Slibtong of sliptong?
Europa maakt kennis met Goese deathmetal
I
PZC kunst cultuur VRIJDAG 1 NOVEMBER 1991 19
'Onze Taal'
zestig jaar
Taal
verandert
Vraag: Telkens als ik 'u heeft'
schrijf, verbetert mijn cheffin dat in
'u hebt'. Maar 'u heeft' is toch veel
beleefder Wie heeft er gelijk Ant
ivoord: Uw cheffin. Vroeger was 'u'
derde persoon; het komt van 'Uwe
edelheid' (Is Uwe edelheid voorne
mens vandaag uit te gaan Van
daar: 'u heeft', net als 'hij heeft'.
Maar in hedendaags Nederlands is
u de beleefde nevenvorm van 'jij',
de tweede persoon. Vandaar: 'u
hebt', net als 'jij hebt'. Steeds meer
mensen zeggen dat. Hetzelfde is ge
beurd met het werkwoord 'zijn':
niemand zegt meer 'u is' (derde per
soon), iedereen zegt 'u bent' (twee
de persoon). Veel mensen vinden
nog steeds dat 'u heeft' beleefder
klinkt. Maar de taal verandert,
daar is niets aan te doen.
verwarrend zijn ongemotiveerde verschil
len tussen twee drukken: de tiende druk
vermeldt bij 'De heren worden verzocht":
(niet: de heren wordt verzocht)' en de re
centste. de elfde: 'De heren wordt ver
zocht (niet: de heren worden verzocht)'.
Door zulke slordigheden raakt de taalge
bruiker het spoor bijster."
Gezag
De Taaladviesdienst geniet veel gezag.
Veel bedrijven vragen om raad bij het
vaststellen van hun huisstijl. Veel auteurs
van boeken over correct Nederlands leg
gen hun manuscript voor de zekerheid
voor aan de adviesdienst. Die goede naam
heeft er ook toe geleid dat Peter Smulders
een paar keer per jaar in radioprogram
ma's als de TROS-klantenservice en 'Wie
weet waar Willem Wever woont?' vragen
over taal beantwoordt. Een andere presti
gieuze en tot de verbeelding sprekende
taak is de eindredactie van de Troonrede
(een hoofdstuk apart).
Dankzij dit gezag worden er steeds meer
adviezen gevraagd die grote - en soms
kostbare - gevolgen hebben. Advocaten
en rechters schromen niet om de dienst in
te schakelen bij juridische kwesties die
zich toespitsen op een taalkundig pro
bleem. Een advocatenkantoor uit Rotter
dam legt in het najaar van 1990 een 'zaak
van zes miljoen gulden' voor: fabriek A
eist een schadevergoeding van tussen
handelaar B. A en B hebben een contract
gesloten, waarin is vastgesteld dat B pro-
dukten van A mag verkopen op voorwaar
de dat B geen produkten voert waarmee A
concurrentie wordt aangedaan. Nu is B
dealer geworden van een fabriek A becon
currerend systeem X. Het geschil draait
om de interpretatie van het woord 'een
produkt voeren': B zegt het produkt
slechts te verkopen en niet te produceren
(voeren). A stelt dat verkopen ook binnen
de betekenis van 'voeren' valt. Uit een uit
voerig onderzoek in de woordenboeken
komt als betekenis 'waren naar de markt
voeren of het land uitvoeren' naar voren.
Nergens was een aanwijzing te vinden dat
'voeren' ook 'produceren' kon betekenen.
De woordenboeken gaven A dus gelijk.
Er bestaat een categorie vragen, waarbij
er voor de bellers weliswaar niet veel geld
op het spel staat, maar wel hun prestige,
en een kratje bier. een fles Chablis, of een
rondje gevulde koeken. De gemoederen
kunnen bij zulke weddenschappen hoog
oplopen.
Smulders in een vraaggesprek met de
NRC (31 oktober 1989): ..Kort geleden
werd ik gebeld door een beleidsmedewer
ker van een ministerie. Op zijn afdeling
dacht men dat 'elektronica' met een c ge
speld moest worden, maar de pr-afdeling
wilde het hele ministerie 'elektronika' met
een k in de maag splitsen. Het staat niet in
het Groene Boekje en wel verkeerd in Van
Dale en dus moest ik als scheidsrechter
optreden. Na enige woordenboeken ge
raadpleegd te hebben, gaf ik de beleids
medewerker gelijk, waarop een woest ge
juich losbarstte: er hadden zeker tien
ambtenaren gespannen mee staan luiste
ren. Die zelfde middag werd ik nog gebeld
door een boze functionaris van de pr-afde
ling: 'Elektronica met een c. dat meent u
toch niet?' Toen ik dit wel bleek te menen,
smeet hij de hoorn geërgerd op de haak."
Peter Burger en
Jaap de Jong
Ge7iootschap Onze Taal, Laan van Meerder-
voort 14a, 2517 AK Den Haag. Taaladvies
dienst: 070-356 12 20.
Vandaag, zaterdag, ontvangt Prinses Juliana het eerste
exemplaar van Onze TaalZestig jaar strijd en liefde
voor het Nederlands tijdens het jubileumcongres van het
genootschap Onze Taal. Het boek, geschreven door de Leidse
Neerlandici Peter Burger en Jaap de Jong, is een
geschiedenis van dit curieuze genootschap en een
bloemlezing uit het gelijknamige blad.
Let u op de komma's, koppeltekens en verbuigingen: een
voorpublikatie.
De Taaladviesdienst van het genootschap Onze Taal beantwoordt vragen over spelling en woordgebruik en redigeert desgevraagd schoolboeken
en zelfs Troonredes. foto Willem Mieras
Kerk van Jezus Christus van de Heiligen
der laatste dagen.
Toch komen er ook jaarlijks tientallen
vragen van particulieren binnen. Leden
die een keer naar tevredenheid geholpen
zijn, bellen vaak later nog eens op. Som
migen lijken wel een abonnement op de
Taaladviesdienst te hebben. Een van de
mensen die een bijzondere relatie met de
Taaladviesdienst onderhouden, is de tes
tamentdame. Deze oudere vrouw wordt
verteerd door de vrees dat haar bezittin
gen na haar overlijden in verkeerde han
den zullen vallen. Keer op keer informeert
zij daarom naar de interpretatie van kom
ma's, woorden en zinswendingen uit haar
testament. Haar notaris luistert zo slecht
naar haar. En één ding moet duidelijk zijn:
onder geen beding mag haar stiefdochter
iets erven - nog geen badhanddoek.
Gebingood
Ongeveer 25 procent van de vragen aan de
adviesdienst heeft betrekking op spelling
('Schrijf je 'slibtong' of'sliptong' Bijna
twee derde betreft woordgebruik (werk
woordverbuigingen, vreemde woorden, de
betekenis van woorden, het gebruik van
voorzetsels). Is het 'gebingoëd' of
'gebingood' Je 'kan' of je 'kunt' De
'tachtiger jaren' of de 'jaren tachtig'
Een medewerker van het Guinness Book
of Records stelt een vraag in verband met
het record medeklinkerstapel. Dat record
staat momenteel op acht. met het woord
'angstschreeuw'. Maar er is een vondst
aangemeld met negen medeklinkers: de
'slechtstschrijvende'. Vraag aan de Taal
adviesdienst: is dit een goed woord? On
derzoek wijst uit dat het nog niet in een
woordenboek opgenomen is. maar deson
danks volgens de regels van de Neder
landse woordvorming toch een goed
woord is. In de volgende uitgave van het
Guinness Book is het medeklinkerrecord
nu op negen gesteld.
Door hun intensieve speurwerk zijn de ad
viseurs tal van fouten in de woordenboe
ken op het spoor gekomen. Smulders:
„Van Dale, dat voor veel taalgebruikers
een onaantastbaar gezag heeft, bevat dui
zenden spelfouten, zetfouten, inconse
quenties en verwijzingsfouten (overigens
net als de andere dikke woordenboeken):
'Engelstalig' heeft een hoofdletter, 'neder-
landstalig' niet, 'clientèle' krijgt bij Van
Dale ten onrechte een trema, 'iriscopie'
krijgt een overtollige s toebedeeld: 'iriss-
copie'. De 'marketentster' komt een t te
kort ('marketenster'): in een voorbeeldzin
staat 'horendol' in plaats van 'hoorndol';
minder geslaagd is ook de spelling van 'ge
zweefvliegd'. enzovoort. Buitengewoon
Soms moet je echt weten hoe het zit:
zeg je nou 'aan hun' of 'aan hen' U
hebt of u heeft Je kunt dat opzoeken in
een woordenboek of in een van de vele
boeken over de regels van het Nederlands
die de laatste jaren zijn verschenen. Maar
wat moetje als die elkaar tegenspreken of
het antwoord schuldig blijven? Vanaf
1985 bestaat daarvoor een telefonische
vraagbaak. Zo'n duizend keer per jaar
gaat de telefoon bij Onze Taal: is het 'elek
tronika' of 'elektronica' Over wedden
schappen, de meest gestelde vragen, de
talrijke fouten van Van Dale en een advies
dat zes miljoen waard bleek te zijn.
Als we de docenten Nederlands, de uitge
vers en de Hilversumse programmama
kers mogen geloven, letten Nederlanders
in de jaren negentig meer op hun taalge
bruik dan in de jaren zeventig. Docenten
Nederlands besteden meer aandacht aan
spelling in de les. Ook taalrubrieken en
quizzen (kwissen?) op radio en tv (De
Taalmeesters, Tien voor Taal. Cijfers en
Letters, Taaislag) verraden de groeiende
interesse van veel Nederlanders voor cor
rect taalgebruik. Daarnaast verschijnen
er de laatste tijd stapels boekjes over tur
botaal, jongerentaal, taalspelletjes en cor
rect taalgebruik. En wat vijftien jaar gele
den echt onmogelijk was: voor het oog van
de natie onderwierpen vele bekende en
onbekende Nederlanders zich vorig jaar
vrijwillig aan een test van hun spelvaar-
digheid in Het Nationale Dictee. (Nie
mand leverde overigens een foutloos dic
tee in, zelfs oud-minister Korthals Altes
en Drs P niet.)
In de jaren zeventig, het tijdperk van de
democratisering, bestond er op lerarenop
leidingen weinig belangstelling voor cor
rect schrijven en spellen. Op de scholen
werden groepsgesprek en discussie op het
rooster geplaatst ten koste van spel-
linglessen. Tegenwoordig is er een
groeiende behoefte aan houvast in de taal.
Men wil van deskundigen horen hoe het
moet. De best bereikbare deskundigen
zitten bij Onze Taal.
Onze Tqal. in 1931 opgericht als 'een ver-
eeniging tot het onderling beoefenen van
zuiver Nederlandsch', heeft zich in zestig-
jaar ontwikkeld van een onderonsje van
dertig taalzuiveraars tot een genootschap
van ruim dertigduizend taalliefhebbers,
met een eigen maandblad, ook 'Onze
Taal' genoemd. Al sinds de oprichting-
ontvangt de redactie allerlei vragen van
de lezers. Sommige werden in het maand
blad behandeld, andere werden telefo
nisch of schriftelijk beantwoord. Het
beantwoorden was voor de redacteur
slechts een nevenactiviteit. Maar wel een
Er is een
groeiende
behoefte aan
houvast in de
Nederlandse
taal.
die zijn schaarse vrije tijd volledig opslok
te. In november 1985 werd daarom de
Taaladviesdienst opgericht, part-time be
mand door de toenmalige redacteur Jan
Renkema en Peter Smulders, destijds stu
dent Tekstwetenschap, inmiddels direc
teur van Onze Taal. Op deze manier kon
het genootschap meer service bieden aan
de lezers (en aan niet-lezers). die steeds va
ker om advies vroegen.
Naslagwerken
In het begin werden de diensten beperkt
tot het beknopt beantwoorden van vra
gen: de Taaladviesdienst was er niet om
teksten te herschrijven, rapporten te cor
rigeren of uitvoerig- onderzoek te doen. De
adviezen waren kosteloos. Een telefoon,
een boekenkast met woordenboeken en
andere naslagwerken, een typemachine
en (soms heel veel) geduld waren de be
langrijkste hulpmiddelen.
Later kwamen daar veel nieuwe boeken,
computers, een fax. een extra telefoon en
een kaartenbak met namen van gespecia
liseerde informanten bij. De adviseurs.
Peter Smulders en - vanaf 1989 - Liesbeth
Gijsbers, namen steeds meer bewerkelij
ke klussen aan. zoals het redigeren van
reisgidsen, programma's van politieke
partijen, schoolboeken, detectives en zelfs
Troonredes. Voor zulke werkzaamheden
foto John
Siwabessy
en voor vragen die pas na enige studie
beantwoord kunnen worden, wordt vanaf
1986 een (bescheiden) bedrag in rekening
gebracht. De laatste jaren is het aantal
vragen - ondanks een terughoudend re-
clamebeleid - sterk gestegen. Tussen 1 ja
nuari 1990 en 31 juni 1991 kwamen er 2.152
vragen binnen: 82 procent telefonisch, de
rest per brief of per fax.
Verreweg de meeste vragen (90 procent)
worden gesteld door bedrijven en (over
heidsinstellingen. Niet alleen De Ajacied.
Centraal Beheer en de Gemeente Den
Haag zitten wel eens om een taaladvies
verlegen, maar ook RTL-4, de NOS. de Fe
deratie van Naturisten verenigingen en de
Het Goese Gorefest schiet als een ko
meet omhoog in de woelige wereld
van de deathmetal. Het viertal betrekt
binnenkort een luxueuze tourbus voor
een Europees toernee ter promotie van
hun in juni uitgebrachte cd Mindloss.
Dat rondje Europh is even intensief als
hun muziek. Gorefest werkt in 24 dagen
21 optredens af in zeven landen: Italië,
Zwitserland, Oostenrijk. Duitsland.
Frankrijk, België en Nederland.
Gorefest heeft beet. Exemplaren van
Mindloss, opgenomen in de Stone-
sound-studio in Roosendaal en afgemixt
bij Axis in het Britse Sheffield, gaan als
Vietnamese loempia's over de toonbank.
Twee weken na de release, begin okto
ber. zijn drieduizend digitale rakkertjes
verkocht. Ook met de door Rough-trade
verzorgde distributie zit het wel snor.
Mindloss is niet alleen verkrijgbaar in de
speciaalzaken, maar ook in de winkels
van landelijke muziekketens.
Het vertrouwen in de potenties van Go
refest blijkt ook uit het feit dat hun pla
tenmaatschappij. het deathmetal-label
Foundation 2000. zich bereid toonde het
ver overschreden opnamebudget voor te
schieten. Bassist/zanger Jan-Chris de
Koeijer (lang haar, zwart leren jekkie.
steentje dooreen neusvleugel)„Wehad
den achtduizend gulden, maar zijn uitge
komen op 25.000 gulden. We betalen dat
de maatschappij terug uit de verkoop
van de cd's. Pas als dat geld binnen is, zit
er voor ons winst aan vast."
Gorefest heeft Mindloss, die negen num
mers plus een intro bevat, niet halfslach
tig aangepakt. De groep huurde Colin
Richardson in voor de produktie. Insi
ders weten dat deze meneer gewerkt
heeft met de deathmetal-top zoals Na
palm Death, Boltthrower en Massacre.
Jan-Chris vertelt dat het zilverkleurige
schijfje in bijna heel Europa wordt ver
spreid. Begin 1992 komt Mindloss moge
lijk uit in de Verenigde Staten.
Tank
Het Belgische.Metallysé regelt de Euro
pese toernee. Een luxe toerbus. uitgerust
met bedden voor een comfortabel tukje,
rijdt het viertal naar zalen in alle hoeken
van het continent, waar Gorefest gemid
deld over driehonderd tot duizend head-
bangende death-adepten hoopt te wal
sen. Want death-metal, meent Jan-Chris,
moet 'als een tank over je heenkomen.'
Om dat effect te bewerkstelligen, stem
men de Gorefesties hun instrumenten
drieënhalve toon lager dan gebruikelijk
is. „En dan zo dik mogelijke snaren erop,
omdat een normale set veel te slap is. Het
is wel wennen, maar je krijgt een heel
diep geluid", legt de frontman uit. Als
bassist heeft hij het euvel opgelost door
een vijfsnarige bas aan te schaffen, die hij
twee tonen hoger stemt.
Het kwartet repeteert, nu ieder bandlid
zonder werk zit. twee tot drie keer per
week in 't Beest in Goes. Dat is nodig om
de puntjes op de te zetten en verder ma
teriaal voor een nieuwe cd - in mei duikt
Gorefest opnieuw de studio in - in elkaar
te draaien. En de allerbelangrijkste drijf
veer: deathmetal is hun lust, maar vooral
hun leven. „Deathmetal is een lifestyle.
Het is een extreme muziekbeleving. Je
denkt, eet en slaapt deathmetal. Het is
echt een bewuste keuze. Want word er te
genwoordig nog nagedacht? Als wij in
het café zitten, hebben we dikwijls een
goed gesprek, op niveau, over allerlei on
derwerpen. Wij hangen niet aan de bar
om ons enkel en alleen vol met bier te la
ten lopen."
Bewust leven, plezier hebben in het. 'zijn'
en tolerantie. Die elementen zijn de
hoekstenen van de deathmetal-lifestyle,
zegt Jan-Chris. Waarop hij meteen meldt
dat hij 95 procent van de bevolking haat.
Is dat tolerant? „Kijk, iedereen moet
doen en laten wat ie wil. Alleen dan moe
ten ze ook niet zeuren over mijn uiterlijk
en dat edelsteentje in m'n neus. Natuur
lijk, wij zijn extreem. Misschien wel om
dat we altijd in een hoekje worden ge
drukt. Er bestaan heel veel vooroordelen
tegen deathmetal. Aan de andere kant
moet ik zeggen dat het een kick geeft als
ik door de supermarkt loop met mijn. in
de ogen van het publiek, afwijkende ui
terlijk. Ik maak direct duidelijk dat ik
me van hen distantieer."
Gorefest: Europese tournee
Gorefest wil alleen tot de deathmetal-fa-
milie behoren. Da's niet vreemd, want
waar dan ook op de aardbol gaan de le
den van deze clan broederlijk met elkaar
om. „Tijdens concerten wordt zelden ge
vochten. Oké, iemand loopt wel eens een
gebroken neus op, maar doorgaans is
het, anders dan in de meeste discothe
ken, een heel groot sociaal gebeuren.
Pilsje drinken, blowtje roken en genieten
van deathmetal. Er is een sterke saam
horigheid."
Stromingen
Binnen de deathmetal tekenen zich drie
hoofdstromingen af. Allereerst is er de
satanische divisie, waarin vreemde een
den spelen die alleen per boot reizen om
dat het vliegtuig hen te dicht bij de he
mel brengt. En da's verrekte eng als de
duivel je broodheer is. Dan de club gore-
of splatter-groepen, die de zaal duizend
en-één manieren aanreikt om iemand
naar de eeuwige jachtvelden te helpen.
Dit soort horror moet de luisteraar met
een korreltje zout nemen, het gaat
slechts om de gein. Tenslotte is er een af
deling 'serieuze bands', die tolerantie en
respect predikt.
Gorefest rekent zichzelf tot de laatste ca
tegorie. Uiteindelijk zijn de teksten on
dergeschikt aan de muziek, zegt Jan-
Chris. Neemt niet weg dat Gorefest en in
het bijzonder Jan-Chris tekstueel de
maatschappij te lijf gaan. Aanslagen op
de kuddementaliteit van het gros der
tweebenigen en de vooroordelen tegen
deathmetal (en de bijbehorende cultus)
bijvoorbeeld. Maar anderzijds ook een
pro-abortus-song en een gebroken lans
voor de vrije beschikking over eigen le
ven en dood.
De Goesenaren, die zich na Pestilence op
het ereschavot van de vaderlandse
deathmetal-scene plaatsen, maken naar
hun smaak klassieke deathmetal, zoals
die in 1983 zijn intrede deed. Door inmen
ging van de op hardcore gebaseerde
grindcore - met als speerpunt een duize
lingwekkende speed, soms duizend
beats per minuut, want snel is goed - ont
stonden mutanten. Velen daarvan gin
gen op de politieke toer, met als beste
voorbeeld de straight edgre-beweging in
de Verenigde Staten, die ageert tegen
het gebruik van alcohol, dope en ancler
werelds genot.
Puur
Gorefest wil het puur houden, met een
volgens Jan-Chris perfecte symbiose van
snelle en langzame nummers. Wie zegt
dat deathmetal een beperkte muziek
soort is. vindt in hem een geducht tegen-
pleiter. „Je ziet in deze stijl enorm veel
nieuwe varianten. Elke band zoekt daar
bij naar een eigen geluid. Trouwens, je
hoeft geen briljant muzikant te zijn om
deathmetal te spelen, maar dat geldt ei
genlijk voor alle muziek. Natuurlijk
moetje muziek een zekere kwaliteit heb
ben. anders kun je geen cd opnemen.
Maar het principe is simpel: een pakken
de basis, die lekker in je kop blijft han
gen. En dat met power, enorm veel po
wer. En als mensen dat dan een baal her
rie vinden, begrijpen ze het niet. Doen ze
hun best niet om het te begrijpen. Willen
ze het niet begrijpen. Ja, ook in Zeeland,
helaas."
Frank Balkenende
