loor al gauw het gevoel voor de werkelijk
heid. Ik kan me niet herinneren dat vóór
mij iemand daar zó fel tegenin is gegaan."
Een andere passage: „Gorbatsjov houdt
van een goed, luxueus en comfortabel le
ven. Zijn echtgenote draagt hier nog een
steentje aan bij. Zij merkt jammer genoeg
niet hoe miljoenen Sovjet-burgers, vooral
vrouwen, haar op de voet volgen. Waar
schijnlijk zou dat in een overvloedige, rij
ke en tevreden maatschappij als een nor
male en natuurlijke gang van zaken wor
den beschouwd. Maar niet bij ons. en ze
ker nu niet. Dat is ook een fout van Gor
batsjov, hij kan zich niet in de gewone
mensen inleven."
Boris Jeltsin schetste in zijn boek een
beeld van de bovenlaag van de Sovjet-sa
menleving 'waarin ik zelfs in mijn positie
van kandidaatlid van het Politburo de be
schikking had over drie koks, drie bedien
den, een schoonmaakster en een tuinman
met zijn eigen personeel'. En zijn vrouw,
zijn kinderen en hijzelf, Boris Jeltsin, ze
waren tot dan altijd gewend geweest alles
zelf te doen. „Maar zelfwerkzaamheid
bleek plotseling verboden."
De op 1 februari 1931 in een piepklein
dorpje in de provincie Sverdlovsk geboren
Boris Jeltsin heeft altijd iets van een held
gehad. En als hij dat niet was, dan was hij
een martelaar. Als kind al was hij zo lastig
dat hij geregeld door zijn vader met een
riem werd afgeranseld. Als tiener zorgde
hij voor dorpsrellen als zijn rapportcijfers
hem niet bevielen. Een lerares werd door
zijn toedoen het bos in gestuurd aange
zien Boris' aanklacht, machtsmisbruik,
bewezen werd geacht.
Later moesten bij Boris twee vingers wor
den afgezet, omdat hij zijn kennis van het
omgaan met een granaat toch wel iets had
overschat.
Hij ging als een olifant door de porcelein-
kast. Boris Jeltsin. Bijvoorbeeld toen hij
directeur was van een groot woningbouw
bedrijf. Hij zette er de hele organisatie op
zijn kop omdat die in zijn ogen geen knip
voor de neus waard was.
Hem moet worden nagegeven dat hij eer
der dan Michaïl Gorbatsjov afstand nam
van de communistische partij die Lenin
beschreef als 'de Wijsheid, de Eer en het
Geweten van Onze Tijd'. Met beginselen
die ontleend waren aan de Duitse filosoof
Karl Marx. Maar die communistische par
tij van de Sovjetunie doodde wel haar
meest toegewijde volgelingen van Trotski
tot Boecharin. en niet alleen hen. Toen
Gorbatsjov nog heilig bleef geloven in Le
nin als zijn voorbeeld stapte Boris Jeltsin
uit de partij en ging zijn eigen weg.
Nu hij deze week de op één na machtigste
man ter wereld werd. komt de herinnering
boven aan het bezoek dat Jeltsin zo'n
twee jaar geleden bracht aan Straatsburg.
Enkele Europarlementariërs, die wellicht
nu om zijn handtekening zouden vragen,
meenden Jeltsin erop te moeten wijzen
dat hij met twee woorden diende te spre
ken en niet telkens iemand in de rede
moest vallen. Een opvoedkundig lesje
kortom voor Boris Jeltsin in Straatsburg.
Men weigerde hem voor vol aan te zien.
zag in hem een acteur uit een B-film.
Coup
De naam van die man, inmiddels demo
cratisch gekozen president van Rusland,
was op dinsdagavond 20 augustus van dit
jaar op ieders lippen. Indringend waren de
beelden uit Moskou. Jeltsin die vanuit het
gebarricadeerde parlementsgebouw van
de Russische Federatie telefonisch con
tact onderhield met de Britse premier
John Major. Jeltsin die het Westen liet we
ten dat hij de tanks hoorde aankomen en
die zei te vrezen niet zoveel tijd meer te
hebben. Dit leek op 1973, op Salvador Al-
lende in zijn laatste uren als Chileens pre
sident.
Adembenemend ook waren de fragmen
ten die toonden hoe Boris Jeltsin op een
tank klom en de bemanning de hand toe
stak en hen smeekte voor het volk te kie
zen en de verraderlijke Bende van Acht te
laten vallen. Zijn moed was van kapitale
betekenis in die woelige augustusdagen in
Moskou. De verschoppeling van het par
tijapparaat werd de held van '91. Gorbats
jov had aan hem zijn terugkeer naar de
hoofdstad te danken, maar die come back
had nauwelijks nog politieke betekenis,
zo bleek al gauw.
Jeltsin verbood de communistische par
tij, Jeltsin tolereerde een Lenin-beelden-
storm, sterker nog, hij juichte die zelfs toe.
Jeltsin vaardigde decreten uit en Gor
batsjov stond er bij en keek er naar. De
rollen waren omgedraaid. Moest het op
treden van Jeltsin worden geprezen of
hield dit een waarschuwing in voor de toe
komst? Ging Jeltsin zo in zijn rol op dat hij
bezig was door te draaien? Per uur werd
Gorbatsjov meer macht ontnomen, tot
dat hij zich deze kerstdagen definitief ge
wonnen gaf.
Hulp
Jeltsin had zijn zin. Samen met Gorbats
jov tekende hij de overlijdensakte van de
Sovjetunie. Zei hij al niet begin vorig jaar
bij zijn bezoek aan Amsterdam dat Gor
batsjov weg moest? Het gebeurde. Met de
Sovjetunie verdween ook Gorbatsjov.
Maar nu? Commentatoren zeggen dat nu
de zwaarste periode in de bizarre politieke
loopbaan van Boris Jeltsin is aangebro
ken.
Als het aan de Amerikanen ligt, komt er
snel een Top met Bush. Die wil hem te
hulp komen met voedsel, medicijnen en
investeringen waar dat nodig is. Jeltsin
zal Bush nodig hebben, want als de Rus
sen niet gauw verbetering zien. kan het er
wel eens op uitdraaien dat Jeltsin over een
jaar dezelfde weg gaat als Gorbatsjov.
Johan Carbo
Een keten van bijna 1400 restaurants
verstrekt in Frankrijk dagelijks ruim
275.000 maaltijden. Een concurrent van Van
der Valk? Nee, integendeel. De Restaurants du
Coeur (Restaurants van het Hart) hebben geen
concurrenten, geen aandeelhouders en zelfs
geen vast personeel. Dankzij de inzet van ruim
11.000 vrijwillgers zorgen de Restaurants du
Coeur ervoor dat 365.000 daklozen en mensen
die onder het bestaansminimum leven in de
wintermaanden behoorlijk te eten krijgen.
Warme soep, brood, fruit en koffie en dat alles
gratis geserveerd met een glimlach. De
Restaurants du Coeur zijn in 1985 opgericht
door de sociaal bewogen Franse komiek
Coluche. Anno 1991 voorzien ze meer dan ooit
in een behoefte want de stille armoede neemt
schrikbarend toe.
Een ijzige wind blaast over de het im
mense plein van de Invalides in het
deftige zevende arrondissement van Pa
rijs. In het zuiden schittert de fraai ver
lichte koepel van het Hotel des Invalides,
aan de westkant van het plein torent de
top van de Eiffeltoren boven de bebou
wing uit. Maar de pakweg honderd man
nen en een enkele vrouw die zich ergens
midden op de vlakte tussen twee drang
hekken hebben geposteerd, hebben geen
oog voor al dat schoons. Stampvoetend
proberen ze zich een beetje warm te hou
den.
Het geduld en afzien wordt een dik half
uur later beloond als een busje van de Res
taurants du Coeur voor komt rijden. In en
kele minuten tijd is een athaalbuffet geim-
proviseerd en met een verbazingwekken
de efficiëntie wordt de inmiddels tot meer
dan 300 mensen uitgegroeide menigte van
warme soep, een voedselpakket en koffie
voorzien door een tiental vrijwilligers. De
meesten consumeren alles ter plaatse, an
deren trekken zich na de soep terug, op
zoek naar een warme slaapplaats voor de
nacht. Een kartonnen doos of een oude
matras in de kelder van een slooppand of
in het ergste geval een ventilatierooster
van de metro.
Een van de duizenden Parijzenaars die gebruik maken van de diensten van de Restaurants van het Hart.
De klanten van het rijdende restaurant
zijn niet in een categorie onder te brengen,
zo blijkt bij een vluchtige rondgang. De
enkele tientallen rasechte clochards zijn
in de minderheid. Een groot deel van de
klanten bestaat uit Polen. Tsjechen, Roe
menen en Hongaren die op goed geluk
naar Parijs zijn gekomen in de hoop er het
grote geld te vinden. Of in ieder geval re
delijk betaald werk. De meesten zijn daar
in blijkbaar niet geslaagd en overleven de
winter mede dankzij de Restaurants du
Coeur. Maar het overgrote deel van de
vaste klanten bestaat toch uit Fransen.
Mensen die door jarenlange werkloosheid,
een psychiatrisch verleden of vanwege
een te klein pensioen onder het bestaans
minimum terecht zijn gekomen. Zoals
Jean-Claude; een 26-jarige man die al drie
jaar wanhopig op zoek is naar werk.
Met duidelijke schroom vertelt hij dat hij
al een halfjaar dakloos is. Van het Revenu
Minimum d'Insertion (RMI), zoals de
Fransen de bijstandsuitkering noemen,
valt in Parijs niets te huren. Zeker niet als
je ook nog eten wilt. Jean-Claude heeft
recht op 2136 frank per maand, amper 700
gulden. Waar hij slaapt? „Och, de ene keer
hier, de andere keer daar. Soms ga ik een
paar dagen naar het Leger des Heils, soms
slaap ik in de metro. Of op de luchthaven.
Maar daar jagen ze sinds kort iedereen 's
nachts naar buiten,"
Bernard, een goede dertiger, heeft hele
maal geen vaste inkomsten. De ex-ambte
naar raakte enkele jaren geleden ernstig
depressief. Toen hij na twee jaar in een in
richting te hebben gezeten weer 'beter'
was. mocht hij het opnieuw proberen. Een
paar maanden ging het goed. maar tijdens
een gesprek met zijn baas kreeg hij een
'black-out'. Hij wist ineens de naam niet
meer van de man die tegenover hem zat.
Bernard werd afgekeurd en raakte op
nieuw in een neerwaartse spiraal. Hij heeft
geen recht meer op een uitkering, zelfs
niet op bijstand, vertelt hij. Hij woont op
een zolderkamertje bij een oude kennis en
heeft van het helpen van bejaarden zijn
dagtaak gemaakt. In ruil voor zijn dien
sten stoppen ze hem af en toe wat geld toe
of wat eten. Bernard is een vaste klant van
de Restaurants du Coeur. „Zonder hen
zou ik niet weten hoe. ik de winter door zou
komen", zegt hij.
Zes jaar na de start kan de organisatie re
kenen op de belangeloze inzet van ruim
11.000 Fransen. Van gepensioneerde in
dustriëlen tot studenten en van huisvrou
wen tot artsen.
Jungle
De 'Resto's du Coeur' beperken zich niet
tot het verlenen van voedselhulp alleen.
Gebruik makend van de vertrouwens
band die er door de voedselhulp ontstaat,
proberen gespecialiseerde vrijwilligers
mensen die in de goot zijn beland te hel
pen bij het zoeken naar een uitweg. „Veel
mensen die hier komen, zijn de weg kwijt
garaakt in de bureaucratische jungle. Ze
hebben administratieve of juridische pro
blemen waar ze niet meer uit komen. Met
onze hulp lukt dat soms wel", vertelt een
medewerkster van een van de Parijse res
taurants. „We willen de bestaande instan
ties niet overbodig maken, maar ze toe
gankelijker maken, zodat de mensen die
tussen de wal en het schip vallen, weer uit
zicht op een 'normaal' leven krijgen.
Een aanpak die opvallende successen te
zien geeft. Zoals het voorbeeld van Chris
tian aangeeft. Christian, een vijftiger, ver
loor in 1987 zijn baantje als bewaker en
kort daarna zijn te dure woonruimte. Na
een zwerftocht langs vrienden balandde
hij uiteindelijk op straat, zonder recht op
een uitkering. Via de Restaurants du
Coeur vond Christian na lang zoeken een
baantje als bewaker/kassier in een par
keergarage. Sindsdien is hij de gelukkig
ste man van de wereld, zoals hij zelf ver
klaart. En een van de meest gemotiveerde
vrijwilligers van de organisatie.
Hans Gertsen
