Het blote lichaam
is meer dan seks
Zeeuwen in
de marge
Verre verhalen om te vertellen
n
Greenaway
exposeert
Boymans
Frederik
Nagtglas
kunst cultuur
mJh
jeugdboek
VRIJDAG 1 NOVEMBER 1991 1 7
Ns!
Twee vrouwelijke en twee
mannelijke levende
vormen de spil van de
^tentoonstelling The Physical
in museum Boymans-Van
mi;Beuningen. De expositie is
door de Britse
Peter Greenaway. De
^opmerkelijke presentatie toont
litjhet menselijk lichaam in al zijn
n oifacetten.
eni
iet alleen de vier modellen -
staand, liggend en zittend in
heuse vitrines - maar ook allerhan
de schilderijen, tekeningen, beel
den moeten „de intimiteit van het
menselijk lichaam verkennen", al
dus de samensteller. Het gaat de
cineast daarbij om fenomenen als
ouderdom, gezondheid, naaktheid
en weerloosheid.
Greenaway - wiens meest recente
film Prospero's books in septem
ber tijdens het Filmfestival Zee
land in premiere ging - meent dat
zijn expositie alleen in Nederland
kon worden gemaakt. „Ondanks
het calvinistische dat dit land
blijkbaar nog steeds kenmerkt, is
men wat naakt- en blootheid be
treft, toch heel open. Elders, bij
voorbeeld in Japan of Amerika,
had dit absoluut niet gekund."
De tentoonstelling bestaat geheel
uit voorwerpen uit. de collectie van
het Rotterdamse museum. Vol
gens hoofdconservator Piet de
Jonge stonden alle conservatoren
bij de selectie van de stukken te
kijken van de diversiteit en kwali
teit van de collectie. „Het was ook
voor ons een bijzondere ervaring."
De Jonge meent dat door de spe
ciale opstelling van de stukken en
de opmerkelijke, bijna filmische
belichting er veel over de tentoon
stelling zal worden gesproken:
„Dit gaat beslist veel losmaken in
de de museumwereld", aldus de
conservator. Behalve een groot
aantal museummedewerkers wa
ren ook Ben van Os en Jan Roelfs,
alle de vaste vormgevers van Greena-
itzi way. nauw bij de voorbereidingen
B betrokken,
bij»
ie li
stj
vn
onq
stat
erei
lite
He
gai
st c
?n,|
boe
Zl.i
e
bot
l V2
i zij
eer(
dik
sicu
iscl
ma
ilee
erz
mi
teri)
te
vi
•me
tald
heé
ind|
ir bl
Heerlijk
geB
at fl
kon
mot
;n di
pro
i vi
>n 6
p«
oete
die
ord?
•diet
cho»
ude
onié
hiej
elijlj
e mi
Fran
met
ig
aaio
erral
uitei
h(
lui
het
vi
De Engelse filmregisseur heeft de
expositie samengesteld op ver
zoek van de directie van museum
Boymans-Van Beuningen. Hij
stemde ermee in. omdat hij het een
'heerlijke gedachte vond' rond te
mogen sjouwen met schilderijen
van Rubens en andere grootheden.
Voordat hij met filmen begon, be
zocht hij de kunstacademie. Gree
naway schildert nog steeds en ver
wijst in zijn films vaak naar beel
dende kunst. In The Draugtman's
Contract, zijn eerste grote filmpro-
duktie, is de hoofdrol weggelegd
voor een beeldend kunstenaar. In
ZOO spelen begrippen als echt en
vals. origineel en reproductie een
grote rol. de plastisch chirurg Van
Meegeren wil zijn geliefde zoveel
mogelijk op een door Vermeer ge
schilderde vrouw laten lijken.
De tweede reden voor Greenaway
om als gastconservator op te tre
den is dat met een tentoonstelling
„prima ordening kan worden ge
bracht in de chaos die de wereld nu
eenmaal is."
Het gegeven dat de cineast al heel
lang is geïnteresseerd in het men
selijk lichaam, was een derde re
den om de presentatie ter hand te
nemen. „Als in een Amerikaanse
film iemand zijn kleren uitdoet, is
dat altijd een prelude op seks. Ik
wil met deze expositie aangeven
Man Ray, De gerestaureerde Venus, 1936. foto Jannes Linders Anthonie van Dijck, De heilige Hieronymus.
foto Frequin
<7^-(aA S'IK tv l-fc tb
a -fWDt«w.L\
lm* CALL^
Ifr&fTOCrtL.
TÜ" rrppTk (b)rfib«o
Schotel afkomstig uit hel Italiaanse Deruta, ca. 1520.
Ontwerpschets voor The Physical Self.
dat er veel meer aspecten zijn.
Vandaar ook die onderverdeling
op de tentoonstelling als 'Ouder
dom'. 'Moeder en kind' en 'Man
vrouw'.'' In zijn films komt die be
langstelling voor het menselijk li
chaam dikwijls om de hoek kijken.
Het is alsof de filmer mensen ob
serveert met de blik van een bio
loog. afstandelijk en analyserend.
Baby
De tentoonstelling toont allerhan
de kunstobjecten van onder ande
ren Dali. Magritte. Van Dijck. Man
Ray. Rubens en verder talloze at
tributen die met het menselijk li
chaam van doen hebben, zoals
stoelen, kammen, potten, fluitjes,
en een gigantische Benneton-ad-
vertentie waarop een zojuist gebo
ren baby staat afgebeeld. Die ad
vertentie heeft in diverse landen -
vanwege de intimiteit en het bloed
- veel beroering gewekt. In Italië
mag hij zelfs niet worden gepubli
ceerd.
Naast de tentoonstelling worden
in het museum vrijwel alle films
van Greenaway en een uitgebreide
documentaire over de cineast ver
toond.
Rob Schoonen
The Physical Self, samengesteld door
Peter Greenaway. tot en met 12 januari
in Museum Boymans-Van Beuningen in
Rotterdam, geopend: dinsdag tot en
met zaterdag 10 tot 17 uur. zon- en feest
dagen 11 tot 17 uu r
Te vertonen films van Greenaway
zondag 10 nov. The Falls <1980)
videoprodukties op zondag 3. 17 en 24
Het was Pieter de la Ruë
(1695-1770) zelf die als eerste
een opzet gaf voor een vervolg op
zijn werken Geletterd Zeeland
(1734, tweede druk 1741) en
Staatkundig en heldhaftig
Zeeland (1736). Deze
aantekeningen bereikten
evenwel nooit het stadium van
een volwaardige uitgave en zijn
zelfs lang als verloren
beschouwd. Ook de De
Vlissingsche Kerkhemel van
dominee Vrolikhert uit 1758
moet worden gezien als een
lokale aanvulling. Het zou tot
1888 duren voor een werk
verscheen dat zich kon meten
met De la Ruë en met recht in de
titel het woord 'vervolg' droeg.
nov 13 tot 16 30 uur: TV Dante <1984/
1989), Bathrooms <1985). Deaths in the
Seine <1989). M is for Man. Music for Mo
zart <1991)
zondag 1 dec. 14 uur: Draughtman's
Contract <1982)
zondag 8 dec14 uur: ZOO <1983)
zondag 15 dec. 14 uur The Belly of an
Architect <1986)
zondag 22 dec 14 uur: Drowning by
numbers <1988).
zondag 29 dec, en 5 jan. 14 uur: The
cook, the thief his wife and her lover
(1989)
zondag 12 jan 14 uur: Prospero's Books
<1991)
In genoemd jaar verscheen
de eerste aflevering van Le
vensberichten van Zeeuwen.
Zijnde een vervolg op P. de la
Rue. Geletterd. Staatkundig en
Heldhaftig Zeeland door F.
Nagtglas. Nog drie afleverin
gen volgden in 1889. 1891 en
1893. Met zijn vieren zijn ze
meestal gebonden in twee ban
den. waarvoor nieuwe titelpa
gina's werden geleverd door J.
C. W. Altorffer, drukkers van
het Genootschap, voorzien van
de aanduidingen 'Eerste Deel'
en 'Tweede Deel' en een regis
ter. Hoewel niet echt oud en ze
ker niet zeldzaam - het
Zeeuwsch Genootschap biedt
het werk nog steeds te koop
aan tegen een stevige prijs
behoort het tot de schatten van
Zeeland.
Er loopt geen andere lijn van
Pieter de la Ruë naar Frederik
Nagtglas dan dat de laatste het
gedrukte werk van de eerste
heeft gebruikt. De aantekenin
gen van De la Ruë had
Nagtglas als zodanig niet ter
beschikking. De basis voor de
'Levensberichten' ligt in Axel.
Hier was Willem te Water *»an
1742 tot aan zijn dood in 1764
predikant. Hij verzamelde ge
gevens voor een vervolg op De
la Ruë, die na zijn dood over
gingen op zijn zoon Jona Wil
lem te Water 1740-1822». Als
student briljant was hij in de
strijd rond de nieuwe psalmbe
rijming van 1773 niet in staat
zijn gemeente in Vlissingen bij
elkaar te houden. De benoe
ming tot historieschrijver van
Zeeland in 1776 en tot hoogle
raar aan de Illustre School van
Middelburg drie jaar later,
kwamen als geroepen om 's
mans ware talenten tot ont
plooiing te laten komen. De
Zeeuwse universiteit kwam
niet van de grond en in 1785
nam Te Water een benoeming
in Leiden aan.
Prijsvraag
Professor Te Water wist de ver
zameling van zijn vader be
langrijk te vermeerderen en
speelde met de gedachte een
Zelandia erudita uit te geven.
Fysieke zwakheid sinds 1815
was hij doof - de matige kwali
teit van het verzamelde mate
riaal of andere redenen hebben
hem van publicatie doen af
zien. In deze tijd (1819) schreef
het Genootschap een prijs
vraag uit waarin gevraagd
werd om een vervolg op De la
Rue. in te leveren voor april
1824. Wilde men Te Water extra
prikkelen? Op antwoorden
wachtte men tevergeefs. Te
Water stierf in 1822 en bij de
veiling van diens bibliotheek
een jaar later, kwamen zes por
tefeuilles met biografische aan
tekeningen voor 200 gulden in
bezit van het Genootschap Mr
Samuël de Wind 1793-1859» gaf
vervolgens zijn krachten aan
de uitbreiding en het persklaar
maken van de collectie, zonder
dat dat tot het verlangde druk
werk mocht leiden.
Nagtglas slaagde wel. Is de eer
ste aflevering tamelijk zake
lijk. waarschijnlijk omdat hij
hier dicht bij de stof van Te Wa
ter en De Wind bleef, de volgen
de drie delen gaven Nagtglas
de gelegenheid om al zijn ken-
nis te spuien en te getuigen van
zijn voorliefde voor het detail,
waarbij hij de dichterlijke vrij
heid niet schuwde. Aflevering
twee begint met een portret
van Pieter Zacharias Faber.
drogist en rijmelaar te Zierik-
zee 'Op de donkeren avond
van 18 April 1819. liep de goede
man ten gevolge der nauwe
lijks verlichte stratenin het
water en verloor jammerlijk
het leven'. Niet Faber is het ei
genlijke onderwerp, maar de
pogingen om de visserij in Zie-
rikzee nieuw leven in te blazen.
Handig
En zo fungeren meer Zeeuwen
als kapstok voor opmerkingen
in de historische marge. Een
ander kunststuk van Nagtglas
was het vermogen om vergis
singen en vergeten feiten in al
gepubliceerde beschrijvingen
glad te strijken. Handig ma-
noeuvreerde hij correcties in de
beschrijving van een familielid,
vriend of plaatsgenoot achter
in het 'alfabet. Na de 'z' in afle
vering 4 tenslotte, is nog een re
delijk omvangrijk 'toevoegsel'
opgenomen voor die informa
tie waarvoor gaandeweg echt
geen plaats meer was. Kortom,
alleen kijken onder het lemma
schatkamer
I I I IFT
van de gezochte persoon is
vaak niet voldoende: het regis
ter biedt uitkomst. Een be
trouwbare indruk maakt dit al
les niet.
Inderdaad, niet elk jaartal is
correct op papier gekomen.
Wie blind vaart op jaartallen
bij Nagtglas. kan zich soms ver
loren zoeken naar aankno
pingspunten. Niet altijd zal de
auteur dit aan te rekenen zijn.
Nagtglas zelf liet zich weieens
wrevelig uit over de drukker.
Nagtglas verbreedde het be
grip 'Zeeuw' in vergelijking
met De la Ruë door ook elders
geboren Zeeuwse prominenten
te behandelen Ook dacht hij er
goed aan te doen nog levende
personen te behandelen. Het
gevolg is dat talrijke, inmid
dels onbeduidende personen fi
gureren te midden van het se
lecte gezelschap, dat met glans
zijn roem overeind wist te hou
den. Er valt veel op Nagtglas en
zijn methode af te dingen, maar
hij heeft wel dat werk voltooid
waar velen voor hem wel over
spraken, maar niet konden rea
liseren. Een schat aan wetens
waardigheden is zo beschik
baar gekomen.
Arnold Wiggers
Tot halverwege november zijn
handschriften die ten grondslag la
gen aan de 'Levensberichten te zien
vi de vitrine op de eerste verdieping
van de Zeeuwse Bibliotheek in Mid
delburg. De 'Levensberichten' zijn
als courant naslagwerk altijd te
raadplegen
cull
prof
gett
tala
ar hf
ovd
>p eö
ebbt
kart
e kei
-fdert
H.V
Literaire ontdekkingsreizigers naar exotische
culturen moeten zich met heel wat minder
tevreden stellen dan smulpapen, die dankzij een in de
groentezaak op de hoek gevonden keur van uitheemse
lekkernijen in staat zijn een culinaire reis rond de
wereld te maken. Wie nieuwsgierig is naar de
verhalenwereld van verre volken wordt door uitgevers
mondjesmaat bediend met prentenboeken, leesboeken
en voorleesboeken.
En dan ineens ligt er een stapeltje appetijtelijke
prentenboeken met verhalen uit streken waar
vertelkunst nog springlevend en zelfs belangrijker
is dan geschreven literatuur.
Waarom muggen in mensenoren zoemen is het
mooiste van de vier dit jaar bij J. H. Gottmer/H. J.
Becht verschenen dierenverhalen uit Afrika. Om
niet te hoeven luisteren naar het leugenachtige ver
haal van een mug. steekt een leguaan twee stokjes
in zijn oren. Daardoor hoort hij niet dat de python
hem vriendelijk goedemorgen wenst. De slang
denkt dat de leguaan iets kwaads tegen hem in de
zin heeft en verstopt zich in een konijnehol. Het ko
nijn slaat doodsbang op de vlucht....de kraai ver
moedt gevaar...brengt met zijn kra-kra-kra de aap
in verwarring waardoor een uilskuikentje het leven
verliest en Moeder Uil voortaan droef-droef-droef-
droef in haar boom zal blijven zitten, zodat de dag
niet kan beginnen, omdat ze niet langer de wekker
van de zon kan zijn.
De geschiedenis eindigt waar ze begon: bij de mug.
die tot op de dag van vandaag een kwaad geweten
heeft en daarom nog steeds in allemans oren jengelt
'Zzzzzzz. zzzzzzz! Is iedereen nog altijd kwaad op
me?' En als ze dat doet. krijgt ze een eerlijk ant
woord: Pets!
Het door Verna Aardema opgetekende kettingver-
haal verschijnt in ons land ruim vijftien jaar na de
oorspronkelijk Amerikaanse uitgave. Maar beter
laat dan nooit, want het kunstenaarsechtpaar Leo
Illustraties uit Waarom muggen in mensenoren
zoemen en De toverkast.
en Diane Dillon hanteert in de zachtgekleurae en
gestileerde illustraties bij het verhaal een unieke
beeldtaal. Het tweetal liet zich inspireren door
voortbrengselen van Afrikaanse textielkunst en
dat leidde tot ingenieus uitgewerkte waterverfteke
ningen. die een grote dramatische zeggingskracht
bezitten.
Gulzige zebra
In De gulzige zebra geeft Mwenye Hadithi ant
woord op de vraag waarom bij zebra's de witte buik
door hun zwarte vel heen breekt. Het verhaal speelt
zich af in de tijd toen het aards paradijs nog niet
bestond en dieren konden praten, maar een saaie,
treurige kleur hadden. De forse zebra op de welda
dig rode omslag-illustratie van Adrienne Kenna-
way roept verwachtingen op die binnenin niet
beantwoord worden. De ronduit slappe vormentaal
in enkele prenten zou afkomstig kunnen zijn uit de
coratieve kunst met naald en draad.
Meshack Asare gebruikte in De kat zoekt een
vriend alle tinten tussen goudgeel en nachtelijk
donker om verslag te kunnen doen van de zwerf
tocht van een kat langs een groot aantal realistisch
weergegeven Afrikaanse dieren. Het verhaal ein
digt met de levenswijsheid: 'Vriend kun je zijn van
iedereen, mijn eigen baas ben ik alleen!'
Oosters tapijt
Surinaamse landgenoten (onder anderen Nom
Lichtveld) hebben ervoor gezorgd dat hun grote
held Anansi zich ook in ons land thuis voelt. De slu
we spin werd geboren bij de Westafrikaanse Ashan-
ti en veroverde vanuit Ghana heel Noord-, Midden-
en Zuid-Amerika. In Anansi en Broer Tijger van
Harriet Rohmer is Anansi een man. Hij heeft ge
hoord dat Broer Tijger een half miljoen in de loterij
gewonnen heeft en raadt zijn vriend aan 'in de vee
teelt te gaan'. Samen met hem. want „Ik heb een
mooi, grazig groen weiland met een klaterend beek
je dat er dwars doorheen kronkelt."
Voor zijn liedje uitgezongen is heeft Anansi alles en
Broer Tijger niets meer dan een enkele stier. Het
humoristische verhaal werd door Stephen von Ma
son geïllustreerd met zonovergoten en amusante,
volkskunstachtige prenten.
In het bij Fontein verschenen De Toverkast is het
Rafik Schami (Damascus 1946) minder om het ver
tellen van een verhaal dan om het verhalen vertel
len zelf te doen. Die invalshoek leverde een ontroe
rende geschiedenis op over een oude man die het
met zijn sprookjesachtige vertellingen uit een ver
verleden moet opnemen tegen de illusies van de
film- en reclamewereld. Het meterslange doek
waarmee hij zijn luisteraars prachtige beelden voor
ogen tovert werd in de handen van illustrator Peter
Knorr een fraai oosters tapijt met welhaast driedi
mensionale taferelen in sprankelende kleuren. De
verwarring die zich van de oude man meester
maakt als hij merkt dat niemand nog geïnteres
seerd is in wat hij te vertellen heeft, wordt trefzeker
verbeeld in het gebruik van armzalige tijdschrift
plaatjes waaronder hij de versleten en verbleekte
plekken in het doek (maar ook in zijn verhaal) pro
beert te verstoppen. Zijn zwakte zal echter uitein
delijk zijn grote kracht blijken.
Jan Smeekens
Verna Aardema: Waarom muggen in mensenoren zoemen.
Illustraties: Leo en Diane Dillon: 21.50.
Mwenye HadithiDe gulzige zebra. Illustraties. Adrienne
Kennaway19.50.
Messhack Asare De Kat zoekt een vriend: 21.50.
Harriet Rohmer naar een verhaal van James Sauza
Anansi en Broer Tijger Illustraties: Stephen von Mason.
f1930
Genoemde boeken i vanaf 6 jaan werden vertaald door
Ernst van Altena en verschenen bij J. H Gottmcr H J. W.
Becht. Bloemendaal.
Rafik Schami: De toverkast. Illustraties: Peter Knorr:
Fontein, Baarn; f 21,50. Vanaf 8 jaar.
