Als, als... daar koop je niets voor
reportage
JAAP VENTEVOGEL
ZATERDAG 9 NOVEMBER 1991 23
Hij probeert nu een actieve periode
van ruim twintig jaar in de
politiek tot een zo goed mogelijk einde
te brengen. 20 december neemt hij
afscheid van de Zeeuwse staten. Ex-
gedeputeerde en binnenkort voormalig
statenlid J.B. Ventevogel uit Vlissingen
wil zich nu storten op een loopbaan in
het (semi-)bedrijfsleven. Voorlopig geen
politiek meer. Een jaar politieke
strubbelingen rond de inmiddels
nationaal bekende belastingaffaire
hebben hem getekend. De politieke
janboel in en rond het provinciebestuur
heeft diep ingegrepen in het leven van
Ventevogel. En niet alleen in zijn leven.
foto Wim Riemens
Taap Ventevogel, ex-gedeputeerde
Ivoor het CDA en vanaf 20
tcember ook voormalig statenlid,
preekt relativerend over de
pultueuze tijd die achter hem ligt.
Als die mensen de kranten hebben
elezen, zullen ze ook wel gedacht
ebben; 'hé, daar heb je Jaap weer.
ang niets van gehoord en nu
leens...." Maar soms doen
erinneringen pijn. Zoals nu, als hij
Ifrugdenkt aan gelukkiger tijden.
Jan zijn eerste stappen in de
dlitiek. In Den Haag. Met
opstukken aan zijn zijde als de
rage Wim Deetman, de huidige
oorzitter van de Tweede Kamer en
fallis de Vries, nu voorzitter van de
vro. Die zullen wel vreemd hebben
pgekeken van alle (meest negatieve)
ubliciteit rond zijn persoon, denkt
lentevogel.
De herinneringen worden pijnlijk emo
tioneel als hij spreekt over de ellende
die zijn gezin door de affaire heeft onder
vonden. Dat rekent hij zich aan.
Ventevogel werd, samen met collega-ge-
deputeerden, aangesproken op het ver
strekken van uitkeringen aan dagelijks
bestuurders, die door hun declaratiege
drag een forse navordering van de fiscus
kregen. Hoewel uiteindelijk Binnenland
se Zaken en accountants oordeelden dat
Ventevogel en de zijnen op financieel ter
rein niet buiten het boekje waren gegaan,
bleef er een nare, doordringende geur rond
de affaire hangen.
Ventevogel gaf later toe dat er aan de
openheid het één en ander mankeerde. Hij
kreeg, net als de andere betrokkenen, niet
de beste cijfers in het rapport dat oud-mi
nister Van Dijk uitbracht over de onhoud
bare situatie in het Zeeuwse CDA. Geen
lof voor hem. „Deze periode is ongetwij
feld de meest ingrijpende in mijn leven ge
weest". zo beziet hij de hele affaire.
Hij had zo'n ordelijk leven. Van beroep
makelaar in assurantiën. Het kantoor dat
hij overnam van zijn vader had hij uitge
bouwd van een bedrijfje met drie mensen
tot een forse firma met veertien werkne
mers. De ex-gedeputeerde had zich een le
ven met vaste normen en waarden gescha
pen.
Ook toen hij toetrad tot het dagelijks pro
vinciebestuur regelde hij zijn zaakjes
goed. De procuratiehouders volgde hem
op in de leiding van het bedrijf, waarmee
de continuïteit was gewaarborgd. De aan
delen bracht hij onder in een stichting.
Van zijn bedrijf kan Ventevogel nu dus
niet leven. Dat wil hij ook niet. Daarom is
hij druk bezig zich een nieuwe positie te
verwerven in het (semi-)bedrijfsleven.
Uitdaging
Ventevogel werd op 28 oktober 1943 in
Yerseke geboren. Hij heeft een oudere zus
(nu rechter) en een jongere broer (nu ma
nager). Na zijn staatsexamen HBS wierp
de jonge Jaap zich op een studie belastin
grecht in Leiden. Na twee jaar ging dat
fout. „Gebrek aan motivatie en persoon
lijke omstandigheden. Ik moest voor mijn
gezin gaan zorgen."
In zijn studietijd deed Ventevogel de eer
ste stappen op het duistere pad van de po
litiek. „Aan de hand van mijn buurvrouw
uit het Haagse Statenkwartier kwarrrik in
aanraking met de jongeren van de CHU."
De twijfels over die partij rezen in de roeri
ge jaren zestig snel. „In 1966 heb ik over
wogen me aan te sluiten bij D66. Die partij
had jonge en frisse ideeën." De toen al
vorm krijgende samenwerking tussen
ARP. KVP en CHU weerhield hem van die
overstap. De uitdaging daar iets van te
maken heeft hem ook later in zijn politie
ke loopaan, in Zeeland, altijd aan de partij
gebonden. „Een politieke uitdaging die
een hele belangrijke rol in mijn leven heeft
gespeeld."
Na Den Haag volgde Vlissingen. in de
zaak bij Pa. Het serieuze leven begon. Het
was hard werken. De klanten stroomden
toe. Het gezin Ventevogel vond zijn draai
in Vlissingen en dus werd er weer een poli
tieke klus aanvaard. De CHU in Vlissin
gen. waar Ventevogel toen - in 1968 - deel
van ging uitmaken, bestond uit een aantal
mannen op leeftijd. „Ik schrok me rot. Het
was de periode van confessionele achter
uitgang. Er was geen jongere te vinden in
de partij."
Maar ook nu deed de toekomst, de op han
den zijnde samenwerking tussen CHU,
ARP en KVP, hem besluiten te blijven.
Ook het geloof speelde een rol in zijn keu
ze voor de CHU. „Ik kom uit een echt
CHU-nest. Vader en moeder namen ons op
zondag altijd mee naar de kerk. Toch wa
ren ze niet doof voor de maatschappelijke
veranderingen. Daarom heb ik mij met zo
afgezet tegen het geloof." Hij heeft zijn
kinderen - hoewel zijn vrouw niet Her
vormd is - ook opgevoed met het geloof.
„Eén van de kinderen heeft dat achter
zich gelaten. Ik vind dat jammer." Toch is
Ventevogel niet meer zo 'kerks'. „Ik zet me
niet af tegen de kerk. Door politiek actief
te zijn denk ik op mijn manier een stukje
geloof uit te dragen. De kerk heeft me
enorm teleurgesteld toen een familielid
erg moeilijk zat en de kerk - na 50 jaar
trouw bezoek - niets van zich liet horen."
Ventevogel kan zich heel goed vinden in
de opstelling dat ook niet-christenen lid
kunnen zijn van het CDA. Als die leden
maar gelijke maatschappelijke opvattin
gen hebben.
De gemeenteraadsperiode in Vlissingen
duurde maar vier jaar. Niet de meest wer
velende periode uit Ventevogels carrière.
Wel heeft hij daar de aanzet meegemaakt
tot een ontwikkeling van een beter toeris
tisch beleid in Vlissingen In de auto, de
barrières van opgebroken wegen in de bin
nenstad slechtend, zegt hij: „Nu gebeurt
er eindelijk iets. Het werd zo'n dooie boel."
Trots is hij dat het Arsenaal-project nu
eindelijk van de grond komt. Jarenlang
lobbyen en plannen rpaken, waar hij zich
persoonlijk voor heeft ingezet, leiden nu
eindelijk tot daden.
De tijd van opbouw eiste begin jaren ze
ventig zijn aandacht op in de politiek,
maar ook thuis in de zaak. Toen hem in '74
gevraagd werd lid te worden van de sta
ten, besloot hij niet de voorkeur te geven
aan een wethouderszetel in Vlissingen.
Dat was immers een full-time job: hij zou
dan zijn zaak in de steek rpoeten laten.
In de staten maakte hij dan eindelijk de
vorming van het CDA mee. Die tijd sprak
hem aan: er werd bestuurd op hoofdlijnen,
nog niet zo gedetailleerd als tegenwoor
dig. „Ik had het erg naar mijn zin. Dat was
een stijl die bij mij hoorde." Een tweede
periode in de staten was vanzelfsprekend.
Maar gaandeweg die periode kreeg Vente
vogel het steeds drukker. De zaak vergde
veel van zijn aandacht, maar de politiek
ook. Hij combineerde het werk in de
Zeeuwse staten met het lidmaatschap
van het landelijk CHU-bestuur „Dat was
eigenlijk onverantwoord. Dat waren tro
penjaren. Achteraf gezien heb ik toen een
zware wissel op mijn gezin getrokken."
Toen zich in 1981 de kans voordeed op een
goede plaats op de verkiezingslijst voor de
Tweede Kamer, had hij daar wel oren
naar. „Ik stond bovendien voor de keuze:
investeren in mi jn zaak of niet. Met het ge
zin is toen besloten dat ik een gooi zou
doen naai1 het lidmaatschap van de Twee
de Kamer."
Het feest ging echter niet door. Een groep
vrouwen en jongeren in de partij gooide
roet in het eten door plaatsen op te eisen
en Ventevogel kelderde op de lijst. „Toen
besloot ik toch die investeringen in het be
drijf te doen." Maar dat besluit was nog
niet genomen of de CDA-fractie uit de sta
ten stond bij hem op de stoep met het ver
zoek of hij gedeputeerde wilde worden
Het jaar 1982 dient zich aan. Een jaartal
dat in de verhalen aan Ventevogel kleeft
als 1984 aan Orwell. In dat jaar zou de te
genstelling tussen Ron Barbé. ex-gedepu
teerde en inmiddels burgemeester van
Terneuzen, en Ventevogel zijn begonnen.
Conflict
De verhalen daarover zijn legio. Ventevo
gel ambieerde de portefeuille economi
sche zaken, maar die werd geclaimd door
zijn rivaal, weet menigeen te vertellen.
Ventevogel: „Zo was het niet helemaal. De
formateurs kwamen bij mij met de porte
feuille financiën en personeelszaken. Niet
direct mijn voorkeuren. Barbé had toen
EZ al. Die had laten weten ongeschikt te
zijn voor financiën. Dus vroeg ik om iets
waar ik meer plezier aan zou beleven. Re
creatie werd toen aan mijn portefeuille
toegevoegd."
Dan 1983? Was dat dan het jaar waarin het
conflict begon0 Barbé eiste toen de com-
missarispost van De Schelde met succes
voor zich op. „We hadden duidelijk ver
schillende zienswijzen over de invulling
van die post. Ik vond dat er in ieder geval
geen overheidscommissaris moest komen
en zeker niet de portefeuillehouder econo
mische zaken. Samen met de fractievoor
zitter hebben Barbé en ik dat meningsver
schil voorgelegd aan Huib Eversdijk. die
toen in de Tweede kamer zat. Afgespro
ken werd dat het iemand van buiten zou
worden. Twee dagen later bleek tijdens de
collegevergadering die afspraak helemaal
niets waard te zijn. 'Ik vind het logisch dat
Ron dat doet', zei Boertien plotseling.
Barbé had dus duidelijk alles al voorge
kookt. Daarmee was het besluit geno
men, Het meeste steekt mij dat de af
spraak die 48 uur tevoren was gemaakt,
daar zo maar opzij werd geschoven
Vanaf die periode begint de wrevel tussen
beide mannen zich langzaam maar zeker
te ontwikkelen. Had Ventevogel dat nooit
voorzien? „Ik kende Barbé helemaal niet.
Hij was dijkgraaf en wethouder. Bij de col
legevorming zag ik hem voor het eerst. Als
ik hem toen al had gekend, dan had ik
mijn lidmaatschap van gedeputeerde sta
ten nog eens overwogen."
Onwil
De conflicten tussen de beide dagelijks
bestuurders werden in de eerste jaren nog
aardig in de hand gehouden, meent Vente
vogel. Soms ging het mis. Het werk moest
echter gewoon doorgaan. Ventevogel zegt
niet haatdragend te zijn. „Dat kon je je
niet permitteren. Er was werk aan de win
kel. Maai1 Barbé is natuurlijk niet de eer
ste met wie ik met Kerstmis straks 'ns ge
zellig chocolademelk ga drinken."
De spanningen in de fractie liepen in die
periode op. Ventevogel trachtte, volgens
eigen zeggen, in deze conflicten te bemid
delen (ziekenhuissluiting Hulst, aanpas
sing waterschapsbestel) maai1 stuitte tel
kens op onwil. Hij schreef zelfs een notitie,
die hij aanbood aan fractievoorzitter en
partijleider, om de communicatie in de
fractie te verbeteren. Voorzitter en partij
leider durfden vanwege de slechte verhou
dingen in de fractie de notitie niet in te
brengen, zo herinnert Ventevogel zich. Hij
haalt zelfs nog een briefje uit één van de
vele mappen in zijn studeerkamer dat ge
tuigt van de ontvangst van de notitie door
de partijleiding. Van enkele malen uitstel
kwam afstel: er werd nooit over gespro
ken.
Een tweede nota die later 'Zeeland aan
zet' zou worden, vond zijn officiële basis in
1987 in een toespraak in Middelburg. „Ma
ns-Koster, mijn toenmalige collega-gede
puteerde van de VVD, was enthousiast en
ook Don, die voor de PvdA in het college
zat, reageerde positief. Tijdens de college
vorming werd het plan als 'strategische
toekomst verkenning' aanvaard Dus het
eerste dat ik deed was een versie ervan in
de fractie brengen, met de bedoeling de le
den een gezamenlijk doel te geven om aan
te werken." De fractie maakt er geen
woord aan vuil. Barbé zei inderdaad later
tegen de commissie-Van Dijk dat hij niets
afwist van wat voor een notitie van zijn ri
vaal dan ook.
Kwaad bloed
Uiteindelijk kwam Ventevogel „ondanks
stille tegenwerking" in 1990 met het stuk
'Zeeland aan Zet' Een visie voor de ont
wikkeling van de economie, de recreatie
en de natuur/landbouw. Een integraal
stuk, zoals dat in ambtelijke termen heet;
door alle sectoren heen. Dat had bij een
enkeling kwaad bloed gezet. Ventevogel
kwam immers met zijn vingers aan de be
leidsterreinen van anderen
Volgens Ventevogel trad pas in 1989 een
echte verharding in de standpunten bin
nen de fractie op toep Barbé vertrok naar
Terneuzen en met gebruikmaking van een
dikke vinger in de pap zijn opvolger De
Boe naar voren schoof. „Toen heb ik ge
zegd: Ik stop ermee. Ik had een interes
sante aanbieding liggen, maar de partij
zei: Nu rekenen we op je."
Achteraf beschouwend zegt Ventevogel
dat het gebrek aan collegialiteit in het
tweede college gedurende de rit een
steeds nijpender probleem werd. „Daarbij
kwam dat enkelen helaas door ernstige
ziekte werden getroffen. Ondanks de
moeilijkheden kon ik het eigenlijk wel
met iedereen vinden. Hoewel ik bijvoor
beeld de openlijke bemoeienis van collega
De Voogd met het toeristisch beleid (de
'Zeeland is vol' discussie, waarbij de
Voogd het tegendeel beweerde van Vente
vogel) niet heb kunnen waarderen, leidde
dat niet tot gefrustreerde verhoudingen."
De strubbelingen vergden veel aandacht.
Dat gold ook voor zware klussen die Ven
tevogel voor de kiezen kreeg. Enkele per
soonlijke wapenfeiten? Hij herinnert aan
de grote moeizame reorganisatie bij de
provincie en de aanvankelijk omstreden
verbouwing van de Abdij. Op het gebied
van financiën gebeurde niet veel
boeiends. Met recreatie echter had hij de
meeste voeling. Hij noemt de ontwikkelin
gen op Neeltje Jans, de nota 'Zeeland aan
Zet'.
Rouwproces
Overheersen op dit moment deze wapen
feiten, of de herinneringen aan dat 'zwarte
jaar'? Daar hoeft Ventevogel geen secon
de over na te denken: „Het afgelopen jaar.
Vrienden zeggen dat ik het over twee ol
driejaar ben vergeten. Het wordt wel eens
vergeleken met een rouwproces. Op dit
moment tellen alleen die nare ervarin
gen De ex-gedeputeerde formuleert alle
antwoorden vlot. maar als hij praat over
de invloed die de gebeurtenissen op zijn
gezin hebben gehad, moet hij heel wat
wegslikken. „Als ik bedenk wat voor een
workaholic ik ben geweest. Dan schaam
ik me rot."
Zijn vrouw nam gedurende lange tijd de
telefoon met slechts een 'hallo' aan, om
dat er hele nare telefoontjes waren. De
dochter des huizes werkte - naar achteral
pas bleek - wekenlang niet. omdat op
haar werk vervelende opmerkingen over
de affaire werden gemaakt. Mevrouw Ven
tevogel maakte mee dat de deur voor haai
neus werd dichtgesmeten toen zij voor een
collecte van de Nierstichting langs de deu
ren ging „Voor jou niet", luidde de harde
veroordeling. „Het dringt door tot diep in
je gezin. We liepen wel eens panisch door
het huis als er veel werd gebeld."
Ook de krant bracht de ellende in huis
Heeft een „zeer belangrijke rol' gespeeld
in de affaire. Volgens Ventevogel hebben
de media niet altijd een juiste weergave
van de feiten gegeven. „De pers heeft fou
ten gemaakt, met ernstige gevolgen." Hij
wil daar niet diep op ingaan. Geeft aan dat
de pers niet alle ins en outs had beschre
ven „Hoe is het anders mogelijk dat als ik
in de provincie kom, ik als een boef werd
ontvangen en als ik wegging, na een gede
gen uitleg, men zei: Hoe kan het dat we
dat allemaal niet weten0"
Afgetreden
Het gezin Ventevogel heeft het een jaar
lang heel moeilijk gehad. Volgens hem
was een deel van de ellende de Ventevo
gels en de Zeeuwse politiek bespaard ge
bleven als hij op 25 november vorig jaar-
was afgetreden. „Toen ik in de krant las
dat ik beschuldigd werd van dubbel decla
reren en werd aangesproken als verant
woordelijk bestuurder vermoedde ik al
kwade opzet van de tipgever. Ik heb die
middag aan mijn vader gedacht. Hij had
gelijk met zijn wijze lessen die mij leerden
nooit afhankelijk te worden van de poli
tiek. Ik had direct moeten opstappen Uit
eindelijk heb ik dat niet gedaan op - overi
gens goedbedoeld - advies van onder
meer Verbree, de partijvoorzitter, en
Eversdijk, toen Tweede Kamerlid." De
beide adviseurs dachten dat het een tijde
lijke hetze was, dat het wel over zou waai
en. De commissaris der koningin werd ook
geraadpleegd. „Boertien reageerde ge
schokt."
Na 25 november werd de ene na de andere
beschuldiging over oneerlijke verrijking
aan het adres van de ex-gedeputeerde
geuit. „In de dagen erna begon ik me te
realiseren dat veel nieuwe mensen in de
staten niets wisten van de meningsver
schillen die wij hadden met de fiscus, dus
ook niet over de uitkeringen die de provin»
cie had betaald aan de gedeputeerden om
hun hoge aanslagen over die declaraties
te vereffenen. Op dat moment hadden we
naast alle stukken ook de juiste procedu
res moeten aangeven, zodat de staten een
betere afweging konden maken. In het
ontbreken van die procedures zit een deel
van onze fouten."
De commissie-Van Waterschoot, een com
missie uit de staten die de belastingaffai
re, zoals het inmiddels werd genoemd, on
derzocht. wees het college als schuldige
aan. Een motie van wantrouwen in de sta
ten volgde. De verantwoordelijke gedepu
teerden moesten weg. Ventevogel: „Dan
val je in een heel diep zwart gat. Niemand
kan je op zo'n. moment helpen. Het doet
enorm pijn als je op zo'n manier je werk
moet beeindigen. Als je het vertrouwen
verliest van mensen. Ook de collegialiteit.
Enkele fractiegenoten hadden ook voor
de motie gestemd. Zoiets is op zo'n mo
ment onverteerbaar."
Koude douche
Op verzoek van het partijbestuur blijft
Ventevogel aan als statenlid vanwege de
continuïteit, zoals dat heet. Na de voor het
CDA ongunstig verlopen verkiezingen,
gaat Ventevogel als onderhandelaar voor
zijn partij aan de slag om een nieuw colle
ge te vormen. „De ledenvergadering was
met 5 tégen en 45 stemmen vóór achter
mij gaan staan. Dat sterkte me in mijn in
zet om de collegeonderhandeling tot een
goed einde te brengen. Er voor te zorgen
dat goede nieuwe mensen een kans zou
den krijgen."
Na de collegevorming, die als een goed re
sultaat van onder meer zijn handelen
wordt gezien, komt de „koude douche."
Ventevogel wordt - geheel tegen zijn ver
wachtingen in - met slechts een heel krap
pe meerderheid door zijn fractie (zeven
voor en zes tegen) gekozen tot fractievoor
zitter. Zijn tegenstander en Barbé-adept
De Boe heeft het nakijken. Op dat mo
ment zegt Ventevogel dat hij zijn positie
zal 'heroverwegen' als het onderzoek, dat
een landelijke commissie van wijze
CDA'ers onder leiding van oud-minister
Van Dijk moet uitvoeren, is afgerond.
Ventevogel nu: „Het is niet zo dat ik pas
toen ik kennis nanf van het rapport - ook
niet op informele wijze - heb besloten op
te stappen. Het ging anders. Ik heb in juni
tegen de commissie-Van Dijk gezegd dat
ik wilde vertrekken voor de zomer van
1992. Van Dijk heeft me gebeld met de
vraag of hij mijn afscheid in het rapport
mocht aankondigen. Ik heb zelf de datum
van 20 december bepaald, omdat ik als
voorzitter van de fractie de algemene be
schouwingen nog wenste te doen Ik wilde
de klus op een behoorlijke wijze afmaken.
En dat is heel moeilijk. Je moet haast ma
sochist zijn om dat nog vol te houden tot
die 20e december
Inhoudelijk wil Ventevogel niet op het
rapport reageren. „Ik heb zelf om een on
derzoek gevraagd. Heb tegen CDA-partij-
voorzitter Van Velzen gezegd dat het een
gedegen onderzoek moest zijn. Ik hoop
dat het goed genoeg in elkaar zit om de
juiste conclusies te trekken."
Ventevogel sluit nu het hoofdstuk van de
actieve provinciale politiek af Hij wil een
nieuw hoofdstuk beginnen. Liever eigen
lijk een heel nieuw boek. De recensie van
de beschreven periode kan wat hem be
treft in enkele zinnen: „Je kunt zeggen dat
de hele affaire anders zou zijn gelopen als
Boertien er niet was geweest, als Barbé er
niet was geweest, als Don er niet was... als
Ventevogel er met, als, als...Daar koop je
niets voor."
Mirjam van Zuilen
