De beste beschermengel van Oranje PZC Turkey reportage Claus Prins der Nederlanden ZATERDAG 10 AUGUSTUS 1991 19 Prins Claus is sinds juli weer onder behandeling voor klachten van depressieve aard. De prins, die in september 65 jaar wordt, gaat net als in 1982 en '83 gebukt onder depressies. Toen speelde mee dat hij gevangen zat in een staatsrechtelijk keurslijf waarin met name minister van staat Beel hem had geperst. Dat staat in het boek 'Claus, Prins der Nederlanden De man, zijn leven, werk en idealen', geschreven door UN- journaiiste Rian van Kuppenveld, dat medio augustus verschijnt. Een voorpublikatie. ff Prins Claus in '91: „Ik ben niet meer dezelfde als voor mijn ziekte. De inhuldiging' van Beatrix als koningin, op 30 april 1980, be tekent dat er voor prins Claus heel wat verandert. Meer nog dan in het verleden zal hij zich bewust moe ten zijn van zijn positie. „De me ning van een prins-gemaal is uiter aard minder belangrijk dan de me ning van een staatshoofd. Maar ook voor hem geldt, afgeleid dan, de ministeriële verantwoordelijk heid. En ik geloof dat ook ik, als man van mijn vrouw, bijzonder voorzichtig moet zijn met dingen te verkondigen die in de maat schappij enigszins controversieel liggen. Hiervan moet ik me altijd bewust zijn als ik naar buiten op treed". Als de prins zo'n tien maanden 'echtgenoot van de koningin' is, zegt hij dat het allemaal niet mak kelijk is. Er blijft toch steeds die spanning tussen zijn officiële posi tie en de privé-persoon Claus. Maar de beperkingen die de mo narchie oplegt, zijn voor de prins soms hinderlijk. Daarover heeft hij eigenlijk van het begin af aan wei nig misverstand laten bestaan. Hij begrijpt wel dat leden van het Ko ninklijk Huis in een constitutione le monarchie in het openbaar niet alles kunnen zeggen wat zij den ken, maar 'je zou soms dolgraag eens iets willen zeggen over een be paalde zaak'. „Doodgewoon om dat je meent iets zinnigs naar vo ren te kunnen brengen dat een bij drage kan zijn in de meningsvor ming. Maar in de meeste gevallen hoed je je daarvoor, omdat er wel licht commentaren of interpreta ties aan worden verbonden die niet je opvattingen, maar je status als lid van het Koninklijk Huis in het geding brengen". Zeepkist Het gevolg is wel, zegt de prins, dat je veroordeeld bent tot een zekere kleurloosheid. Hij kan immers 'niet op een zeepkist gaan staan' en zeggen wat hij allemaal denkt. Maar behalve dat op grond hier van de buitenwacht maai- moet gissen naai- de opvattingen van Claus en de rest van de Oranje-fa milie. betekent dit ook dat zij 'wat inspraak betreft altijd wel onder aan de lijst zullen staan'. „Maar ja, het is nu eenmaal een feit dat men sen die inspraak uitoefenen meest al een (groeps)belang vertegen woordigen. En dat is een positie waarin leden van het Koninklijk Huis niet verzeild behoren te ra ken". Het maakt het leven echter wel ge compliceerd en dat is misschien de reden dat de prins al in 1970 zegt niet te geloven dat de leden van het Koninklijk Huis de barricaden opgaan, mocht er een eind komen aan de monarchie. Niet dat hij de monarchie ziet verdwijnen, hij be schouwt haar als iets blijvends. „Maar alle instituten die door mensen zijn geschapen, kunnen verdwijnen. Een en ander lijkt mij in eerste instantie afhankelijk van de mensen die de instituten dra gen en daar vorm en inhoud aan geven. Ik zelf heb zeker niet het ge voel dat wij bezig zouden zijn aan het schrijven van het laatste hoofdstuk van de monarchie in Ne derland. Ik ben wel van mening dat dat laatste hoofdstuk door de leden van het Koninklijk Huis zelf zal worden geschreven. Als er een echte kloof tussen volk en konings huis zou ontstaan, dan ben ik er van overtuigd dat ook voor ons de consequenties heel duidelijk zul len zijn". De prins steekt ook bepaald niet onder stoelen of banken dat hij ge looft dat republikeinen in theorie gelijk hebben als zij stellen dat in een democratische staatsorde een gekozen staatshoofd meer voor de hand ligt dan een erfelijk. Maar Ne derland verkeert naar zijn mening in een historisch gezien bijzondere positie. Toen hij vanuit de repu bliek Duitsland naar Nederland kwam, viel het hem al meteen op dat hier de democratie 'beter of ze ker niet slechter' functioneert dan in de meeste republieken. Later, in 1986, zegt hij dat de staatsvorm hem in wezen ook niet zo veel uitmaakt. Het gaat om het behoud van de waarden die in Ne derland hoog gehouden moeten worden. „Mensenrechten, demo cratische rechten, de hele demo cratische besluitvorming, de mon digheid vorm, inhoud, uitdrukking te geven. Dat zijn eigenlijk waar den die voor mij veel belangrijker zijn en waarvoor ik wel op de barri caden zou gaan". Serieus Nederland en koningin Beatrix gaan op 30 april 1980 met elkaar in zee en dan wordt het zoals de ko ningin zegt 'pas echt serieus'. Prins Claus hoopt dat er in ieder geval niet zoveel zal veranderen dat zij als echtpaar niet meer kunnen blij ven praten, maar wat de staats rechtelijke functie van zijn vrouw betreft, kun je, zo zegt hij, niet dui delijk genoeg zijn: „Daar blijf ik buiten staan, moet ik buiten staan. Dat is iets wat alleen mijn vrouw aangaat." Op zijn zestigste verjaardag laat de prins doorschemeren dat hij en zijn vrouw dikwijls zo vol zitten met werk dat het er nauwelijks van komt eens uitvoerig met elkaar te praten. Als er iets bijzonders is, dan gebeurt da-t natuurlijk wel en ook nieuwe ministers bij voorbeeld komen aan de orde, maar eigenlijk hebben Beatrix en Claus veel te weinig tijd voo- elkaar. Claus blijft ook na de inhuldiging van koningin Beatrix Bijzonder Adviseur van de minister voor ont wikkelingssamenwerking: Hele maal vanzelfsprekend is dat ken nelijk pal voor de dertigste april 1980 niet. In een politieke uitzen ding van het CDA zegt minister voor ontwikkelingssamenwer king, J. de Koning, begin februari: „Ik zal erg mijn best doen om de zaken zo te regelen dat het hem mogelijk blijft als speciaal advi seur werkzaam te blijven". Voor de zoveelste keer in de geschiedenis speelt weer eens de vraag of de prins met zijn functie niet in poli tiek vaarwater terecht komt. En dat terwijl allerwegen wordt er kend dat Prins Claus een uiterst intelligente, bedachtzame man is die bijna als geen ander de beper kingen van zijn positie kent. Topambtenaar De prins voelt zich in zijn advi seursschap tot zijn recht komen, ook al is het maar twee dagen per week. Hij fungeert min of meer als een gewone topambtenaar. Hij woont alle stafvergaderingen bij, voert net zo als ieder ander het woord en alles wat hij zegt, snijdt hout. Eén probleem heeft de prins wel: een groot deel van het ambte narenkorps ziet hem eigenlijk meer als een 'ornament'. Minister De Koning stelt zijn adviezen dui delijk op prijs, maai1 er zijn nogal wat topambtenaren die zijn me ning zijnde politiek onbelangrijk terzijde schuiven en door de prins geschreven rapporten in een la doen belanden. Achteraf consta teert ook een deel van de toenmali ge ambtelijke top dat het de prins op het departement onnodig moei lijk is gemaakt en dat de afwijzen de houding heel hard bij prins Claus is aangekomen. Bij het aantreden van het kabinet Van Agtop 11 september 1981 gaat er in de persoon van minister C. van Dijk een nieuwe wind op ont wikkelingssamenwerking waaien. Voor de prins betekent dit in de praktijk dat hij sterk in zijn func tioneren wordt belemmerd. Van Dijk is een uiterst starre man en hij negeert de prins volkomen. Men sen die Van Dijk kennen, suggere ren dat de minister doodgewoon bang was, benauwd dat de prins een keer de plank zou misslaan. In ieder geval is het resultaat dat de baan, waarin hij zich eindelijk hap py voelde, totaal wordt uitgehold. In 1982 begint prins Claus voor zichtig hints te geven, maar die worden niet opgepakt. Althans, er wordt niet tegen de verantwoorde lijke minister gezegd dat het een van twee is: of de prins écht zijn In 1970 zegt Prins Claus niet te geloven dat de leden van het Koninklijk huis de barricaden opgaan mocht er een einde komen aan de monarchie, al beschouwt hij haar wel als blijvend. werk laten doen of ophouden met alle poppenkasterij en hem onthef fen van zijn taak als Bijzonder Ad viseur. Neerslachtig In september 1982 laat de prins zich voor onderzoek opnemen in het Radboud-ziekenhuis in Nijme gen. Hij voelt zich al geruime tijd lusteloos, moe en soms neerslach tig. Tijdens het onderzoek blijkt dat hij te veel van zichzelf heeft verlangd en daardoor vermoeid heidsverschijnselen vertoont. Hoewel de prins het rustig aan doet, blijven de klachten en op 1 oktober 1982 deelt de Rijksvoor lichtingsdienst mee dat prins Claus zich in verband met 'klach ten van depressieve aard' heeft la ten opnemen in de universiteitskli niek van de Zwitserse stad Bazel. Aanvankelijk lijkt de behandeling van de prins snel te kunnen wor den afgerond. Hij gaat op 16 no vember gewoon mee op het staats bezoek aan Engeland, al maakt hij daar niet het hele programma mee. Koningin Beatrix zegt dat haai man het rustig aan moet doen en daarom sommige dingen laat schieten, maar dat het verder 'goed' met hem hem gaat. Maar er is meer aan de hand dan de konin gin wil laten merken. Vrijwel on middellijk na terugkeer uit Enge land laat de prins zich opnemen in een ziekenhuis in Breda, daarna vertrekt hij weer naar de kliniek in Bazel. Keurslijf Langzaam maar zeker groeit in po- litiek-Den Haag de overtuiging dat als de klachten van de prins mede veroorzaakt worden door het feit dat hij niet kan functioneren om dat de politiek hem in een keurslijf geperst heeft, diezelfde politiek ook een verantwoordelijkheid heeft in het zoeken naar een oplos sing. Deze gedachte leidt er toe dat er een discussie ontstaat over de positie van de prins-gemaal. Een van de mensen die hierover de meest uitgesproken opvattingen heeft, is D66-senator J.J. Vis, te vens hoogleraar staatsrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen. In 1983 zegt hij tegen deze krant: „De ministers hebben een verantwoor delijkheid. Ik denk dat zij mensen die iets te maken hebben met het bestuur, en dat heeft prins Claus, niet in een zodanige positie horen te plaatsen dat hij niet kan functio neren". Artikel 42 Ook andere politici buigen zich desgevraagd over de kwestie. Zo als oud-minister van binnenlandse zaken mr. W.F. de Gaay Fortman, als bewindsman in het eerste kabi net-Den Uyl (1973-1977) belast met de betrekkingen met het Konink lijk Huis. De Gaay Fortman, ge vraagd naar een reactie op de uit latingen van Vis: „Als de gezond heid van prins Claus wordt beïn vloed door zijn positie dan heeft het kabinet daar iets mee te ma ken. Want er kunnen daardoor moeilijkheden ontstaan in zijn openbare relatie tot de koningin, zijn functie als echtgenoot van het staatshoofd". Als dus het uitzicht op een echte baan een bijdrage zou kunnen leveren tot de genezing van prins Claus, dan ligt er wel de gelijk een taak voor de ministers, is een zienswijze die steeds meer in gang vindt. De problemen die rond de positie van de prins-gemaal (een term die overigens in het Nederlands offi cieel niet bestaat) gesignaleerd worden, zijn een rechtstreeks ge volg van een van de hoofdbestand delen van ons staatsbestel: artikel 42 van de Grondwet. In het tweede lid staat daar: 'De Koning is on schendbaar: de ministers zijn ver antwoordelijk'. Gemeengoed is ge worden dat ook de positie van de prins-gemaal wordt bepaald dooi de grenzen van die ministeriële verantwoordelijkheid. Zowel De Gaay Fortman als Vis stellen in 1983 dat door het voort durend opleggen van beperkingen aan leden van het Koninklijk Huis het koningschap zelf in gevaar wordt gebracht. Vis: „Het zal over al gaan wringen. Want wij vragen van de mensen een tegendraadse beweging, het inleveren van een stuk persoonlijkheid en persoonlij ke ontwikkelingsmogelijkheden. Wij hebben de praktijk ook niet bijgesteld aan de realiteit van de dag. En die is dat de Nederlandse koningin het koningschap heel sterk als een functie ziet, als een baan. Ze is er ook voor opgeleid. Ze heeft een huwelijk mogen sluiten dat niet was gebaseerd op de ratio nele overwegingen van het verle den, maar ze is getrouwd met ie mand van wie ze houdt. Dat huwe lijk had dus eigenlijk niets meer met die functie te maken. En daar zouden we eigenlijk consequenties uit moeten trekken, maar dat doen we niet. Ik vind dat je in principe ook de vraag behoort te stellen of dit menselijk gesproken nog is te verantwoorden. Want de prins wordt tekort gedaan in een aantal grondrechten. Hij mag niet uit spreken wat hij denkt, hij is niet benoembaar in alle functies. Inte gendeel, er wordt iets ongevaar lijks voor hem gezocht. En ik denk dat daarjuist het depriviligerende en discriminerende zit". Prins Claus zal later erkennen dat hij na zijn huwelijk met prinses Beatrix heel veel heeft moeten in leveren. Tijdens het verblijf van de prins in Bazel raken steeds meer mensen ervan overtuigd dat hij on nodig veel is kwijtgeraakt. In de gesprekken in 1983 blijkt ook dat de zaak wellicht anders was gelo pen als niet de vice-president van de Raad van State, dr Beel, de in troductie van Claus in staatsrech telijk gedrag ter hand had geno men. Want van Beel mocht niets. Beel prentte prins Claus in dat hij nooit zijn eigen mening mocht ge ven, dat hij zich ook in gedrag van iedere stellingname diende te ont houden. En Claus maakte zich dat, consciëntieus als hij is, geheel ei gen. Nog jaren later kon hij in ver gaderingen. als hij een fluisterende opmerking maakte en als ant woord kreeg 'zeg dat nou hardop', zeggen: „Nee, nee, dat vindt papa Beel niet goed". Prins Claus wordt, terwijl de dis cussie in Nederland woedt, verder behandeld in Bazel. Koningin Bea trix schroeft tijdens zijn ziekte haar optreden in het open baai- drastisch terug. Algemeen is er be wondering voor de wijze waarop zij haar zorgen over de prins geschei den houdt van wat haar als konin gin te doen staat. De prins zegt pas in 1986 iets over de achterliggende moeilijke perio de: „Ik heb het nooit voor mogelijk gehouden dat zoiets bestond... ik geloof niet dat je het aan mensen die het zelf niet hebben meege maakt, kunt uitleggen. Ik had geen pijn, als je onder pijn lichame lijke pijn verstaat. Maar wel ziele- pijn. Er zijn zoveel verschrikkelij ke dingen in de wereld die een mens kunnen overkomen, maar voor mij was het de ergs,te periode van mijn leven". De prins die in 1991 zegt 'nooit meer dezelfde te zijn als voor de ziekte' is duidelijk veranderd. Hij beweegt zich minder soepel en dit leidt na ieder openbaar optreden weer tot speculaties. De prins zélf geeft telkens aan dat de ziekte voorbij is en de ongeneerde be richtgeving met name in buiten landse bladen in de jaren dat hij zich goed voelt, moeten voor hem zelf heel vervelend zijn geweest. Des te tragischer is het dan ook als hij injuli 1991 opnieuw wordt opge nomen vanwege klachten van de pressieve aard. Recht Als hij in 1984 weer volop aan het werk gaat, treedt er ook een sterke wijziging in zijn maatschappelijke positie op. Eindelijk krijgt hij de functies waar hij, op grond van zijn deskundigheid en ervaring, al zo veel jaren recht op heeft. Hij blijft Bijzonder Adviseur van de minis ter voor ontwikkelingssamenwer king, maar wordt daarnaast be noemd tot Inspecteur-Generaal Ontwikkelingssamenwerking, Een andere functie die de prins krijgt, is die van voorzitter van het Export Platform van Verkeer en Waterstaat. Achteraf bezien lijkt het nauwe lijks te verdedigen dat er binnen het Koninklijk Huis een crisis moest ontstaan, voordat de poli tiek inzag dat de leden van het Huis meer in hun mars hebben dan het zich onledig houden met een showbaan. Natuurlijk heeft de hui ver voor het verlenen van échte functies alles te maken met de tijd geest en niet te vergeten met de trauma's die de Lockheed-affaire achterliet. Prins Claus komt de eer toe door zijn persoon en zijn optreden oude regels ter discussie te hebben ge steld. Hoe tragisch de ziekte van de prins ook was, zij heeft er wel toe geleid dat er een kentering kwam in het Haagse denken over het functioneren van leden van het Koninklijk Huis. In de toekomst zal het voor hen ongetwijfeld ge makkelijker worden een zelfgeko zen beroep uit te oefenen. Alleen daarom al verdient de prins de kwalificatie die in 1980 van hem werd gegeven: „De beste bescher mengel van het Huis van Oranje. Rian van Kuppeveld Dit is een deel van het hoofdstuk 'Niet op de barricaden voor de monarchie uit 'Claus, Prins der Nederlanden - De man, zijn leven, werk en idealen'. Het boek verschijnt op 15 augustus bij Zo mer Keuning, ISBN-nmnmer 902100212.4. De prijs is 21,90 gulden. Na de inhuldiging van Beatrix april '80 zegt Claus: „De mening van een prins-gemaal is uiteraard minder belangrijk dan de mening van een staatshoofd. Maar ook voor hem geldt, afgeleid dan. de ministeriële verant woordelijkheid. Turkije mag voortaan in het buitenland niet meer Turkey xoorden ge noemd - de officiële naam is nu gelijk aan de binnen landse: Turkiye. Turkey be tekent ook kalkoen, en dat leidt vooral in de kerstpe riode tot grapjes die de Turkse regeerders verdrie ten. Bovendien heeft het xooord in Amerika ook nog een honende betekenis, zoiets als uilskuiken of oen. Er zijn wel tegenstanders van dit initiatief. Deze zien het als een offensief tegen windmolens en bovendien vinden ze het woord Tur kiye voor niet-Turken veel te moeilijk: die puntjes op de u, die combinatie van een gewone i met een i-grec En moeten nu poststukken met de oude aanduiding 'Turkey' ivorden terugge stuurd? Tot nu toe gaat men niet zover. Maar men lache niet te vroeg. De Griekse posterijen hebben dit jarenlang ivel gedaan, als het stuk xvas bestemd voor 'Yunanistan'. Dit is de Turkse naam voor Griekenland, en in plaats dat de Grieken er waarde ring voor hadden dat ook hierin nog het oud Griekse Jonië zit verborgen, zagen ze het als een affront. Zon der blikken of blozen stuur den ze zulke zendingen te rug naar Turkije met de toevoeging: adres onbe kend. De laatste tijd strij ken ze de hand over hun hart: ze maken de gehate naam Yunanistan pik zwart, zetten er 'Greece' bij en bezorgen het met enige vertraging. Even kinderachtig als onlo gisch, natuurlijk, want de aanduiding xvas niet be stemd voor de Grieken maar voor de eenvoudige Turkse postsorteerder die met 'Greece' of 'Hellas' niet zo gauw uil de weg kan. Maar wie verwacht logica in een situatie waar de ge voeligheden zo hoog liggen opgestapeld? Onlangs zou een groep ad vocaten uit Istanbid naar Athene komen voor het spe len van een voetbalwed strijd tegen hun Griekse confrères in het kader van de 'geest van Davos', de toe nadering tussen de tioee landen, begonnen tijdens een ontmoeting in 1988 tus sen de toenmalige premiers Papandreou en özal. De formele uitnodiging xvas door de Grieken echter gea dresseerd naar Constanti- nopel. De Turken vroegen of dit veranderd kon ivor den, hetgeen xverd afgexve- zen. De hele onderneming is niet doorgegaan.... Op Cyprxis heerst xveer een andere terminologische problematiek. Daar hebben de Txirken het door hen ver overde noorden uitgeroe pen tot repxibliek, tot nu toe alleen door Ankara erkend. Zij heeft een president, een premier, ministers en een parlement, maar de Griek se pers, die van 'psexido- staat' spreekt, komt aanha lingstekens te kort om dit alles aan te dxiiden. Ook an dere ixistellingen xvorden voorziexi van deze tekens, zoals het Noordcyprische 'vliegveld' en het 'radiosta tion', hoewel deze nu al meer dan zeventien jaar continue en zonder storing functioneren. Vorig jaar loerden enkele Grieks-Cyprioten die de groene lijn over waren ge trokken, in de Turkse zone gearresteerd. Ze kxvamen voor een 'rechtbank' en daarna in een 'gevangenis', aldus weer de Griekse pers, de indruk xoekkend dat die gevangenis niet echt was. Maar erxdt konden ze niet. De Turken doen hier niet voor onder. In hun televi sie-actualiteiten zie je kaar tjes van Cyprus geprojec teerd, waarop het Noorden met grote letters staat aan geduid als 'Turkse repu bliek Noord-Cypms'. De rest, die voor de hele wereld behalve Turkije 'Republiek Cyprus' is, heet, met kleine re letters: 'Griekse zone'

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1991 | | pagina 19