Weinigen zien de dubbele bodem
1 heeft er een
attractie bij
Van ideële
vorming tot
gezelligheid
streek
ragmenten graftombe kunnen
wedijveren met Lam Gods van Van Eyck
WOENSDAG 13 NOVEMBER 1991 zA
De bestuursleden van het Nut op de plek in Groede waar ze de beu-
keboom willen planten. In het midden voorzitter Maas en geheel
rechts penningmeester Schippers. foto Camile Schelstraete
Nut van het Algemeen Groede
van onze verslaggever
Marcel Modde
GROEDE - Een bruine of witte
boon, omhoog gehouden door
een ballotage-commissie, be
paalde of een nieuw lid al dan
niet welkom was. Vergaderin
gen werden enkel gehouden bij
volle maan, zodat de boeren uit
de omgeving van Groede zonder
gevaar hun weg konden vinden
over de bochtige landweg
getjes. Vrouwen waren taboe
tijdens het officiële gedeelte
van de maandelijkse bijeen
komsten en wachtten in het ca
fé op de afloop van de beraad
slaging. Lezingen en andere cul
turele activiteiten moesten de
plattelandsbevolking meer ont
wikkeling bijbrengen om niet
achterop te raken bij de stede
lingen, zo was de doelstelling.
Honderdvijftig jaar Maat
schappij tot Nut van het Alge
meen departement Groede: van
ideële vormingswerkers tot so
ciaal gezelligheidsclubje.
In het oude herenhuis van voor
zitter mr A. Maat aan de Markt
in Groede lijkt nog steeds de
sfeer van weleer te leven. Een
grote boekenkast kijkt neer op
de statige fauteuils in de woon
kamer. Met een beetje inlevings
vermogen zie je de notabele be
stuursleden (dokter, school
hoofd, burgemeester, advocaat
en notaris) uit de oude glorietijd
nog bijeenzitten. Ruggen recht
en druk in conclaaf over de op
handen zijnde lezing van een
reislustige dorpsgenoot, die
komt verhalen van zijn wereldse
ervaringen.
Vandaag de dag beperkt de ne
gentig leden tellende maat
schappij zich voornamelijk tot
gezellige uitstapjes naar het
theater en dia-presentaties over
oude steden. Zo nu en dan dient
zich een Zeeuws-Vlaming aan
die verslag wil doen van zijn
treinreis door één of ander on
herbergzaam gebied. Plekken
waar het oude Nut zich nog naar
hartelust zou kunnen uitleven.
Concurrentie
Maat moet toegeven dat de oor
spronkelijke doelstelling van
het Nut enigszins is achterhaald.
„De eerlijkheid gebiedt te zeg
gen dat we enige concurrentie
ondervinden van de vooruit
gang. De mensen zetten tegen
woordig een compact disc op als
ze Pavarotti willen horen, zien
het concert op televisie, of pak
ken de auto als hij een optreden
geeft ergens in Nederland. Vroe
ger zouden we zo'n man naar
Groede hebben gehaald. Tegen
woordig gaat dat natuurlijk niet
meer. De grote namen zijn voor
ons onbetaalbaar geworden. En
nu stap je zelf in het vliegtuig
voor een bezoek aan een ver
land. Maar we kunnen nog
steeds wel degelijk uit de voeten
met onze doelstelling."
Nederland kent ruim honderd
Nut-departementen. waarvan
nog drie actieve op Schouwen,
Sluis-Aardenburg en Groede.
Dominee Jan Nieuwenhuyzen
nam in 1784 het initiatief om ver
spreid over het land intellectue
len te groeperen die zich wilden
inzetten voor het cultureel wel
zijn van de plattelandsbevol
king.
„Dat wil zeggen, de boeren en
middenstanders, want de gewo
ne man kon zich de tijd en con
tributie niet veroorloven om de
bijeenkomsten van het Nut te
bezoeken", verduidelijkt secre
taris mevrouw W. Riemens voor
de goede orde.
Kasboeken
Penningmeester J. Schippers
duikt daarop onmiddelijk in één
van de oude kasboeken en vindt
dat in 1929 per maand één gul
den en vijfentwintig cent op tafel
moest komen, voordat men zich
lid mocht noemen van het Nut.
Nieuwkomers waren verplicht
voor een kwartje het reglement
van de maatschappij aan te
schaffen. Een bode trotseerde
voor vijf gulden weer en wind in
de Groedse polders op zijn in-
ningstocht langs de boerener
ven.
De contributie werd weer benut
om lezingen te organiseren en
artiesten naar Groede te halen.
Maar ook duurzame projecten
zijn in het kader van het alge
meen belang opgezet door het
Nut. Zo kwam er een bewaar
school voor kleuters aan de
Slijkstraat en zette het Nut een
bibliotheek op. Landelijk werd
de Nutsspaarbank opgericht.
Schippers „We hebben altijd ge
probeerd onszelf te bedruipen.
Het Nut heeft nooit subsidie ont
vangen. maar juist altijd geld ge
geven."
Met het jubileumfeest van het
departement Groede in het
vooruitzicht, heeft het Nut an
dermaal aan den lijve moeten
ondervinden dat de moderne
maatschappij andere eisen stelt
dan honderdvijftig jaar geleden.
Zelfs geven blijkt vandaag de
dag niet meer eenvoudig.
Om geheel in stijl het algemeen
belang te dienen, dachten de
Nutsbestuurders dat het wel
aardig zou zijn de bevolking van
Groede een boom te schenken.
De keuze viel op een jonge rode
beuk. die een afgestorven fami
lielid op de Markt moest vervan
gen. De gemeente Oostburg
heeft echter vriendelijk bedankt
voor het cadeau. Er zouden al ge
noeg bomen op de Markt staan,
luidde de verklaring. Het kostte
Schippers verschillende tele
foontjes met de ambtenarij,
voordat een alternatieve plaats
werd gevonden in de Voorstraat.
De kans bestaat bovendien dat
het Nut na het verjaardagsfeest
je met, nog meer bomen in z'n
maag blijf zitten.
In verband met het jubileum
werd een bomenfonds opgericht,
opdat eventuele donaties een al
gemene bestemming krijgen.
Het nut wil daarmee inspelen op
het dorpsplan van de gemeente,
dat onder meer voorziet in meer
groen in de kern. „Maar zoals het
er nu uitziet, blijft het straks nog
de vraag of we de bomen ook mo
gen planten", aldus voorzitter
Maat."
Wat in ieder geval wel doorgaat
ter ere van het honderdvijftigja-
rig jubileum is, een concert van
het Brugs Vovaal Ensemble op
30 november in de kerk van
Groede. De uitvoering begint
om drie uur 's middags. Aanslui
tend vindt de boomplanting
plaats in de Voorstraat, waarna
het feest voor genodigden wordt
voortgezet in dansschool De
Ploeg. Precies op die plek waar
ooit (toen nog hotel-restaurant
De Drie Koningen) de Nutsleden
bonen telden.
Britse humorist
in Ledeltheater
OOSTBURG - De bizarre Engel
se humorist Tim Jones geeft
vrijdag 22 november een optre
den in het Oostburgse Ledel
theater. De voorstelling begint
om 20.30 uur en wordt georgani
seerd door Jongeren Organise
ren Evenementen (JOE) in West.
Jones hangt met zijn cabaret
voorstellingen naar de melige
grappen van Monty Python's
Flying Circus en de acteur Ro
bin Williams van de populaire
televisieserie Mork and Mindy
uit begin jaren tachtig-.
Kunstenaar Krijn Doolaard en de smaak van verf
van onze medewerkster
Mariëlle de Jong
NUMMER EEN - Van kinds af
wilde Krijn Doolaard maar
één ding: kunstenaar worden.
Hij wist alleen niet hoe. Zijn
ouders vonden het maar niks,
hoewel zijn vader zelf schil
derde. Maar Krijn kreeg les
van een paar kunstzinnige fa
milieleden. Op zijn zeventien
de ging hij naar de kunstaca
demie in Rotterdam en tege
lijk ook het huis uit. Thuis
vonden ze nog steeds dat hij
een vak moest leren, maar de
jonge student had 'de smaak
van verf te pakken.
Nu woont hij al ruim 13 jaar in
Nummer Een. Sinds 8 jaar
woont zijn vader er ook, in een
apart huisje achterin de tuin.
Krijn: „Het is wel komisch dat
mijn vader hier woont. Hij be
gint mij nu pas te begrijpen."
In een ander alleenstaand
huisje heeft Krijn zijn atelier.
Hier maakt hij vooral aquarel
len. Het liefst landschappen,
bloemen en ook voorwerpen,
maar vooral géén portretten.
Doolaard is een scherp waar
nemer. „Kijk, deze heb ik van
uit de auto gezien," vertelt hij.
„Ik keek naar links en dacht:
verrek, dat vind ik leuk." Hij
laat een aquarel zien van een
paadje met een hek en een paar
knotwilgen, vlak bij de Braak
man. Krijn ziet het als een
sport om dingen op te pikken
en vast te houden. Hij kijkt
heel bewust. Wat hij kan ge
bruiken, onthoudt hij. Soms
komt het maanden later pas
weer boven.
Vaak maakt de kunstenaar
een aquarel van iets dat hij
mooi vindt. Maar hij moet het
toch vooral van opdrachten
hebben: „Mensen hebben je
werk ergens gezien en dan bel
len ze. Soms zie ik die mensen
niet eens. Ik heb net iets ver
kocht waarvan ik de schets ge-
faxed heb. Het werk is opge
stuurd." Krijn exposeert in het
hele land, maar ook in Enge
land en België.
Bruidsboeket
Meestal is het contact met de
opdrachtgever er wel, zoals bij
een andere recente opdracht.
Hij schilderde voor een bruids
paar uit Biervliet het bruids
boeket. Dit was een idee van de
moeder van de bruid. „Het was
wel een spannende opdracht",
vindt hij zelf. „Je moet heel
snel zijn. want die bloemen ver
welken. Ik vond het heerlijk
om te doen". Krijn heeft nu
met bloemist Van den Bran
den in Oostburg afgesproken
ren mee. Er wordt dan bijvoor
beeld een raampje voorgezet.
Hij wijst op een sneeuwland
schap met vijf molens. „Kijk,
deze is eerst in Argentinië ge
weest. daarna in Duitsland en
toen kwam ik hem zelf in Ne
derland tegen".
Zelf vindt hij zich een beetje
molengek. Daardoor kwam hij
ook in Zeeuwsch-Vlaanderen
terecht. Hij zou als vrijwillige
molenaar de molen van Cad-
zand gaan runnen. De molen
zou tegelijk atelier en coffee
shop worden. Uiteindelijk ging
het niet door, omdat er in de
buurt van de molen geen woon
ruimte beschikbaar was.
„Maar we hadden Zeeuwsch-
Vlaanderen gezien. Dat von
den we zo aantrekkelijk, dat
we toch hierheen gekomen
zijn".
Van overheidssubsidies heeft
Krijn nooit gebruik gemaakt.
„Dat kweekt geen werklust",
vindt hij.
Toch heeft hij het niet altijd ge
makkelijk gehad. Toen ze net
vier kleine kinderen hadden,
verloor Krijn zijn eerste vrouw.
Hij had duizend en één baan
tjes: hij werkte in de verple
ging. beschilderde souvenirs
en runde zelfs een schildersbe
drijf. Krijn denkt niet dat ar
moede en ellende een betere
kunstenaar van hem gemaakt
hebben.
Er zit altijd een diepere beteke
nis achter zijn werken. Meestal
gaat het over het tijdelijke en
de betrekkelijkheid van zoge
naamde zekerheden waar we
zoveel aan hechten. Jammer
vindt hij het dat weinig men
sen de dubbele bodem in zijn
werk doorzien: „Ze bekijken je
werk en dan denken ze dat je
vooral heel precies bent, een
keurig persoon. Maar ik ben zo
slordig als wat. Ik probeer
vooral verder te kijken dan m'n
neus lang is".
Nu kan hij zich volledig toeleg
gen op zijn kunstenaarschap.
En hij doet veel in het huishou
den, want zijn vrouw heeft een
volle baan als wijkverpleeg
ster. Anderen hebben vaak het
idee dat hij een flierefluiter is.
„Als ze me met de hond langs
de zeedijk zien lopen, dan den
ken ze dat dat pure ontspan
ning is. Maar ik loop te werken.
Ik bedenk wat ik ga doen, hoe,
waarom. Vaak ben ik tot twee
of drie uur 's nachts bezig."
Lange dagen en dat zeven da
gen per week. Alléén in decem
ber komt er weinig uit zijn vin
gers. Alles verdwijnt in de prul-
lebak. December is de maand
van de experimenten.
-laasje
WSSEL - De Belgische jagers
1(l i/'u het haasje. Het door hen ge-
p£ htennoild brengt haast niks
(eer op door concurrentie uit de
,e ormalige Oostbloklanden.
j ioral de Poolse herten en
tên doen het goed bij de res-
irateurs. De beesten worden
fa ig strak in het vel, in grote hoe-
a elheden ingevroren aange-
terd in grote koelwagens. De
Uprijzen zijn al met twintig
j rocent gedaald en de Belgische
j, 'hutters moeten het nu nét van
m, :2e tijd van het jaar - Kerstmis -
o!;bben
ten leek het er op dat de jagers
'ch nog hoop zouden mogen
testeren. Een aantal poeliers
i restauranthouders ziet na-
dijk niks in het Poolse vlees.
Vetgemest in een hok en vervól-
ms met hagel bestookt", oor-
ee telt een kenner. Vlaamse en
1U ealse jagers, die al glunderden
ec f die woordenkunnen hun
lit echter ook niet aan deze
ik uit Berlare kwijt. Hij zweert
I wild uit de Schotse hooglan-
cb n.
'i, Iril
ui,B
<ENT - Het ivas zo'n leuke re-
ame voor de Gentse opticien.
W lelijk eendje met een pet op
vi dak en een reusachtige bril
P de neus van voertuigje. Spe
lt iaaZ door de brillenboer op een
'ategisch punt neergezet om
Si» oi: het oog te trekken van de bij-
'P hde bioscoopganger uit de
ie Hurt. Voor de pet was weinig
ia üangstelling, maar blijkbaar
het brilletje iets te veel op.
eC 'unt dat was de volgende dag al
I2t l'ect verdwenen: ingepikt door
ib ;,i objectenjager of iemand met
in d erg wijduitstaande oren.
optiker' kon er niet mee la-
lia 'ieu toen een klant troostend
l£U ..Ach, dan geef je dat au-
oz-Qije toch gewoon contactlen-
jn.".
Krijn Doolaard aan het werk in zijn atelier.
dat hij dit vaker gaat doen. De
klanten kunnen voortaan kie
zen: drogen of schilderen....
Een leuk handeltje? „Wie
weet", zegt Krijn. „Het is mis
schien weer een poot om op te
staan. Maai- alléén van aqua
rellen kun je niet leven. Al ver
koop je er iedere maand één.
dan zit je nog maar op de helft
van het minimumloon".
Daarom geeft Doolaard ook
privéles en schildert hij kaar
ten, veel kaarten. Zijn op
drachtgever is uitgeverij Span-
jersberg. Dat is de grootste van
Europa en misschien ook van
de wereld volgens Krijn. Hij is
nu bezig met de kerstkaarten
voor '92. „Het is wel moeilijk
om zo ver vooruit te werken,
maar de uitgeverij weet wat de
mensen willen. Voor dit jaar is
dat blauw. Volgend jaar zit er
veel paars in".
Krijn schildert voor deze kaar
ten veel landschappen, maar
ook Anton Pieck-achtige
foto Camile Schelstraete
stadsgezichten. Dit laatste
kost veel tijd. Hij doet nooit
iets zomaar. Er zit altijd een
verhaal in.
Molens
Krijns kaarten zijn onder an
dere bij de Hema en V&D te
koop. Hij krijgt niet per kaart
betaald, maar verkoopt z'n
rechten. De uitgever kan dan
met het ontwerp doen wat hij
wil. Sommige kaarten gaan ja-
Een aquarel van de vuurtoren van Breskens.
foto Camile Schelstraete
Naast mevrouw Vilain (het
Franse woord voor stout.) moest
onder andere een wapenschild
worden afgebeeld. Het opvallen
de in deze transactie is. dat Jan
verzaakt te betalen. Hij vliegt
hiervoor niet in het gevang, on
danks dat deze clausule wel was
opgenomen in het contract. De
reis van Hugo Goethals naar
Zuiddorpe met als doel om als
nog geld te beuren, mocht ook
niet baten.
Verdwenen
De bevindingen van de Gentse
docent leren verder dat in 1560
het graf van Gheraert is verdwe
nen. Tijdens de beeldenstorm
van 1566 tot 1578 wcfrdt de graf
tombe van J an verminkt en in de
zeventiende eeuw worden de res
tanten van de tombe opgesteld
in de kerk op het dorpsplein te
Zuiddorpe. Als in 1817 deze kerk
wordt afgebroken om plaats te
maken voor een nieuwe koopt
een notaris te Axel fragmenten
van het beeldhouwwerk.
Als het notariskantoor aan de
Markt 10 te Axel van eigenaar
verwisselt, koopt de rentmees
ter te Kloosterzande (wellicht
speelden bevriende relaties een
rol bij de transactie van de rent
meester) de delen op. Vijfjaar ge
leden ontdekte Van Elslande sa
men met leden van de heemkun
dige kring De Vier Ambachten
het fragment met daarop de we
nende figuren en het wapen
schild.
De laatste tip van de sluier die
de geschiedenis van de graftom
be van Jan van Ghistelle verhul
de. werd enige tijd geleden opge
licht.
De leraar uit Gent, die zich al
ruim tien jaar bezighoudt met
het onderzoek naar de vijftien-
de-eeuwse kunst in Vlaanderen,
vond op de grafsteen die tegen
de zijgevel van de kerk in Zuid
dorpe is geplaatst, de sleutel van
het mysterie. Volgens het con
tract moest op een afgeschuinde
kant van de steen in gothische
textura vermeld staan 1432-
1434, de periode tussen bestel
ling en levering.
Op de door regen en wind ver
minkte steen kwam inderdaad
deze tekst onder het mos van
daan. In de door Van Elslande
ontdekte archiefstukken staat
dat de steen twee meter zeventig
lang zou moeten zijn. „Ik heb het
nog niet onderzocht. Het graaf
werk laat ik graag aan de Zuid-
dorpenaren over."
Van Elslande. die enthousiast
vertelt over zijn vele speurwerk
(en daardoor bijna vergeet dat
de pan met frituurvet al gevaar
lijk lang op het vuur staat)
geeft, nu de maker van de graf
tombe bekend geworden is, een
opsomming van graftomben die
uit hetzelfde vermaarde atelier
afkomstig zijn: Margaretha van
Ghistelle, zus van Jan in de St.
Baafskathedraal te Gent, Joost
van Halewijn in de St. Salvator-
kerk in Brugge en Jacob van
Lichtevelde in de kerk te Kools
kamp.
foto Camile Schelstraete
Van Elslande „De Zuiddorpe-
naren spraken altijd tegen mij
over 'dat ding dat tegen de kerk
muur staat'. Nu de waarde van
dit beeldhouwwerk duidelijk is
geworden, is het zaak dat de de
len uit Kloosterzande en Zuid
dorpe worden samngevoegd. Er
ontbreken dan nog twee zijspon
den, maar in de archieven staat
hoe ze eruit gezien moeten heb
ben. Ze kunnen van plexiglas
met lineaire omlijningen worden
nagebootst. Kloosterzande zou
als schadeloosstelling een min
der zware kopie, gemaakt van
polyester gemengd met zand.
kunnen krijgen."
Als het aan de Gentse docent
ligt kan het waardevole kunst
werk dan worden opgesteld in
het museum van Axel of Hulst of
in de kerk te Zuiddorpe. De on
derzoeker ziet voor het gemeen
tebestuur dan wel het kerkbe
stuur duidelijk een taak weggge-
legd om er voor te zorgen dat het
kunstwerk de eer toekomt, waar
het gezien de waarde recht op
heeft.
En welke plaats wil er nu géén
attractie die vergelijkbaar is
met de waarde van de panelen
van het Lam Gods van Jan van
Eyck?
v>a&r Wmiiii
l i onze medewerker
elPijpelink
ii'lDDORPE - De gemeente
iel heeft zonder dat men zich
ar nog goed van bewust is,
ij nattactie van de eerst orde op
f iar grondgebied. Een beeld-
„iiuwwerk dat na samenvoe-
ng en restauratie dezelfde
aarde heeft als de panelen van
Lam Gods van de schilder
van Eyck. Tot deze opzien-
1 irende conclusie komt R. D. A.
m Elslande die een onderzoek
irrichtte naar de vijftiende-
mvse kunst op het grondge-
van De Vier Ambachten,
-halve deze vondst heeft Van
slancie bij zijn zoektocht in de
v (hieven opvallende ontdek-
gedaan: een beeltenis
ai een madonna met kind uit
oude abdij Ter Hagen bij
uddorpe 1410) en talrijke reta-
ls, bewerkte achterstukken
ai een altaar, in de Gentse stijl,
ischilderijen.
b in Elslande, docent aan de Ko-
aldijke Academie voor Schone
unsten in Dendermonde en de
0i itiquairsopleidingen in Gent
Sin,t-Niklaas, richtte de aan-
b icht tijdens zijn expeditie
oral op de herkomst van twee
elkaar horende grafstenen
in het graf van Jan van
Jj histelle. kasteelheer te Zuid-
a rpe.
)i ;nigeen was bekend dat de ene
Ift van de graftombe zich in
loosterzande bevond, inge-
litseld in een muur achter het
jdskantoor, en dat de restan-
van de andere helft van de
zich bevonden tegen
zijgevel van de Rooms-Ka-
olieke kerk te Zuiddorpe.
iet bewezen
iji »t was niet onomstotelijk be-
izen dat de graftombe inder-
kj lad van J an van Ghistelle was
ivendien was niet duidelijk
e de schepper was van het
ddhouwwerk. Met name de
I ivindingen van de Gentse do-
at op dit laatste gebied maken
itde gemeente Axel er volgens
üi|in Elslande een attractie bij
I eft van ongekend hoge cul-
airhistorische waarde.
•'ijzijn zoektocht in de archie-
II n van onder andere de steden
int en Brussel zocht Van Els-
ede naar aanwijzingen voor
11 instwerken in het gebied van
it Hulster Ambacht, het Axe-
r Ambacht, het Boekhouter
mbacht en het Asseneder Am-
- icht.
Een 'ambacht' was een juri-
disch-bestuurlijke instelling die
verschillende gemeenten, dor
pen en gehuchten omvatte. Zo
ontdekte hij dat de maker van
de graftombe voor de Zuiddorp-
se kasteelheer ook een vloer le
verde in het jaar 1417 te Axel.
Omdat beeldhouwers tot het
ambacht van de steenkappers
behoorden, betekent dat, dat ze
tevens metselaar, architect en
landmeter waren. De combina
tie vloerlegger-grafbouwer was
dus in het geheel niet vreemd.
Atelier
Volgens de Gentse docent zijn er
bij het atelier van Jan II de
Meyere enkele bestellingen ge
daan voor graftomben in Zuid
dorpe. Jan II was een van de be
langrijkste beeldhouwers in
Vlaanderen in de vijftiende
eeuw. Voor Gheraert van
Ghistelle, overleden voor 1400,
en zijn vrouw Elisabeth Van der
Moere moest in het atelier een
grafsteen worden gemaakt, uit
gevoerd in Doornikse hardsteen
met daarop twee ligbeelden in
wit marmer. Naast de kasteel
heer en zijn vrouw waren wenen
de figuren te zien met een wa
penschild.
Nadat Jan II de Meyere in 1426
overlijdt, zetten Jan III de Meye
re en Hugo Goethals de steen
kappersactiviteiten van het ver
maarde atelier voort. Ook in
1444 (Gwijde van Ghistelle) en
1432 (Jan van Ghistelle) volgt
een Zuiddorpse bestelling voor
een graftombe. Kastelheer Jan
wilde het beeldhouwwerk in
1434 geleverd zien. Jan in wa
penuitrusting en zijn vrouw aan
zijn zijde moesten op de dek
plaat te zien zijn, zo vond Van
Elslande in de archieven.
Het fragment van de graftombe in de muur bij het stadskantoor in Kloosterzande.
