De beste imitatie is een
stuk dat twijfel oproept
Portugal op zijn mooist
Niets is meer
zwart-wit
PZC
reportage
23
Namaak en
vervalsingen
Elfde Europalia-biennale
voor schone kunst en cultuur
Freek op
tropentour
ZATERDAG 27 JULI 1991
Kijk, ik maak een
schilderij en hang het
bij mij thuis boven de
schoorsteenmantel. Jij komt
langs en je vindt het een mooi
schilderij dat een beetje op een
Picasso lijkt. Je koopt het.
Thuis op je zolderkamertje
verwijder je mijn
handtekening en plaats je
Picasso's signatuur. Dan
spreken we van een „fake". Jij
hebt aan het schilderij
geknoeid om het
aantrekkelijker te maken.
Wanneer ik echter een
schilderij van Picasso
welbewust kopieer, dan
spreken we van „forgery", een
regelrechte vervalsing."
Drs Patrick van Maris van Dijk,
algemeen expert bij het vei
linghuis Sotheby's in Amsterdam
tracht het „delicate" verschil uit te
leggen tussen „fakes and forge
ries", namaak en vervalsingen. Tot
en met 6 september is in het Am
sterdamse veilinghuis een ten
toonstelling te zien die geheel en al
aan dit onderwerp is gewijd, de we
reld van de imitaties, de reproduk-
ties en de vervalsingen. Na Am
sterdam reist de tentoonstelling af
naar New York.
De ongeveer honderd voorwerpen
van vooral porselein en aardewerk
zijn voor de expositie uit Londen
gekomen waar ze deel uit maken
van Sotheby's „Black Museum."
Eigenlijk is het geen museum,
maar een collectie van twijfelach
tige stukken, vergaard door de En
gelsman Arthur Kiddell. Hij was
de man die zestig jaar bij Sothe
by's Londen werkte, en lange tijd
nestor van de afdeling Keramiek
en Kunstvoorwerpen was. De ver
zameling „fakes en forgeries" be
staat daarom voor het merendeel
uit voorwerpen die Kiddell onder
ogen kreeg.
Aanvankelijk gebruikte hij de
spullen vooral als leermateriaal bij
de interne opleiding van het vei
linghuis. Toekomstige experts
moeten tenslotte onderscheid
kunnen maken tussen „echte" en
valse voorwerpen. De belangstel
ling voor de imitaties bleek echter
zo groot dat hij besloot een heus
museum op te richten voor zijn „fa
kes en forgeries."
Aan vervalsingen, zo zegt ook Van
Maris van Dijk, blijkt een enorme
amusementswaarde vast te zitten.
„Zoiets slaat aan." Niet alleen bij
het (kijkers (publiek overigens.
Ook rovers hebben twee weken ge
leden een bijzonder grote interesse
getoond door twee dagen voordat
de tentoonstelling naar Amster
dam zou afreizen 43 van de 148 ob
jecten te stelen.
De valse voorwerpen, die zich in
het opslagdepot in het centrum
van Londen bevonden, zijn tot op
heden nog niet teruggevonden.
Van de dader(s) ontbreekt nog elk
spoor. Ook over de motieven van
de overvallens) tast de politie nog
in het duister.
Tot de gestolen stukken behoort
onder meer een „Meissen"-repro-
duktie - genoemd naar de Meis-
senfabrieken - van een beeldje van
porselein uit 1750. Tot de achttien
de eeuw wisten alleen de Chinezen
hoe je porselein moest maken. Ene
Böttger, een monnik, ontdekte het
Een medewerker van het veilinghuis Sotheby's bekijkt een vervalsing van het schilderij 'Au bal du moulin de la galette'. Het origineel werd
vervaardigd door Henri de Toulouse-Lautrec-Monfa (foto ANP)
procédé en begon in Duitsland een
fabriekje in porselein onder de
naam Meissen. Op de onderkant
van de kopjes en borden zette hij
zijn eigen Meissen-beeldmerk, zo
dat er geen misverstand over kon
bestaan dat dit Europees porselein
was. Het Chinese servies kwam in
tussen met scheepsladingen tege
lijk naar Europa. Zo kan het ge
beuren dat anno 1991, het zeldza
mere servies van Böttger meer
waard is dan het origineel uit Chi
na.
De nu gestolen imitatie, die in 1880
werd gemaakt, siert de omslag van
de catalogus die bij de oorspronke-
lijke tentoonstelling hoort. Voor
de bezoekers in Amsterdam zit er
niets anders op dan zich te behel
pen met een grote kleurenfoto die
de samenstellers van de tentoon
stelling in het veilinghuis hebben
opgehangen.
De imitatie, die volgens Sotheby's
een waarde vertegenwoordigt van
maximaal drieduizend gulden, is
volgens de catalogus bijna niet
van echt te onderscheiden. Alleen
de prijs is anders, want een „echt"
exemplaar levert bij verkoop het
tienvoudige, oftewel dertigdui
zend gulden op.
De prijs van een „fake of forgery"
ligt niet per definitie lager dan het
origineel, zo leert de catalogus.
Een nagemaakte „Worcester" por
seleinen kop en schotel uit 1780 is
anno 1991 bij voorbeeld veel meer
waard dan een „origineel" exem
plaar.
Verwarrend
De termen „echt" en „namaak"
zijn trouwens buitengewoon ver
warrende begrippen. Een „echt na
maak" schilderij van Vermeer, ge
maakt door de bekende Neder
landse vervalser Han van Meege
ren, werd bij voorbeeld onlangs
verkocht voor bijna 150.000 gul
den.
Tot voor kort was het „Black Mu
seum" eigenaar van deze nep-Ver-
meer, die Van Meegeren na de
Tweede Wereldoorlog schilderde.
Sotheby's toont het delicatie verschil tussen 'fakes' en 'forgeries'
(foto Cees Zorn
Het doek, getiteld „The Young
Christ Teaching in the Tempel",
moest voor een 17de eeuws werk
doorgaan.
Van Maris van Dijk: „Over Van
Meegeren gaat het verhaal dat hij
een gefrustreerde kunstenaar was
die de (kunst)wereld wilde laten
zien dat hij zeker zoveel talent had
als Vermeer. Hij voelde zich als
kunstenaar miskend en ging de
schilderijen van de Hollandse
meester perfect namaken. In de ja
ren dertig twijfelde niemand aan
de echtheid van de doeken, zo
hoog was de kwaliteit." De ver
meende Vermeers van Van Meege
ren werden voor niet onaanzienlij
ke bedragen aangekocht door on
der meer het Rijksmuseum in Am
sterdam.
Frustratie en gekrenkte trots
vormt volgens Van Maris van Dijk
dus één van de redenen om verval
singen te maken. Maar, zo meent
hij, de voornaamste drijfveer is
toch vooral een commerciële. „Het
vervalsen moet renderen. Het
moet de moeite van het vervalsen
waard zijn, want er gaat nogal wat
werk zitten in het maken van een
goede „fake."
De beste
Een goede „fake", of liever de beste
„fake", is voor Van Maris van Dijk
een voorwerp waarvan de kunst
kenners zeggen dat het werk ge
maakt zou kunnen zijn door een
bepaalde kunstenaar. Gemaakt
bij voorbeeld, op een regenachtige
achternamiddag, met pijn in de
buik. De beste „fake' is kortom
een stuk, waarover twijfel rijst.
„Voor een goed expert is het", zegt
Van Mai'is van Dijk, „gesneden
koek te oordelen over de echtheid
van een stuk. Als de expert twijfelt,
en de vervalser verwarring heeft
gezaaid, dan zou je kunnen zeggen
dat de vervalser goed bezig is ge
weest."
Een vervalsing kan ook voor
„echt" worden aangezien, omdat
het toevallig goed uitkomt voor de
vorming van een theorie als een
voorwerp echt is. Zo beweerde de
Britse wetenschapper Charles
Dawson nog in het begin van deze
eeuw dat hij op Britse bodem de
missing link had gevonden, de ont
brekende schakel tussen aap en
mens. De wetenschapper presen
teerde schedels en botten waaruit
moest blijken dat de eerste mens
in Engeland was geboren. De kne
vels waren echter „fake." Pas in de
jaren vijftig werd Dawsons bedrog
ontmaskerd. Volgens de expert
van Sotheby's duurde die ontmas
kering zo lang omdat Dawsons
ontdekking bewees dat de baker
mat van de beschaving in Enge
land lag. Zo'n theorie wilden de
Britten toch niet zo snel overboord
zetten.
Deze namaak-botten en schedels
zijn niet op de tentoonstelling in
Amsterdam aanwezig. Wel is een
voorbeeld te zien van een „fake"
voorwerp, dat zichzelf ontmasker
de. In 1986 werden bij Sothèby's in
Londen drie flessen port aangebo
den als echte Crofts port uit 1924.
Enkele dagen nadat de port bij het
veilinghuis was ingebracht, ont-
plofde één van de flessen. In plaats
van de kostbare port bleek de in
houd van de fles uit een gemene
chemische rommel te bestaan. De
vervalsing had zichzelf geopen
baard.
België maakt zich op voor de elfde Europalia-biennale voor
kunst en cultuur. Na Italië, Groot-Britannie, Frankrijk, West-
Duitsland, België zelve, Griekenland, Spanje, Oostenrijk en Japan
is het ditmaal de beurt aan Portugal. De presentatie is zowel
prestigieus als kostbaar. Naast de rijks- en regionale overheden
delen zo'n zestig sponsores -voornamelijk banken,
personenvervoerders en mediaconcerns- in de lusten en lasten. Het
programma voorziet in ruim honderdvijftig grote en kleinere
manifestaties. Het voornaamste deel daarvan gaat naar concerten
en tentoonstellingen.
Portugal schuift dit najaar een
belangrijk deel van zijn cul
tureel areaal de Europese bin
nengrenzen over. Van 19 septem
ber tot eind december laat het
kleinste land van Iberia in ver
schillende delen van België en
Zeeland zijn mooiste gezicht
zien. De Europese Commissie
werkt daar, gelet op het succes
van de vorige Europalia, graag
aan mee.
De tentoonstellingen omvatten
het brede scala van de zeer oude
tot en met de eigentijdse kun
sten. Als toppers mogen gelden
de Middeleeuwse kunst van Por
tugal (12-e tot 15-e eeuw) in de
Sint Pietersabdij van Gent, de
manifestatie Feitorias, kunst ten
tijde van de grote ontdekkings
reizen (Museum voor Schone
Kunsten, Antwerpen), de expos-
tie Portugal en Vlaanderen
(1550-1680) in de Musea voor
Schone Kunsten in Brussel, de
tentoonstelling Triomf der Ba
rok in het Paleis voor Schone
Kunsten in Brussel, een over
zicht van het werk van Maria Ele
na Vieira da Silva in het Museum
van Moderne Kunst in Brussel en
Tripticoeen eigentijds artistiek
drieluik in het Museum van He
dendaagse Kunst in Gent. De
agenda voorziet voorts in ten
toonstellingen op het gebied van
architectuur en fotografie.
Muziek
Muziek te over. Portugese solis
ten en orkesten zijn alom in Bel
gië te beluisteren in werken van
(onder anderen veelal weinig be
kende) landgenoten. Het Orque-
stra e Coro Gulbenkian treden op
met het Te Deiun van Joao de
Souza Carvalho in Namen, Brus
sel. Antwerpen en Luxemburg
Fernando Pessoa, tekening door Julio Pomar, stichting Calouste
Gulbekian, Lissabon.
maai- ook in het Zeeuwsvlaamse
Sluis (14 september). Het sym-
phonie-orkest van Sao Carlos
voert het Requiem van Verdi uit
in Brussel (28 november). Oude
muziek is het terrein van het En
semble Huelgas dat zowel in
Brussel (30 september) als in de
Hulster Basiliek (27 september)
speelt, de groep Segréis de Lis
boa speelt eveneens vroege mu
ziek in Sint Kruis (24 september).
Onder de solisten de pianisten
Pedro Burmester (recital Ter-
neuzen, 26 september). Arturo Pi-
zarro. Adriano Jordao, Tania
Achot. José de Sequiera Costa en
António Rosado, de organisten
Joaquim Simoes da Hora, Rui
Paiva, Ton Koopman, Dorthy de
Rooij en Gerhard Doderer, de
violist Gerardo Ribeiro en de cla-
veciniste Cremilde Rosado Fer-
nandes. In de sector volksmuziek
wordt veel andacht, besteed aan
de fado. Het muziekprogramma
leunt sterk aan tegen het Festi
val van Vlaanderen.
Een in alle afdelingen -muziek,
theater, letteren, tentoonstellin
gen, film, fotografie- terugkeren
de naam is die van de dichter Fer
nando Pessoa (1888-1935) die zich
bediende van de heteroniemen
Alvaro de Campos. Ricardo Reis,
Alberto Caeiro en Bernardo Soa-
res, Hoogtepunt is de eerder in
het Parijse Centre Pompidou ge
presenteerde tentoonstelling De
wereld van Pessoa (Botanisch
centrum, Brussel, vanaf 27 sep
tember).
De elfde Europalia-biennale
brengt voorts een groot aantal
theatervoorstellingen, symposia,
radio- en tv-uitzendingen, veelta
lige catalogi, nieuwe uitgaven en
herdrukken. Plaatsen van han
deling: Mechelen, Antwerpen,
Brussel, Lier, Ukkel, Luik, Na
men, Charleroi, Bergen, Aalst,
Gent. Grimbergen, Leuven,
Brugge, Sankt-Vith, Zonhoven,
Brogue, Turnhout. St, Lambert
Woluwe. Hoey, Eupen, Jodoigne,
Braine-le-Comte, Sint Genesius
Roode en (in Luxemburg) Dude-
lange en Luxemburg-stad, in
Zeeland: Terneuzen, Sluis, Hulst
en Sint Kruis.
Freek de Jonge (44) doet de
ze maand de 'Tropentour
1991', een reeks optredens die
hem naar de Antillen, Venezue
la en Ecuador voert. Daarmee
is hij voor het eerst na twee
weer terug op de podia. In Wil
lemstad. Curasao, legt hij uit
waarom hij stopte en opdook in
de West.
De combinatie van reizen en
werken bevalt me goed. Zolang
er maar iets spannends ge
beurt. Daarom wilde ik optre
den in Venezuela en in Ecua
dor, voor mij onbekend terrein.
Die spanning begon ik te mis
sen bij het optreden in Neder-
land en daarom ben ik gestopt.
Het ging me tegenstaan. 'Daar
ga ik weer', dacht ik. Zelfs bij
het improviseren voelde ik
mijn grenzen. Toen ben ik een
programma in het Engels gaan
maken. Dat was veel inspire-
render, een uitdaging. Ik ging
ermee naai- Canada, de VS, het
Verre Oosten."
Opwindend
„Het is opwindend dat ik nu
Zuid-Amerika bezoek. Ik heb
al een paar maal de recette van
een voorstelling besteed aan
een ontwikkelingsproject.
Maar als je daar een beetje cy
nisch tegenaan kijkt, denk je
dat je het geld ook in de lucht
had kunnen gooien en zien
waar het heen dwarrelt."
„Alleen rampen kunnen door
hun schokeffect iets groots in
gang zetten. Tsjernobyl had ei
genlijk een paar duizend kilo
meter westelijker moeten lig
gen. Dan was er pas echt iets
gebeurd ten gunste van het mi
lieu."
„Er zijn zelfs geen bewegingen
meer die enig gewicht in de
schaal leggen. De Vredesbewe
ging verzandde na het wegval
len van de kruisraketten. En
Greenpeace en Amnesty Inter
national kunnen politiek geen
vuist maken. Dat is in zekere
zin hun behoud, maar straks
ook hun ondergang. En het so
cialisme verloor zijn betekenis
nadat de arbeider zijn rechten
kreeg."
„Ik ga straks naar Venezuela
en Ecuador. Ik geloof dat het
politieke klimaat er stabiel is,
al zegt dat weinig over de kwa
liteit van het bestuur. Dus ja,
waarom in '78 zo moeilijk ge
daan tegenover het Nederland
se elftal in Argentinië en nu
zonder veel voorstudie zelf een
al-dan-niet dictatuur binnen
stappen?"
„Okay, Venezuela mag dan het
meest democratische regime
van dat continent hebben,
maar over Ecuador weet ik heel
weinig. In 1978 wist iedereen
dat in Argentinië de mensen
rechten met voeten werden ge
treden. En met de Olympische
Spelen in Berlijn 1936 in het
achterhoofd dachten Bram en
ik: 'Dat nooit meer'. We waren
geloof ik zo naïëf te denken dat
het ons zou lukken een boycot
van de WK te forceren."
„Later komen er nuances in je
wereldbeeld. Je denkt dan:
„Wie help ik in het zadel als ik
meehelp om Videla en zijn ge
neraals weg te pesten? Wat zul
len ze er daar mee opschieten?
Heeft macht niet altijd vuile
handen? Waarmee ik niet wil
zeggen dat ik dit soort acties
nu heilloos vindt."
„Als de volgende WK in China
zou worden gehouden zou ik ze
ker met een boycot sympathi
seren, al zou ik niet meer hel
pen die te organiseren. Nog los
van het feit dat ik een vieze
smaak in mijn mond krijg om
dat alleen boycot tegen linkse
dictauren een kans van slagen
hebben: Melbourne '56, Mos
kou '80. Sinds '78 heb ik geleerd
nuanceringen aan te brengen."
Euforie
„Ik herinner me dat nog heel
goed, die euforie die over ons
kwam bij het gevoel min of
meer de voorlopers te zijn van
een generatie. Totdat ik inzag
dat je eigenlijk tegenover een
zaal met driehonderd indivi
duen stond, waarvan mis
schien tien procent verheven
gedachten koesterde bij wat jij
stond te oreren, de rest kwam
gewoon om te lachen. Dat besef
was tegelijk een nederlaag en
een overwinning, leidde tot be
rusting en opluchting."
„En als het dus straks in Ecua
dor niet pluis blijkt te zijn, dan
weet ik dat ik daar alleen maar
van kan leren. En dan geloof ik
niet dat de mensen daar slech
ter af zijn door de komst van
een harkelijn uit Nederland. Ik
kan me nu voorstellen dat ik
naar Zuid-Afrika zou gaan.
Niets is meer zwart-wit."
„Het machtige van reizen is
voor mij dat ik me weer bewust
word van die Europese bril
waardoor ik de wereld bekijk.
Als we de moeite hadden geno
men om hier even te luisteren
naar de Indianen voor we ze
over de kling joegen en kennis
hadden genomen van hun cul
tuur, met zijn eerbeid voor
Moeder Aarde en direct van de
natuur afgeleide waarden, dan
zou de wereld er anders uit heb
ben gezien, met naast de Ame
rikaanse. de Europese, de Azia
tische en de Middenoost-cultu
ren ook nog het Indiaanse aan
deel. Onderling respect tussen
al die culturen zou de mens
heid op een hoger plan kunnen
brengen. Maar ik vrees dat
CNN ons cultureel voorland
wordt."
Concentratie
„De teksten voor mijn theater
programma's studeer ik niet in.
Repeteren zonder publiek kan
ik niet: dan komt er mets uit. Ik
werk met 'steekwoorden'. Als
ik merk dat iets gewaagds te
hebben gezegd, ga ik daar ver
der op in. tot het publiek zijn
interesse verliest, zoals een
kind uitgekeken raakt op een
stuk speelgoed. Dan pak ik
weer iets anders."
„Als het goed gaat, brengt ook
het publiek concentratie op.
Valt het eigen belang weg, heb
ben we samen een enkel be
lang. Dat lukt niet altijd. Op
een gala-avond hier had ik voor
de pauze driehonderd ego's te
genover me Ze moesten in de
pauze eerst tegen elkaar zeg
gen dat het okay was om het
leuk te vinden, voordat we er in
de tweede helft samen iets van
konden maken."
„Een van de belangrijkste re
denen om de roman 'Neerlands
Bloed' te schrijven is, dat ik
eens wilde ontsnappen aan al
die rare theaterwetten. Je
werkt in je eentje in een enorme
leegte, zonder direct contact
met een publiek dat je kunt
sturen of dat mij stuurt. Een
heel aparte spanning. Met als
extra bevrediging dat ik door
het schrijvén leer los te komen
van de tirannie van de lach."
Duik
„Voor mij is de vergelijking tus
sen theater maken en een ro
man schrijven die tussen snor
kelen en diepzeeduiken. Thea
ter blijft oppervlakte, enter
tainment. Niet dat ik in die ro
man mijn theaterafkomst ver
loochen. Ik hou nu eenmaal
van pathetiek; een soort hoog-
dravenheid. Ik zou het niet an
ders of beter kunnen dan ik het
heb gedaan."
Dylan
„Variatie is broodnodig, an
ders word je zo'n oude rocker
die steeds maar weer zijn gitaar
om zijn nek hangt, omdat hij
geen ander kunstje kent en
zich anders thuis doodverveelt.
Kijk naar Bob Dylan, weinig
musici hebben zo'n invloed op
me gehad. De spirit, de ar
rogantie, die hij vroeger uit
straalde. Maar ik heb zijn laat
ste optreden in Nederland ge
zien: vreselijk, die man is ver
suft. Zijn tragiek is dat hij niet
kon ontsnappen aan de om
standigheden die hem zo groot
hebben gemaakt. Ik herken
datje wordt als vanzelf het me
dium van een stroming."
Peter Dicker
Freek de Jonge: Tsjernobyl had eigenlijk een paar duizend kilo
meter westelijker moeten liggen
foto Peter Elenbaas)
