Nederlands
op de
werkvloer
Russen nu officieel werkloos
PZC
Taalcursus verbetert
sfeer in het bedrijf
reportage
23
ZATERDAG 6 JULI 1991
Het bedrijf: bloembinderij Rhodante in Middelburg.
De werknemers: vrouwen uit het Middellandse Zee-gebied.
Het probleem: onduidelijke sociale verhoudingen, een ziekteverzuim
van 60 procent en een regen van ontslagen.
De oplossing: een project Nederlands op de Werkvloer.
Het experiment met de speciaal voor dit doel ontwikkelde en op het
bedrijf toegesneden taalcursus heeft resultaat. Het ziekteverzuim onder
de deelnemers is gedaald tot 10 procent, de vrouwen hebben meer kijk
gekregen op hun positie binnen het bedrijf, ze zijn beter op de hoogte
van sommige aspecten van de Nederlandse maatschappij en ze zijn
aardig op weg Nederlands te kunnen lezen en schrijven.
Het onderwerp is uiterst actueel: de
per 1 juli in werking getreden huur
verhoging. De meesten van de negen vrou
wen aan de tafel in de kantine van Rho
dante mogen dan veel moeite hebben met
de Nederlandse taal, ze weten precies wat
huurverhoging inhoudt: meer betalen.
„Ja", klaagt Havva Keleci (41), „elk jaar
gaat huur omhoog, maar verbeterd wordt
niks." En ze buigt, zich over de huurspecifi-
catie die de begeleidsters van de groep.
Yola Heinemans en José Joossen van de
instellingen voor basiseducatie in Middel
burg en Vlissingen hebben rondgedeeld.
Huurspecificatie, met zijn zes lettergre
pen en de c die eerst als een s en daarna als
een k wordt uitgesproken een lastig woord
voor betrekkelijke beginners in het Neder
lands. De deelnemers aan het taaiproject
hebben er toch vrij weinig moeite mee,
want tijdens e?n vorige cursusbijeen
komst is de loonspecificatie uitvoerig be
handeld! Niet alleen spreken ze het woord
correct uit, nog belangrijker is dat ze we
ten wat de getallen op het formuliertje be
tekenen.
Twee keer in de week bekwaamt een
groep van elf Turkse vrouwen en één Ma
rokkaanse zich twee uur lang in het Ne
derlands. En dat in de tijd van hun baas.
Dat is geen bonus bovenop een gul pakket
van secundaire arbeidsvoorwaarden,
maar bittere noodzaak. Het in droogbloe
men gespecialiseerde Rhodante beweegt
zich op een markt die sterke schommelin
gen vertoont. Als gevolg daarvan wisselt
de behoefte aan personeel evenzeer. Dit
betekent dat soms ontslag moet worden
aangevraagd voor een deel van de werkne
mers en even later weer nieuwe arbeids
krachten op basis van een tijdelijk con
tract worden binnengehaald. De onduide
lijkheden die deze gang van zaken ople
vert, worden nog eens versterkt door het
feit dat een groot deel van de vrouwen die
bij Rhodante werken het Nederlands nau
welijks machtig zijn. Het gevolg: proble
matische sociale verhoudingen die onder
meer tot uitdrukking kwamen in een bui
tengewoon hoog ziekteverzuim, dat tot in
de 60 procent liep.
Directeur A. Randon van Rhodante wijt
de knelpunten binnen zijn bedrijf vooral
aan de culturele achtergrond van zijn
werkneemsters en de gebrekkige commu
nicatiemogelijkheden doordat velen zich
amper in het Nederlands kunnen uitdruk
ken. „Veel vrouwen die hier werken heb
ben thuis ook nog een volledige taak", ver
telt hij. „In het westerse cultuurpatroon
kun je al vraagtekens plaatsen bij de ma
nier waarop mannen een deel van de huis
houdelijke taken voor hun rekening ne
men, maai" in gezinnen die uit het oostelij
ke en zuidelijke deel van het Middellandse
Zee-gebied afkomstig zijn, is dat nog veel
sterker. Daar komt alles op de vrouw aan.
Vooral in de periode van de Ramadan
hebben ze het zwaar. Ze moeten dan 's
nachts koken en overdag lopen ze met een
lege maag rond. We proberen dat een
beetje op te vangen met flexibele werktij
den."
Communiceren
Randon is zich ervan bewust dat een on
dernemingsraad kan bijdragen tot betere
verhoudingen binnen het bedrijf. „Maar
zoiets moet vanuit de medewerkers ko
men", is zijn overtuiging. „Je kunt de vor
ming van een ondernemingsraad niet van
uit de bedrijfsleiding organiseren. Dat
werkt niet. De kwestie is ook datje binnen
een ondernemingsraad zinvol moet kun
nen communiceren met de vrouwen die
het vertrouwen van hun collega's genie
ten. En dat vereist natuurlijk iets meer
dan een minimale kennis van het Neder
lands."
Op voorstel van de FNV in Zeeland is Rho
dante twee jaar geleden akkoord gegaan
door middel van het project Nederlands
op de Werkvloer te streven naar betere
verhoudingen binnen het bedrijf. Het Re
gionaal Bestuur Arbeidsvoorziening
draagt de kosten (ruim 50.000 gulden), de
instituten voor basiseducatie in Middel
burg en Vlissingen verzorgen de cursus en
verder is er medewerking van het landelij
ke FNV-project Nederlands op de Werk
vloer, het consulentschap voor buitenlan
ders van de Stichting Zeeland en het cen
trum voor beroepsoriëntatie en beroeps
oefening in Middelburg. Met de werkgever
is afgesproken dat deze de deelnemers
aan de cursus tijdens de vier lesuren per
week gewoon doorbetaalt. Afgelopen na
jaar is het project bij Rhodante begonnen.
Het bijzondere van het project is dat de
lessen Nederlands zijn verpakt in onder
werpen die te maken hebben met werk,
arbeidsomstandigheden, medezeggen
schap, sociale zekerheid en leefomgeving.
Op die manier slaan de deelneemsters aan
de cursus twee vliegen in één klap. De
vaardigheid met het Nederlands onder de
cursisten loopt sterk uiteen. Leeftijd (die
varieert van 22 tot 41 jaar) en de tijd dat ze
in Nederland wonen (5 tot 15 jaar) zijn
daarvoor bepalend. Maar het is niet ge
zegd dat een Turkse die al geruime tijd in
Nederland woont, ook aardig met deze
taal overweg kan. De zorg voor het gezin
heeft bij de meeste buitenlandse vrouwen
de behoefte aan lessen Nederlands op de
achtergrond gedrongen. Enkelen van de
deelnemers aan het project kunnen ook in
hun eigen taal niet lezen en schrijven.
Niet alle vrouwen in de kantine van Rho
dante wekken een even gemotiveerde in
druk. Sommigen gapen verveeld en doen
weinig moeite hun aandacht bij de les te
houden. De begeleidsters Yola Heine
mans en José Joossen zorgen er evenwel
met vriendelijke vasthoudenheid voor dat
iedereen toch meedoet. Behalve thema's
over arbeidsomstandigheden en de Ne
derlandse samenleving, kiezen ze ook ge
spreksonderwerpen uit de actualiteit.
Wat dat betreft lagen de mogelijkheden
dit jaar voor het opscheppen: de Golfoor
log, waar de Turkse vrouwen zich nauw bij
betrokken voelden, de massale vlucht van
de Koerden in Irak (enkele vrouwen beho
ren tot de Koerdische minderheid in Tur
kije), de bran^l die een deel de Rhodante-
gebouwen verwoestte en nu weer de bur
geroorlog in Joegoslavië, waardoor Tur
ken die met vakantie naar hun vaderland
gaan, ongeveer duizend kilometer moeten
omrijden.
Ondanks dat hun motivatie het soms wel
eens laat afweten, zijn de deelnemers aan
het project overtuigd van het nut van de
lessen Nederlands en de daaraan gekop
pelde kennismaking met verschillende
kanten de van Nederlandse maatschap
pij. „Ik heb al veel geleerd", vindt Havva
Keleci zelf. „Nederlands schrijven, lezen
en praten, dat gaat nu al veel beter dan
eerst." Een belangrijk effect is ook dat de
vrouwen zich minder afhankelijk voelen.
De Marokkaanse Foizea Amastar loopt
tegenwoordig regelmatig het kantoor van
Rhodante binnen om opheldering te vra
gen over bijvoorbeeld de bedragen op
haar loonstrook. En het ziekteverzuim is
opmerkelijk gedaald onder de cursisten.
Volgens directeur Randon bedraagt het
nu ongeveer 10 procent.
De FNV in Zeeland is zeer in haar schik
met de resultaten van het project. Dis
trictsbestuurder M. L. Strous: „Van begin
af aan is het de bedoeling geweest dat de
cursus verder zou moeten reiken dan al
leen de verbetering van de taalvaardig
heid. Juist ook de verbetering van ar
beidsverhoudingen en versterking van de
integratie van de buitenlandse werk
neemsters in de Nederlandse samenleving
hebben bij de uitgangspunten een belang
rijke rol gespeeld. Het is bijvoorbeeld ook
verheugend dat vanuit de cursus een aan
zet wordt gemaakt om te komen tot een
geregeld overleg tussen de werkneem
sters en de bedrijfsleiding."
Omdat in Zeeland meer bedrijven zijn met
een groot aantal werknemers uit de lan
den rond de Middellandse Zee, hebben de
instellingen die het project bij Rhodante
op touw hebben gezet al plannen om het
aantal cursussen Nederlands op de Werk
vloer uit te breiden. Binnenkort krijgen
het provinciaal bestuur en het regionaal
bestuur arbeidsvoorziening daarover
voorstellen.
Ben Jansen
Russen kunnen vanaf 1 juli 'officieel' werkloos zijn. Voorlopig zijn de wachtrijen voor de drankwinkels(foto) langer dan die
voor de arbeidsbureau's (foto Janek Skarzynski)
Boris Antonovitsj Sossin is en blijft
lid van de Communistische Partij.
Sossin vindt het óók prima dat in de Sov
jetunie sinds 1 juli officieel werkloosheid
bestaat. „Dat maakt de mensen minder
zeker van hun baan en dus zullen ze beter
werken. Bovendien gaan de bedrijven er
efficiënter door produceren", zegt hij.
Sinds 1 juli heeft de Sovjetunie het zestig
jaar lang gekoesterde sprookje van volle
dige werkgelegenheid officieel naar het
rijk der fabelen verwezen. Van Sossin, di
recteur van een van de 33 arbeidsbu
reaus in Moskou, had het eerder mogen
gebeuren. „Er was al lang werkloosheid,
maar verborgen. Wie niet werkte, was bo
vendien strafbaar. Nu hebben mensen
zonder baan tenminste recht op een uit
kering", meent hij.
Vanaf deze historische eerste juli kunnen
zij zich officieel als 'werkloze' laten regi
streren. De uitkering bedraagt de eerste
drie maanden 75 procent van het laatste
loon. Hardnekkige werklozen moeten de
volgende vier maanden zien rond te ko
men met 60 procent.
De echte probleemgevallen kunnen de
laatste vijf maanden van het jaar (langer
geregistreerd staan als werkloos kan
niet) rekenen op 45 p'"' cent van hun laat
ste salaris. Met d:_n verstande dat er in
de republiek Rusland een koppeling is
met het minimumloon: de.uitkering kan
niet lager zijn 160 roebel (omgerekend
volgens de flatteuze handelskoers onge
veer 160 gulden).
Storm loopt het niet in Sossins kantoor.
Twee medewerksters typen er ijverig for
mulieren vol, in de gang zitten vier vrou
wen en een man te wachten. Sossin, net
terug van een 'studiebezoek' bij de socia
le verzekeringsinstanties in Parijs: „Het
is vakantietijd, de meeste mensen zitten
in hun datsja's (buitenhuisjes). In augus
tus zal het drukker worden."
11 miljoen
Dat moet wel, willen de onheilsprofeten
gelijk krijgen. Volgens de Nationale
Stichting voor Bescherming tegen Werk
loosheid zullen volgend jaar al 11 miljoen
Sovjet-burgers tijdelijk zonder werk zit
ten. Alleen al in Moskou, bijna tien mil
joen inwoners, zullen dat er 1.2 miljoen
zijn. Natte-vingerwerk, iedereen geeft
het toe. Maar met een produktiedaling
van gemiddeld twaalf procent volgens de
meest optimistische cijfers is het duide
lijk dat voor het einde van dit jaar het
aantal bedrijfssluitingen drastisch zal
toenemen.
Subsidies worden afgeschaft, er komt
privatisering (al weet nog niemand op
welke schaal precies) en de winst, niet de
mens. zal de beslissende factor zijn als
het gaat om de 'continuiteit van het be
drijf. De slachtoffers van de overstap
naar de vrije-markteconomie zijn al aan
te wijzen: oudere werknemers, vrouwen,
schoolverlaters.
„Vrouwen hebben nu eenmaal lastige ei
genschappen voor werkgevers", zegt de
oud-journalist Igor Zaslavski. „Ze moe
ten voor de kinderen zorgen, nemen vaak
vrijaf, dus worden ze er bij reorganisaties
het eerst uitgegooid". Erg druk lijkt Zas
lavski zich er niet om te maken. Hij is di
recteur van de Moskouse 'Arbeidsbeurs',
waaronder de 33 arbeidsbureaus van de
stadsdistricten ressorteren.
„Als we naar een vrije markt willen, moet
er ook een arbeidsmarkt met vraag en
aanbod zijn", stelt hij vast. Zijn grootste
zorg is waar het geld voor de uitkeringen
vandaan moet komen. Hij rekent erop
dat nog dit jaar alleen in Moskou zeshon
derd miljoen roebel nodig is voor vijftig
duizend officieel werklozen.
De werkloosheidspot moet worden ge
vuld door de bedrijven. Die houden hier
voor één procent in op het loon van hun
werknemers. Zaslavski: „Dat zou precies
die 600 miljoen roebel moeten opbren
gen. Maai- voorlopig komen we nog zeker
200 miljoen tekort. De rest moet dus uit
de kas van de republiek of van de Unie
komen."
Harde aanpak
Maar ook daarover lijkt hij zich niet echt
druk te maken. Misschien wel omdat de
omvang van het probleem nog niet te
overzien is en de aanpak al bij voorbaat
hard is. Binnen tien dagen na registratie
als werkloze zijn er tenminste twee aan
biedingen voor 'passend werk'. De werk
zoekende zelf wordt, wil hij zijn uitkering
niet verliezen, geacht iedere vijf dagen
een keer op het bureau te verschijnen om
te kijken of er werk is.
Een baan weigeren, kan slechts twee
keer. Zaslavski: „Natuurlijk proberen we
mensen in hun oorspronkelijke beroep te
plaatsen. Maar je moet dat wel ruim zien
Een journalist die geen werk kan vinden,
kan ook best een baan als leraar aan
vaarden. Dat blijft een beetje in dezelfde
sfeer."
Een ruime uitleg van het begrip 'passend
werk' wordt ook door de praktijk voorge
schreven. Na drie 'registratiedagen' zijn
in heel Moskou 2061 mensen naar de ar
beidsbureaus gekomen. Slechts 21 van
hen werden als 'werkloos' en dus uitke
ringsgerechtigd geregistreerd. In elf ge
vallen wordt uitgezocht or de voorgeleg
de documenten wel kloppen.
Mindere werk
Zaslavski: „De meesten behoren tot de
beter opgeleiden. Economen, advocaten,
mensen met kantoorbanen. Ze worden
werkloos omdat het mes in het bureau
cratisch apparaat wordt gezet. De minis
teries stoten mensen af, de bedrijven
doen met hun administratieve afdelin
gen hetzelfde."
Het aanbod van banen ligt echter vooral
bij de lager gekwalificeerde sectoren: in
de bouw, de metaal, de autoindustrie.
Zaslavski: „Aan omscholing valt niet te
ontkomen." Maar de vraag is waarvoor.
Nu nog schreeuwt de verouderde indus
trie om menskracht voor het 'mindere
werk'. Maai" zodra ook daar gemoderni
seerd en gesaneerd gaat worden, zullen
de banen bij bosjes verdwijnen.
Van de veertig 'werkzoekenden' die de
afgelopen drie dagen in het kantoor van
het Charasjovski-district kwamen infor
meren. had bijna iedereen nog een baan.
Irina, een van de vier vrouwen die op een
gesprek zitten te wachten, weet wel
waarom. „Ik zit sinds drie maanden zon
der baan. Het bouwbedrijf waar ik werk
te. saneerde een hele afdeling weg. Maar
hoe kwam ik daar? Na m'n ingenieurs
studie werd ik verplicht daar zeker drie
jaar te werken. Wegkomen daarna kun je
wel vergeten". Zij, ongetrouwd, jong,
neemt de situatie kalm op, ook al vindt
ze twee uur wachten in een benauwd
gangetje „niet echt menselijk."
Maar Olga naast haar, moeder van drie
kinderen, is heel wat minder optimis
tisch. Als Irina een loflied zingt op de
Nieuwe Tijd, met meer eigen keuze en
verantwoordelijkheid, barst zij bijna in
tranen uit. „Ach, houd toch op, er is niks
veranderd, het is alleen maar slechter ge
worden. Er is geen orde en ik heb geen
werk."
Hans Geleijnse
Buitenlandse werkneemsters van Rhodante Middelburg buigen zich over het Nederlands (foto Wim Riemens)
