Heer en Maria, gewoonweg
bedankt voor alles
PZC
Lourdes
in de
lage landen
Butaan
reportage
23
STILTE
ZATERDAG 17 AUGUSTUS 1991
Het bejaarde vrouwtje schuifelt
het duistere kapelletje naast de
ingang van de kerk binnen. Op een
soort altaar ligt een stapeltje kleine
stukjes papier. Met een balpen
krabbelt ze wat woorden op zo'n
briefje. Dan dribbelt ze naar de muur
waar een grote vitrine hangt. Door
een spleet schuift ze het papiertje
achter het glas, waar het
terechtkomt op een stapel van
tientallen soortgelijke briefjes.
Als ze het kapelletje verlaten heeft, en
in de grote kerk op een stoel devoot
zit te bidden, werpen we een onbeschei
den blik op het geschrevene. Er steekt nog
slechts een punt van uit tussen al die an
dere briefjes, „...om genezing..." lezen we
slechts. Ze zal ziek zijn, of een zieke in de
familie hebben. Ook op veel van de andere
papiertjes wordt om genezing gevraagd,
of dank uitgesproken als dat kennelijk ge
lukt is.
Op andere briefjes wordt om zegen ge
vraagd voor een huwelijk, of om gezond
heid en voorspoed voor een pasgeboren
kind. Gelukkig heeft meneer pastoor tien
tallen papiertjes uit de stapel gehaald en
op de achterwand van de vitrine geprikt.
Daardoor kunnen we lezen dat veel men
sen Onze Lieve Vrouw ook voor heel wat
profanere zaken aanroepen. Wat te den
ken van „Lieve Vrouwe, helpt mij om te
starten met een lokale radio". Of: „Dank
U en mijn moeder voor mijn nieuwe mo
torfiets". Ontwapenend is deze: „Heer en
Maria, gewoonweg bedankt voor alles".
Een briefje valt op. „Onze Lieve Vrouw,
dank u voor alles en ik hoop op een goede
afloop van mijn ziekte. Tot Weerziens.
P.S. Help mij a.u.b. ook met mijn auto!
Dank U". Die zal ongetwijfeld niet zijn van
die jongeman, die zich driejaar geleden op
een vroege zondagmorgen met zijn auto te
pletter reed in de kerk. Hij ramde de kerk
poort en kwam totaal vermorzeld tot stil
stand tegen de communiebank.
Het leek eerder opzet dan ongeluk. Zelf
moord uit liefdesverdriet, werd gefluis
terd. Sindsdien is de oprijlaan naar de
hoofdingang afgesloten met een zware
rood-witte balk en een stel bloembakken.
De botsing richtte nogal wat schade aan,
en men kan het geld wel beter gebruiken.
De bijna vier eeuwen oude basiliek wordt
gerestaureerd. De honderdduizenden die
hier elk jaar op bedevaart komen zien
graag iets moois.
Uitstapje
Dit is Scherpenheuvel. Het veruit druk-
stbezochte bedevaartsoord in de lage lan
den, in het fraaie heuvelland van Belgisch
Brabant, niet ver van Diest. Enkele kilo
meters verderop ligt Zichem, waar Ernest
Claes zijn 'Witte' het leven liet zien. Veel
bedevaartgangers maken dat ommetje en
rijden dan ook nog even langs de beroem
de abdij van Averbode. Een bekend zon
dags uitstapje voor gelovige Belgen, maar
ook talloze Nederlanders.
Sommigen noemen het een kermis. De ba
siliek staat in een parkje op een rond
plein, midden in het dorp. Terwijl binnen
de devotie heerst en de bezoekers zich ver
dringen voor het beeld van Onze Lieve
Vrouw, heerst buiten de commercie. Be
devaart is business. Het eerste dat de
mensen zien als zij uit de ene na de andere
touringcar zijn losgelaten, is een schier
eindeloze rij van wel dertig marktkramen
rond de basiliek.
Daar worden Mariabeeldjes verkocht,
maar ook snoepgoed. Kaarsen om in een
van de kapelletjes aan te steken - die nego
tie ziet meneer pastoor aan zich voorbij
gaan - maar ook plastic molentjes, pluizi
ge beertjes, kettinkjes met een Maria-han-
gertje en waterpistooltjes. Er wordt hier
duidelijk niet alleen gespeculeerd op het
geloof van al die bedevaartgangers, maar
ook op het zoethouden van hun jengelen
de kroost.
En op de inwendinge mens. Want de ande
re kant van het plein bestaat goeddeels
uit een rij eethuizen en cafe's. In stijl, dat
moet gezegd. De banketbakkerij heet
'Banketbakkerij Onze Lieve Vrouw'. Er is
een patisserie 'Sint-Jozefwaar in de eta
lage midden tussen de roomsoezen een
meterhoog Jozefbeeld staat. En een café
luistert naar de naam 'Christusoog'. We
namen een pilsje en de Heer zag dat het
goed was.
Op de hoek van de hoofdstraat een winkel
met alleen maar beelden. Christusbeel
den, Mariabeelden. Van enkele centime
ters tot meer dan anderhalve meter hoog.
Kerststallen in allerlei soorten, midden in
de zomer. Bordjes met devote opschriften
om thuis aan de muur te hangen naast
'Oost West Thuis Best'. 'Te Scherpenheu
vel heb ik voor U gebeden', staat er op. Het
enige dat ontbreekt zijn Mariabeeldjes als
peper- en zoutvaatjes.
Maar niet getreurd: daarin voorziet een
stelletje van twee lachende en dikbuikige
monnikjes. Er worden ook gezondheids
stenen en - armbanden verkocht. Geloof
en bijgeloof liggen hier dicht bijelkaar.
Zondags kan je op het kerkplein je auto
laten wijden. Meneer pastoor sprenkelt
dan wat gewijd water over je net gewassen
auto om jou en het vehikel tegen onheil te
beschermen. Dat was die jongen een paar
jaar geleden kennelijk vergeten.
Folklore
Kerk en folklore gaan in Belgie hand in
hand. In de zomermaanden is er geen zich
zelf respecterende stad of dorp zonder een
optocht of processie met religieuze inslag.
Brugge kent zijn Bloedprocessie, die tien
duizenden bezoekers trekt. Veurne heeft
een Boetprocessie, Hasselt om de zeven
jaar het Virga-Jessespektakel. Er worden
vaak bijbelse taferelen uitgebeeld, of een
Christus- of Mariabeeld rondgedragen.
Overal in Vlaanderen en Wallonië zie je
langs de kant van de weg kleine kapel
letjes met een beeldje erin. Soms tegen
een gevel, soms langs een weiland, Vaak
met een kaarsje dat door voorbijgangers
of omwonenden brandend wordt gehou
den. Of een plastic bloementuiltje. Bidden
zie je er nooit iemand. Automobilisten ra
zen er niet-ziend langs. Veelal zijn zij ver
vallen en is het ijzeren deurtje ervoor vast
geroest.
Je hebt huiskapellen (tegen de gevels).
De basiliek van Scherpenheuvel (foto GPD
boskapellen (tussen de bomen) en veldka-
pellen (tussen de koeien). Er is een vereni
ging, de 'Nationale Vereniging van de Hei
lige Maagd', die zich tot doel heeft gesteld
om de meest vervallen exemplaren 'op te
kuisen'. De gemeente doet het niet, de
kerk heeft er vaak geen geld voor en de
burgers laten het erbij zitten. De vereni
ging staat op de bres voor deze mini-bede-
vaartsoorden.
De echte bedevaartsoorden in België trek
ken echter nog altijd duizenden bezoe
kers. Er zijn er vele: grote als Scherpen
heuvel, Beauraing, Oostakker en Ban-
neux, waai' dagelijks de autobussen uit
Nederland, Duitsland. Frankrijk en Bel
gië af en aan rijden, tot piepkleine, waar
meestal alleen op zondag een handjevol
getrouwen samenkomt om een Maria-ver-
schijning of een wonderbaarlijke gene
zing, waar verder niemand in gelooft, te
gedenken.
Zo stroomden vijf jaar geleden plotseling
op zondagmiddagen vele honderden men
sen samen bij een klein kapelletje in het
Zonienwoud, aan de rand van Brussel.
Daarheen gelokt door ene Andre Pes-
tiaux, die beweerde dat Christus een jaar
lang elke dag aan hem verschenen was.
Thuis, maar daar kon de man natuurlijk al
zijn volgelingen niet ontvangen. Hij trok
daarom met hen naar het kapelletje van
Onze- Lieve-Vrouw-van-de-Welriekend-
heid.
Aan de Welriekendedreef in, hoe bestaat
het, Jezus-Eik. Vandaar. Niemand anders
was ooit getuige van zo'n verschijning,
maar toch slaagde de man erin zijn schare
volgelingen te laten groeien. Hoewel de
animo er sindsdien behoorlijk kleiner is -
van de 'Ziener van Bosvoorde', zoals Pes-
tiaux werd genoemd, is nooit meer wat
vernomen - verzamelen zich nog altijd op
zondagmiddag groepjes mensen in het Zo
nienwoud om te bidden.
Brand
Er hebben zich in België meer wonder
baarlijke zaken voorgedaan. In 1986 vloog
bij de familie Matthijs in Haaltert plotse
ling spontaan een Mariabeeldje in de
woonkamer in brand. Toen het beeldje
werd weggehaald trof men op de zwartge
blakerde muur een afbeelding van Chris
tus, een duif (de Heilige Geest?) en een
duivel aan. Vader Matthijs, die in Brussel
in het ziekenhuis lag, kwam de volgende
dag wonderbaarlijk genezen weer thuis.
Huize Matthijs werd prompt een drukbe
zocht bedevaartsoord. Terwijl de katho
lieke kerk zich officieel distantieerde van
Pestiaux kreeg de familie Matthijs de
steun van de pastoor. Maar ook deze bede
vaart droogde op. Net als de tranen die het
Mariabeeld van schoolmeester Cyrille
Linden in het Limburgse Maasmechelen
geweend zou hebben en die tien jaar gele
den tot een spontane bedevaart naar de
Maaskant leidde.
Hetzelfde zou zijn gebeurd met een Maria
beeld dat Leon Theunis in 1973 in Mortsel
bij Antwerpen zag wenen, nadat hij eerder
al in een boomgaard in het Waalse Bohan
een verschijning van de Maagd - in een ap
pelboom - had meegemaakt. Theunis
bouwde in Mortsel eigenhandig een kapel
letje, dat nog steeds - hij overleed in 1985 -
elke zondag bedevaarters trekt. Eens in
de maand gaan zij met de bus naar Bohan;
bidden in de boomgaard.
Bij de meeste van deze bedevaartsoorden
houdt de officiële kerk zich op een veilige
afstand. Zo nu en dan waarschuwt zij voor
uitwassen, als onverklaarbare zaken met
een als daden Gods worden voorgesteld.
Maar in de grote bedevaartsoorden blijft
de kerk niet afzijdig. Die zijn big business,
zoals het miljoen mensen dat elk jaar
Scherpenheuvel bezoekt uitwijst. En in
Banneux of Beauraing is het niet anders.
Die bedevaarstoorden doen het goed.
Vooral in mei, de Mariamaand, trekken
honderdduizenden er per bus of op eigen
gelegenheid naar toe. Veelal ouderen,
vooral vrouwen. Bloemetjesjurk, stevig
permanent, kolossale handtas. De man
nen sjokken mee, steken een kaarsje op en
lijken verlangend uit te zien naar het pils
je in de kroeg tegenover de kerk. Jongeren
ontbreken goeddeels, al zijn zij hier en
daar wel aanwezig.
De oorsprong van de Belgische bede
vaartsoorden heeft altijd iets mystieks.
Verschijningen, wonderbaarlijke genezin
gen, onverklaarbare gebeurtenissen. Zo
stond in Scherpenheuvel anno 1514 een
oude eik in kruisvorm. Een vrome man
hing er een Maria-beeld in, waarna veel
mensen er kwamen bidden. Toen een mid
deleeuwse hooligan het beeld weghaalde,
raakte hij plotseling verlamd. Het beeld
werd meteen teruggehangen en... hij kon
weer lopen. Zegt de legende tenminste.
Zijn nakomelingen bouwden op die plek
in 1602 een houten kapel, die in 1605 ver
vangen werd door de huidige ronde basi
liek. Bouwheren waren niemand minder
dan de landvoogden Albrecht en Isabella.
In de eeuwen daarna groeide Scherpen
heuvel uit tot HET bedevaartsoord van de
Benelux. Tot tevredenheid van de kerk.
En de VW.
Banneux, dertig kilometer ten zuidoosten
van Luik. werd een druk bedevaartsoord
omdat Maria daar in januari en februari
1933 maar liefst acht keer verschenen zou
zijn aan Mariette Beco, de 12-jarige doch
ter uit een boerengezin. In 1949 werden de
ze verschijningen door de bisschop van
Luik, „na twee jaar van onderzoek en ge
bed" erkend. Waaruit het onderzoek be
stond, behalve het verhoren van Mariette,
is onduidelijk.
Maar voor Banneux was dat het sein om
op de plek van de verschijningen een
groot religieus centrum op te richten, met
kapelletjes en zalen, in een waarvan zelfs
een diashow over de verschijningen ver
toond wordt. Aan een loket kan je geld
kwijt voor misintenties. Net als in Scher
penheuvel zijn er priesters mte wie je een
gesprek kunt voeren. En soms wel zes
maal per dag wordt er een mis opgedra
gen, Afwisselend in Frans, Nederlands,
Duits en soms zelfs Engels.
Maar er zijn ook winkeltjes waar je flesjes
in de vorm van een Maria-beeld kan ko
pen. „Dit,water is voor alle volken", staat
er in vier talen op. Om in het cafetaria te
komen moet je door een winkel waar
kruisbeelden, Maria's en rozenkransen
worden verkocht. Ook hier gaan geloof en
commercie hand in hand. De honderddui
zenden tóeristen en bedevaartgangers
brengen geld in het laatje. Voor de kerk en
voor de streek.
Lage landen
Maar voor het echte Lourdes van de lage
landen moeten we naar de andere kant
van het land, bij Gent. Als we de hoofdweg
langs het kanaal van Gent naar Terneu-
zen zijn afgeslagen, staan daar immers
echte verkeersborden die ons naar 'Lour
des 1 km' leiden. Oostakker, een piepklein
dorpje onder de rook van het Gentse in
dustrieterrein, afficheert zich trots als het
Vlaamse Lourdes. Naast de kerk kan je
slapen in het 'Hotel de Lourdes', verderop
een pintje pakken in de 'Taverne de Lour
des'.
Aan de andere kant een grot ('GROT', wij
zen de wegwijzers) met daarin een Maria
beeld, honderden stinkende kaarsen en
fotootjes van zieke, overleden of pasgebo
ren mensen. Naast de ingang van de door
mensenhanden gebouwde namaakgrot
hangt een bord met erop een stuk steen:
„Stuk rots der grot van Lourdes (Frank
rijk)". vermeldt het. De tientallen die er op
deze druilerige julimiddag langs lopen
aaien even de kei.
Ook dit oord heeft een geschiedenis. Die
van de vrome markiezin De Courtebourne
de Nedonchel, die hier in 1871 op haar ei
gen landgoed een aquarium wilde laten
bouwen. De grot is er dan al, door wijlen
haar man ingericht als kluis. De pastoor
van Oostakker stelt mevrouw de markie
zin voor in de grot naast de vissen een Ma
riabeeld neer te zetten, een replica van het
beeld van de Heilige Maagd uit de Grotte
Miraculeuse van het echte Lourdes.
Dat gebeurt en de inwijding ervan trekt al
meteen duizenden mensen, die het beeld
echter alleen op zon- en feestdagen moch
ten zien. De markiezin houdt haar land
goed voorlopig voor het gewone volk ge
sloten. In 1875 wordt er begonnen met de
bouw van een kerk naast de grot. Dat is
ook het jaar waarin ene Pieter de Rudder
in een boomgaard in Jabbeke een dubbele
beenbreuk en een etterende wond oploopt
die maai- niet willen genezen. Hij besluit
op bedevaart te gaan naar Oostakker, een
schier onmenselijk tocht, zoals de folder
van de kerk nu vermeldt.
Als hij er na vele ontberingen aankomt,
blijkt zijn been plots genezen. Hij gooit de
krukken weg en huppelt naar huis. Vol
gens de dokter is van de breuk niets meer
te zien. In 1908 erkent de kerk de wonder
baarlijke genezing. Nu hangen bronzen af
gietsels van de botten uit beide benen van
Pieter de Rudder naast de steen van Lour
des aan de ingang van de grot. Geen won
der dat dit bedevaartsoord vooral in het
teken van de genezing staat.
Dankbaarheid
En van de dankbaarheid. Om dat woord
kan je hier niet heen. In het park achter de
grot is een kruisweg ingericht. De hekken
erlangs hangen vol met duizenden kleine
tegeltjes, uiteraard hier te koop, met daar
op 'Uit dankbaarheid', of: 'Dank om beko
men genezing' of 'Dank om genezing'.
Meer teksten zijn er niet. En dat in dui
zendvoud.
In de kerk zingt een gezelschap van enkele
tientallen invaliden in rolstoelen ook zijn
dankbaarheid uit. Genezing? Hier niet.
Maai- de mensen stralen tevredenheid uit.
Buiten is er een muur waarop een buis met
een stuk of tien kraantjes is bevestigd.
Aan elk kraantje hangt een bekertje. Af en
toe stopt er iemand, vult een bekertje en
drinkt, slaat een kruis en prevelt wat.
Een bord herinnert aan de verschijning in
het echte Lourdes, hier duizend kilometer
vandaan. „Onze lieve vrouw heeft gezegd
aan Bernadette, ga drinken en u wassen
aan de bron en kus de grond. Boetvaardig
heid. Boetvaardigheid. Boetvaardig
heid". Er wordt gedronken. Niemand wast
zich. En de stoffige grond, nog steeds in
het bezit van de nazaten van de markie
zin, wordt niet gekust.
Hans de Bruijn
77* cn ramp wordt dat
yyl-j volgend jaar'' Met
deze woorden omschreef
mijn 'butaan-man' in
Castelldefels de Olympi
sche zomerspelen, die zich
over een jaar al weer in him
tweede week zullen bevin
den. De 'butaan-man' is in
mijn nieuwe woonplaats bij
Barcelona een onmisbare
schakel in het dagelijks le
ven. Drie maal per week
komt hij luid toeterend
langs met zijn oranje
vrachtwagen en dito-gas
flessen. Uit mijn eigen jeugd
herinner ik me de iwdden-
man, de schillenboer en de
scharenslijper: de eerste
twee met paard en wagen
en de derde met een bak
fiets, ivaarop een slijpsteen
was gemonteerd.
Een gasman is voor mij een
nieuwe ervaring, maar
daarom niet minder be
langrijk. Zonderde butaan-
fiessen kan er in grote delen
van Barcelona niet gekookt
worden of een warme
douche ivorden genomen.
In de winter is hij nog be
langrijker, omdat de mees
te kachels op butaangas
branden.
Mijn 'butaanman' moet dus
niets hebben van de Olym
pische Spelen. „Nog meer
verkeerchaosEn wijzend
op de ongeasfalteerde we
gen, de diepe kuilen en de
bergen achteloos wegge-
ivorpen afval: „Dit ligt er al
jaren zo bij. Het geld voor
nieuwe wegen, riolering, af
watering en een betere vuil
nisophaaldienst wordt nu
gestoken in die spelen. Alle
maal goed en wel, maar de
gewone Barcelonezen zul
len daar niets van terug
zien. Die ontvluchten vol
gend jaar niassaal de
Olympische waanzin".
Met nog een jaar te gaan tot
wat het sportieve hoogte
punt in de geschiedenis van
Spanje moet worden, begin
nen de tivijfels in Barcelona
over het Olympische avon
tuur scherpere vormen aan
te nemen. „Was het eigen
lijk wel zo verstandig om
die eervolle, maar tegelijk
dure en ontwrichtende ver
plichting op de hals te ha
len?" hoor je steeds vaker.
Twee weken geleden was ik
tijdens de Gymnastrade in
Amsterdam en hoorde daar
de middenstanders luid
keels klagen over die in
trainingspakken gestoken
gymnastiek-representan-
ten. „Ze komen met een
groepje winkel in, halen al
les overhoop en kopen
niets. Ik zal blij zijn als deze
trainingspakkenparade
voorbij is", verzuchtte een
vriendin van me, die in de
buurt van de Rai een mode
zaak drijft. En de eigenaar
van een 'dingetjeszaak' in
Oost dacht er precies zo
over..Gelukkig blijven we
van de Olympische Spelen
gevrijwaard"
Door Amsterdam lopend
kan ik me de opluchting,
dat de Olympische gifbeker
aan onze hoofdstad voorbij
is gegaan, goed voorstellen.
Twintigduizend gymnasten
kun je misschien nog bij
particulieren onderbren
gen, een massamaaltijd
voorschotelen in de RAI-
hallen en met veelkleurige
trainmgspakken voor over
volle bussen en trams laten
zorgen. Maar voor 15.000
atleten, evenzoveel offi
cials, begeleiders en trai
ners, nog veel meer veilig
heidsagenten, gasten en
journalisten en minstens
een miljoen Olympische
toeristen -en dat ruim drie
weken achter elkaar- is
Amsterdam toch echt te
klein. Wat dat betreft had
Saar Boerlage het grootste
gelijk van de wereld, toen
zij zich met haar actiegroep
verzette tegen de komst van
de zomerspelen naar ons
land.
Of mijn Catalaanse butaan-
man gelijk heeft met zijn
kritiek, weet ik nog niet. De
Olympische voorbereidin
gen hebben reeds heel ivat
geld gekost en vooral voor
veel overlast gezorgd. Bar
celona is met zijn drie mil
joen inwoners geen Amster
dam en de Catalaan is ze
ker geen Mokummer, Maar
van een ding ben ik zeker.
Het Barcelonese verkeers
probleem is ook volgend
jaar rond deze tijd niet op
gelost.
Het bedevaartsoord van Oostakker-Lourdes (foto GPD
